[caption id="attachment_8710" align="alignright" width="485"]
پاتريك موديانو[/caption]
2014 جىلعى نوبەل ادەبيەت سىيلىعىنىڭ يەگەرى انىقتالعاننان كەيىن شۆەد اكادەمياسىنىڭ حاتشىسى تىلشىلەردى قابىلداعان كەزدە پاتريك موديانونىڭ ەڭبەكتەرىن ايتا كەلىپ: «پاتريك موديانو بۇگىنگىنىڭ مارسەل پرۋستى دەۋگە بولادى»، - دەدى. وسى سوزدە ايتىلعانداي ەكى جازۋشى ورتاسىندا ءبىرىنىڭ ءىزىن ءبىرى باسقانداي بايلانىس بار، تۋىندىلارى دا ۇقساس تاقىرىپتاردى قاۋزايدى. فرانسۋز ادەبيەتىنىڭ بىلگىرى دۋن چياننىڭ ايتۋىنشا پاتريك موديانو مارسەل پرۋستىڭ ىقپالىنا قاتتى ۇشىراعان، ول پاريجدە ءومىر ءسۇردى، ادامنىڭ ىشكى جان-دۇنيەسىن زەردەلەدى.
پاتريكتىڭ جازىپ جۇرگەندەرى مارسەل پرۋست جازىپ كەتكەن دۇنيەلەر ەمەس
ايتسە دە، ەكى جازۋشىنىڭ ۇقساستىعىن عانا ايتىپ، وزىندىك ەرەكشەلىكتەرىنە بەي-جاي قاراۋعا بولمايدى. فرانسۋز ادەبيەتىنىڭ تاعى ءبىر بىلگىرى ليۋ مينجيۋ ول ەكەۋىن زەرتتەپ، ءبۇي دەپ قورىتىندى شىعارادى. «پاتريك موديانونىڭ روماندارىندا بىر-ەكى جاي سويلەمنەن تۇراتىن سويلەم فورماسى ءجيى ۇشىرايدى، قۇرمالاس سويلەمدەردى كوپ كەزدەستىرمەيسىز. قۇرمالاس سويلەمدەردىڭ كۇردەلى ءتۇرىن، ءتىپتى ىزدەسەڭ تاپپايسىڭ. ال، مارسەل پرۋستتە سويلەم قۇراۋ ءتاسىلى كۇردەلى، ءبىر سويلەمى سوڭىنا جەتكەنشە تىنىسىڭدى «تارىلتادى». قۇرمالاس سويلەمنىڭ ىشىنە قۇرمالاس سويلەم سيعىزادى.مۇنداي تىلدىك قۇبىلىس پاتريك موديانونىڭ شىعارماسىندا مۇلدەم جوق. ول قۇرمالاس سويلەمدى شىعارماسىندا از پايدالانادى، ۇنەمى پىسىقتاۋىش، تولىقتاۋىش جانە اتاۋلى سويلەمدەردى قولدانادى. بۇل ونىڭ سويلەم فورماسىنىڭ ەڭ جەتىلگەن، جەتكەن شەگى». پاتريك موديانونىڭ ءتىلى جۇتاڭ، سىلدىر، كەدەي ءتىل ەمەس، ىشكى قۋاتى مىعىم، وبرازدى، شۇرايلى ءتىل. ەكى جازۋشىنىڭ ەستەلىكتەرىندە دە ايقىن وزگەشەلىك بار. پاتريك موديانونىڭ ەستەلىگى شىنايى ەسكە الۋ ەمەس، سەبەبى، ول ەكىنشى دۇنيە جۇزىلىك سوعىستان كەيىن تۋعان، فرانسيانى نەمىستەر جاۋلاپ العان كەزدەگى تۇرمىستى باستان كەشپەگەن. ونىڭ ەستەلىگى ءبىرتۇرلى ادەبي قۇبىلىس. مارسەل پرۋستىڭ الەمىندە ءبىر نەمەسە بىرنەشە عانا تۇتاس دۇنيەنى ۇستاپ تۇرعان نۇكتە بار. پاتريك موديانودا بۇل سياقتى سيمۆولدىق دۇنيە وتە كوپ، ءبىراق ءاربىر بولەكتەرگە تەرەڭ جاسىرىنعان.
