“كسرو؟ قىزىل يمپەريا ءبارىبىر قۇردىمعا كەتەتىن ەدى. قۇزعا قۇلاۋدىڭ از الدىندا تۇرعان جۇيەنى قۇتقارۋ مۇمكىن ەمەس. ونىڭ عۇمىرىن ۇزارتا تۇسۋگە تالاپتانۋ، جۇيەنىڭ كۇيرەۋ پروسەسىن جەدەلدەتە تۇسەدى.
بيلىكتىڭ ءىرىپ-شىرۋى – وسى جۇيەنىڭ توبە باسىندا وتىرعان ەليتا ءوز سوزىنە ءوزى سەنۋدەن قالىپ، “جارقىن بولاشاق” تۋرالى جىلدار بويى قاقساۋمەن كەلگەن جالاڭ ۇراننان كۇدەر ۇزگەندە باستالادى”، – دەيدى ساتپايەۆ.
ونىڭ پايىمداۋىنشا، 70-80 جىلدارى سوۆەتتىك پارتنومەنكلاتۋرادا يدەولوگيالىق تۇتاستىق بولعان. الايدا سول كەزدىڭ وزىندە قوعامدا وزگەشە ويلايتىن اۋديتوريانىڭ قاراسى كوبەيە باستاعان. كەيىن بۇل سيندروم ەليتاعا دا جۇعىپ، كۇللى كسرو-عا اۋا جايىلعان. يمپەريانىڭ ىدىراۋ پروسەسى وسىلاي باستالعان.
“سول تۇستاعى ەليتا حالىقتىڭ كوز الدىندا قۇلدىراي باستادى. اياق جاقتاعى اۋديتوريا جالاڭ ۇراننان جالىعىپ، ەشقانداي يگىلىگى جوق يدەولوگيادان جيرەنەتىندى شىعاردى. بۇل جوعارى جاقتاعى، ماڭگى جاسايتىنداي كورىنگەن كوممۋنيستىك پارتيانىڭ شاڭىراعىن شايقالتتى.
ءستاليننىڭ تۇسىنداعى بيلىك كوماندالىق-اكىمشىلىك جۇيەگە باعىنعان ەدى، پارتيانىڭ اق دەگەنى العىس، قارا دەگەن قارعىس-تىن. بيلىك ءبىر ادامنىڭ قولىندا شوعىرلاندى. الايدا ودان كەيىنگى حرۋششيەۆ پەن برەجنيەۆتىڭ داۋىرىندە جانە كسرو-نىڭ اقىرعى كۇندەرىنە دەيىن قىزىل يمپەريا جەمقورلانعان بيۋروكراتيانىڭ قولىندا بولدى.
سول تۇستاعى ەكونوميستەردىڭ سوزىمەن ايتقاندا “بيۋروكراتيالىق نارىق” قالىپتاستى. انىعى، قوماعايلار قولىمەن قۇرىلعان نارىق دەگەن دۇرىس بولار”، – دەيدى ساياساتتانۋشى.
ونىڭ ايتۋىنشا گورباچيەۆتىڭ تۇسىندا بۇل نارىق تامىرىن تەرەڭگە جايىپ ۇلگەرگەن.
كوممۋنيستىك پارتيا قاتارىنداعى “تۇك كورمەگەن” شەندى-شەكپەندى تەك توناۋمەن اينالىسقان. پارا الۋ، پارا بەرۋ قالىپتى دۇنيەگە اينالعان.
كسرو شەكپەنىنەن شىققان ەلدەردىڭ اتقامىنەرلەرى جەمقورلىققا دايىن كۇيىندە كەلگەن، تاۋەلسىزدىكتىڭ ەلەڭ-الاڭىنداعى جەكەشەلەندىرۋ ناۋقانى ولاردىڭ مەملەكەت مۇلكىن تالان-تاراجعا سالۋدا “تاجىريبەسى” مول ەكەنىن دالەلدەپ بەرگەن.
90-شى جىلداردىڭ باسىندا ەگەمەندىك العان ەلدەردىڭ ەڭسە تىكتەي الماي، ۇنەمى داعدارىستا ءجۇرۋىن وسى فاكتورمەن بايلانىستىرۋ قاجەت.
ءسوي دەگەن ساتپايەۆ كسرو-نىڭ بولاشاعىنا قاتىستى وتكىزىلگەن رەفەرەندۋمدا كوپشىلىكتىڭ سوۆەت ۇكىمەتىنىڭ ساقتالۋىن قولداپ داۋىس بەرۋى شىن مانىندە شىنايى بولماعانىن ايتادى.
“حالىق بەلگىسىزدىكتەن قورىقتى. سوۆەت ۇكىمەتىن ۇناتقاندىقتان قولداعان جوق. بۇگىنگى كۇنىنە كوڭىلى تولمايتىن كوپشىلىك بولاشاعىنا دا ۇرەيمەن قارايدى.
اۆتوكراتيالى، ديكتاتۋرالى جۇيەلەردىڭ ەڭ ۇلكەن دەرتى - حالىقتىڭ ۇنسىزدىگىن، قازىرگى تىلمەن ايتقاندا تولەرانتتىلىعىن ساياسي جۇيەنى قولداعاننىڭ بەلگىسى رەتىندە قابىلدايدى. ۇنسىزدىك مۇنداي جۇيە ءۇشىن – ەڭ ۇلكەن ءقاۋىپ!
