مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ پرەزيدەنت لاۋازىمىنا كىرىسكەننەن كەيىنگى العاشقى سوزىندە: «ەلىمىزدىڭ دامۋ جولىنداعى وسى ماڭىزدى مەزەتتە بۇكىل قوعام بولىپ، وركەندەگەن، دەموكراتيالىق، ادىلەتتى قازاقستاندى قۇرۋ يدەياسىنىڭ توڭىرەگىنە توپتاسۋى كەرەك» دەگەن ەدى. سودان بەرى پرەزيدەنت «ادىلدىك» ۇعىمىن ەكى (2019 جىلى جانە 2022 جىلى) سايلاۋالدى تۇعىرناماسىنا نەگىز ەتىپ الىپ، ءوز ساياساتىنىڭ باستى قاعيداتى رەتىندە ۇستانىپ كەلەدى.
ادىلەتتى مەملەكەت قۇرۋ يدەياسى قاسىرەتتى قاڭتار وقيعاسىنان كەيىن مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ عانا ەمەس، بۇكىل قوعامنىڭ يدەولوگيالىق تەمىرقازىعىنا اينالدى. ويتكەنى ول قوعامنىڭ سۇرانىسىنا دا، مەملەكەتتىڭ ۇستانىمىنا دا تولىق ساي كەلەدى.
سوندىقتان مەملەكەتتىك دەڭگەيدە كوپتەگەن شەشىمدەر قابىلداندى. ماسەلەن، ەكى جىل بۇرىن جۇرگىزىلگەن كونستيتۋسيالىق رەفورماعا ساي حالىقتىڭ جەرگە جانە ونىڭ قويناۋىنداعى بايلىققا، جانۋارلار جانە وسىمدىكتەر الەمىنە، باسقا دا بارلىق تابيعي رەسۋرستارعا قاتىستى مەنشىك قۇقىعى كونستيتۋسياعا ەنگىزىلىپ، بەكىتىلدى. بۇل قاعيدات ءىس جۇزىندە «ۇلتتىق قور-بالالارعا» اتتى باعدارلاما ارقىلى ىسكە اسىرىلدى. بيىل ءبىرىنشى اقپان كۇنى كامەلەتكە تولماعان نەمەرەلەرىمنىڭ ءبارىنىڭ ەسەپشوتىنا اقشا ءتۇسىپ، شات-شادىمان بولدىق.
بۇل جىل سايىن جالعاسىن تاباتىنى قۋانتادى. سونداي-اق ادىلدىك قاعيداتىنىڭ ناقتى جۇزەگە اسىرىلىپ جاتقانىن كەزىندە زاڭسىز الىنعان، جالپى سومماسى 1 تريلليون تەڭگەدەن اساتىن اكتيۆتەردىڭ ەلگە قايتارىلعانىن، پايدالانىلماي كەلگەن 5 ميلليون گەكتاردان استام جەردىڭ مەملەكەت مەنشىگىنە وتكەنىن، سونداي-اق، «قازاقستان حالقىنا» قوعامدىق قورىنىڭ قۇرىلۋى مەن وسى قورعا جىل سايىن «سامۇرىق قازىنا» قورىنىڭ تازا تابىسىنىڭ كەم دەگەندە 7 پايىزى اتالعان قوردىڭ ەسەپ شوتىنا اۋدارىلا باستاعانىن اتاپ كورسەتۋگە بولادى.
شىن مانىندە ادىلەتتى قازاقستان ءباز بىرەۋلەر ايتىپ جۇرگەندەي، بيلىكتىڭ ويلاپ تاپقان جاساندى يدەياسى ەمەس، پرەزيدەنتتىڭ ستراتەگيالىق باعدارلارىنىڭ يدەيالىق نەگىزى. قاسىم- جومارت توقايەۆ ءوزىنىڭ ەڭ نەگىزگى ميسسياسى – ادىلەتتى قازاقستاندى قۇرۋ ەكەنىن ۇنەمى ايتىپ، ساياسي ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك-مادەني سالالاردا جۇرگىزىلىپ جاتقان جۇيەلى رەفورمالاردىڭ ءبارى، سايىپ كەلگەندە وسى ستراتەگيالىق ماقساتتى جۇزەگە اسىرۋعا ارنالعان. بۇل ماسەلەدە مەملەكەت باسشىسىنىڭ جىل سايىنعى جولداۋلارىنىڭ ماڭىزى ەرەكشە. سول جولداۋلارعا قىسقاشا توقتالساق، 2020 جىلى جاريالانعان «جاڭا جاعدايداعى قازاقستان: ءىس-قيمىل كەزەڭى» اتتى جولداۋدا مەملەكەت باسشىسى كاسىبي ءبىلىم بەرۋدىڭ ماڭىزىن اتاپ ءوتتى. «كاسىبي ءبىلىم بەرۋدىڭ بۇكىل جۇيەسىن مەملەكەت نارىعىندا سۇرانىسقا يە بىلىكتى ماماندار قالىپتاستىرۋعا باعىتتاعانىمىز ءجون»،- دەگەن ەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.
