ۆيتاليي ترەتياكوۆ[/caption]
ول لومونوسوۆ اتىنداعى ماسكەۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى جوعارعى تەليەۆيزيا مەكتەبى فاكۋلتەتىنىڭ دەكانى. رەسەيدەگى جۋرناليستىك ورتادا اسا تانىمال تۇلعا. «وزگەشە ويلاۋ قاجەت. ءبىرىن-بىرى قايتالاپ جاتقان اقپاراتقا مۇلدە ۇقسامايتىن، كەرىسىنشە سوعان كەرەعار دۇنيە جاز. سوندا جاڭا، وزگە قوعامدىق پىكىردىڭ قالىپتاسۋىنا سەبەپشى بولاسىڭ»، – دەپ باستادى اڭگىمەسىن دەكان. الايدا اڭگىمە اۋانى ۋكراينا تاقىرىبىنا اۋىپ كەتە بەردى. جۋرناليستيكا جايىنا قالدى. اقش پەن باتىستى جامانداۋ باستالدى...
ورىس جۋرناليستيكاسى – ۇلى جۋرناليستيكا
– ايتىڭىزشى، جۋرناليستيكانىڭ ماقساتى نە وسى؟
– قوعامعا اقپارات تاراتۋ، ماڭىزدى ماسەلە كوتەرۋ، وزەكتى وقيعانى جەتكىزۋ. مۇنى ءوزىڭ دە بىلەتىن شىعارسىڭ؟
– بىلەمىز... بۇگىنگى رەسەيلىك ب ا ق قوعامعا قانداي اقپارات تاراتىپ وتىر؟
– قانداي اقپارات تاراتۋشى ەدى؟ ۋكراينانى مەڭزەپ وتىرعان بولارسىڭ. بىزگە، ءبىزدىڭ ب ا ق ءۇشىن ول جاقتاعى وقيعالار ۇلكەن ساباق بولدى. رەسەيلىك اقپارات قۇرالدارى «قوعام مۇددەسىنە» قىزمەت ەتۋدى ۇيرەندى.
– «قوعام مۇددەسى» دەپ نەنى مەڭزەپ وتىرسىز؟
– سەن دە اقش اقپارات قۇرالدارىنىڭ «ۆاسسالىنا» اينالعانسىڭ-اۋ. باتىستان ەسەتىن قاڭقۋ اڭگىمەنىڭ ءبارىن قورىتپاي قابىلداي بەرەتىن سياقتىسىڭ. ءقازىر بۇرىنعى كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ اۋماعىندا سوعىس ءجۇرىپ جاتىر. ۋكراينانىڭ شىعىسىندا قان توگىلۋدە، ادام قانى... ال ءورت قايدان شىقتى؟ ارىدەن باستايىق. لەنيننەن... ونىڭ تۇسىندا ۋكرايناعا جاڭارەسەيدىڭ (نوۆوروسسيا) وراسان زور اۋماعى بەرىلە سالدى. مۇنى بۇگىنگى ورىس ءباسپاسوزى ايتپاۋى كەرەك پە ەدى؟
[caption id="attachment_8721" align="alignleft" width="313"]
امەريكا جانە ورىس جۋرناليستيكاسى ەكى بولەك الەم.[/caption]
– «اقپاراتتىڭ ءوڭىن اينالدىرۋ»، بولماعاندى بولعانداي ەتىپ جازۋ جۋرناليستيكا زاڭىنا قايشى ەمەس پە؟
– قايشى. ءبىراق بۇعان باتىستىڭ اقپارات قۇرالدارى بارمادى دەيسىڭ بە؟ ءازىر اقپاراتتىق ايقاس ءجۇرىپ جاتىر. اياۋسىز ايقاس. بۇل ەڭ الدىمەن ءوز اقپاراتتىق كەڭىستىگىڭدى قورعاۋدىڭ جولى. سوسىن سىزدەر ويلاعانداي تاۋەلسىز جۋرناليستيكا جوق ءقازىر. ءتىپتى، ادام دا ءوزىن «تولىق تاۋەلسىزبىن» دەپ ايتا المايدى.
ءيا، جۋرناليستيكانىڭ زاڭى بارلىق جەردە بىردەي. ءبىراق، ءدال قازىرگى امەريكا جانە ورىس جۋرناليستيكاسى ەكى بولەك الەم. امەريكا ءجۋرناليسى ءوزىن ءسوز بوستاندىعىنىڭ جارشىسى سانايدى. ءبىر قىزىعى، ءبىزدىڭ ورىس جۋرناليستەرى دە ءدال وسىلاي ويلايدى. ياعني، امەريكالىق اقپارات قۇرالدارىن دەموكراتيا سيمۆولى دەپ ەسەپتەيدى. بۇل مۇلدە قاتە تۇجىرىم. ورىس جۋرناليستيكاسى –ۇلى جۋرناليستيكا. كەڭەستىك كەزەڭدەگى جۋرناليستيكا ءوزىنىڭ جازعان دۇنيەسى مەن كوتەرگەن ماسەلەسى جاعىنان ەشكىمنەن كەم تۇسكەن جوق. ال پوستكەڭەستىك كەڭىستىكتەگى جۋرناليستيكادا ورىس جۋرناليستيكاسىنىڭ جۇرناعى، جالعاسى بار.
