كۇنى كەشە تيمۋر قۇلىبايەۆ رەسەيدىڭ ۆىبورگ شىعاناعىندا ورنالاسقان پورتتىڭ قوجايىنى اتاندى. ءبىرىنشى پەتردىڭ كەزىندە سالىنعان بۇل پورت 90-شى جىلدان بەرى كومىر جانە مۇناي تاسىمالىمەن اينالىسادى.
«ۆەدوموستي» گازەتىنىڭ دەرەگىنشە بۇل پورتتا كيپر كومپانياسى قاداعالايتىن كومىر ايالداماسى بار، «لۋكويلدىڭ» مۇناي قۇياتىن تەرمينالى دا وسىندا. جالپى الىس-بەرىس، بارىس – كەلىس كوپ. بولاشاقتا سۇيىتىلعان گاز تەرمينالى دا سالىنباقشى.
نازاربايەۆتىڭ كۇيەۋبالاسى وسى پورتتىڭ يەسى اتاندى.
رەسەيدىڭ شەتەلدىك ينۆەستيسيانى باقىلايتىن ۇكىمەتتىك كوميسسياسى كەلىسىمگە قول قويعاننان كەيىن بالتيكانىڭ بويىنداعى پورت قۇلىبايەۆتىڭ قاراماعىنا ءوتتى.
ال، قۇلىبايەۆ كىم؟
ول – Kazenergy مۇناي-گاز جانە ەنەرگەتيكالىق كەشەنى قاۋىمداستىعىنىڭ، «اتامەكەن» كاسىپكەرلەر پالاتاسىنىڭ ءتوراعاسى، قازاقستانداعى ەڭ داۋلەتتى ادامنىڭ ءبىرى، نازاربايەۆتىڭ كۇيەۋبالاسى. پرەزيدەنتتىڭ ورتانشى قىزىن العان تيمۋر.
ۆىسوسك پورتى تىرشىلىگى تىنىمسىز قايناپ جاتقان جەر. فينليانديا شەكاراسىنان 50 شاقىرىم، سانكت-پەتەربوردان 90 شاقىرىم قاشىقتىقتا ورنالاسقان بۇل پورت.
قاجىگەلدين نە دەيدى؟
ال ساراپشىلار اڭ-تاڭ.
«وسى كۇنگە دەيىن قازاقستاننان رەسەيگە كەلگەن ينۆەستيسيانىڭ دەرلىگى قوناق ۇيلەر نە بولماسا ءىرى قالالارداعى قۇرىلىس سالاسىمەن بايلانىستى-تۇعىن»، – دەيدى قازاقستاننىڭ ەكس-پرەمەرى اكەجان قاجىگەلدين.
ايتۋىنشا، ناقتى ەكونوميكاعا كەلگەندە قازاق كاسىپكەرلەرى قازاقستانعا دا، رەسەيگە شىنداپ قارجى قۇيعان ەمەس ەشقاشان.
قاجىگەلدين قۇلىبايەۆتىڭ پورتتى ساتىپ الۋداعى ساياساتىن تۇسىنبەيدى. قيسىنسىز دەپ سانايدى.
«پورتتىڭ ۇلتتىق مۇددە تۇرعىسىنان بولسىن، كاسىپكەرلىك جاعىنان بولسىن تۇك پايداسى جوق. بالتىقتا ورنالاسقان. قازاقستاننان تىكەلەي كەلەتىن قۇبىر دا جوق، تەك رەسەي ارقىلى تاسىمالدايسىڭ.
قۇلىبايەۆ قازاق مۇنايىنىڭ ەكسپورتىن ارتتىرۋعا نيەتتى بولسا، وزىندەي بىرنەشە ينۆەستوردى توپتاستىرىپ كاسپيي قۇبىر كونسورسيۋمىنىڭ كەلەسى تورابىن ىسكە قوسار ەدى. وسى ارقىلى ونىڭ وتىمدىلىگىن ارتتىرادى ەدى ول...»، – دەيدى قاجىگەلدين.