پرەزيدەنت وسى تاپسىرماسىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن ۇكىمەت جاستاردى كاسىبي بىلىمگە ىنتالاندىرۋ ماقساتىندا قاراجاتتى ۇيىپ-توگىپ ءبولىپ، وسى باعىتتا ءبىلىم العىسى كەلەتىن جاستاردى مەملەكەتتىك گرانت ارقىلى تەگىن وقىتىپ، جاتاقحانامەن تەگىن قامتاماسىز ەتىپ، شاكىرتاقى دا ءبولدى. بۇل قادام جاستار اراسىندا ۇلكەن قۇلشىنىس تۋعىزىپ، بولاشاققا دەگەن سەنىمىن ارتتىردى. جەرگىلىكتى جەردەگى (اۋدان،قالا،وبلىس) اكىمدەرى ايماقتارىنداعى ءوندىرىس ورىندارىندا، كاسىپكەرلىك قۇرىلىمداردا،
اۋىلشارۋاشىلىعى سالاسىندا، قۇرىلىستا قاجەتتى ماماندىقتاردىڭ تىزبەسىن جاساپ، جەرگىلىكتى كاسىپتىك ءبىلىم بەرۋشى وقۋ ورىندارىنىڭ ماماندىقتار بويىنشا اتقاراتىن جۇمىستارىن رەتكە كەلتىرىپ، ءتيىستى شەشىمدەر قابىلدانىپ، از ۋاقىتتا جۇمىس جولعا قويىلدى
2021 جىلعى جولداۋىندا پرەزيدەنت: «قازاق ءتىلىن دامىتۋ مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ باسىم باعىتتارىنىڭ ءبىرى بولىپ قالا بەرەدى» دەدى. ال، وعان دەيىن مەملەكەتتىك جانە جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندار جاۋاپتى «ءتىل ساياساتىن ىسكە اسىرۋدىڭ 2020-2025 جىلدارعا ارنالعان باعدارلاما» قابىلداندى. قىزىلوردا وبلىسىندا ءتىل مارتەبەسىن كوتەرۋ ءۇشىن قوعام مەن بيلىك بىرلەسە قيمىل جاساۋدا.
وسى جىلدىڭ 11 ساۋىرىندە وبلىستا «مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قولدانىس اياسىن كەڭەيتۋ» جانە «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى ءتىل تۋرالى» زاڭ تالاپتارىنىڭ ساقتالۋىن قامتاماسىز ەتۋدىڭ وبلىستىق ءىس-شارالار جوسپارى بەلگىلەنگەن. وسى قۇجاتقا سايكەس، وبلىستا «مەملەكەتتىك ءتىل ساياساتىن ودان ءارى جەتىلدىرۋ ماسەلەلەرى تاقىرىبىندا وبلىستىق قوعامدىق دامۋ باسقارماسىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن ارنايى جۇرگىزۋ تاپسىرىلعان.
