ساۋدا قاشاندا ەكى جاقتىڭ اراسىندا جۇرەدى. سۇرانىسسىز ءونىمنىڭ ساۋداسى دا بولماسى انىق. ەندەشە، بىزدەگى ساتىلىپ جاتقان قۇندىلىقتار مەن ساۋداعا تۇسكەن سان سالانىڭ بازارىنىڭ جۇرۋىنە، ارينە، ءوزىمىزدىڭ ىقپالىمىز بار بولعانى. وندا ساۋدانى جاساپ الىپ، ەرتەسى ساۋداگەردىڭ اشكوزدىگىن ايتىپ ايعايلاپ شىعىۋمىزدىڭ نە ءمانى بولماق؟ نەگىزىنەن رۋحانيات الەمىنىڭ ساۋدالارى كوبىندە جاسىرىن جۇرەدى. ەگەر، ونىڭ ءبىرى اشىلىپ قالار بولسا جەردەن جەتى قويان تاپقانداي شۋىلداپ شىعامىز. مىنە، سونداي ساۋدانىڭ ءبىرى جاقىندا اشىلىپ، ساۋداگەر لايىقتى جازاسىن الدى.
ءبىر ايدىڭ الدىندا اپتا بويى قىزۋ تاقىرىپ بولعان، ەمتيحان باعاسى ءۇشىن ساۋدالاسقان كوللەدجدىڭ ءمۇعالىمى مەن ديرەكتورىن جۇمىستان شىعارىپتى. دۇرىس-اق دەيمىز، ءبىراق بۇدان ءبىز جەمەڭقورلىقتان قۇتىلىپ كەتبەسىمىز تاعى بەلگىلى. بىزدەگى وقۋ سالاسىنداعى جەمقورلىق سول ءبىر ءمۇعالىم مەن سول كوللەدجدە عانا ەمەس ەكەنىن ءبارىڭىز بىلەسىز. قازىرگى تاڭداعى جوعارعى وقۋ ورىندارىنداعى باعا باعامىنان كوپشىلىكتەرىڭىز حاباردار شىعارسىزدار. سوعان قاراپ ءبىز تالقىلاعانداي كوللەدجدىڭ ءمۇعالىمىنىڭ ستۋدەنتتەرمەن بولعان ساۋداسى اسا ءبىر تاڭقالاتىنداي جاڭالىق ەمەس.
رۋحانيات الەمىنىڭ ساۋداسى مەن ساۋداگەرلەرى تۋرالى رەسمي دەرەكتەردىڭ بولۋ مۇمكىنشىلىگى از. دەسە دە، بۇل ورتادا بەيرەسمي دەرەكتەر رەسمي دەرەكتەرگە قاراعاندا سەنىمدىرەك. سوندىقتان كۇندەلىكتى كورىنىس تاۋىپ جاتقان بەيرەسمي دەرەكتەردى پايدالانا بەرگەندى ءجون كوردىم. وتكەندە الەۋمەتتىك جەلىدە ءبىر قولدانۋشى ادام ومىرگە كەلگەن كۇننەن باستاپ ومىردەن وتكەنشە ساۋدالاسىپ، زاڭ بۇزىپ وتەدى دەگەن ەدى. راسىندا دا، ءبىز قاشاندا جەڭىل جول ىزدەۋگە اۋەسبىز. قانداي دا ءبىر نارسەنى تەزىرەك بىتكەنىن قالايمىز دا، ساۋدانى الدىمەن ءوزىمىز باستايمىز. بالا ومىرگە كەلەيىن دەپ جاتقاندا انا مەن بالاعا جاقسى قاراسىن دەپ دارىگەرمەن ساۋدالاسقاندى جاقسى كورسەك، اجالىمىز جاقىنداعاندا اجالمەن ساۋدالاسا الماساق تا، دارىگەرمەن ساۋدالاسىپ قالعىمىز كەلەدى. كۇندەلىكتى ومىردە زاڭ بۇزىپ جاتساق تا، ساۋدالاسىپ، وزگەلەردى دە زاڭ بۇزۋعا جەتەلەيمىز. اقىرىندا، ەڭ جەك كورىنىشتى ادامدار زاڭدى الىمەن بۇزۋشى ەمەس، زاڭداردىڭ ورىندالۋىن قاداعالايمىن دەپ زاڭ بۇزعاندار بولىپ شىعا كەلەدى.
ال ماگيستراتۋراعا ءتۇسۋ 3 تە 5 مىڭ دوللار بولسا، دوكتورانتۋراعا ءتۇسۋ 5-10 مىڭ دوللار اراسىندا ساۋدالاناتىنى تۋرالى دا ايتىپ ءجۇر. وسىنىڭ ءبارىن مينيسترلىك كورمەي، بىلمەي ءجۇر دەپ ايتۋعا كەلمەس. كورسە دە، بىلسە دە ونىمەن كۇرەسۋگە قۇلىقسىز بولار.
