«ءبىزدىڭ ەلىمىزدە جەرلەردىڭ 90 پايىزى حيميكاتتارمەن لاستانباعان. سوندىقتان دا، بۇكىل الەم بويىنشا ۇلكەن سۇرانىسقا يە بولاتىن تازا ورگانيكالىق اۋىلشارۋاشىلىق ونىمدەرىن وسىرۋگە مۇمكىندىك بار»
نۇرسۇلتان نازاربايەۆ، ق ر پرەزيدەنتى.
ەگىن شارۋاشىلىعىنداعى ورگانيكالىق ەگىنشىلىك مادەنيەتىن زاماناۋي تالاپتارعا ساي دامىتۋ الدىمىزداعى ايقىن تالاپتاردىڭ ءبىرى بولىپ تۇر. ونى تەحنولوگيالىق تالاپتار بويىنشا ورىنداي بىلسەك، عىلىمي تۇرعىدان ىزدەنىس پەن زەرتتەۋدى تەرەڭدەتە تۇسسەك ولقىلىق اتاۋلىدان دا ارىلامىز. سوندىقتان دا، وسىعان وراي ورگانيكالىق ەگىنشىلىكتىڭ بۇگىنگى جايى مەن ەرتەڭى جايلى وي تولعاپ، وزىندىك ۇسىنىس، پىكىرىءمدى ورتاعا سالۋدى ءجون كورءىپ وتىرمىن.
ءقازىر الەمنىڭ كوپتەگەن ايماقتارى ەگىنشىلىكتى سەرپىندى جۇرگىزگەنىمەن، جاھاندىق دەڭگەيدەگى ەكولوگيالىق داعدارىستا تۇرعان ايماقتار قاتارىنا ەندى. امەريكالىق ەكولوگ بارري كوممونسوم «ءبارى دە ءوزىمىزدىڭ ۇيلەستىرە بىلۋىمىزگە بايلانىستى» دەگەن ءتۇيىندى تۇجىرىمدامانى دۇرىس ايتقان. ءبىزدىڭ پلانەتامىز قانداي ۇلكەن بولىپ كورىنگەنمەن، وندا بولىپ جاتقان پروسەستەردىڭ بارلىعى ءوزارا بايلانىستا. ماسەلەن، ەۋروپا مەن سولتۇستىك امەريكا ەلدەرىندە قولدانىلاتىن پەستيسيدتەر (ددت) انتاركتيدانى مەكەندەيتىن پينگۆيندەردىڭ باۋىرىنان تابىلعان. ال چەرنوبىل اەس راديونۋكليدتەرى ۋكراينا، بەلورۋسسيا مەن رەسەيدىڭ عانا ەمەس، سونىمەن قاتار گەرمانيا، شۆەسيا، نورۆەگيا جانە باسقا دا باتىس ەۋروپالىق ەلدەردە تۇراتىن ايەلدەردىڭ ءسۇتىنىڭ قۇرامىنان تابىلعانى تاڭداندىرماي قويمايدى...
ارينە، حيميالىق زاتتاردى ەنگىزۋ اۋىلشارۋاشىلىق داقىلدارىنىڭ ونىمدىلىگىن ارتتىرۋعا ايتارلىقتاي ىقپال ەتەدى. الايدا حيميالىق تۇرعىدان توسقاۋىل قويۋمەن قاتار توپىراق قۇنارلىلىعىنىڭ نەگىزىن، ونىڭ گۋميندى زاتتارىن بۇزادى. ءدال حيميالىق امالداردى قولدانۋ ناتيجەسىندە توپىراقتىڭ قايتا قۇرىلىمى جۇزەگە اسادى. 17-22 پايىزعا وسىمدىكتەرمەن وڭدەلەتىن، جەڭىل ەريتىن مينەرالدىق تىڭايتقىشتار جەلگە قاعىلادى جانە توپىراقتان شايىلىپ شىعارىلادى. ال تەز ەرىمەيتىن تىڭايتقىشتار توپىراقتا جينالا بەرەدى، وسىمدىكتەرگە جايسىز سىرتقى پىشىنگە اينالادى. قورەك ەلەمەنتتەرىنىڭ جەتىسپەۋشىلىك تاپشىلىعىن تۋدىرادى. ءسويتىپ، توپىراقتى جايسىز پىشىندەگى قورەك زاتتارىمەن مولايتادى.
