بىردەن باسىن اشىپ العانىمىز ءجون، “Eurasia Expert” كرەملدىڭ قول استىنداعى سانى جاعىنان جىرتىلىپ-ايىرىلاتىن، جىپىرلاعان پروپاگاندا قۇرالدارىنىڭ ءبىرى. ءپۋتيندى جاقتاپ، لۋكاشەنكونى اقتاپ، اقش پەن باتىستى داتتاپ جازعاندا الدىنا جان سالمايدى. ەۋرازيالىق وداقتى كۇن قۇرعاتپاي ۇلىقتايدى. ورىس ءتىلىنىڭ سويىلىن سوققاندا اقوردا يدەولوگى ابايەۆتان اسىپ تۇسەدى.
كيرياكۋمەن اراداعى سۇحبات اقش-تى تۇقىرتۋ ماقساتىندا وتكىزىلگەنى، ساياسي استارمەن ازىرلەگەنى انىق. ايتسە دە وقىرمان نازارىنا ۇسىنعاندى قۇپ كوردىك.
ءتىلشىنىڭ رەسەيشىل سارىنداعى ساۋالدارىن ەسەپكە الماعاندا، امەريكا ساراپشىسى اۋعانستاننىڭ كۇيرەۋىنە ءادىل باعا بەرگەندەي كورىندى.
…
“تالىپتەر؟ ولار ورتا ازياعا باسا-كوكتەپ كىرمەيدى. ءدال ءقازىر بۇل ايماق ءۇشىن اتاجۇرتىنان اۋا كوشكەن بوسقىندار الدەقايدا ءقاۋىپتى.
2015 جىلى ەۋروپاعا لاپ قويعان سيريالىق بوسقىندار شەكارادا كەپتەلىپ، باتىستى اۋرە-سارساڭعا سالعان. 3 ملن-عا تارتا بوسقىن تۇركيادان باسپانا سۇراعان. ولاردىڭ باسىم كوپشىلىگى ءالى كۇنگە دەيىن گرەك ارالدارىنداعى بوسقىندارعا ارنالعان لاگەرلەردى پانالاپ وتىر. مۇنى سوڭى گۋمانيتارلىق اپاتقا ۇلاسۋى مۇمكىن”، – دەيدى كيرياكۋ.
بۇعان جول بەرمەۋ ءۇشىن ورتا ازيا – اقش، رەسەي سەكىلدى الپاۋىت ەلدەردىڭ كومەگىنە جۇگىنىپ، سولاردىڭ اقىل-كەڭەسىنە قۇلاق اسۋى ءتيىس.
ال تالىپتەر يەمدەنىپ العان اۋعانستان ازدان كەيىن قىتايدىڭ “يەلىگىنە” وتەدى. بەيجىڭ كابۋلدە تىنىشتىق ورناتۋعا مۇددەلى، وسى ەلدىڭ قويناۋىنداعى قازبا بايلىقتى ءوز قولىمەن يگەرمەك ويى بار. ءسوي دەگەن كيرياكۋ الەمدىك قاۋىمداستىققا قاراپ وتىرماي، تالىپتەرگە ديپلوماتيالىق قىسىم كورسەتۋگە ۇندەگەن ەكەن.
…
“يراك؟ امەريكانىڭ بۇل باعىتتاعى ناۋقانى ءساتسىز بولدى دەپ ايتا المايمىن. البەتتە، اقش-تىڭ دا ساياسي مۇددەسى بار. يراكتاعى كامپانيا تابىستى اياقتالدى. امەريكانىڭ ساياسي اپپاراتى بۇعان سولاي دەپ باعا بەردى. ساددام حۋسسەيىندى تاقتان تايدىردىق، يراكتىڭ ءىشىنارا دەموكراتيا ورنادى، ءقازىر بۇل ەل توڭىرەگىنە ءقاۋىپ توندىرمەيدى”، – دەيدى ساراپشى.
اقش-تىڭ اۋعانستان ناۋقانى دا تەككە كەتپەگەن. امەريكا اسكەري وسىندا ورنالاسقان “ال-كايدانىڭ” تۇبىنە جەتكەن.
ال اۋعانستان اسكەرىنىڭ تالىپتەردەن كۇيرەي جەڭىلۋىنە اقش كىنالى ەمەس. كيرياكۋ وسى تاراپتاعى بىلايشا تارقاتىپتى:
“ءبىز بە، ءبىز اۋعان اسكەريلەرى مەن پوليسەيلەرىن باسىنان باقايىنا دەيىن قارۋلاندىردىق. ءتيىستى دايىندىقتان وتكىزدىك. بۇعان 3،2 ترلن دوللار شىعىندادىق، قانشاما ۋاقىتىمىزدى سارپ ەتتىك. ولار ءقايتتى؟ ك ۇلى كوككە ۇشتى. ۇرىسقا شىداس بەرمەي، قارۋ-جاراعىن تاستاي قاشتى.
