لاتىن امەريكالىق داڭقى الەمگە تانىمال ەكى جازۋشى – گارسيا ماركەس پەن ۆارگاس لوسا اراسىنداعى بۇل سۇحبات “ءجۇز جىلدىق جالعىزدىق” رومانىنىڭ داۋىرلەپ تۇرعان شاعىندا وتكەنىن بىرەۋ بىلسە، بىرەۋ بىلمەس. كەيىننەن ەكى جازۋشى دا نوبەل سىيلىعىنا يە بولدى. مۇندا وقىرمان گ. گ. ماركەستىڭ شىعارماشىلىق الەمىمەن عانا ەمەس، بۇكىل ادەبيەت، ادەبي ورتا ىقپالى، ەستەتيكالىق تالعام تۋرالى كەڭىنەن مالىمەت بەرەدى.  بۇدان بۇرىن بۇل ۇزىن سۇحباتتىڭ  باستاماسىن جاريالاعان بولاتىنبىز. ەندى جالعاسىن ۇسىنىپ وتىرمىز. جاس اقىن، اۋدارماشى ەدىلبەك دۇيسەنوۆتىڭ تارجىماسىمەن وسى كەڭ قۇلاشتى سۇحباتتى نازارلارىڭىزعا ۇسىنىپ وتىرمىز.

 

– وسىناۋ اڭگىمەڭ بەلگىلى ءبىر دارەجەدە ءوزىڭ ايتقان: «جازۋشى قاشاندا ءوزىنىڭ جەكە تاجىريبەسىندەگىنى جازادى» دەگەن سوزدەرىڭنىڭ دالەلى سياقتى. ءبىراق «ءجۇزجىلدىق جالعىزدىقتى» وقىماعاندار، سەنى اۆتوبيوگرافيالىق كىتاپتار جازادى دەپ ويلاۋى بەك مۇمكىن. ال وسى روماندا گابريەلدىڭ اتاسى باسىنان وتكەرگەن جانە اتاسىنىڭ بالا كەزدەگى گابريەلگە ايتقان تاريحىنان بولەك، وزگە دە تاڭدانارلىق نارسەلەر بار: مىسالعا، قىزدى قالا ۇستىمەن الىپ ۇشاتىن كىلەمدەر؛ كوك توسىنە كوتەرىلەتىن ايەل سياقتى مۇندا مىڭداعان قىزىقتى ءارى تاڭعالدىرارلىق دۇنيەلەر كوپ. كىتاپقا ماتەريالدى جازۋشى ءوز جەكە تاجىريبەسىنەن الاتىنى كۇمانسىز. ءبىراق مۇنىڭ دا ەكىنشى جاعى بار، بۇعان قيالداۋ، ويشا كوزگە ەلەستەتۋ ارقىلى جازۋدى جاتقىزىپ كورەيىك. وسى تۋراسىندا ايتىپ كورسەڭ. قىسقاشا ايتقاندا، روماندارىڭنىڭ جارىق كورۋىنە قانداي كىتاپتار اسەر ەتتى، قاي كىتاپتاردى وقۋ ارقىلى بەلگىلى ءبىر روماندى جازۋ تۋرالى وي كەلدى مە؟

 

[caption id="attachment_20251" align="alignleft" width="133"] گارسيا ماركەس[/caption]

– مەن ۆارگاس لوسانى جاقسى بىلەمىن جانە ونىڭ اڭگىمەنىڭ اۋانىن قايدا بۇرىپ اكەلە جاتقانىن دا اڭعارعان سياقتىمىن. ول مەنىڭ، مۇنىڭ بارلىعى رىسارلىق رومانداردان شىقتى دەپ ايتقانىمدى قالايدى. بەلگىلى ءبىر شەككە دەيىن ونىكى دۇرىس، ويتكەنى مەنىڭ سۇيىكتى ءارى وقىپ، ماڭگىلىك تاڭعالىپ وتەتىن كىتاپتارىمنىڭ ءبىرى – «ۋەلستىك اماديس». مەن بۇل كىتاپتى ادامزات تاريحىنداعى ەڭ ۇلى كىتاپتىڭ ءبىرى دەپ بىلەمىن (ماريو ۆارگاس لوسا «راقىمدى بيلەۋشىنى» ارتىق كورسە دە). ءبىراق تالاسپاي-اق قويالىق. ەگەر ەسىڭدە بولسا، بىردە ءسوز ەتكەنىمىزدەي، رىسارلىق رومانداردا بايانداۋ ءۇشىن قانشا كەسۋ كەرەك بولسا، رىساردىڭ باسىن سونشاما كەسەدى. ايتالىق، روماننىڭ ءۇشىنشى بولىمىندە ۇلى سوعىس بولىپ، سول سوعىستا رىساردىڭ باسى شابىلۋى كەرەك بولادى جانە ورنىنان باستى دوپشا دومالاتا سالادى، ال ءتورتىنشى بولىمدە رىسار قايتادان موينىنداعى باسى ورنىندا كەلەدى، ال تاعى كەرەك بوپ جاتسا، كەلەسى بولىمدە قايتادان شابادى. ال بۇل بايانداۋ ەركىندىگى رىسارلىق روماندار كەتكەندە، قوسا ەرە كەتتى.

