Dalanews.kz ءالى كۇنگە دەيىن اكتۋالدىعىن جوعالتپاعان ماقالانى وقىرمان نازارىنا ۇسىنعاندى ءجون كوردى.
...
سوڭعى كەزدە كەيبىر زيالى قاۋىم وكىلدەرى قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتى پاتشا دەپ اتاۋعا قۇمار بولىپ الدى.
بۇل ءسوز ساۋاتى از، مولدالىق وقۋدان باسقا ەشتەڭە بىلمەيتىن راتبەك نىسانباي ۇلىنىڭ اۋزىنان شىقسا ءبىر ءسارى.
وسى ءسوزدى كەيبىر اكادەميك اتاعى بار بەلگىلى ازاماتتاردىڭ، قوعامدىق سانانىڭ الدىڭعى ساپىندا جۇرگەن جازۋشىلاردىڭ، ونەر قايراتكەرلەرىنىڭ اۋزىنان ەستىگەندە تاڭعالماسقا شاراڭ قالمايدى.
ەگەر بۇل ادامدار الگى ءسوزدى جەكە اڭگىمە، جيىن-تويدا ايتىپ قويسا تۇسىنۋگە بولار ەدى. ونى پرەزيدەنت ءسوزىنىڭ ءبىر ءسينونيمى رەتىندە قابىلدار ەدىك.
الايدا ولار بۇل سوزدەردى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى ارقىلى، گازەت-جۋرنال بەتىندە جاريالاۋعا قۇمارتىپ بارادى. گازەتتەرى دە ونداي ءسوزدى باسۋعا دايار تۇرادى. ەشبىر شىمىرىكپەي، نازاربايەۆ پاتشامىز» دەپ باسا بەرەدى.
وسىنى كۇندەلىكتى كورىپ وتىرعان پرەزيدەنتتىڭ ءوزى نە بولماسا ونىڭ كەڭەسشىلەرى بۇلارىڭ قالاي، بۇل سوزدەرىڭ كونستيتۋسياعا قايشى ارەكەت قوي، قازاقستاندا پاتشا لاۋازىمى جوق، 5 جىل مەرزىمگە سايلانعان پرەزيدەنت ۋاقىتشا باسقارادى. ونى كەيىن جاڭا پرەزيدەنت اۋىستىرادى دەپ تۇسىنىك بەرىپ جاتقانى بايقالمايدى.
جوعارى جاقتان نارازىلىق بولماعان سوڭ، ولار وسى ءسوزىمىز پرەزيدەنتتىڭ قۇلاعىنا جاعىپ وتىرعان ەكەن دەپ ونان ءارى قايتالايدى. ءتىپتى، جاي پاتشا دەگەندى قويىپ، «اق پاتشا» دەپ سوعاتىندارىن قايتەرسىڭ.
پاتشا ءسوزىن العاش ءمۇفتي ايتقان-دى، ونى كەيىن ونىڭ سۇحباتتاس دوسى قالتاي مۇحامەدجانوۆ قوستاپ شىعا كەلدى.
ءسويتىپ، ءسوز بىرتە-بىرتە كۇندەلىكتى قولداناتىن سوزگە اينالىپ بارادى. «پاتشا ايتتى عوي، پاتشادان اسىپ قايدا بارادى، پاتشا ايتتى، ءبىتتى، پاتشانىڭ قويعان ادامى» دەگەن سياقتى سوزدەردى كۇندە ەستىپ ءجۇرمىز.
ارينە، سوڭعى كونستيتۋسيا بويىنشا نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ وكىلەتتىگى كوپتەگەن پاتشالاردىڭ وكىلەتتىگىنەن الدەقايدا باسىم. ۇكىمەتتى، پارلامەنتتىڭ بەلگىلى ءبىر بولىگىن، جوعارعى سوت مۇشەلەرىن ءوزى تاعايىندايدى، ءوزى اۋىستىرادى.
بۇنداي قۇقىق بىردە-بىر مونارح، كورول، پاتشالاردا بولعان ەمەس. ونداي قۇقىق شىڭعىس حان مەن ءامىر تەمىر جانە باسقا دا ەجەلگى ەل باسشىلارىندا بولعان بولۋى مۇمكىن. ءبىراق حح عاسىرداعى پاتشالاردا جوق.
سوعان قاراماستان، كونستيتۋسيامىزدى مويىندايتىن بولساق، نۇرسۇلتان نازاربايەۆتى پاتشا دەۋ بارلىق زاڭدارىمىزعا تومپاق كەلەتىن ۇعىم. پاتشا لاۋازىمى مونارحيالىق ساياسي جۇيەدەگى ەلدى تۇقىم قۋالاپ باسقاراتىن ادامنىڭ لاۋازىمى.