ماسەلەن، 1 توننا فوسفور تىڭايتقىشىنان توپىراققا 150 كەلە فتور (وتكىر ءيىستى، اشىق ءتۇستى گاز)، 1 توننا كاليي تىڭايتقىشتارىنان – 600 كەلە حلور تۇسەدى. كۇشالا، قورعاسىن، كادميي، سترونسيي سياقتى مينەرالدىق تىڭايتقىشتار قوسپاسى مەن باسقا دا ەلەمەنتتەر ءقاۋىپ توندىرەدى. بۇل قۇبىلىستى توپىراق قاسيەتىنىڭ وزگەرۋى رەتىندە عانا ەمەس، ەكولوگيالىق تەپە-تەڭدىكتىڭ بۇزىلۋى رەتىندە قاراستىرۋ كەرەك. ونىڭ تەز ارادا قايتا قالپىنا كەلۋى قيىن. ناتيجەسىندە توپىراق ءولى بولىپ، وسىمدىكتەردىڭ ءوسۋ مەن دامۋ قاجەتتىلىگىن وتەي المايدى. توپىراق قۇرىلىمىنىڭ بۇزىلۋىنىڭ اسەرىنەن ونىڭ ۇستىڭگى قاباتىن توزاڭدىق قۇرىلىمعا اكەلىپ سوقتىرادى.
ورگانيكالىق اۋىل شارۋاشىلىعىن زەرتتەۋ ينستيتۋتى (FiBL) جانە حالىقارالىق ورگانيكالىق اۋىل شارۋاشىلىعى قوزعالىسى فەدەراسياسىنىڭ (IFOAM) مالىمەتتەرى بويىنشا الەمدە ورگانيكالىق ەگىنشىلىككە پايدالانىلاتىن جەرلەردىڭ كولەمى ۇدايى ارتۋدا. سوڭعى 16 جىلدا ولاردىڭ كولەمى 4 ەسەگە ۇلعايدى جانە 2016 جىلى 48،7 ميلليون گەكتار القاپتى قۇرادى. ورگانيكالىق ءوندىرىس تۋرالى ستاتيستيكالىق مالىمەت 172 ەلدەن كەلىپ تۇسەدى. الەمدە بارلىعى 2،3 ميلليون ورگانيكالىق وندىرۋشىلەر سەرتيفيكاتتالعان، ولاردىڭ ¾ بولىگى دامۋشى ەلدەردە ورنالاسقان. ياعني، الەمدىك اۋىلشارۋاشىلىق جەرلەرىنىڭ 1 پايىزى كولەمىندە. جالپى، ورگانيكالىق اۋىل شارۋاشىلىعىنا ۇلكەن جەر كولەمى بولىنگەن. سونىڭ ىشىندە – اۆستراليادا – 17،3 ملن.گا، لاتىن امەريكاسىندا – 6،6 ملن.گا، ەۋروپادا – 11،5 ملن.گا، ازيادا – 3،4 ملن.گا، افريكادا – 1،2 ملن.گا. ەۋروپالىق ەلدەردىڭ اۋىلشارۋاشىلىق جەرلەرىنىڭ قۇرامىندا 43 پايىزى ەگىستىك جەرلەر، 41 پايىزى جايىلىمدىق، 12 پايىزى كوپجىلدىق ەكپە القاپتارى.
