قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ فرانسياعا مەملەكەتتىك ساپارى اياقتالدى. پاريج ساپارى اياسىندا مەملەكەت باسشىلارى  ستراتەگيالىق سەرىكتەستىكتى نىعايتۋعا باعىتتالعان بىرلەسكەن دەكلاراسيا قابىلداپ، بىرنەشە ماڭىزدى قۇجاتقا قول قويدى.

بۇل قۇجاتتار ءبىلىم بەرۋ، ارحەولوگيا، مادەنيەت، ەنەرگەتيكا، كولىك، لوگيستيكا جانە ەكونوميكانىڭ ءتۇرلى سالالارىنداعى ىنتىماقتاستىقتى قامتيدى. بۇدان وزگە ەكى ەل دەلەگاسياسىنىڭ مۇشەلەرى 36 كەلىسىم جاساستى. ونىڭ ىشىندە جالپى سوماسى 2،2 ميلليارد دوللاردى قۇرايتىن 1 ۇكىمەتارالىق، 21 ۆەدومستۆوارالىق جانە 14 كوممەرسيالىق قۇجات بار. ەكىجاقسى كەلىسسوزدەردەن كەيىن قاسىم-جومارت توقايەۆ پەن ەممانيۋەل ماكرون ب ا ق وكىلدەرى ءۇشىن بريفينگ وتكىزدى. پرەزيدەنت، ەڭ الدىمەن، ەممانيۋەل ماكرونعا مەملەكەتتىك ساپارمەن كەلۋگە شاقىرعانى ءۇشىن ريزاشىلىعىن ءبىلدىرىپ، ەرەكشە قوناقجايلىق كورسەتىپ جاتقان فرانسۋز حالقىنا العىسىن ايتتى.

– ءبىز ءۇشىن وسى ساپاردىڭ ماڭىزى زور. فرانسيا – قازاقستاننىڭ ەۋروپا وداعىنداعى جاقىن ءارى سەنىمدى سەرىكتەسى. قارىم-قاتىناسىمىز 34 جىلدىڭ ىشىندە ستراتەگيالىق سيپاتقا يە بولدى. استانا مەن پاريج بارلىق دەڭگەيدە ءوزارا تۇسىنىستىككە نەگىزدەلگەن ساياسي ديالوگ ورناتتى. ساۋدا-ەكونوميكا، ينۆەستيسيا جانە مادەني-گۋمانيتارلىق سالالارداعى بايلانىس نىعايا ءتۇستى. ناقتى شارتتىق-قۇقىقتىق بازا قالىپتاستى. حالىقارالىق ۇيىمدار اياسىنداعى ىقپالداستىق كەڭەيدى.  مىزعىماس دوستىق پەن ءوزارا قولداۋعا نەگىزدەلگەن سەرىكتەستىگىمىز الداعى ۋاقىتتا دا تابىستى بولادى دەپ سەنەمىن، –دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.

مەملەكەت باسشىسى ساۋدا-ەكونوميكالىق جانە مادەني-گۋمانيتارلىق ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋ قاجەتتىلىگىن اتاپ، جەتەكشى جوو اراسىندا عىلىم جانە تەحنولوگيا باعىتى بويىنشا بايلانىستى دامىتۋ ماسەلەسىنە توقتالدى

– بيىل اباي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتى جانىنان لوتارينگيا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ فيليالى اشىلادى. قازىرگى تاڭدا ەكى تاراپ «ليۋمەر» قازاق-فرانسۋز ۋنيۆەرسيتەت ورتالىعىن قۇرۋ ماسەلەسىن قاراستىرىپ جاتىر. بۇدان بولەك، استانا جانە الماتى قالالارىندا قازاق-فرانسۋز مەكتەپتەرى سالىنادى. بۇگىن ءتيىستى قۇجاتتارعا قول قويىلدى. بۇل مەكتەپتەر جاستاردىڭ ەڭ جوعارى ستاندارتقا ساي ءبىلىم الۋىنا مۇمكىندىك بەرەتىن ورتالىققا اينالارى ءسوزسىز. قازاقستان فرانسيانىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىمەن جانە زەرتتەۋ ورتالىقتارىمەن قارىم-قاتىناستى نىعايتا تۇسۋگە دايىن، – دەدى پرەزيدەنت.

