«ماسكەۋ» دۇكەنىنىڭ ءىسى
وسىدان 100 جىل بۇرىن، ياعني 8 مامىر 1918 جىلى حالىق كوميسسارلارى كەڭەسىنىڭ پاراقورلىقپەن كۇرەس جونىندەگى العاشقى دەكرەتىنە قول قويىلدى. ول بويىنشا جەمقورلارعا بەس جىل جازا كەسىلگەن. الايدا، 1922 جىلى قابىلدانعان جاڭا قىلمىستىق كودەكستىڭ تالابى بويىنشا اتۋ جازاسى بەلگىلەندى.
بۇل ماسەلە سوعىستان كەيىنگى جىلداردا-اق باتىل قولعا الىندى. 111 ادام تۇتقىندالىپ، ماسكەۋ قالالىق سوتىنىڭ ءتوراعاسى ا.ۆاسنيەۆ قاماۋعا الىندى.
جازالاۋ پروسەسى حرۋششيەۆتىڭ تۇسىندا شىرقاۋ شىڭىنا شىقتى. تۇتقىنداۋلار 1961 جىلدىڭ ساۋىرىندە باستالىپ، 700 ادام تەمىر تورعا توعىتىلدى. 2 ملرد ءرۋبلدى جەپ قويعانداردىڭ 28ء-ى اتۋ جازاسىنا كەسىلىپ، ونىڭ بەسەۋىنە كەيىننەن كەشىرىم جاسالدى.
سونىڭ ىشىندە ايرىقشا كوزگە تۇسكەنى «ماسكەۋ» امبەباپ دۇكەنىنىڭ ديرەكتورى م.كورشيلوۆانىڭ توبى ەدى. ول بەس جىل ىشىندە مەملەكەتتىڭ 2،5 ملن ءرۋبلىن جىمقىرعان. بۇل ءۇشىن اتۋ جازاسىنا كەسۋگە بولاتىن ەدى. ءبىراق فۋرسيەۆانىڭ كومەگىنىڭ ارقاسىندا سوت زالىنان بوساپ شىققان ول ىلە-شالا تاعى ماسكەۋدىڭ ءىرى دۇكەنىنە قىزمەتكە قونجيدى. ال قامقورشىسى جوق ونىڭ ەكى قۇربىسى اتىلىپ كەتتى.
قىزمەتتەردى ساتۋ
1969 جىلى «ازەربايجان ءىسى» بۇرق ەتە ءتۇستى. رەسپۋبليكادا بيلىك اۋىسىپ، مۇنداعى جەمقورلىقتىڭ الاپات بولعانى سونشالىق، تەرگەۋشىلەردىڭ ءوزى ءتىسى باتپاي، توڭقالاڭ اسىپ جاتتى. الايدا، ءىرى اقشالار سول كەزدەگى رەسپۋبليكانىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى احۋندوسوۆتىڭ قالتاسىنا ءتۇسىپ وتىرعان.
ول اقشانى شەت ەل اسىرىپ جىبەرگەن. ارينە، ول تۇستا «وفشور» دەگەن ءسوزدى ەشكىم دە بىلمەيتىن. ەسەسىنە رەسپۋبليكادا پارتيالىق قىزمەتتەردى ساتۋ ايرىقشا گۇلدەنگەن.
ءبىرىنشى حاتشى بولىپ كەلگەن گەيدار الييەۆ ورتالىق كوميتەتتىڭ جابىق ماجىلىسىندە جاعا ۇستايتىن مالىمەتتەردى جايىپ سالعان. جوعارى لاۋازىمدى قىزمەت تۇرلەرى مىناداي باعالارعا ساتىلعان.
ماسەلەن، اۋداندىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى – 200 مىڭ، ەكىنشى حاتشى – 100 مىڭ، كوممۋنالدىق شارۋاشىلىق ءمينيسترى – 150 مىڭ، الەۋمەتتىك قامسىزداندىرۋ ءمينيسترى – 120 مىڭ، جوعارى وقۋ ورنىنىڭ رەكتورى – 100-200 مىڭ، اۋداندىق ميليسيا ءبولىمىنىڭ باسشىسى – 50 مىڭ، اۋداندىق پروكۋرور – 30 مىڭ رۋبل، ت.ب. ول كەزدە سسسر-داعى ورتاشا ەڭبەك جالاقى 100 رۋبل ەدى.
الايدا، استانالىق شەنەۋنىكتەر ءۇشىن بۇل جاڭالىق ەمەس ەدى. ءتىپتى، 40-جىلداردىڭ سوڭىندا ماسكەۋ سۋ ساۋداسى مەكەمەسىنىڭ ءىسى قارالعاندا مىناداي مالىمەتتەر ءمالىم بولعان.