ورگانيكالىق ءونىمنىڭ نەگىزگى مولشەرى الەمنىڭ جوعارى دامىعان يندۋستريالدى ەلدەرىندە ساتىلادى. جالپى تۇتىنۋ جاعىنان شامامەن 78 پايىزى باتىس ەۋروپا مەن سولتۇستىك امەريكا ەلدەرىنە تيەسىلى. نارىقتى تالداۋ جونىندەگى حالىقارالىق ساراپشى ەندريۋ ۋوركتىڭ جانە حالىقتارالىق اناليتيك ماجيد بەنجيلوننىڭ پىكىرى بويىنشا، جۋىق اراداعى 10 جىل كولەمىندە نارىقتا گەنومدىق تۇرلەنگەن بيدايدىڭ ۇلكەن پارتيالارى بولادى. قازاقستانعا دا ەكولوگيالىق تازا اۋىلشارۋاشىلىق ونىمدەرىن شىعارىپ جانە ساتۋدىڭ تيىمدىلىگى كوپ. وسى باعىتتى بەرىك ماقساتكەرلىكتى ۇستانىپ، الەمدىك نارىقتا نىق ورىنعا يە بولۋعا ۇمتىلىسىمىز كەرەك.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا كەزىندە ەكونوميكالىق بايلانىستاردىڭ ءۇزىلۋى، شارۋاشىلىق جۇرگىزۋ فورماسىنىڭ اۋىسۋى، مينەرالدىق تىڭايتقىشتاردىڭ قىمباتتاۋى سالدارىنان 1990 جىلدان باستاپ رەسپۋبليكادا 672،1 مىڭ توننا مينەرالدى تىڭايتقىش وندىرىلگەن. ءوندىرىس كولەمىنىڭ دە، تاناپتاردى پايدالانۋدىڭ دا اۋقىمى كۇرت تومەندەگەنى بايقالادى. بۇل ءۇردىس بۇگىنگى كۇنگە دەيىن ساقتالىپ كەلەدى. 2015 جىلى قازاقستاندا مينەرالدىق تىڭايتقىشتاردى پايدالانۋ گەكتارىنا 5 كەلە اسەر ەتۋشى زات شاماسىنا عانا جەتتى. ال بۇل كورسەتكىش دامىعان ەلدەردە 300-400 كەلەدەن قۇرالدى. ەلباسى ن.نازاربايەۆ ءوزىنىڭ حالىققا ارناعان جولداۋلارىندا ءبىزدىڭ رەسپۋبليكامىزدا اۋىلشارۋاشىلىعىن جۇرگىزۋدىڭ باسىم باعىتى بولىپ تابىلاتىن، ورگانيكالىق ەگىنشىلىك ەكەنىن ۇنەمى ايتىپ ءجۇر. بۇل سالا الەم بويىنشا قارقىندى تۇردە دامىپ كەلەدى.
«جاسىل ەكونوميكانى» قالىپتاستىرۋ قازاقستان دامۋىنىڭ ستراتەگيالىق ۆەكتورى نەگىزىندە پرەزيدەنتىمىز بىلاي دەگەن: «ءبىزدىڭ ەلىمىزدە جەرلەردىڭ 90 پايىزى حيميكاتتارمەن لاستانباعان. سوندىقتان دا، بۇكىل الەم بويىنشا ۇلكەن سۇرانىسقا يە بولاتىن تازا ورگانيكالىق اۋىلشارۋاشىلىق ونىمدەرىن وسىرۋگە مۇمكىندىك بار. ازىق-تۇلىككە دەگەن سۇرانىس 2050 جىلى 40 پايىزعا ارتادى جانە «جاسىل ەكونوميكا» يندۋستريالدى ريەۆوليۋسيانىڭ نەگىزى بولادى». وسى تۇرعىدان ءبىرقاتار مىندەتتەر دە الدىمىزعا قويىلدى: ەگىنشىلىك مادەنيەتىن وزگەرتۋ، مال شارۋاشىلىعىن جانداندىرۋ، ەت، ءسۇت جانە وسىمدىك شارۋاشىلىعى ونىمدەرىنىڭ ءىرى ەكسپورتتاۋشىسى بولۋ. قابىلدانعان شارالاردىڭ ناتيجەسى رەتىندە 2050 جىلعا دەيىن اۋىلشارۋاشىلىعى ءونىمى ەلىمىزدىڭ ءجىو ۇلەسىندە 5 ەسەگە ارتۋى ءتيىس.