ايتا كەتەرلىك، بيىل اباي اتىنداعى قازۇپۋ بازاسىندا لوتارينگيا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ (فرانسيا) فيليالى اشىلدى. بۇل ءبىلىم بەرۋ ساپاسىن ارتتىرۋعا، اكادەميالىق ۇتقىرلىق جانە حالىقارالىق ىنتىماقتاستىقتى جاقسارتۋعا باعىتتالعان ۇزاقمەرزىمدى ىنتىماقتاستىقتىڭ ناتيجەسى. وسى رەتتە اباي اتىنداعى قازۇپۋ سوربوننا-قازاقستان ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى، ق ر پرەزيدەنتى جانىنداعى ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ جانە ادام قۇقىقتارى جونىندەگى كوميسسيانىڭ مۇشەسى، زاڭ عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور ءسابيتوۆا اينۇر الىمحانقىزىمەن سۇحباتتاسقان ەدىك.

– اينۇر ءالىمحان قىزى، لوتارينگيا ۋنيۆەرسيتەتى فيليالىنىڭ اشىلۋى جوعارى وقۋ ورنىنىڭ ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارى مەن عىلىمي جوبالارى ءۇشىن قانداي جاڭا مۇمكىندىكتەر اشادى؟

– اباي اتىنداعى قازۇپۋ جانىنداعى لوتارينگيا ۋنيۆەرسيتەتى فيليالىنىڭ اشىلۋى قۇقىق، پەداگوگيكا جانە مەملەكەتتىك باسقارۋ سالاسىنداعى ستۋدەنتتەر مەن وقىتۋشىلار ءۇشىن بىرەگەي مۇمكىندىكتەر بەرەدى. ءبىزدىڭ ۋنيۆەرسيتەتتەر اراسىنداعى كوپجىلدىق ىنتىماقتاستىق ناتيجەسىندە قوس ديپلومدىق باعدارلامالاردى ىسكە اسىرۋ مۇمكىندىگى پايدا بولدى، بۇل ستۋدەنتتەرگە قازاقستان مەن فرانسيادا تانىلاتىن بىلىكتىلىكتەردى الۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى. فيليالدا حالىقارالىق قۇقىق بويىنشا قوس ديپلومدى باعدارلاما ءقازىردىڭ وزىندە جۇمىس ىستەپ تۇر، بولاشاقتا بارلىق باعدارلامالار قوس ديپلومدى وقىتۋ فورماتىندا بولۋى جوسپارلانۋدا. بۇل ستۋدەنتتەرگە حالىقارالىق دەڭگەيدە بىرەگەي اكادەميالىق جانە كاسىبي پەرسپەكتيۆالار ۇسىنادى.

– فرانسيامەن سەرىكتەستىك اياسىندا ستۋدەنتتەرمەن الماسۋ باعدارلامالارى بويىنشا قانداي جوسپارلارىڭىز بار؟ ستۋدەنتتەر وسى باعدارلامالار ارقىلى قانداي داعدىلاردى دامىتا الادى؟

– لوتارينگيا ۋنيۆەرسيتەتىمەن جانە باسقا فرانسۋز ۋنيۆەرسيتەتتەرىمەن سەرىكتەستىك الماسۋ باعدارلامالارى ءۇشىن كەڭ مۇمكىندىكتەر اشادى. ستۋدەنتتەر تىلدىك داعدىلارىن جەتىلدىرىپ، فرانسيانىڭ مادەنيەتىمەن تانىسىپ قانا قويماي، حالىقارالىق قۇقىق پەن شەتەلدىك يۋريسديكسيالاردا باسقارۋ تاجىريبەسى سياقتى ماڭىزدى كاسىبي قۇزىرەتتەردى دە يگەرە الادى. بۇل سونداي-اق ستۋدەنتتەردىڭ جاھاندىق ورتادا جۇمىس ىستەۋ ءۇشىن قاجەتتى مادەنيەتارالىق كوممۋنيكاسيا داعدىلارىن دامىتۋعا ىقپال ەتەدى.

