Vıtalıı TRETÁKOV[/caption]
Ol Lomonosov atyndaǵy Máskeý memlekettik ýnıversıteti Joǵarǵy televızıa mektebi fakúltetiniń dekany. Reseıdegi jýrnalısik ortada asa tanymal tulǵa. «Ózgeshe oılaý qajet. Birin-biri qaıtalap jatqan aqparatqa múlde uqsamaıtyn, kerisinshe soǵan kereǵar dúnıe jaz. Sonda jańa, ózge qoǵamdyq pikirdiń qalyptasýyna sebepshi bolasyń», – dep bastady áńgimesin dekan. Alaıda áńgime aýany Ýkraına taqyrybyna aýyp kete berdi. Jýrnalısıka jaıyna qaldy. AQSH pen Batysty jamandaý bastaldy...
ORYS JÝRNALISIKASY – ULY JÝRNALISIKA
– Aıtyńyzshy, jýrnalısıkanyń maqsaty ne osy?
– Qoǵamǵa aqparat taratý, mańyzdy másele kóterý, ózekti oqıǵany jetkizý. Muny óziń de biletin shyǵarsyń?
– Bilemiz... Búgingi reseılik BAQ qoǵamǵa qandaı aqparat taratyp otyr?
– Qandaı aqparat taratýshy edi? Ýkraınany meńzep otyrǵan bolarsyń. Bizge, bizdiń BAQ úshin ol jaqtaǵy oqıǵalar úlken sabaq boldy. Reseılik aqparat quraldary «qoǵam múddesine» qyzmet etýdi úırendi.
– «Qoǵam múddesi» dep neni meńzep otyrsyz?
– Sen de AQSH aqparat quraldarynyń «vasalyna» aınalǵansyń-aý. Batystan esetin qańqý áńgimeniń bárin qorytpaı qabyldaı beretin sıaqtysyń. Qazir burynǵy Keńes úkimetiniń aýmaǵynda soǵys júrip jatyr. Ýkraınanyń shyǵysynda qan tógilýde, adam qany... Al órt qaıdan shyqty? Áriden bastaıyq. Lenınnen... Onyń tusynda Ýkraınaǵa Jańareseıdiń (Novorossıa) orasan zor aýmaǵy berile saldy. Muny búgingi orys baspasózi aıtpaýy kerek pe edi?
[caption id="attachment_8721" align="alignleft" width="313"]
Amerıka jáne orys jýrnalısıkasy eki bólek álem.[/caption]
– «Aqparattyń óńin aınaldyrý», bolmaǵandy bolǵandaı etip jazý jýrnalısıka zańyna qaıshy emes pe?
– Qaıshy. Biraq buǵan Batystyń aqparat quraldary barmady deısiń be? Ázir aqparattyq aıqas júrip jatyr. Aıaýsyz aıqas. Bul eń aldymen óz aqparattyq keńistigińdi qorǵaýdyń joly. Sosyn sizder oılaǵandaı táýelsiz jýrnalısıka joq qazir. Tipti, adam da ózin «tolyq táýelsizbin» dep aıta almaıdy.
Iá, jýrnalısıkanyń zańy barlyq jerde birdeı. Biraq, dál qazirgi Amerıka jáne orys jýrnalısıkasy eki bólek álem. Amerıka jýrnalısi ózin sóz bostandyǵynyń jarshysy sanaıdy. Bir qyzyǵy, bizdiń orys jýrnalıseri de dál osylaı oılaıdy. Iaǵnı, amerıkalyq aqparat quraldaryn demokratıa sımvoly dep esepteıdi. Bul múlde qate tujyrym. Orys jýrnalısıkasy –uly jýrnalısıka. Keńestik kezeńdegi jýrnalısıka óziniń jazǵan dúnıesi men kótergen máselesi jaǵynan eshkimnen kem túsken joq. Al postkeńestik keńistiktegi jýrnalısıkada orys jýrnalısıkasynyń jurnaǵy, jalǵasy bar.
Batys jáne AQSH jýrnalısıkasynda biz oılaǵan deńgeıdegi sóz bostandyǵy joq. Bul búgingi kúni aıqyn kórinip otyr...
Reseılik telearnalardan kórsetiletin Gollıvýd kınolarynyń jelisi meniń zyǵyrdanymdy qaınatady. Amerıkalyq – aqyldy, al orys – aqymaq. Amerıkalyq – adal, al orys – korrýpsıoner. Orys búkil álemdi otqa oraǵysy keledi, al amerıkalyq onyń aldyn alady... Álemdi qutqaryp qalatyn amerıkalyq reındjer bolmasa polısıa qyzmetkeri, SRÝ agentin bizdiń kógildir ekrannan alyp tastasa qarsy bolmas edim (dál qazir bul aýadaı qajet bastama).
– Sózińizge qaraǵanda, qazir obektıvti bolýdyń ózi ońaı emesteı kórinedi...
[caption id="attachment_8722" align="alignright" width="355"]
Reseı Prezıdenti Pýtın men Ýkraına Prezıdenti Poroshenkonyń Mınskidegi alǵashqy kezigýi.[/caption]
– Obektıvti bolý úshin maqala jazardyń aldynda jýrnalıs óz dogmasyn, ustanymyn umytýy kerek. Mysalǵa, seniń saıası ustanymyń qandaı? Sen lıberalsyń ba, álde antılıberalsyń ba bolmasa komýnıssiń be álde antı komýnıssiń be? Bulaı bolǵan jaǵdaıda, seniń saraptamańdy obektıvti dep ataýǵa kelmeıdi. Qalaı bolǵanda, ustanymyń jeńip ketedi. Onyń ústine qazirgi oqıǵalar da kópjaqty, kópqyrly.
