ساياساتتانۋشى ەدۋارد پولەتايەۆ ءوز سوزىندە ەلباسىنىڭ «ۇلى دالانىڭ جەتى قىرى» اتتى ماقالاسىنا توقتالىپ ءوتىپ، بۇل ماقالانىڭ اياسىندا اتقارىلار ىسكە باعا بەردى.
«ەلباسى ءوز ماقالاسىندا مۇراجايلارعا ەرەكشە توقتالدى. مۇراجايلار ەستەتيكالىق تاربيە بەرەتىن، سونىمەن قاتار قازاق حالقىنىڭ تاريحىن، ادەت-عۇرپىن، ءسالت-داستۇرىن، تۇرمىسىن، تاعى دا باسقا مۇرالارىنان ايىرىلىپ قالماۋعا سەپتىگىن تيگىزەتىن رۋحاني-مادەني ورىنعا اينالۋى ءتيىس»، – دەدى ول.
ال وسى باسقوسۋعا رەسەيدەن ارنايى كەلگەن ءجاڭاسىبىر مەملەكەتتىك مۇراجايىنىڭ ديرەكتورى اندرەي شاپوۆالوۆ ءوز سوزىندە تۇركى الەمىنىڭ تاريحى قازاقستاننان باستاۋ الاتىنىن ايتتى.
«ءجاڭاسىبىر وبلىسى ايماق رەتىندە بەرتىندە 1937 جىلى عانا قۇرىلعان. ورىستار بۇل جەرلەرگە 18 عاسىردىڭ ورتا شەنىندە عانا كەلدى. وعان دەيىن بۇل اۋماق ۇلى دالانىڭ ءبىر بولشەگى بولادى. سوندىقتان ءجاڭاسىبىردىڭ ارعى-بەرگى تاريحى تۋرالى ايتقاندا ۇلى دالانى ءسوز ەتپەي كەتە المايمىز.
قازاقتار سانى جونىنەن جاڭاسىبىردەگى ءتورتىنشى ۇلت. ولار ءوز تاريحى مەن مادەنيەتىن كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاپ وتىر. ءجاڭاسىبىردىڭ وزىندە تۇراتىن قازاقتار قانشاما دەسەڭىزشى. ءيا، قازاقستان مەن رەسەيدىڭ سوڭعى 100 جىلداعى تاريحى ورتاق. بۇل تاريحقا ءبىزدىڭ ءارتۇرلى باعا بەرەتىنىمىز دە جاسىرىن ەمەس. ءبىراق، بۇل ءبارىبىر دە تاريح. مەنىڭشە قازاقستان مەن رەسەي مۇراجايلارىنىڭ اراسىندا ارىپتەستىك بايلانىستى جەتىلدىرىپ، اۋقىمدى كورمەلەر وتكىزۋ قاجەت» دەدى ول.
رەسەيدەن كەلگەن تاعى ءبىر قوناق، تومبى وبلىسىنىڭ مۇراجايىنىڭ ديرەكتورى ستانيسلاۆ پەرەحوجيەۆ كەڭەستىك كەزەڭدەگى مۇراجايلاردىڭ تىم جۇپىنى بولعانىن ايتتى.
«1926 جىلدان كەيىن باستالدى مۇنداي ساياسات. كسرو تۇسىنداعى بارشا مۇراجاي بىر-بىرىنەن اينىمايتىن ەدى. مۇراجايدا نە تۇرۋى، نە تۇرماۋى كەرەكتىگىنە قاتىستى جوعارىدان تۇسەتىن بۇيرىق بار-تىن. بۇل ساياساتتىڭ قازاقستانعا دا قاتىستى بولعانى انىق. تەك 1990 جىلدان كەيىن عانا تاۋەلسىزدىك العان ەلدەر مۇراجايلارىن ۇلتتىق جادىگەرلەرمەن تولىقتىرا باستادى.
مۇراجايلار كەڭەس وداعى تۋرالى شىندىقتى ايتۋى كەرەك. وتكەن تاريحىمىزدى جاسىرىپ جابۋدىڭ قاجەتى جوق» دەدى ول.
ءوز كەزەگىندە قاستايەۆ اتىنداعى مەملەكەتتىك مۇراجاي قورىنىڭ قىزمەتكەرى بەكەش تولعاناي:
«مۇراجايلارعا باراتىن ادام ازايىپ بارادى. بالالار دا اتتاپ باسپايدى. كوبىمىزدىڭ مۇراجايعا قىزىقپايتىنىمىز راس قوي. بالاسىن مۇراجايعا اپارىپ جۇرگەن اتا-انانى دا از كورەمىز. نەگە؟ مۇراجايعا نە ءۇشىن بارعىمىز كەلمەيدى؟
تۇركىستاندا قازاق حاندارى جەرلەنگەن كەشەن بار. تايقازانىمىز – ءبىر توبە. اشىق اسپان استىنداعى تامعالى تاسىمىز-دىڭ ءوزى نەگە تۇرادى؟ بىزدە كورسەتەتىن دۇنيەلەر كوپ-اق. تەك سولاردى كورسەتۋدىڭ جولىن تابا الماي وتىرعان جوقپىز با؟»، – دەدى ول.
ال ساياساتتانۋشى ءادىل كاۋكەنوۆتىڭ پىكىرىنشە ءبارى دە يدەياعا بايلانىستى. «حالىققا ەموسيا كەرەك. ەلىمىزدەگى مۇراجايلاردىڭ قورىن جادىگەرلەرمەن تولىقتىرا ءتۇسۋ كەرەك. سوندا عانا بۇل جەرلەرگە حالىق كەلەدى. بىزدەگى مۇراجايلاردىڭ ەڭ ۇلكەن ماسەلەسى وسىندا. ولار وزگەرمەيدى. بەس، ون جىل بۇرىنعى جادىگەرلەر كوپتەگەن مۇراجايلاردى ورنىنان قوزعالماعان كۇيى ءالى تۇر» دەدى ول.