اباي اتىنداعى قازۇپۋ فرانسۋز ۋنيۆەرسيتەتى ينالكو-مەن ىنتىماقتاستىق قارىم-قاتىناس ورناتقان. وسى جىلدار ىشىندە بىزگە كوپتەگەن كورنەكتى فرانسۋز زەرتتەۋشىلەرى مەن عالىمدارى كەلىپ، ءوز تاجىريبەلەرىمەن، بىلىمدەرىمەن جانە عىلىمي جەتىستىكتەرىمەن ءبولىستى. ولار تەك دارىستەر وقىپ، شەبەرلىك ساباقتارىن وتكىزىپ قانا قويماي، ءبىزدىڭ ستۋدەنتتەر مەن ماگيسترانتتاردىڭ عىلىمي جەتەكشىسى دە بولدى، ولاردىڭ زەرتتەۋشى جانە مامان رەتىندە دامۋىنا كومەكتەستى.

ءبىز بۇل تابىستى تاجىريبەنى لوتارينگيا ۋنيۆەرسيتەتى پروفەسسورلارىمەن، سونداي-اق باسقا فرانسۋز سەرىكتەس ۋنيۆەرسيتەتتەرىمەن جالعاستىرۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. بەدەلدى فرانسۋز عالىمدارىمەن ودان ءارى ءوزارا ارەكەتتەسۋ اباي اتىنداعى قازۇپۋ-دىڭ ءبىلىم بەرۋ جانە عىلىمي ۇدەرىستەرىن بايىتىپ، ءبىزدىڭ ستۋدەنتتەردىڭ دايىندىعىنىڭ دەڭگەيىن ارتتىرۋعا جانە قازاقستان مەن فرانسيانىڭ عىلىمي جانە ءبىلىم بەرۋ قاۋىمداستىقتارى اراسىنداعى بايلانىستى نىعايتۋعا ىقپال ەتەدى دەپ سەنەمىز.

– عىلىم مەن تەحنولوگيا سالاسىنداعى بىرلەسكەن زەرتتەۋلەردى دامىتۋ ءۇشىن فرانسۋز زەرتتەۋ ورتالىقتارىمەن قانداي جوبالار قاراستىرىلادى؟

– فرانسۋز ۋنيۆەرسيتەتتەرىمەن، سونىڭ ىشىندە لوتارينگيا ۋنيۆەرسيتەتىمەن ىنتىماقتاستىق، سونداي-اق قۇقىق، باسقارۋ جانە پەداگوگيكا سالالارىنداعى بىرلەسكەن زەرتتەۋلەردى دامىتۋدى كوزدەيدى. ءبىز تاجىريبە مەن زەرتتەۋلەرمەن الماسۋعا عانا ەمەس، سونىمەن قاتار قازاقستان مەن حالىقارالىق دەڭگەيدەگى ءبىلىم بەرۋ جانە باسقارۋ مىندەتتەرىن شەشۋ ءۇشىن وزىق عىلىمي ازىرلەمەلەردى بەيىمدەۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن جوبالاردى قاراستىرامىز.

اباي اتىنداعى قازۇپۋ فرانسيا ۋنيۆەرسيتەتتەرىمەن، اتاپ ايتقاندا، سوربوننا-قازاقستان ينستيتۋتى اياسىندا ون جىلدىق ىنتىماقتاستىق ناتيجەسىندە بىرلەسكەن ءبىلىم بەرۋ جانە عىلىمي جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋدا ايتارلىقتاي تاجىريبە جيناقتادى.