باتىس جانە اقش جۋرناليستيكاسىندا ءبىز ويلاعان دەڭگەيدەگى ءسوز بوستاندىعى جوق. بۇل بۇگىنگى كۇنى ايقىن كورىنىپ وتىر...
رەسەيلىك تەلەارنالاردان كورسەتىلەتىن گولليۆۋد كينولارىنىڭ جەلىسى مەنىڭ زىعىردانىمدى قايناتادى. امەريكالىق – اقىلدى، ال ورىس – اقىماق. امەريكالىق – ادال، ال ورىس – كوررۋپسيونەر. ورىس بۇكىل الەمدى وتقا وراعىسى كەلەدى، ال امەريكالىق ونىڭ الدىن الادى... الەمدى قۇتقارىپ قالاتىن امەريكالىق رەيندجەر بولماسا پوليسيا قىزمەتكەرى، سرۋ اگەنتىن ءبىزدىڭ كوگىلدىر ەكراننان الىپ تاستاسا قارسى بولماس ەدىم (ءدال ءقازىر بۇل اۋاداي قاجەت باستاما).
– سوزىڭىزگە قاراعاندا، ءقازىر وبەكتيۆتى بولۋدىڭ ءوزى وڭاي ەمەستەي كورىنەدى...
[caption id="attachment_8722" align="alignright" width="355"]
رەسەي پرەزيدەنتى پۋتين مەن ۋكراينا پرەزيدەنتى پوروشەنكونىڭ مينسكىدەگى العاشقى كەزىگۋى.[/caption]
– وبەكتيۆتى بولۋ ءۇشىن ماقالا جازاردىڭ الدىندا جۋرناليست ءوز دوگماسىن، ۇستانىمىن ۇمىتۋى كەرەك. مىسالعا، سەنىڭ ساياسي ۇستانىمىڭ قانداي؟ سەن ليبەرالسىڭ با، الدە انتيليبەرالسىڭ با بولماسا كوممۋنيستسىڭ بە الدە انتي كوممۋنيستسىڭ بە؟ بۇلاي بولعان جاعدايدا، سەنىڭ ساراپتاماڭدى وبەكتيۆتى دەپ اتاۋعا كەلمەيدى. قالاي بولعاندا، ۇستانىمىڭ جەڭىپ كەتەدى. ونىڭ ۇستىنە قازىرگى وقيعالار دا كوپجاقتى، كوپقىرلى.
مىسالعا، ۆاشينگتون قازىرگى كييەۆتىك جۇيەنىڭ الدىنا بىرنەشە مىندەت قويىپ وتىر. بىرىنشىدەن، ولار ءپۋتيندى ۋكراينانىڭ شىعىسىنا اسكەر كىرگىزۋگە يتەرمەلەمەكشى. رەسەي بۇعان بارار بولسا، تاۋەلسىز ەلدىڭ تەرريتوريالىق تۇتاستىعىن بۇزعان بولىپ شىعادى. ياعني، الەم ءبىزدى «اگرەسسور» دەپ اتايتىن بولادى. ءوز باسىم قازىرگى ەۋرووداق باسشىلارىنىڭ السىزدىگىنە، بيشارالىعىنا تاڭ قالامىن. اقش-تىڭ جەتەگىندە ءجۇر.
اقش ءپۋتيننىڭ ۋكرايناعا اسكەر كىرگىزگىسى جوقتىعىن بىلەدى. ءبىراق، كرەملدى سوعان بارۋعا بارىنشا يتەرمەلەپ وتىر. ءارتۇرلى ءادىس-امالدى قولدانىپ... امەريكانىڭ ازىرگى ساياساتى تۇگەل وسىعان باعىتتالعان. ال كييەۆتىك جۇيە بۇل ارادا تاپسىرمانى ورىنداۋشى عانا.
مەنەن ءتالىم العان بەلگىلى جۋرناليستەردىڭ لەنيننىڭ سيتاتالارىن مازاق قىلعان پىكىرلەرىن وقىعاندا كۇلكىم كەلەدى. پىكىردىڭ وزگەرۋى ءبىر ساتتە ەكەن... كەزىندە سولار «ۆلاديمير يليچ نەتكەن كەمەڭگەر ەدى، ايتقان ءسوزى كوزدەگەن جەرىنە ءدوپ تۇسەتىن»،– دەپ تاڭعالىپ جۇرەتىن-دى.