«ءومىرىمنىڭ ءمالىم بولەگىندە مەنىڭ توڭىرەگىمدە سىرلى ادامدار مەن وقيعالار كوپ بولدى. ول شاقتا كىشكەنتاي بولعاندىقتان كوپ نارسەلەردى سۇراستىرىپ كەتپەيتىنبىز، بارلىعى تابيعي سياقتى ەدى. ۋاقىت قادامىنا ىلەسە وتكەن كۇندەردى ەسكە العانىمدا «سول كەزدە، ءسىرا، ءبىراز نارسەلەر بولىپتى عوي» دەپ ويلانىپ قالامىن»، - دەيدى پاتريك موديانو.
بۇل تۋرالى پاتريك موديانونىڭ ءوزى دە ويلانىپ-تولعانعان. ول كەزىندە مارسەل پرۋستقا ۇقساس كەمەلدى قۇرىلىمدى جاساپ شىعۋعا تالپىنعان، ءبىراق مۇنىڭ بوس اۋرەشىلىك ەكەنىن ەرتە سەزىنگەن. ول: «وتكەن داۋىردەگى ادامدار ۇلكەن شىركەۋ سالعانى سەكىلدى كەمەلدى تۋىندىنى دا جازىپ شىعا الادى. ولار وي-ساناسى تەز شوعىرلاناتىن داۋىردە ءومىر سۇرگەن جاندار. ءبىزدىڭ داۋىردەگى ادامداردىڭ وي-قيالى قىرىق تەمىردىڭ قىلاۋى سياقتى، كەمەلدى ەمەس. ال وسى قىرىق قۇراۋ الەم، وسى زامان دۇنيەسىنىڭ شىندىعىنا ءدال ۇيلەسەدى»، - دەيدى.
حارۋكي مۋراكامي پاتريك موديانونىڭ «قوساعىندا» كەتتى
[caption id="attachment_8711" align="alignleft" width="449"]
حارۋكي مۋراكامي[/caption]
حارۋكي مۋراكاميدىڭ نوبەل سىيلىعىن الماۋى وعان قىزىعاتىن وقىرمانداردى تاعى دا ۋايىمعا باتىردى. كەيبىر وقىرماننىڭ ويىنشا حارۋكي مۋراكامي جاڭا، ال پاتريك موديانو وتكەن ءداۋىر جازۋشىسى. شىنايى سالىستىرار بولساق، «ءبىر قازانعا باسى سيمايتىن» ەكى جازۋشىنىڭ دا ۇقساس جەرلەرى بار. حارۋكي مۋراكاميدىڭ روماندارى قيالعا باي، تەرەڭ ويلى، وڭاي وقىلاتىنداي كورىنگەنىمەن، مازمۇنىندا كۇردەلى ماسەلەلەر جاسىرىنعان. ونىڭ ءتىلى وتە جاتتىق، سەزىمتال، سويلەمدەرى شاشىراڭقى ەمەس. سيۋجەتى كۇردەلى وقيعالاردى بايانداۋعا شورقاق بولعانىمەن، ۇلاسپالى جازۋ جانە ءدال، ناقتى بەينەلەۋلەرى ارقىلى وقىرماندى وزىنە باۋرايدى. حارۋكي مۋراكامي بۇل رەت نەگە سىيلىقتان قاعىلدى؟ بۇل تۋرالى حارۋكي مۋراكامي شىعارمالارىن جۇڭگو تىلىنە اۋدارىپ جۇرگەن اۋدارماشى لين چاۋحۋا: «مۋراكاميدىڭ وسى جىلى سىيلىققا ۇسىنعان «ايەلسىز ەرلەر» پوۆەستىندە تاعى دا ەر-ايەل اراسىنداعى ماحابباتتى جانە پسيحولوگيالىق قايشىلىقتاردى جازعان، سىنشىلدىق سيپاتى ءالسىز. مەنىڭشە، ساياساتتى ءسوز ەتۋ – ونىڭ وسال تۇسى. جەكە ادام رۋحىنىڭ تەرەڭدىگى جانە كەڭدىگى، ادام عۇمىرىنداعى ايتۋعا قيىن نازىك بايلانىستاردى بەينەلەۋ ونىڭ ارتىقشىلىعى»، - دەيدى.