فرانسيا ەلشىلىگىنىڭ جانە ءبىزدىڭ بۇرىننان كەلە جاتقان سەرىكتەسىمىز پۋاتە ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قولداۋىمەن 2024 جىلى ورتالىق ازيانىڭ ءارتۇرلى ايماقتارىنان كەلگەن مامانداردى بىرىكتىرىپ، تەرەڭدەتىلگەن وقىتۋ جانە كاسىبي الماسۋ مۇمكىندىگىن ۇسىنعان فرانسۋز ءتىلى وقىتۋشىلارىنا ارنالعان جازعى مەكتەپ تابىستى ءوتتى. قازىرگى ۋاقىتتا ءبىز اباي اتىنداعى قازۇپۋ پروفەسسورلىق-وقىتۋشىلىق قۇرامى ءۇشىن جازعى مەكتەپ وتكىزۋ بويىنشا فرانسيانىڭ بەلگىلى عىلىمي ورتالىقتارىمەن جانە فرانسۋز سەرىكتەس ۋنيۆەرسيتەتتەرىمەن كەلىسسوزدەر جۇرگىزىپ، جوسپارلار قۇرىپ جاتىرمىز. بۇل جوبا ءبىزدىڭ وقىتۋشىلارىمىزدىڭ كاسىبي قۇزىرەتتەرىن تەرەڭدەتۋگە جانە ءتۇرلى عىلىمي سالالارداعى وزىق ادىستەمەلەرمەن تانىسۋعا باعىتتالعان.

ءبىز ستۋدەنتتەرىمىزگە بەلسەندى قولداۋ كورسەتكەنى ءۇشىن فرانسۋز تاراپىنا شىن جۇرەكتەن العىس ايتامىز. تەك 2020 جىلدان 2023 جىلعا دەيىنگى كەزەڭدە اباي اتىنداعى قازۇپۋ سوربوننا-قازاقستان ينستيتۋتىنىڭ 50-دەن استام ۇزدىك ستۋدەنتتەرى فرانسيادا، سونىڭ ىشىندە لوتارينگيا ۋنيۆەرسيتەتى جانە باسقا دا بەدەلدى فرانسۋز ۋنيۆەرسيتەتتەرىندە وقۋعا گرانتتار الدى. وندا ءبىزدىڭ ستۋدەنتتەر بەدەلدى باعدارلامالار بويىنشا وقىپ، اكادەميالىق كوكجيەكتەرىن كەڭەيتۋ مۇمكىندىگىنە يە بولدى.

– «قازاقستان مەن فرانسيا اراسىنداعى جاڭا سەرىكتەستىكتەر وقىتۋشىلار مەن عىلىمي قىزمەتكەرلەرگە قانداي مۇمكىندىكتەر ۇسىنادى؟

– اباي اتىنداعى قازۇپۋ وقىتۋشىلارى مەن عىلىمي قىزمەتكەرلەرى اكادەميالىق الماسۋلارعا، بىرلەسكەن عىلىمي جوبالارعا جانە كاسىبي تاعىلىمدامالارعا قاتىسۋ مۇمكىندىگىنە يە بولادى. لوتارينگيا ۋنيۆەرسيتەتى جانە فرانسۋز سەرىكتەس ۋنيۆەرسيتەتتەرىمەن سەرىكتەستىك ءبىزدىڭ ماماندارىمىزعا ءبىلىم بەرۋ جانە عىلىم سالاسىنداعى وزىق تاجىريبەلەردى مەڭگەرۋگە، ءوز قۇزىرەتتەرىن جەتىلدىرۋگە جانە حالىقارالىق اكادەميالىق قاۋىمداستىقتارعا بەلسەندى قاتىسۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

لوتارينگيا ۋنيۆەرسيتەتى – بۇل فرانسيانىڭ ستراتەگيالىق ايماعىندا ورنالاسقان ءىرى مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەت، وندا 60 مىڭنان استام ستۋدەنت ءبىلىم الادى، جانە ونىڭ وكىلدىگى بىرنەشە قالالاردا ورنالاسقان. لوتارينگيا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ عىلىمي-زەرتتەۋ جۇمىستارى سالاسىندا ۇلكەن تاجىريبەسى بار.