بىزدە ازىرگە ول جۇيە ورناعان جوق. الدە «اق پاتشام» دەۋشىلەر سول جۇيەنىڭ ورناعانىن قالاي ما؟!
بۇل دا كۇمان تۋدىراتىن نارسە، شاماسى، ولار پرەزيدەنتكە جاعىپ قالۋدىڭ تۋرا جولىن تاپقان ادامدار.
پرەزيدەنتتىڭ قۇلاعىنا بۇل ءسوز جاقپاسا، باسپا ءسوز ءماسليحاتتارىنىڭ بىرىندە ول ايتار ەدى عوي، «قويىڭدار، جەكە باسقا تابىنۋشىلىقتى» دەپ.
ەڭ وكىنىشتىسى ءارى قوعامدىق ويعا وراسان زور زيان كەلتىرەتىنى وسى ءسوزدىڭ باسپا ءسوز بەتتەرىنە شىعۋى.
ءبىر بەدەلدى باسىلىمدا «روزا باعلانوۆا جانە بەس پاتشا» دەگەن سۇحبات جاريالانىپتى. جاسى سەكسەنگە شىعىپ، كوپتى كورگەن، دەنساۋلىعى دا ءماز ەمەس قارت كىسىمەن سويلەسكەن جۋرناليست ارىپتەسىمىز بۇكىل سۇحباتتى وسى پاتشا ءسوزىنىڭ اينالاسىنا قۇرعان. بەس پاتشاسى: ستالين، حرۋششيەۆ، برەجنيەۆ، كولبين جانە نازاربايەۆتار ەكەن.
سونىڭ ىشىندە روزا اپايدىڭ ەڭ جاقسى كورەتىنى سوڭعى پاتشا نۇرسۇلتان نازاربايەۆ بولىپ شىقتى.
سۇحباتتاعى ايگىلى ءانشىنىڭ ءسوز ساپتاۋى بىلاي: «ال ەل بيلەۋشىگە كەلسەك، اللا تاعالا بىزگە نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنداي پاتشا بەرگەن، اق پاتشاعا رۋح بولاتىنىن، اتىس-شابىس سوعىستى بىلاي قويعاندا، ءوزىنىڭ سىرتىنان نەشەمە عايبات، نە قيلى ءسوز ايتىپ جاتقانداردىڭ ءبىرازىن تۇرمەگە سالىپ، سوتتاتقان ەمەس، اق پاتشام حالقىمنىڭ باعىنا ەندى ءبىر 10 جىل تۇرسا، اياعىمىزدى نىق باسىپ كەتەر ەدىك».
مىنە، وسى سياقتى «اق پاتشامدار» سۇحباتتا تولىپ جاتىر. روزا باعلانوۆا يوسيف ءستاليندى دە، نيكيتا حرۋششيەۆ پەن لەونيد برەجنيەۆتى دە جەك كورمەيدى ەكەن.
ولارمەن اراداعى قارىم-قاتىناستارىن، ءتىپتى كەيبىر ينتيمدىك ماسەلەلەردى دە ءسوز ەتىپ كەتكەن.
وسىناۋ قوعامدىق ويعا مىسقال دا پايداسى جوق، جەكە باستىڭ كورگەن-تۇيگەنىن جاريالاۋ ارقىلى الگى گازەت نە ۇتپاق؟ الدە روزا ءتاجىباي قىزىنىڭ «اق پاتشام» دەگەن ءسوزىن جاريالاۋ ءۇشىن پايدالانىپ وتىر ما؟
جالپىلاي العاندا، «اق پاتشام» ءسوزى دە وسى «اق پاتشامدى» ءسات سايىن قايتالايتىن روزا باعلانوۆانىڭ بۇل سۇحباتى الگى گازەتتىڭ بەدەلىنە بەدەل قوسپاسى انىق. توتاليتارلىق جۇيەدەن قوعامدىق ساناسى السىرەپ، ازەر شىققان بۇقارا حالىقتى دەموكراتياعا ۇيرەتۋدىڭ ورنىنا، ورتا عاسىرلىق ديكتاتۋرا وقپانىنا قاراي سۇيرەپ، ونىڭ ساناسىنا سەن ءۇشىن پاتشا ويلايدى، سەن ول جونىندە ءبىل دەپ ناسيحات جۇرگىزۋ ەلىنىڭ بولاشاعىن ويلاۋدان تۋعان ارەكەت ەمەس.
1999 جىل