قازىرگى كەزدە ەلىمىزدە ورگانيكالىق ونىمدەردى ءوندىرۋدىڭ ستاتيستيكالىق حابارلاماسى جۇرگىزىلمەيدى. بۇل باعىت قازاقستاندا ەندى دامىپ كەلە جاتىر. دەگەنمەن، زەرتتەۋلەر بارىسىندا انىقتالعانداي، جالپى كولەمى 300 مىڭ گەكتار القاپتا وسىمدىك شارۋاشىلىعىنىڭ ورگانيكالىق ونىمدەرىنىڭ ەكسپورتى جۇزەگە اسىرىلادى. بيداي، راپس، مايبۇرشاق، زىعىر جانە تاعى باسقا ونىمدەردەن. ق ر ۇعا اكادەميگى، ەكونوميكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى ۆ.ۆ.گريگورۋكتىڭ مالىمەتتەرى بويىنشا قازاقستاندا ەكو ونىمدەردى شىعارۋعا جارامدى ەگىستىكتەردىڭ كولەمى كەلەشەكتە 13 ملن. گەكتار استام جەردى الۋى مۇمكىن. جاعدايدى تۇزەۋ جانە شيكىزات پەن ازىق-تۇلىك ءوندىرىسىنىڭ كولەمىن ارتتىرۋ ماقساتىندا كەلەسى مىندەتتەر شەشىلۋدە:
وسىمدىك شارۋاشىلىعى سالاسىندا: كەڭىنەن ءارتاراپتاندىرۋ، اۋىلشارۋاشىلىق ونىمدەرى ءوندىرىسىنىڭ كولەمىن ارتتىرۋ، توپىراق قۇنارلىلىعىن ارتتىرۋدىڭ نەگىزگى جاعدايلارىن جاقسارتۋ، سۋارمالى جەرلەردىڭ ونىمدىلىگىن ارتتىرۋ جانە ەكولوگيالىق تازا ءونىم الۋ، اۋىلشارۋاشىلىق اينالىمىنا ءقازىر قولدانىلمايتىن جانە قورداعى 6،8 ملن.گەكتار جەرلەردى تارتۋ، بۇرىن پايدالانىلعان 60 مىڭ گەكتار سۋارمالى جەرلەردى قالپىنا كەلتىرۋدىڭ ماڭىزى زور.
مال شارۋاشىلىعى سالاسىندا ەتتىڭ ەكسپورتتىق الەۋەتىن ارتتىرۋ، وتارلى مال شارۋاشىلىعىن وركەندەتۋ، جەم-شوپ ءوندىرىسىن دامىتۋ، ازىپ كەتكەن جايىلىمدىق جەرلەردى قالپىنا كەلتىرۋ. پايدالانىلىپ جاتقان 63 ملن.گەكتار جايىلىمدىق جەرلەردەن 20 ملن.گەكتار جەرلەردى سۋلاندىرۋ جوسپارلانىپ وتىر. ال قايتا وڭدەۋ سالاسىندا: ساپانىڭ حالىقارالىق ستاندارتتارىنا كوشۋ، ءوندىرىستىڭ تەحنيكالىق جانە تەحنولوگيالىق جاعىنان قايتا جاراقتاندىرۋدا.
وسىعان بايلانىستى 2015 جىلدىڭ سوڭىندا «ورگانيكالىق ءونىمدى ءوندىرۋ» تۋرالى زاڭ قابىلداندى. ول ەكولوگيالىق تازا ءوندىرىستى دامىتۋ ءۇشىن مۇمكىندىكتەر اشتى. وسى زاڭدى قابىلداي وتىرىپ، قازاقستان ورگانيكالىق ءوندىرىستى قولدايتىندىعىن كورسەتتى جانە ونى وندىرىلەتىن ءونىمنىڭ تازالىعىنا كەپىل بەرۋگە قابىلەتتى مەملەكەت رەتىندە الەمدىك نارىقتا ورنىقتى.
قازاق ەگىنشىلىك جانە وسىمدىك شارۋاشىلىعى عزي-دا 1996 جىلدان باستاپ ەگىنشىلىكتى بيولوگيزاسيالاۋ باعىتىندا كەزىندە اۋىلشارۋاشىلىق داقىلدارىن ءوسىرۋدى زەرتتەۋ بويىنشا كەشەندىك سىناقتى زەرتتەۋلەر جۇرگىزىلدى. ول ەڭ الدىمەن توپىراق قۇنارلىلىعىنا وراي ءوندىرىستى قارقىنداتۋ ىقپالىنىڭ نەگاتيۆتى اسەرىن تومەندەتۋدى، سونىمەن قاتار زاماناۋي جەر پايدالانۋ جاعدايلارىندا كەڭىنەن پايدالانۋ مۇمكىندىگى مەن وڭتايلى جۇزەگە اسىرۋدى قامتاماسىز ەتۋ. ينستيتۋت عالىمدارى سيدەرالدى داقىلداردى، وسىمدىك قالدىقتارىن جانە بيولوگيزاسيا امالدارىن (بيوگۋمۋس، كوڭ، سابان جانە ت.ب.) قولدانۋ نەگىزىندە ەگىنشىلىكتىڭ ورگانيكالىق جۇيەسىن، قازاقستاننىڭ وڭتۇستىك شىعىسىنداعى سۋارمالى جانە ءتالىمى توپىراق جاعدايلارىندا ەگىنشىلىكتىڭ ورگانيكالىق جۇيەسىندە توپىراقتىڭ قۇنارلىلىعىن رەتتەۋدىڭ عىلىمي نەگىزدەرىن ازىرلەدى.