2023 جىلدىڭ قىركۇيەگىندە قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆ حالىققا جولداۋىندا رەيتينگتىك 23 شەتەلدىك ۋنيۆەرسيتەتتىڭ فيليالىن قازاقستاندا اشۋ تۋرالى مالىمدەدى. بۇل ۋنيۆەرسيتەتتەر قاتارىندا فرانسيانىڭ وكىلى لوتارينگيا ۋنيۆەرسيتەتى بار، ونىڭ فيليالى قازاقستاننىڭ ەڭ كونە جوعارى وقۋ ورنى - اباي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىندە اشىلدى. مۇنداي ىنتىماقتاستىق ءبىلىم بەرۋ ساپاسىن ارتتىرۋ ءۇشىن ءبىلىم مەن تاجىريبەمەن الماسۋعا جاڭا مۇمكىندىكتەر اشادى.

– قازاقستاندا لوتارينگيا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ فيليالى مەن قازاق-فرانسۋز مەكتەپتەرىنىڭ اشىلۋى ەلدىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنە حالىقارالىق وزگەرىستەر اكەلۋى مۇمكىن بە؟

– اباي اتىنداعى قازۇپۋ جانىنداعى لوتارينگيا ۋنيۆەرسيتەتى فيليالىنىڭ اشىلۋى قازاقستاننىڭ جوعارى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن حالىقارالىق ءبىلىم بەرۋ قاۋىمداستىعىنا ينتەگراسيالاۋ جولىنداعى ماڭىزدى قادام بولىپ تابىلادى. بۇل ءبىلىم بەرۋ ساپاسىن ارتتىرۋعا، وزىق حالىقارالىق ستاندارتتاردى ەنگىزۋگە جانە مادەني الماسۋدى كەڭەيتۋگە ىقپال ەتەدى. ءبىزدىڭ ستۋدەنتتەر مەن وقىتۋشىلار بىرەگەي تاجىريبە مەن بىلىمگە قول جەتكىزىپ، بۇل ۇزاق مەرزىمدى پەرسپەكتيۆادا قازاقستاننىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن جاڭعىرتۋعا جانە قازاقستان مەن فرانسيا اراسىنداعى بايلانىستى نىعايتۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى.

–فرانسۋز سەرىكتەستەرىمەن ىنتىماقتاستىق اياسىندا ۋنيۆەرسيتەتتە فرانسۋز ءتىلىن وقىتۋ باعدارلامالارىن دامىتۋ جوسپاردا بار ما؟

–ءيا، ءبىزدىڭ ۋنيۆەرسيتەتتە فرانسۋز ءتىلىن وقىتۋ باعدارلامالارىن، اسىرەسە حالىقارالىق قۇقىق، حالىقارالىق قاتىناستار جانە شەت ءتىلىنىڭ مۇعالىمدەرىن دايارلاۋ سياقتى ماماندىقتار بويىنشا دامىتۋ جانە قولداۋ جوسپاردا بار. ءبىز سونداي-اق تىلدىك باعدارلامالاردى جانە مادەني ينتەگراسيانى كۇشەيتۋ ءۇشىن فرانسيادان وقىتۋشىلاردى تارتۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز، بۇل فرانسۋز ءتىلىن ساپالى وقىتۋعا جانە ىنتىماقتاستىقتى تەرەڭدەتۋگە ىقپال ەتەدى.