قۇلىبايەۆ وسى ارەكەتى ارقىلى نازاربايەۆتىڭ سوزىنە قارسى كەلگەندەي كورىنبەي مە؟
پرەزيدەنتتىڭ شەتەلدىك ينۆەستورلاردى بەلسەندى تۇردە ەلگە شاقىرىپ جۇرگەنىنە ءبىراز بولعان.
«ال قۇلىبايەۆ ءقايتتى؟ ول عانا ەمەس، كۇنى كەشە ۇلتتىق قور پەن «سامۇرىق-قازىنا» شۆەسيا، گوللانديا، امەريكا ەكونوميكاسىنا ينۆەستيسياعا سالعان جەرىنەن ۇستالدى»، – دەيدى ەكس-پرەمەر.
سۆويك نە ويلايدى؟
سونىمەن ۆىسوسك پورتىن ساتىپ العان قۇلىبايەۆتىڭ تۇپكى ماقساتى نەدە؟ ساياساتتانۋشى پەتر سۆويكتىڭ پىكىرىنشە، بۇدان ەكونوميكالىق استار ىزدەۋگە نەگىز جوق.
«بۇل كومىر مەن مۇنايدىڭ پورتى. كومىردى سونشالىقتى ساۋدالامايمىز. ونى بالتىق ماڭىنا بولماسا قيىردا جاتقان باسقا دە ەلدەرگە جونەلتپەيمىز. ءبىزدىڭ كومىردىڭ ەنەرگەتيكالىق قۋاتى بولماسا، مەتاللۋرگيالىق قۇنى جوق. ءارى كەتسە شەكارا ماڭىنداعى رەسەيلىك ەلەكتروستانسيالارعا جەتكىزەمىز، ونىڭ تاسىمالى دا جىل سايىن كەمىپ كەلەدى. مۇنايدى نەگىزىنەن رەسەي قۇبىرلارى ارقىلى تاسىمالدايمىز، بۇل ارادا پورتتىڭ بالەندەي ىقپالى جوق»، – دەيدى سۆويك.
ايتۋىنشا، ۆىسوسكىنى ساتىپ الۋدىڭ ساياسي سەبەبى بار.
ساياساتتانۋشى بۇل قازاقستان مەن رەسەيدىڭ اراسىنداعى ءوزارا كەلىسىلگەن شەشىم دەيدى. كرەمل وسى ارقىلى استانانى ءوزىنىڭ ستراتەگيالىق اكتيۆتەرىنە ارالاستىرماق.
رەسەيدىڭ پورتتارىنا، پورتتىق اكتيۆتەرىنە قىزىعۋشىلىق تانىتىپ وتىرعان قۇلىبايەۆ ەمەس، ونىڭ ارجاعىندا قازاقستاننىڭ تۇرعانىنا سەنىمدى سۆويك.
«قۇلىبايەۆ جوبادان شىققان اكسيونەرلەرگە قىرۋار اقشا تولەدى. ەندى ونىڭ ورنىن تولتىرۋ كەرەك. پورتتان پايدا تۇسىرمەك ويى بار قۇلىبايەۆتىڭ. بۇل پايدا سونشالىقتى سۇبەلى بولماۋى دا مۇمكىن.
بۇدان ۇتىلمايدى ول. كەتكەن اقشا قايتپاعان كۇندە پورت تەڭىز تۇبىنە كەتپەيدى. دەفولتقا ۇشىرامايدى. بۇل تازا ساياسي جوبا. كرەمل پورتتى كىم كورىنگەنگە ساتا سالماسى انىق ەدى، ساتۋعا، سەنۋگە بولاتىن ادامعا ساتتى»، – دەيدى ول.
سۆويك سونىمەن قاتار بۇل كەلىسىمنىڭ ساياسي سالدارىن دا ءسوز ەتىپتى. پىكىرىنشە، تورتكىل الەمگە تۇگەلدەي ۇناۋعا تىرىساتىن ءبىزدىڭ ەلدىڭ كوپۆەكتورلى ساياساتى شىتىناپ سىنۋدىڭ از الدىندا تۇر.
«استانا كرەملدىڭ الدىندا تۇلكىبۇلاڭعا سالا المايدى.