ەكولوگيالىق تازا ءونىم الۋ جانە توپىراق قۇنارلىلىعىن جاڭعىرتۋدى قامتاماسىز ەتەتىن، ەگىنشىلىكتىڭ بيولوگيالىق جۇيەسىندە الەۋەتى مۇمكىن ونىمدەردى الۋ اگروكەشەنىنىڭ الگوريتمدەرى مەن تەحنولوگيالىق مودەلى، عىلىمي اۋىسپالى ەگىستىكتەر دايارلاندى. ينستيتۋت زەرتتەۋلەرىنىڭ ناتيجەلەرى اۋىسپالى ەگىستىكتە داقىلداردى الماستىرۋ مەن راسيونالدى قۇرامى ەسەبىنەن توپىراقتىڭ قۇنارلىلىعىنىڭ ناشارلاۋىن، وندا گۋمۋستىڭ تومەندەۋىنىڭ الدىن الىپ قانا قويماي، سونىمەن بىرگە اينالىمنان اينالىمعا دەيىن تاناپتىق داقىلداردىڭ ونىمدىلىگىن ارتتىرۋعا بولاتىندىعىن كورسەتتى. 1993 جىلدان باستاپ مينەرالدىق تىڭايتقىشتار قولدانىلماعان سۋارمالى ەگىنشىلىك ستاسيونارىندا وسى جۇيەنى زەرتتەۋشىلەر جىل سايىن گەكتارىنان 60 سەنتنەردەن استام كۇزدىك بيداي، 40 سەنتنەردەن مايبۇرشاق، 70 سەنتنەردەن داندىك جۇگەرى، 400-450 سەنتنەردەن قانت قىزىلشاسىنىڭ ءتاتتى تامىر جەمىسىن الۋدا.
قازاقستاننىڭ جىرتىلاتىن جەرلەرىنىڭ قورىن 80 پايىزدان استام ءتالىمى جەرلەر قۇرايدى. قازاقستاننىڭ وڭتۇستىك شىعىسىندا ءتالىمى جەرلەر سۇر توپىراق جانە اشىق-سۇر توپىراقتاردان تۇرادى. ولار تومەن تابيعي قۇنارلىلىعىمەن سيپاتتالادى: اشىق سۇر توپىراقتارداعى گۋمۋس قۇرامى شامامەن 0،6-1،2 پايىزدى قۇرايدى. كادىمگى سۇر توپىراقتا – 1،5-1،8 پايىز، ال اشىق قوڭىر توپىراقتاردا 1،9-2،4 پايىز شاماسىندا بولادى. ينستيتۋت عالىمدارىمەن العاش رەت توپىراقتىڭ مينيمالدىق جانە نولدىك وڭدەۋ امالدارى زەرتتەلدى. وندا سيدەرالدى داقىلداردىڭ بيولوگيالىق ماسساسى جىرتىلاتىن قاباتقا سالىنىپ، ولار وزدەرىنىڭ قاسيەتتەرىمەن توپىراق قۇنارلىلىعىنا وڭ اسەر ەتتى. سيدەراتتار رەتىندە بۇرشاق داقىلدارى مەن استىق – بۇرشاق قوسپالارى (12 ءتۇرى) پايدالانىلدى. ولار وزدەرىنىڭ قاسيەتتەرىمەن توپىراق قۇنارلىلىعىنا وڭ اسەر ەتتى.