نەگە؟ نەگە جەڭىلدى؟ سەبەبى، اۋعاندار ابدەن جەمقورلانعان. كوررۋپسياعا بوگىپ جاتىر. ءبىز ولاردى پارا الماۋعا، پارا بەرمەۋگە ماجبۇرلەي المايمىز.
اۋعان حالقىنىڭ ءوزى قۇلىق تانىتپاسا، دەموكراتيانىڭ قابىرعاسىن قالاپ بەرە الماسىمىز تاعى بەلگىلى.
ءيا، ءبىز ولارعا دۇنيەنىڭ اقشاسىن بەردىك، دەموكراتيالىق داعدىعا باۋلۋعا تىرىستىق، مۇنىمىزدان تۇك شىقپادى. ءبىز ولارعا وتاندى ءسۇيۋدى، قولىنا قارۋ الىپ، اتاجۇرتىن قورعاۋعا ماجبۇرلەي المايمىز”، – دەيدى اۋعان بيلىگىنىڭ جەڭىلىسىن كوررۋپسيادان كورگەن اقش ساراپشىسى .
كيرياكۋدىڭ ايتۋىنشا اق ءۇيدىڭ گرۋزيا جەرىندە كرەمل ويلاعانداي ساياسي مۇددەسى جوق. 2008 جىلعى وسى ەلدەگى وقيعالار اقش تاراپىنان جاۋاپسىز قالعانى سودان.
ال سولتۇستىك كورەيامەن اراداعى ديپكەلىسسوز اۋەلدەن تۇيىققا تىرەلگەن. پحەنيان يادرولىق قارۋدى ازىرلەۋدىڭ الگوريتمىن امەريكا ساراپشىلارىنىڭ الدىنا توسپاسى انىق ەدى.
ساراپشى سولاي بولا تۇرا، اقش-تىڭ الەمدىك ساياساتتاعى اتاق-ابىرويى قۇلدىراماعانىنا سەنىمدى.
كيرياكۋدىڭ پايىمداۋىنشا امەريكا اسكەريلەرىنىڭ اۋعانستاندا ايالدايتىن ارگۋمەنتى قالماعان، ال وسى ەلگە بولىنگەن قىرۋار كاپيتال جونىمەن جۇمسالماعان.
“اقش اۋعان حالقىنا مۇلدە جاڭا مەملەكەتتىڭ ىرگەتاسىن قالاۋ ءۇشىن 20 جىل مەرزىم بەردى. بۇعان دەپ 3،2 ترلن دوللار قارجى ءبولدى.
ولار قولدا باردى ۇقساتا العان جوق، سەبەبى كوررۋپسيانىڭ باتپاعىنا باتقان. وسپەدى، وزگەرمەدى. رۋلىق-تايپالىق تۇسىنىكتىڭ دارگەيىندە قالدى، سول ءۇشىن دە دەموكراتيا قۇرا المادى.
تالىپتەرگە تويتارىس بەرەرلىك قۋاتى بولسا دا، قۇلقى بولمادى، سول سەبەپتى ساتسىزدىككە ۇشىرادى.
اقش؟ امەريكا قۇراما شتاتتارى اۋعانستاندى اسىراۋعا مىندەتتى ەمەس. اۋعان حالقى ءوز بولاشاعى ءۇشىن كەۋدەسىنەن جان شىققانشا كۇرەسۋگە ءتيىس ەدى. ولار بۇعان 20 جىل بويى دايىندالدى. امەريكا اۋعان اسكەريلەرىن مۇزداي قارۋلاندىردى. تالىپتەر مۇنشاما قارۋ-جاراقتى تۇسىندە دە كورمەگەن. سولاي بولا تۇرا ولار ۇتىلدى…”، – دەيدى امەريكانىڭ ورتالىق بارلاۋ قىزمەتىنىڭ ەكس-وفيسەرى.
توق ەتەرىن ايتقاندا، اۋعانستاننىڭ كۇيرەۋىنە كوررۋپسيا سەبەپشى بولعان. البەتتە قاراپايىم اۋعان حالقىنا اقش-تان اۋعان قىرعىن قاراجاتتىڭ مىسقالداي بولىگى دە بۇيىرماعانى انىق. ال بيلىكتەگى ات توبەلىندەي توپ الىستى بولجاي الماعان، بۇگىنمەن ءومىر سۇرگەن دەپ پايىمداعان ەكەن كيرياكۋ.
ازىرلەگەن، دۋمان بىقاي
https://dalanews.kz/zheli/64227-olar-bizdi-botensigen-zhoq-tanymal-ga