حارۋكي مۋراكاميدىڭ جيناقتالعان شارتتى بەلگىلەرىنە قاراعاندا، پاتريك موديانو شىعارماشىلىعى ايقىن ءارى ءبىرىزدى. ونىڭ قالامىنان تۋعان كەيىپكەرلەر بار قاجىر-قايراتىمەن «ءوزىن» ىزدەيدى، وسى جاعى باعالاۋشىلاردى اسەرلەندىرگەن ماڭىزدى سەبەپ بولۋى مۇمكىن. «حارۋكي مۋراكاميگە ۇقساس پاتريك موديانو دا جاستىق شاقتىڭ جۇرەككە سالعان جان جاراسىن جازۋعا شەبەر، زاماناعا ساي، جاڭا اعىمعا اينالا باستاعان تۇسىنىكتەردى جازدى. مۋراكاميگە ۇقسامايتىنى موديانو فيلوسوفياعا وتە ءمان بەرەدى. ونىڭ تۋىندىلارىندا ادامنىڭ وتكەن ۋاقىتقا دەگەن شاراسىزدىعى، جەكە تۇلعانىڭ ءوزىن جوعالتۋى ۇنەمى سۋرەتتەلەدى. ءومىر قۇنىن ىشكەرلەي قاداعالايدى، وزىمشىلدىكتى مىنەيدى. سوندىقتان ونىڭ روماندارى ءمالىم وي تەرەڭدىگىن جانە «بەس كۇن جالعاننىڭ» سيپاتتارىن ايقىن كورسەتەدى.
مۋراكاميگە ۇقسامايتىنى موديانو فيلوسوفياعا وتە ءمان بەرەدى. ونىڭ تۋىندىلارىندا ادامنىڭ وتكەن ۋاقىتقا دەگەن شاراسىزدىعى، جەكە تۇلعانىڭ ءوزىن جوعالتۋى ۇنەمى سۋرەتتەلەدى. ءومىر قۇنىن ىشكەرلەي قاداعالايدى، وزىمشىلدىكتى مىنەيدى. سوندىقتان ونىڭ روماندارى ءمالىم وي تەرەڭدىگىن جانە «بەس كۇن جالعاننىڭ» سيپاتتارىن ايقىن كورسەتەدى.
جورج سيمەنون فورماسى، شارل بودلەر رۋحى
[caption id="attachment_8713" align="alignleft" width="374"]
پاتريك موديانونىڭ ءتىلى كەدەي ءتىل ەمەس، ىشكى قۋاتى مىعىم، وبرازدى، شۇرايلى ءتىل. [/caption]
[caption id="attachment_8715" align="alignright" width="364"]
مۋراكامي ماحاببات تاقىرىبىنا كوپ قالام تارتادى.[/caption]
پاتريك موديانونىڭ ءقايسىبىر شىعارماسىن وقىساڭ دا، ودان ايقىن نەمەسە جاسىرىن تۇرعان دەتەكتيۆتىك روماندار ءستيلىن بايقاۋعا بولادى. مۇنى پاتريك موديانو دا تەرىسكە شىعارمايدى. ول بۇرىننان دەتەكتيۆتىك روماندار جازۋ نيەتىندە بولعان. سيپاتى جاعىنان دەتەكتيۆتىك روماندارمەن ونىڭ روماندارىنىڭ تاقىرىبى ۇقساپ كەتەدى. مىسالى، ءىز-توزسىز كەتۋ، سالاۋات ماسەلەسى، ۇمىتشاقتىق، جۇمباق سىرلى وتكەن كۇنگە ورالۋ سياقتىلار. ءمالىم ادام نەمەسە وقيعاعا قاراتىلعان تۇرلىشە قايشىلىقتى پىكىرلەر ونىڭ ۇستانىمدارىنا ساي كەلەدى. ارينە، ونىڭ دەتەكتيۆتىك سيۋجەتتەرىنە ىشكى سەبەپ بار. ول ءوزىنىڭ وتكەن ومىرىنە قايىرىلىپ كوز سالعاندا بالالىق شاعىنداعى ناسيستەرمەن ارالاساتىن اكەسىنىڭ بەينەسى، شەشەسىنىڭ ۇنەمى سىرتقا شىعىپ ويىن قويۋى، ءىنىسىنىڭ جول اپاتى سەبەبىنەن قىرشىننان قيىلۋى، ت.