كەلەسى كورسەتكىشتەر بويىنشا توپىراقتىڭ قۇنارلىلىعىن ارتتىرۋ مەن ونىڭ ەكولوگيالىق تۇراقتىلىعىن قامتاماسىز ەتەتىن، توپىراق قۇنارلىلىعىنىڭ نەگىزگى ەلەمەنتتەرىن ءتيىمدى رەتتەۋ امالدارى مەن تاسىلدەرى دايىندالدى. جالپى گۋمۋس قۇرامى 0،06-0،12 پايىز، ءلابيلدى گۋمۋس – 420-970 مگ/كگ، جەڭىل گيدروليزدەلەتىن ازوت – 12-20 مگ/كگ، جىلجىمالى فوسفور – 6-14 مگ/كگ، اۋىسپالى كاليي – 45-105 مگ/كگ، اگرونوميالىق قۇندى اگرەگاتتار – 6-13 پايىز، سۋعا تۇراقتى اگرەگاتتار – 6-12 پايىز، سۋ وتكىزبەۋشىلىك- 0،2-0،4 مم/مين ءبىرىنشى ساعاتتا، تىعىزدىقتىڭ تومەندەۋى – 0،03-0،08 گ/سم3، توپىراقتىڭ ىلعالمەن قامتاماسىز ەتىلۋىنىڭ ارتۋى – 25-35 پايىز جانە ءداندى داقىلدارىدىڭ ونىمدىلىگى گەكتارىنا– 3-5 سەنتنەردەن.
ءۇش جىلدىق داقىلداردىڭ ەگىستىكتەرىندە پايدا بولعان بۇرشاق شوپتەرى مەن ءشوپ قوسپالارىنىڭ وڭ ىقپالى بايقالدى. وسىلايشا الىنعان مالىمەتتەر نەگىزىندە اۋىسپالى ەگىستىكتەردەگى بيولوگيزاسيالاۋ امالدارى ەكونوميكالىق جانە ەكولوگيالىق تۇرعىدان ءوزىن-وزى اقتادى. ءبىراق ءبىزدىڭ رەسپۋبليكامىزدا ورگانيكالىق ءوندىرىستى كەڭىنەن دامىتۋ ءۇشىن مىنالاردى ازىرلەۋ جانە بەكىتۋ قاجەت:
- ورگانيكالىق ءونىم مەن شيكىزات ءوندىرىسىنىڭ تەحنيكالىق رەگلامەنتتەرى؛
- ورگانيكالىق ءونىمدى ءوندىرۋ، تاسىمالداۋ، ساقتاۋ، ساتۋ سۋبەكتىلەرىنىڭ جۇمىسىن مەملەكەتتىڭ باقىلاۋ اكرەديتاسياسىنىڭ، سەرتيفيكاسياسىنىڭ ۇلتتىق جۇيەسى؛
- ورگانيكالىق ءونىمدى ماركەرلەۋدىڭ تالاپتارى مەن ءتارتىبى؛
- ورگانيكالىق ءونىمدى ءوندىرۋ ءۇشىن توپىراق جارامدىلىعىن باعالاۋ ءتارتىبى. سونىمەن قاتار:
- الەۋەتتى ەكسپورتتىق نارىققا ماركەتينگتىك زەرتتەۋ جۇرگىزۋ؛
- ازاماتتىق قوعام ۇيىمىنىڭ جۇمىسىن بەلسەندەندىرۋ؛
- بىلىكتى كادرلاردى دايىنداۋدى ۇيىمداستىرۋ؛
- ورگانيكالىق ءونىم مەن شيكىزات ءوندىرىسى سالاسىنداعى عىلىمي زەرتتەۋلەردى تەرەڭدەتۋ جانە ت.ب.
مىنە، وسى ءبىر ماڭىزدىلىعى جوعارى ماسەلەلەر ءومىردىڭ وزىنەن تۋىنداپ وتىرعان قاجەتتىلىكتەر. وسىلاردى ءىس جۇزىندە ءوندىرىس اۋقىمىندا پايدالاناتىن بولساق، كوپ ۋاقىت وتكىزبەي-اق قول جەتكىزە الاتىنىمىز انىق. بۇعان تەك ا
ۋاداي ىنتا مەن ىقىلاس قاجەت. سوندا عانا تازا ورگانيكالىق ەگىنشىلىكتىڭ اتاپ ايتۋعا تۇرارلىق بيىك دەڭگەيىنەن ك
ورىنەتىن بولامىز. بۇل بۇگىنگى وسى سالا ماماندارىنىڭ مازاسىن الىپ جۇرگەن ماقساتتى مۇراتتارى ەكەنىن ءبىز جاقسى بىلەمىز.
سەرىك كەنەنبايەۆ، قازاق ەگىنشىلىك جانە وسىمدىك شارۋاشىلىعى عزي باس ديرەكتورى، ا.ش.ع.دوكتورى، پروفەسسور، ق ر اشعا جانە ماعا اكادەميگى