كييەۆ جۋرناليستەردى ءولتىرىپ جاتىر
– ال بۇگىنگى ورىس جۋرناليستيكاسىنىڭ ۇستانىمى قانشالىقتى نىق جانە قانشالىقتى دۇرىس؟
– ونىڭ دۇرىس نەمەسە بۇرىستىعىن ۋاقىت كورسەتەدى. ءوز باسىم ورىس جۋرناليستيكاسىنا كوڭىلىم تولمايدى. ءبىزدى باتىستىڭ مىسى باسىپ كەتىپ وتىر. انىعىراق ايتسام، باتىس جۋرناليستيكاسى ماركستىك-لەنيندىك جۋرناليستيكانى ىسىرىپ تاستادى. شىندىعىندا، اتالعان باعىتتىڭ وزەكتىلىگى ولمەگەن ەدى. وسىنىڭ كەسىرىنەن ورىس جۋرناليستيكاسى وزىنە ءتان «مىنەزىنەن» ايىرىلىپ قالدى. مەنەن ءتالىم العان بەلگىلى جۋرناليستەردىڭ لەنيننىڭ سيتاتالارىن مازاق قىلعان پىكىرلەرىن وقىعاندا كۇلكىم كەلەدى. پىكىردىڭ وزگەرۋى ءبىر ساتتە ەكەن... كەزىندە سولار «ۆلاديمير يليچ نەتكەن كەمەڭگەر ەدى، ايتقان ءسوزى كوزدەگەن جەرىنە ءدوپ تۇسەتىن»،– دەپ تاڭعالىپ جۇرەتىن-دى.
مەنەن ءتالىم الاتىن ستۋدەنتتەرگە ءاردايىم ايتىپ وتىرامىن. ءبىز امەريكالىقتاردان ەش كەم ەمەسپىز. رەسەيلىك تەلەارنالاردان كورسەتىلەتىن گولليۆۋد كينولارىنىڭ جەلىسى مەنىڭ زىعىردانىمدى قايناتادى. امەريكالىق – اقىلدى، ال ورىس – اقىماق. امەريكالىق – ادال، ال ورىس – كوررۋپسيونەر. ورىس بۇكىل الەمدى وتقا وراعىسى كەلەدى، ال امەريكالىق ونىڭ الدىن الادى... الەمدى قۇتقارىپ قالاتىن امەريكالىق رەيندجەر بولماسا پوليسيا قىزمەتكەرى، سرۋ اگەنتىن ءبىزدىڭ كوگىلدىر ەكراننان الىپ تاستاسا قارسى بولماس ەدىم (ءدال ءقازىر بۇل اۋاداي قاجەت باستاما).
[caption id="attachment_8723" align="alignright" width="372"]
ۋكراينا: يانۋكوۆيچ بولاشاقتا پوروشەنكونىڭ ءوز ورنىن باسارىن ءبىلدى مە ەكەن؟[/caption]
– «رەسەيلىك تەلەارنالار ادامدى «دۋالاۋدى» (زومبيروۆانيە، اۆتور) جاقسى مەڭگەرگەن»، – دەيدى...
– بۇل ارادا دۋالاۋ دەگەننىڭ ءوزى جالعان اقپارات تاراتىپ وتىر دەگەنگە سايادى عوي. ءسىز رەسەيلىك ب ا ق جالعان اقپار تاراتىپ وتىرعانىن دالەلدەپ بەرە الاسىز با؟ تاپسىرمانى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن كييەۆكە ۋكراينانىڭ شىعىسىنداعى بەيبىت تۇرعىنداردى اتۋعا رۇقسات بەرىلدى مە؟ بەرىلدى. ول عانا ەمەس، كييەۆ رەسەيلىكتەردى ، اتاپ ايتقاندا، جۋرناليستەردى ءولتىرىپ جاتىر. بۇل دا اقش-تىڭ پارمەنى. مۇنىڭ ءبارى نە ءۇشىن جاسالىپ جاتقانىن ىلگەرىدە ايتتىم. امەريكا ءپۋتيننىڭ ۋكرايناعا اسكەر كىرگىزۋىن قالايدى، ولار سوعان دىلگىر. ەرتەڭگى كۇنى پۋتين بۇعان بۇيرىق بەرسە، اقش رەسەيدى «اگرەسسور»، ال ءپۋتيندى اسكەري قىلمىسكەر دەپ اتايتىن بولادى.
باتىس كييەۆتى ساياسي، قارجىلىق، ديپلوماتيالىق جانە اقپاراتتىق تۇرعىدان قولداپ وتىر. ەندەشە، كرەمل قاشانعا دەيىن قاراپ وتىرماق؟ رەسەيگە بۇگىنگى ۋكراينانىڭ بيلىكتەگى وكىلدەرىنە قارسى (ءبىرىنشى كەزەكتە پوروشەنكو) تاباندى ارەكەت ەتەتىن، ولار جۇرگىزىپ وتىرعان ساياساتىن «جانىشتايتىن» كەز جەتتى. بولدى. شىدامنىڭ دا شەگى بار. مەن ارانداتۋشى ەمەسپىن. «پوروشەنكونىڭ ساياساتىن جانىشتاۋ». ءدال وسى ساياساتتى حح عاسىردىڭ 30-شى جىلدارى باتىس گيتلەرگە قارسى قولدانعان بولاتىن.
– راحمەت!
اڭگىمەلەسكەن، دۋمان بىقاي