مەملەكەت باسشىسىنىڭ بىلتىر تۇركىستان قالاسىندا، بيىل اتىراۋ قالاسىندا وتكەن ۇلتتىق قۇرىلتاي وتىرىستارىندا مەملەكەتتىك ءتىل ماسەلەسىنە توقتالىپ، ءتىلىمىزدىڭ تۇعىرىن نىعايتىپ، ونى عىلىم مەن ءبىلىمنىڭ ءتىلى ەتۋ جايلى تاپسىرمالارىن ورىنداۋ جايى تالقىلانىپ، قاتىسۋشىلارعا وزدەرى جەتەكشىلىك جاسايتىن سالادا، سالاعا قاراستى مەنشىك نىسانىنا قاراماستان بارلىق مەكەمەلەردە، ۇيىمداردا، كاسىپورىندا مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قولدانىلۋىنا زور ءمان بەرىلۋى ءتيىس ەكەندىگى تاپسىرىلعان. 2023 جىلى 4 جوبا، ياعني «ايماقتاعى مەملەكەتتىك ءتىل ساياساتىن ىسكە اسىرۋ»، «قوعامدىق تاماقتانۋ ورىندارىنداعى اس ءمازىرىنىڭ لينگۆيستيكالىق بازاسىن قالىپتاستىرۋ»، كاسىپكەرلىك نىسانداردىڭ كورنەكى اقپاراتتارىندا ءتىل تۋرالى زاننامالارىنىڭ ساقتالۋىن قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعان «Korneki» جانە «قاز تەست» سەرتەفيكاتتىق تەستىلەۋ وتكىزۋ جوباسى قولعا الىندى. «Korneki» الەۋمەتتىك جوباسى اياسىندا 1223 كاسىپكەرلىك نىسانعا ءتىل تۋرالى زاڭنامالاردىڭ ساقتالۋىنا زەردەلەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلىپ،كەمشىلىك انىقتالعان 138 نىسان يەسىنە ۇسىنىپ حات جولدانعان. ونىڭ 128 -ىندە انىقتالعان كەمشىلىكتەر جويىلعان،
2022 جىلى جاريالانعان «ادىلەتتى مەملەكەت. ءبىرتۇتاس ۇلت. بەرەكەلى قوعام اتتى جولداۋىندا: «قانداستاردىڭ كوشىپ كەلۋىنە جانە ىشكى كوشى-قونعا قاتىستى ساياسات تۇبەگەيلى وزگەرەدى. بۇل ورايدا دەموگرافيالىق جانە ەكونوميكالىق ۇردىستەردى ەسكەرۋ كەرەك.سونداي-اق جالپىۇلتتىق مۇددەنى باسشىلىققا الۋ وتە ماڭىزدى» دەگەن بولاتىن. وسىدان كەيىن قانداستاردىڭ كوشىپ كەلۋى مەن ەلدە تۇراقتاۋىنا بارلىق جاعداي جاسالا باستاعانى بەلگىلى. وسى ماسەلەنى تۇبەگەيلى شەشۋگە قاتىستى ۇكىمەتتىڭ ارنايى قاۋلىسى مەن ەلدىڭ كوشى-قون ساياساتىنىڭ 2023-2027 جىلدارعا ارنالعان تۇجىرىمداماسى بەكىتىلدى.
ەلىمىزدە سوڭعى بەس جىلدا كىشىگىرىم وزگەرىستەر ەمەس، كەرىسىنشە كوپتەگەن سالادا تۇبەگەيلى ءارى جۇيەلى بەت بۇرىس جاسالدى.ءتىپتى، سوڭعى ءۇش جىلدىڭ ىشىندە بۇكىل ساياسي جۇيەنىڭ قۇرىلىمى قايتا جاساقتالعانىن كورەسىز. 2019-2021 جىلدارداعى ساياسي رەفورمالار 2022 جىلعى كونستيتۋسيالىق رەفورماعا ۇلاسىپ،سونىڭ ناتيجەسىندە ەلىمىزدەگى مەملەكەتتىك ينستيتۋتتاردىڭ مارتەبەسى مەن ءرولى ەداۋىر ارتتى.
كونستيتۋسيالىق سوت جۇمىس ىستەي باستادى. پرەزيدەنتتىڭ قۇزىرىنا كىرەتىن ماسەلەلەر ازايىپ، كەرىسىنشە پارلامەنتتىڭ قۇزىرەتى كەڭەيدى، ارالاس سايلاۋ جۇيەسى ەنگىزىلىپ، ساياسي پارتيالاردى تىركەۋ ءراسىمى جەڭىلدەدى. تۇڭعىش رەت اۋىل اكىمدەرى تىكەلەي سايلاناتىن بولدى. 2021-2023 جىلدارداعى سايلاۋ قورىتىندىسىندا اۋىل اكىمدەرىنىڭ ۇشتەن ەكىسى جاڭاردى. بىلتىر العاش رەت اۋدان جانە وبلىستىق ماڭىزى بار قالا اكىمدەرىن سايلاپ كوردىك. مۇنداي سايلاۋلار 2025 جىلدان باستاپ تۇراقتى وتكىزىلەتىن بولادى.