سوڭعى كەزدەرى رەسەيدىڭ قىتىعىنا تيەتىن ءبىرقاتار شەشىم قابىلداعان قازاقستان بيلىگى پورتتى ساتىپ الۋ ارقىلى رەسەيدى ساباسىنا تۇسىرگەن بولدى
، – دەيدى سۆويك.
«بۇل وتەماقى. امەريكانىڭ اسكەري ترانزيتىنە كاسپيي تەڭىزىنەن پورت بەرگەنى، كيريلليسادان لاتىنعا اۋىسقانى ءۇشىن اقتالعانى قازاقستاننىڭ. ماسكەۋگە ەۋرازيالىق وداقتى جاقسى جاعىنان جارنامالاعان ماڭىزدى. كرەمل وسى ارقىلى قازاقستاننىڭ دا رەسەيدەگى ماڭىزدى نىسانداردى ساتىپ الىپ وداق جۇمىسىن جانداندىرىپ جاتقانىن كورسەتكىسى كەلەدى»، – دەيدى ول بۇعان قوسا.
ءسوزىنىڭ جانى بار. قۇلىبايەۆ ۆىسوسكىنى ساتىپ العاننىڭ كۇننىڭ ەرتەسىنە رەسەيدەگى انتيمونوپوليالىق قىزمەتتىڭ باسشىسى يگور ارتەميەۆ:
«كەدەندىك وداقتان باستاۋ العان جۇمىستىڭ جالعاسى بۇل. قازاق كاسىپكەرى بالتىقتاعى ماڭىزدى اكتيۆتى ساتىپ الدى. بۇعان قالاي قۋانبايسىڭ»، – دەدى اعىنان جارىلىپ.
تاعى ءبىر سەبەپ...
ءوز كەزەگىندە اكەجان قاجىگەلدين بۇل كەلىسىمنىڭ سىڭايى مۇلدە بولەك دەيدى.
«قازاقستانداعى داۋلەتتىلەردىڭ ءبىرسىپىراسى كاپيتالىن قالاي ساقتارىن، قايدا جاسىرارىن بىلمەي قايعىرىپ ءجۇر. ولار ءوز ەلىنىڭ ەكونوميكاسىنا سەنبەيدى. ءوز ەلىنە ينۆەستيسيا قۇيعىسى جوق.
قازاقستاندا جانار-جاعارماي جەتىسپەيدى. بۇل ماقساتتاعى زاۋىتتىڭ سالىنىپ جاتقانىنا جيىرما جىلدان استى. ال قۇلىبايەۆ بۇل سالاداعى ەڭ تابىستى كاسىپكەردىڭ ءبىرى. سوندا قالاي؟»، – دەيدى قاجىگەلدين.
ايتۋىنشا، ەلدەگى قالتالىلاردان مازا كەتكەن.
تازا جولمەن تاپپاعان كاپيتالىن تىعا الماي اۋرە. باتىسقا ساقتاي المايدى. سانكسيانىڭ سالدارى. ءقاۋىپتى ءقازىر. دامىعان ەلدەر شىعۋ تەگى كۇماندى قاراجاتقا قاتىستى كوپتەگەن شەكتەۋلەر قابىلداپ تاستاعان.
ەندى قايدا بارادى؟
دەگەنمەن قاجىگەلدين «ۆىسوسكىنى ساتىپ الۋ ارقىلى قۇلىبايەۆ جاڭا ءۇردىستى باستاپ بەردى. ودان ۇلگى العان قازاقستانداعى بايلار جۇرت كوزىنەن جاسىرعان قىرعىن كاپيتالىن ەندى رەسەيدە ساقتاۋى مۇمكىن» دەگەن كەيبىر ساراپشىلاردىڭ سوزىمەن كەلىسپەيدى.
«رەسەي دە وڭىپ تۇرعان. ول جاقتان اعىلعان اقشا قازاقستانمەن سالىستارعاندا بەس ەسە كوپ»، – دەيدى ول.
سۆويك تا سولاي ويلايدى.
«رەسەي قازاق بايلارىنىڭ داۋلەتىن جاسىراتىن جەر ەمەس»، – دەگەن پىكىردە ول.
دايىنداعان، دۋمان بىقاي