– سۇقباتىڭىزعا راقمەت!

قوسىمشا دەرەك: لوتارينگيا ۋنيۆەرسيتەتى – ەۋروپانىڭ جەتەكشى جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ ءبىرى جانە فرانسيانىڭ ۇزدىك 10 ۋنيۆەرسيتىنىڭ قاتارىنا كىرەتىن ءىرى مەملەكەتتىك جوعارى وقۋ ورنى. 2012 جىلى لوتارينگيا ايماعىنداعى بىرنەشە جوو–نىڭ بىرىگۋى ناتيجەسىندە قۇرىلعان ۋنيۆەرسيتەت كامپۋستارى بىرنەشە قالادا ورنالاسقان. لوتارينگيا ۋنيۆەرسيتەتى 9 زەرتتەۋ باعىتى بويىنشا ۇيىمداستىرىلعان 101 اككرەديتتەلگەن زەرتتەۋ ورتالىعىن جانە 8 دوكتورلىق كوللەدجدى، ينجەنەريا، جاراتىلىستانۋ، گۋمانيتارلىق جانە الەۋمەتتىك عىلىمدار، ەكونوميكا، ونەر جانە مەديسينا سياقتى ءتۇرلى سالالار بويىنشا باكالاۆريات، ماگيستراتۋرا جانە دوكتورانتۋرا باعدارلامالارىن ۇسىنادى.  اسىرەسە ماتەريالتانۋ، حيميا، ەنەرگەتيكا، سونداي-اق مەديسينالىق جانە بيومەديسينالىق زەرتتەۋلەر سالاسىندا وزىق وقۋ ورنى سانالادى.

مۇندا عىلىم مەن تەحنولوگيا سالاسىنداعى زەرتتەۋلەرگە ەرەكشە نازار اۋدارادى. ۋنيۆەرسيتەتتىڭ بىرنەشە زەرتتەۋ ينستيتۋتتارى فرانسيانىڭ ۇلتتىق زەرتتەۋ ورتالىقتارىمەن (CNRS، INSERM) تىعىز بايلانىستا جۇمىس ىستەيدى جانە ەۋروپالىق زەرتتەۋ جوبالارىنا قاتىسادى. لوتارينگيا ۋنيۆەرسيتەتى الەمنىڭ 100-دەن استام ەلىندەگى جوعارى وقۋ ورىندارىمەن جانە زەرتتەۋ ورتالىقتارىمەن ارىپتەستىك ورناتقان.

قازاقستاندا اباي اتىنداعى قازۇپۋ-دا ءوزىنىڭ فيليالىن اشۋ – حالىقارالىق ىنتىماقتاستىق اياسىنداعى ماڭىزدى قادامداردىڭ ءبىرى. ەسكە سالساق، بيىل ق ر عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم مينيسترلىگى لوتارينگيا ۋنيۆەرسيتەتى (Université de Lorraine) فيليالىنىڭ ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن اباي ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ستۋدەنتتەرىنە 95 گرانت ءبولدى. ىنتىماقتاستىق اياسىندا بولىنگەن ءبىلىم گرانتتارىنا سايكەس، «B018(KZ-FR) - شەتەل ءتىلى مۇعالىمدەرىن دايارلاۋ»، «B140(KZ-FR) - حالىقارالىق قاتىناستار جانە ديپلوماتيا»، «B044(KZ-FR)-مەنەدجمەنت جانە باسقارۋ»، «B046(KZ-FR)-قارجى، ەكونوميكا، بانك جانە ساقتاندىرۋ ءىسى»، «B047(KZ-FR)-ماركەتينگ جانە جارناما»، «B093(KZ-FR)-مەيرامحانا ءىسى جانە مەيمانحانا بيزنەسى» ماماندىقتارى بويىنشا باكالاۆر ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارىنا ستۋدەنتتەر قابىلداندى.

جاننا جومارت