ساياسي رەفورمالارمەن شەكتەلىپ قالماي،ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك-گۋمانيتارلىق سالالاردا دا ماڭىزدى وزگەرىستەر جاسالۋدا. حالىقتىڭ تۇرمىسىن جاقسارتۋ ءۇشىن باعالى باستامالار مەن ناقتى جوبالار ىسكە اسىرىلۋدا. وسىنداي جۇيەلى ءارى كەشەندى جۇمىستار ءقازىردىڭ وزىندە ءوز جەمىسىن بەرۋدە. ەڭ تومەنگى ەڭبەكاقى كولەمى ەكى ەسەگە ارتتى، ناتيجەسىندە 1،8 ادامنىڭ تابىسى ءوستى.ۇستازدار مەن دارىگەرلەردىڭ، عالىمداردىڭ جالاقىسى كوبەيىپ، ولاردىڭ الەۋمەتتىك قورعاۋ شارالارى كۇشەيدى.
مەملەكەت باسشىسىنىڭ باستاماسىمەن جۇرتقا تۇرعىن ءۇي جاعدايى مەن دەنساۋلىعىن جاقسارتۋ ءۇشىن زەينەتاقى جيناعىنىڭ ءبىر بولىگىن الۋعا مۇمكىندىك بەرىلدى. بۇل مۇمكىندىكتى ميلليونعا جۋىق ازاماتتار پايدالاندى. «جايلى مەكتەپ»، «اۋىلدا دەنساۋلىق ساقتاۋدى جاڭارتۋ» سەكىلدى اۋقىمدى ۇلتتىق ينفراقۇرىلىمدىق جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر. ەڭ باستىسى– رەفورمالار قوعامدىق قاتىناستاردىڭ سيپاتىن ءبىرجولاتا وزگەرتىپ، ۇلتتىڭ ساياسي مەنتاليتەتى ءوستى، ازاماتتىق بەلسەندىلىگى ارتىپ، تۇرعىنداردىڭ ەلدىك ماسەلەلەرگە ەركىن ارالاسۋى جۇزەگە اسۋدا.
2023 جىلى جاريالانعان «ادىلەتتى قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق باعدارى اتتى جولداۋىندا مەملەكەت باسشىسى ەلىمىزدە «كۇشتى پرەزيدەنت–ىقپالدى پارلامەنت–ەسەپ بەرەتىن ۇكىمەت» تۇجىرىمداماسى بارىنشا ورنىقتى. «حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت» قاعيداتىن ناقتى ىسكە اسىرۋىمىز قاجەت. بۇل جەردە پارلامەنت ءرولى ەرەكشە اتاپ كورسەتىلدى.
ەل ەكونوميكاسىنىڭ نەگىزى – يندۋستريا، ەلەكتر ەنەرگەتيكاسى، اگرارلىق ءوندىرىس، عىلىم جانە يننوۆاسيا. «كۇشتى پرەزيدەنت – ىقپالدى پارلامەنت-ەسەپ بەرەتىن ۇكىمەت» ادىلەتتى قازاقستاننىڭ ينستيتۋسيونالدىق اۋقىمىن ايقىندايدى، ياعني «ادىلەتتى قازاقستان»قانداي بولۋى كەرەك؟» دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرەدى.
2019-2021 جىلدارداعى ساياسي رەفورمالاردىڭ ءتورت توپتاماسى مەن 2022 جىلعى ساياسي جاڭعىرۋ باعدارلاماسى وسى جولداۋدى ناقتى جۇزەگە اسىرۋعا ارنالدى.سونىڭ ناتيجەسىندە بيلىك تارماقتارى اراسىندا ءتيىمدى تەپە-تەڭدىك جۇيەسى بار مەملەكەتتىك قۇرىلىمنىڭ جاڭا ينستيتۋسيونالدىق ۇلگىسى قالىپتاستى. «حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت» قاعيداتى «ادىلدىك قالاي ورنايدى؟» دەگەن ساۋالعا «ەل-جۇرتپەن تىعىز بايلانىستا بولىپ، ولاردىڭ مۇڭ-مۇقتاجىن تىڭداي ءبىلۋ ارقىلى ورنىعادى» دەپ جاۋاپ بەرۋگە نەگىزدەلگەن. دەگەنمەن «حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت» ۇعىمى ازاماتتاردىڭ كۇندەلىكتى تۇيتكىلدەرىن شۇعىل تۇردە ءارى ءتيىمدى ەتىپ شەشۋدى عانا كوزدەمەيدى.