قوعامدا ادىلەتسىزدىككە كۇيىنگەن، اشۋعا بۋلىققان اۋديتوريانىڭ سانى ارتقان سايىن بيلىكتىڭ ورىنتاعى شايقالا باستايدى. بيلىكپەن بەتپە-بەت كەلۋگە قايمىقپايتىن قاۋىمنىڭ ۇلەسى ارتا تۇسەدى.
وسى اۋديتوريا ءدۇر كوتەرىلۋ ءۇشىن جۇيەگە قارسىلىق ءوزىنىڭ كەمەلىنە كەلىپ، شەكتى دەڭگەيىنە جەتۋى كەرەك”، – دەيدى ساتپايەۆ.
ساياساتتانۋشى بۇل ارادا ساياسي تالاپتارىن العا تارتىپ، الاڭعا شىعاتىن ازاماتتاردى ءسوز ەتىپ وتىرماعانىن ەسكەرتىپتى. ونىڭ ايتۋىنشا مۇنداي شوعىر بارلىق ەلدە بار. الايدا بيلىككە ءقاۋىپ توندىرەتىن بۇلار ەمەس. قارسىلىعىن ۇنسىزدىك ارقىلى بىلدىرەتىن اۋديتوريا جۇيەنىڭ تۇبىنە جەتۋى مۇمكىن.
“كەڭەس وداعىنىڭ قيراۋىنا ەكونوميكالىق پروبلەمالاردان بولەك، “اس ۇيدەگى دەموكراتيا” تۇرتكى بولدى. يمپەرياعا قارسى سويلەگەن ديسسيدەنتەرتتىڭ تۋىندىلارى لەنيننىڭ بەس تومدىق ەڭبەگىنەن بەس ەسە قىمباتقا قىمباتقا باعالاندى.
اۆتوكرات جۇيەلەردىڭ جەتەكشىلەرى وزىنە ودا ارناعاندارعا كوڭىل بولەدى دە، وسى جۇيەنى كىم قورعايدى دەگەن ساۋالعا باس قاتىرمايدى. بيلىكتىڭ جاساعان ىسىنە حالىقتىڭ كوڭىلى تولماسا، سەنبەسە ءبارى بەكەر.
ايتالىق، كسرو قيراعان تۇستا كومپارتيانىڭ 17 ملن-عا تارتا مۇشەسى بولدى. سونىڭ بىردە-بىرەۋى سوۆەت ۇكىمەتىنە ارا تۇسپەدى. تەك كگب مەن ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ ءىشىنارا قۇرىلىمدارى عانا كوممۋنيستىك پارتيانىڭ “مۇراسىن” ساقتاپ قالۋعا تىرىستى.
سەبەبى نەدە؟ سەبەبى كوممۋنيستىك پارتيا قاتارىنا وتكەن ميلليونداعان بەلسەندىنىڭ ءبارى شەتىنەن مانساپقور ەدى، ولار پارتيا قاتارىنا قوسىلۋدى باسپالداقپەن جوعارى ورلەيتىن مۇمكىندىك رەتىندە قاراستىردى، ونىڭ يدەولوگيالىق باعىتىنا باس قاتىرعان جوق.
بايقاساڭىز، قازاقستاندا دا وسىعان ۇقساس ترەند قالىپتاسقان. بيلىككە مەملەكەتشىلدەر ەمەس، اتاق قۇمار، لاقاپ قۇمارلار بارىپ جاتىر.
وسى سەبەپتى دە ءبىز وتىز جىل بويى داعدارىستا، كۇيزەلىستە ءومىر ءسۇرىپ كەلەمىز. كريزيس مەنەدجەر؟ جوق، وندايدى كەزدەستىرگەن جوقپىن.
قانداي دا ءبىر قيىندىق تۋسا، اقىرعى شەشىمدى كۇتىپ، ەل باسشىلىعىنىڭ اۋزىنا قاراپ وتىرعانىمىز. ويتكەنى ءبىز ءسوز ەتكەن مانساپقۇمارلاردىڭ بويىندا ماسەلەنى شەشۋگە دەگەن تالپىنىس، ىنتا-ىقىلاس اتىمەن جوق.
ولار ءاردايىم جوعارىدان بۇيرىق كۇتەدى. بۇيرىق كەلمەيىنشە ساۋساق ۇشىن دا قوزعالتپايدى. وزدىگىنەن شەشىم قابىلداۋعا، پروبلەمانىڭ تۇبىرىنە ۇڭىلۋگە وي-ورەسى، قارىم-قابىلەتى جەتپەيدى، سەبەبى.
مۇندايلاردى مەملەكەتشىلدىك اتتى قاستەرلى قۇندىلىق قىزىقتىرمايدى، مەملەكەتشىل بولۋ ولاردىڭ تۇسىنىگىندە كرەسلونىڭ قۇنىمەن ولشەنەدى. ولاردىڭ ەسىل-دەرتى مانساپقا ۇمتىلۋ، ءبىر قىزمەتتەن ءبىر قىزمەتكە قارعۋ، ماقساتى دا، مۇراتى دا وسى. بيلىك مۇندايلارعا قالاي ارقاسۇيەيتىنى بەلگىسىز…”، – دەپ تۇيىندەگەن ەكەن ءسوزىن دوسىم ساتپايەۆ.
ازىرلەگەن، دۋمان بىقاي