ب وقيعالار قىزىقتى دەتەكتيۆتىك روماندارعا ۇقساپ كەتەتىنىنە سەنەدى. «ءومىرىمنىڭ ءمالىم بولەگىندە مەنىڭ توڭىرەگىمدە سىرلى ادامدار مەن وقيعالار كوپ بولدى. ول شاقتا كىشكەنتاي بولعاندىقتان كوپ نارسەلەردى سۇراستىرىپ كەتپەيتىنبىز، بارلىعى تابيعي سياقتى ەدى. ۋاقىت قادامىنا ىلەسە وتكەن كۇندەردى ەسكە العانىمدا «سول كەزدە، ءسىرا، ءبىراز نارسەلەر بولىپتى عوي» دەپ ويلانىپ قالامىن»، - دەيدى پاتريك موديانو. ءدال وسى سەبەپتى ول دەتەكتيۆتىك روماندار جازاتىن بەلگيالىق جازۋشى جورج سيمەنون روماندارىن ءسۇيىپ وقيدى. جورج سيمەنوننىڭ ءتىلى جاتىق، ۇعىنىقتى، شىندىقتى جازۋ تاسىلىمەن وقيعانىڭ سىرىن اشادى. شىعارمالارىنا پسيحولوگيالىق ءاناليزدى نەگىز ەتىپ، ادام جانىنىڭ قاراڭعى جاقتارىن اشۋعا قۇلشىنادى. ونىڭ روماندارى قىلمىس وتكىزۋدىڭ سەبەپ-سالدارىن زەرتتەپ، قىلمىستىنىڭ، ءتىپتى جابىرلەنۋشىنىڭ جان-دۇنيەسىنە دەيىن تالداۋ جاسايدى. ورتانىڭ كەيىپكەرگە جاسايتىن ىقپالىن جازۋدا ءمالىم وي تۋدىرا بىلەتىن مايتالمان. پاتريك موديانو كوپ جاقتان جورج سيمەنوننىڭ ىقپالىنا ۇشىراعانىمەن، ونىڭ شىعارماسىن دەتەكتيۆتىك جانر رەتىندە وقيتىن بولساق، قاتتى قاتەلەسەمىز. سەبەبى، وقىرمان ودان ەشقاشان جاۋاپ تابا المايدى. شىعارمانىڭ سوڭى دا اۋەلگىسىندەي سىرلى جۇمباق كۇيىندە قالادى. ال مۇنىڭ وقىرمانعا اسەرى تىم بولەك بولاتىنى بەلگىلى.
دەتەكتيۆتىك روماندارعا قىزىققانىمەن، نەگە سونداي رومان جازبايتىنىن پاتريك موديانو: «دەتەكتيۆتىك روماندار جازۋ، ءبىر جاعىنان قاراعاندا، ءمالىم دارەجەدەگى رەاليزم، ءتىپتى ناتۋراليزم دەۋگە دە بولادى. تۇراقتى ءارى ونىمدىلىگى جوعارى بايانداۋ قۇرىلىمىن جاساپ، سونى جاقسىلاپ ايتىپ بەرۋ دەگەن ءسوز. ءاربىر دەتەكتيۆتىك روماننىڭ سوڭىندا ءسوزسىز قورىتىندى، تۇسىنىكتەمە بولادى. ال مەنىڭ ايتپاق بولعانىم ءداپ باسۋعا كەلمەيتىن، بولەك-بولەك وقيعالار جەلىسى. شىن مانىندە مەنىڭ جازعانىم ءداستۇرلى ۇعىمداعى رومان ەمەس، تىلسىم دۇنيەنى، قيالدى بەينەلەيتىن رومان»، - دەيدى.
شىندىعىندا پاتريك موديانونىڭ سومداعان كەيىپكەرلەردى جورج سيمەنون ۇلگىسى دەگەننەن گورى، شارل بودلەردىڭ ۇلگىسى دەۋگە كەلەدى. ونىڭ كوپتەگەن روماندارىنىڭ تاقىرىبى، ايتالىق «قيراعان كوشە»، «تاستاندى گۇل»، «ءتۇن گ ۇلى» شارل بودلەردىڭ جاڭعىرعان ءۇنىن ەستىرتەدى. پاتريك موديانو ءوزىنىڭ ءومىر وتكەلەگى جانە ىزدەنىسى، ەشكىم ەلىكتەي المايتىن، قايتالاي المايتىن ادەبي ستيل ارقىلى باتىس مادەنيەتىنە شۋماق-شۋماق جاعىمدى ەلەگيالار اكەلدى. ەۋروپا وقىرماندارى وسى ەلەگيا ىشىنەن ءوزىنىڭ جاستىق كوكتەمىندەگى سۇلۋ بەينەلەردى جانە باقىتتى كوردى.
اۋدارعان قۇسمان قۇماش ۇلى.