ساۋدا پاۆيلونىندا قۇيىلمالى سىرا ساتۋشىنىڭ ورنى 15 مىڭ رۋبلگە باعالانعان. ساۋدا پاۆيلونى مەڭگەرۋشىسىنىڭ ورنى بۇدان ەكى ەسە تۇرعان. قىزمەتكە تۇرعاندار بۇل اقشانى ەكى ەسە ءوندىرىپ، «كرىشاسى» ميليسيامەن ءبولىسىپ وتىرعان. ساۋدا پاۆيلونىنىڭ ديرەكتورى فەدۋنوۆ جوعارى كەڭەس پرەزيديۋمىنداعى قامقورشىلارىنىڭ ارقاسىندا تۇرمەگە توعىتىلماي، كەشىرىمگە ىلىككەن.
1980 جىلداردىڭ باسىندا بەلگىلى بولعانىنداي، مۇنداي ساۋدالاسۋ تەك قىزمەت توڭىرەگىندە عانا بولماعانى انىقتالدى. 1982 جىلى حورەزم وبلىستىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى قۇدايبەرگەنوۆ كسرو-نىڭ باس پروكۋرورىنا جازعان ارىزىندا وزبەكستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى ش.راشيدوۆقا سوسياليستىك ەڭبەك ەرى اتاعىن الۋ ءۇشىن 1،5 ملن رۋبل پارا بەرگەنىن جازعان. ال ەندى 1940 جىلى تۋعان ىشكى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى قاحرامونوۆقا ۇلى وتان سوعىسىنا قاتىسىپ، حالكين-گولدى قورعاعانى ءۇشىن دەگەن مەدالدىڭ نە ءۇشىن بەرىلگەنى جۇمباق كۇيىندە قالدى.
«ميلليونەرلەر وتانى»
1978 جىلى «وكەان» ءىسى قارالىپ، كراسنودار ولكەسىنىڭ كوپتەگەن پارتيا باسشىلارى قاماۋعا الىندى. بالىق شارۋاشىلىعى ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى ۆ.رىتوۆ اتۋ جازاسىنا كەسىلىپ، مينيستر ا.يشكوۆ قازىناعا 260 مىڭ رۋبل قايتاراتىن بولىپ برەجنيەۆتىڭ ارقاسىندا امان قالدى.
گرۋزيادا پروكۋراتۋرا ورتالىق كوميتەتتىڭ حاتشىسىن قاماۋعا الدى. جالپى، كسرو-دا بۇل ەل «ميلليونەرلەر وتانى» دەپ اتالاتىن. بۇلاردا جەمقورلىق بارلىق جاعىنان گۇلدەنىپ تۇردى.
1970 جىلداردىڭ باسىندا كسرو ىشكى ىستەر ءمينيسترى ن.ششەلوكوۆ رەسپۋبليكانىڭ ىشكى ىستەر ءمينيسترى ە.شيەۆاردنادزەگە بۇل ەلدە گاي قىزمەتكەرلەرىنىڭ جارتىسى جەمقورلىق بىلىققا باتقانىن ايتىپ، قاتاڭ ەسكەرتۋ جاسايدى.
شيەۆاردنادزە تبيليسيگە كەلە سالىسىمەن «موسكۆيچىنە» وتىرىپ، قاراپايىم كيىنىپ الىپ قالانى ءوزى ارالايدى. سودان بۇل تاڭقالادى. قىزمەتكەرلەردىڭ جارتىسى ەمەس، 100 پايىز پارا الاتىنىنا كوزى جەتەدى.
ول كوپ ۇزاماي رەسپۋبليكانىڭ ءبىرىنشى باسشىسى بولىپ تاعايىندالادى دا، تازالاۋعا كىرىسەدى.
بەس جىل ىشىندە 30 مىڭ ادامدى تۇرمەگە جاۋىپ، 40 مىڭ شەنەۋنىكتى قىزمەتتەن الادى. ارتىنشا شيەۆاردنادزەگە قاتاڭ ەسكەرتۋ جاساعان شەلوكوۆتىڭ باسىنا دا قارا بۇلت ۇيىرىلەدى. ىشكى ىستەر مينيسترلىگىن 15 جىل باسقارعان شەلوكوۆ فرگ ماسكەۋ وليمپياداسىنا تارتۋ ەتكەن «مەرسەدەسىن» جىمقىرىپ، بالالار كەرەۋەتىنە دەيىن پايدالانىپ كەتكەن. ايگىلى ورىس شەبەرلەرىنىڭ كارتيناسىن قابىرعادا ورىن قالماعان سوڭ، توسەگىنىڭ استىنا جاسىرعان. اقىر سوڭىندا ءىس سوتقا جەتپەي، ءوزىن-وزى اتىپ ولتىرەدى.
وزبەكستانداعى «ماقتا ءىسى» دە ءالى ۇمىتىلا قويماعان بولار. بۇل ءىستى تەرگەۋ تابانى كۇرەكتەي 20 جىلعا سوزىلدى. پاراقورلىق پەن ۇرلىق فاكتىلەرى جونىندە 800 ءىس قارالىپ، 4 مىڭ ادام جاۋاپقا تارتىلدى. 1991 جىلى بيلىك باسىنا ي.كاريموۆ كەلگەننەن كەيىن ولاردىڭ بارىنە كەشىرىم جاسالدى.
ق. يمان.
تاعى وقىڭىز:
https://dalanews.kz/44148