Mysalǵa, Vashıngton qazirgi kıevtik júıeniń aldyna birneshe mindet qoıyp otyr. Birinshiden, olar Pýtındi Ýkraınanyń Shyǵysyna ásker kirgizýge ıtermelemekshi. Reseı buǵan barar bolsa, táýelsiz eldiń terıtorıalyq tutastyǵyn buzǵan bolyp shyǵady. Iaǵnı, álem bizdi «agresor» dep ataıtyn bolady. Óz basym qazirgi Eýroodaq basshylarynyń álsizdigine, bısharalyǵyna tań qalamyn. AQSH-tyń jeteginde júr.
AQSH Pýtınniń Ýkraınaǵa ásker kirgizgisi joqtyǵyn biledi. Biraq, Kremldi soǵan barýǵa barynsha ıtermelep otyr. Ártúrli ádis-amaldy qoldanyp... Amerıkanyń ázirgi saıasaty túgel osyǵan baǵyttalǵan. Al kıevtik júıe bul arada tapsyrmany oryndaýshy ǵana.
Menen tálim alǵan belgili jýrnalıserdiń Lenınniń sıtatalaryn mazaq qylǵan pikirlerin oqyǵanda kúlkim keledi. Pikirdiń ózgerýi bir sátte eken... Kezinde solar «Vladımır Ilıch netken kemeńger edi, aıtqan sózi kózdegen jerine dóp túsetin»,– dep tańǵalyp júretin-di.
KIEV JÝRNALISERDİ ÓLTİRİP JATYR
– Al búgingi orys jýrnalısıkasynyń ustanymy qanshalyqty nyq jáne qanshalyqty durys?
– Onyń durys nemese burystyǵyn ýaqyt kórsetedi. Óz basym orys jýrnalısıkasyna kóńilim tolmaıdy. Bizdi Batystyń mysy basyp ketip otyr. Anyǵyraq aıtsam, Batys jýrnalısıkasy markstik-lenındik jýrnalısıkany ysyryp tastady. Shyndyǵynda, atalǵan baǵyttyń ózektiligi ólmegen edi. Osynyń kesirinen orys jýrnalısıkasy ózine tán «minezinen» aıyrylyp qaldy. Menen tálim alǵan belgili jýrnalıserdiń Lenınniń sıtatalaryn mazaq qylǵan pikirlerin oqyǵanda kúlkim keledi. Pikirdiń ózgerýi bir sátte eken... Kezinde solar «Vladımır Ilıch netken kemeńger edi, aıtqan sózi kózdegen jerine dóp túsetin»,– dep tańǵalyp júretin-di.
Menen tálim alatyn stýdentterge árdaıym aıtyp otyramyn. Biz amerıkalyqtardan esh kem emespiz. Reseılik telearnalardan kórsetiletin Gollıvýd kınolarynyń jelisi meniń zyǵyrdanymdy qaınatady. Amerıkalyq – aqyldy, al orys – aqymaq. Amerıkalyq – adal, al orys – korrýpsıoner. Orys búkil álemdi otqa oraǵysy keledi, al amerıkalyq onyń aldyn alady... Álemdi qutqaryp qalatyn amerıkalyq reındjer bolmasa polısıa qyzmetkeri, SRÝ agentin bizdiń kógildir ekrannan alyp tastasa qarsy bolmas edim (dál qazir bul aýadaı qajet bastama).
[caption id="attachment_8723" align="alignright" width="372"]
Ýkraına: Ianýkovıch bolashaqta Poroshenkonyń óz ornyn basaryn bildi me eken?[/caption]
– «Reseılik telearnalar adamdy «dýalaýdy» (zombırovanıe, avtor) jaqsy meńgergen», – deıdi...
– Bul arada dýalaý degenniń ózi jalǵan aqparat taratyp otyr degenge saıady ǵoı. Siz reseılik BAQ jalǵan aqpar taratyp otyrǵanyn dáleldep bere alasyz ba? Tapsyrmany júzege asyrý úshin Kıevke Ýkraınanyń Shyǵysyndaǵy beıbit turǵyndardy atýǵa ruqsat berildi me? berildi. Ol ǵana emes, Kıev reseılikterdi , atap aıtqanda, jýrnalıserdi óltirip jatyr. Bul da AQSH-tyń pármeni. Munyń bári ne úshin jasalyp jatqanyn ilgeride aıttym. Amerıka Pýtınniń Ýkraınaǵa ásker kirgizýin qalaıdy, olar soǵan dilgir. Erteńgi kúni Pýtın buǵan buıryq berse, AQSH Reseıdi «agresor», al Pýtındi áskerı qylmysker dep ataıtyn bolady.
Batys Kıevti saıası, qarjylyq, dıplomatıalyq jáne aqparattyq turǵydan qoldap otyr. Endeshe, Kreml qashanǵa deıin qarap otyrmaq? Reseıge búgingi Ýkraınanyń bıliktegi ókilderine qarsy (birinshi kezekte Poroshenko) tabandy áreket etetin, olar júrgizip otyrǵan saıasatyn «janyshtaıtyn» kez jetti. Boldy. Shydamnyń da shegi bar. Men arandatýshy emespin. «Poroshenkonyń saıasatyn janyshtaý». Dál osy saıasatty HH ǵasyrdyń 30-shy jyldary Batys Gıtlerge qarsy qoldanǵan bolatyn.
– Rahmet!
Áńgimelesken, Dýman BYQAI