سونىمەن قاتار، بۇل قاعيدات ەلىمىزدى دامىتۋعا قاتىستى باستى ماسەلەلەر بويىنشا قوعامنىڭ بارلىق وكىلىنىڭ پىكىرىن ەسكەرە وتىرىپ، بايىپتى ءارى ورتاق شەشىم قابىلداناتىنىن ءبىلدىردى. «حالىق ۇنىنە قۇلاق استىن مەملەكەتتىڭ» جارقىن مىسالى كونستيتۋسياعا وزگەرىستەر ەنگىزۋ ءۇشىن وتكىزىلگەن رەفەرەندۋم بولىپ تابىلادى.
قىزىلوردا وبلىسىنىڭ اكىمى ن.نالىبايەۆ ءبىر سوزىندە الەمدەگى گەوساياسي احۋالدىڭ ۋشىققانىنا قاراماستان،
2023 جىل مەملەكەتىمىز ءۇشىن جاقسى، ناتيجەلى بولعانىن، ەلىمىزدىڭ سوڭعى جىلدارى ساياسي رەفورمالار ارقىلى تۇبەگەيلى جاڭعىرۋ جولىنا قادام باسقانىن، كونستيتۋسيالىق وزگەرىستەرگە سايكەس پرەزيدەنت سايلاۋىنان كەيىن سەنات، ءماجىلىس جانە ءماسليحاتتار سايلاۋىنىڭ ءساتتى وتكەنىنە توقتالعان ەدى. ماڭىزى زور ساياسي شارالاردا جەرلەستەرىمىز بىرلىك پەن تاتۋلىقتىڭ جارقىن ۇلگىسىن كورسەتىپ، الدىڭعى قاتاردان كورىندىك. العاش رەت وتكىزىلگەن اۋدان اكىمدەرىنىڭ سايلاۋىندا شيەلى مەن سىرداريا اۋداندارىنىڭ حالقى ءوز تاڭداۋلارىن جاساپ، مەملەكەتتى باسقارۋ ىسىنە ۇلەستەرىن قوستى.
پرەزيدەنتىمىز قاسىم-جومارت كەمەل ۇلى ايماققا جۇمىس ساپارىمەن كەلىپ، ءوڭىردىڭ دامۋىنا وڭ باعاسىن بەردى. وبلىس بويىنشا ماڭىزدى ماسەلەلەرگە قاتىستى تاريحي شەشىمدەر قابىلداندى. وڭىرلەر اراسىندا العاشقى ۇشتىكتەن كورىنىپ، ۇزدىكتەر قاتارىندامىز. ايماق بيۋدجەتى 609 ملرد تەڭگەگە جەتىپ، وبلىستىڭ دامۋ بيۋدجەتى 2،5 ەسە ارتتى. ەكونوميكانىڭ بارلىق سالاسىندا 45مىڭعا جۋىق ازاماتتار جۇمىسپەن قامتىلعان. جاستار اراسىنداعى جانە جالپى جۇمىسسىزدىق كورسەتكىشى تومەندەدى. وبلىستاعى جاقسى جاعدايداعى جولدىڭ ۇلەسى 87،5% جەتتى. سىربويىلىقتاردىڭ 98،4 پايىزى ورتالىقتاندىرىلعان اۋىز سۋمەن قامتىلعان.
وڭىردە گازبەن قامتۋ كورسەتكىشى 75پايىزدى قۇرايدى. ايماقتا 2500 استام پاتەر تابىستالىپ، 11000 تۇرعىننىڭ باسپانا ماسەلەسى شەشىلگەن. وبلىس بيۋدجەتىنىڭ 61 پايىزى الەۋمەتتىك سالاعا باعىتتالعان، 30 جاڭا ۇلگىدەگى اۆتوبۋس الىنىپ، شالعايدان قاتىنايتىن 4 مىڭنان استام وقۋشىنىڭ تاسىمالداۋ جۇمىستارى شەشىمىن تاپقان. 25 مىڭنان استام تۇرعىنعا قىزمەت كورسەتەتىن 15 دارىگەرلىك امبۋلاتوريا اشىلدى.ۇلتتىق قۇندىلىقتار مەن ءسالت-داستۇردى ناسيحاتتاۋعا ارنالعان «اناعا تاعزىم»، «وتباسى» ورتالىقتارى قىزمەتىن باستادى - دەپ پرەزيدەنت جولداۋىن جۇزەگە اسىرۋداعى ءبىرقاتار شارالاردى اتاپ كورسەتتى.
ەرگەشوۆ اباي جومارت ۇلى،
ق ر ءبىلىم بەرۋ ءىسىنىڭ ۇزدىگى،ارداگەر-ۇستاز