ءبىلىم سالاسىنا كەلسەك ساۋدامىز بالاباقشانىڭ كەزەگىنەن باستالىپ، قولىمىزعا بارلىق ديپلومدارىمىزدى الىپ، جۇمىسقا شىعىۋمىزعا دەيىن جالعاسادى. مەكتەپتە بالامىزدى دۇرىس وقۋعا جەتەلەي الماساق تا، جوعارعى وقۋعا ءتۇسىرۋدىڭ جولىن ىزدەپ ساۋدالاسامىز. وقۋعا تۇسكەن كۇننەن باستاپ، ەمتيحاندار مەن ارالىق باقىلاۋلاردى ساۋداعا سالامىز. قازىرگى ەمتيحان باعالارى وتكەندەگى تاراعان ۆيدەوداعىداي ەڭ تومەنى 2 مىڭ تەڭگە بولسا، ۋينۆەرسيتەتتەردىڭ اتاعى مەن دارەجەسىنە قاراي وسە بەرەدى. مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتتەر مەن جەكە مەنشىك ۋنيۆەرسيتتەردە 3 تە 5مىڭ اراسىندا بولسا، ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتتەردە كەي ساباقتار 10-15 مىڭ تەڭگەگە دەيىن بارادى دەيدى. ءتىپتى، ءبىزدىڭ ەلدە اتاعى الاتاۋداي بولىپ جۇرگەن، اتتارى قازاق دەپ باستالىپ ارتىنا الدە ءبىر شەتەلدى قوسىپ قويىپ جۇرگەن ۋنيۆەرسيتتەردە بۇل جاعداي ءتىپتى دە جاعا ۇستاتادى ەكەن. ءبىر ماۋسىمداعى ءبىر ساباقتى جابۋ 500 دوللارعا دەيىن باعالانادى ەكەن. ال ماگيستراتۋراعا ءتۇسۋ 3 تە 5 مىڭ دوللار بولسا، دوكتورانتۋراعا ءتۇسۋ 5-10 مىڭ دوللار اراسىندا ساۋدالاناتىنى تۋرالى دا ايتىپ ءجۇر. وسىنىڭ ءبارىن مينيسترلىك كورمەي، بىلمەي ءجۇر دەپ ايتۋعا كەلمەس. كورسە دە، بىلسە دە ونىمەن كۇرەسۋگە قۇلىقسىز بولار.
ەكىنشى جاعىنان بۇل ستۋدەنتتەردىڭ دە ءوز كىناسى. ستۋدەنت كەزىمدى قوسقاندا ۋنيۆەرسيتەتتە جۇرگەنىمە 9 جىلداي بولدى. سونداعى كورگەندەرىمە نەگىزدەلە ايتار بولسام، ەمتيحان باعاسى بولسىن، ماگيستراتۋرا مەن دوكتورانتۋراعا ءتۇسۋ بولسىن، وزدىگىنەن ساۋدالانبايدى. تالاپكەرلەر مەن ستۋدەنتتەردىڭ وزدەرىنە سەنىمىزسىزدىگىنەن تۋىندايدى. قاي ۋنيۆەرسيتەت بولسىن جاقسى وقىعان ستۋدەنتپەن ساۋدالاسا المايدى. ءوز ءبىلىمى جەتكەن ادامعا ماگيستراتۋا مەن دوكتورانتۋراعا تۇسۋدە ونشالىقتى قيىن ەمەس. ال بۇگىنگى ۋنيۆەرسيتەت قابىرعاسىندا ءار ساباعىنا اقشا تولەپ وقىعان، ماگيستراتۋرا، دوكتورانتۋرانى ساتىپ الىپ وقىعاندار ەرتەڭگى كۇنى وزدەرى شىعىنداعان اقشاسىنىڭ ورىنىن تولتىرۋ ءۇشىن وزدەرى دە پاراقور بولىپ شىعادى دەۋگە نەگىز بار.
ارينە، بۇنداي پاراقورلىقتىڭ كەڭىنەن ەتەك الۋى بيلىكتىڭ، قازىرگى شىرىگەن جۇيەنىڭ اسەرى ەكەنى بەلگىلى. «بالىق باسىنان ءشىريدى»، «ەت ساسىسا تۇز سەبەدى، تۇز ساسىسا نە سەبەدى؟» دەگەنگە سايىپ تۇر. ءبىراق ءجىپتىڭ ەكى ۇشى بولاتىنىن ۇمىپاعانىمىز ءجون. سوندىقتان، اركىم ءجىپتىڭ ءوزى ۇستاعان ۇشىنا يە بولعانى ابزال. ءار ازامات «ساۋداگەرلەردىڭ» تۇتىنۋشىسى بولماۋعا تىرىسۋ كەرەك. ساداگەرلەردە تۇتىنۋشىسى بولماسا ساۋدالارىن توقتاتارى انىق. تويىمسىز ساۋداگەرلەردىڭ قۇلقىنىنىڭ ق ۇلى بولماۋ ءۇشىن، ءار ازامات ءوز ىسىنە جاۋاپتى بولا العانى ءجون. ءوز ىسىنە جاۋاپ بەرە العان ازامات قاشاندا باسەكەگە ساي بولا الادى. ءبىز قازاق قوعامىن سوعان دايىنداۋىمىز كەرەك. ونى جاساۋ ءار ازاماتتىڭ قولىندا.
تۇردىبەك قۇرمەتحان