 

– «ءجۇزجىلدىق جالعىزدىقتى» وقي وتىرىپ، ءبىر بولىمنەن ماعان روماننىڭ كىلتى سەكىلدى كورىنگەن ءبىر ءسوزدى كەزدەستىرىپ قالدىم. ول – سەن تاڭداناتىن دوستارىڭ مەن ءوز كىتابىڭدا جاسىرىن قۇرمەت كورسەتەتىن اۆتورلارىڭ سىندى وزگە جازۋشىلاردان العان كەيىپكەرلەردىڭ اتتارى سياقتى ادەيى قولدانىلعان ءسوز بولار. پولكوۆنيك اۋرەليانو بۋەنديانىڭ وتىز ەكىنشى سوعىسى تۋرالى ءبولىمدى وقىپ وتىرىپ، پولكوۆنيكتىڭ نەەرلانديا دەگەن جەردە تىزە بۇگۋ تۋرالى قول قوياتىن كورىنىستىڭ ۇستىنەن شىقتىم جانە ماعان بۇل نەەرلانديا دەگەن ءسوز رىسارلىق روماندارمەن قارىم-قاتىناستى تۋدىراتىنداي كورىندى. ءتىپتى، بۇل ءسوز «اماديستاعى» قالا نەمەسە ءبىر شاعىن مەكەننىڭ اتاۋى دەپ تە ويلايمىن. ءبىراق ويىمدى، مەن سەنىڭ جالا جابىلعان وسىناۋ كىتاپقا دەگەن قۇرمەتىڭ، ەستەلىگىڭ دەپ شەشتىم.

 

– جوق، ءسوز تەك قانا لاتىنامەريكالىق شىندىق پەن بارىنشا ۇلى رىسارلىق رومان اراسىنداعى ۇقساستىق جايىندا ءجۇرۋى مۇمكىن، ءبىراق مۇنداي جاڭساقتىق پەن جاڭىلىستىق جولىنا ءتۇسۋ وپ-وڭاي، شىن مانىندە، كولۋمبياداعى ازامات سوعىسى نەەرلاندياداعى بىتىمگە قول قويۋمەن اياقتالعانىن ءبىلۋ قاجەت. جانە تاعى ءبىر مىسال. مەنىڭ كىتابىمدى وقىعاندار بىلەدى، گەرسوگ مالبورو پولكوۆنيك اۋرەليانو بۋەنديانىڭ اديۋتانتى بولىپ ءجۇرىپ، كولۋمبياداعى ازاماتتىق سوعىستا جەڭىلىس تاپتى. ال شىندىعىندا ءىس بىلاي بولعان ەدى: ءبىز بالا كەزىمىزدە وزگە دە بالالارمەن بىرگە «مالبرۋك جورىققا جينالدى» ءانىن شىرقايتىنبىز. بىردە اجەمە كەلىپ: «مالبرۋك دەگەن كىم؟ ول قانداي سوعىستىڭ جورىعىنا جينالىپ جاتىر؟» – دەپ سۇراعانىم بار. سوندا اجەم، بۇل سۇراعىما ەشقانداي وي توقتاتپاستان جاي عانا: «ول مىرزا مەنىڭ اتاممەن بىرگە سوعىسقان»، – دەدى. كەيىن، مالبرۋك دەگەندەرى – گەرسوگ مالبورو ەكەندىگىن بىلگەننەن كەيىن، وقيعانىڭ بارلىعىن اجەم ايتقانداي قالىپتا قالدىرۋدى ءجون كوردىم.

 

– ادەبيەتتەگى رەاليزم تۋرالى ءسوز قوزعاۋعا بولاتىن شىعار. ومىردەن الىنعان، شىنعا ساياتىن وقيعالار وتەتىن، ال ءبىر قاراعاندا، كوككە كوتەرىلەتىن قىز بەن وتىز ەكى سوعىستىڭ ءتۇيىنىن شەشىپ، تالقانداعان، ءبىراق وزىنە ەشبىر زالال كەلمەگەن جاندار جۇرەتىن سەنىڭ كىتاپتارىڭ سەكىلدى شىعارمالاردى وقىعاندا، وقىرماندار اراسىندا «رەاليزم دەگەن نە؟ ونىڭ قامتيتىن اۋماعى قانداي؟» دەگەن سۇراقتار اينالاسىندا كوپتەگەن تالاستار تۋىپ جاتادى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا: سەنىڭ كىتابىڭدا سەنۋگە قيىن كورىنىستەر كوپ. بۇل، ارينە، پوەتيكالىق، قيالي وقيعالار، ءبىراق، ول ماعان بۇل كىتاپتى فانتاستيكالىق نەمەسە رەاليستىك ەمەس دەپ اتاۋعا قۇقىق بەرە مە، ونى دا بىلمەيمىن. جالپى، سەن ءوزىڭدى فانتاست-جازۋشى نەمەسە رەاليست-جازۋشىنىڭ قايسىسىنا جاتقىزاسىڭ نەمەسە مۇلدەم، مۇنداي شەك قويۋعا بولمايدى دەپ ويلايسىڭ با؟

 

[caption id="attachment_20254" align="alignleft" width="291"] ۆارگاستىڭ جالىندى شاعى[/caption]

– مەن ويلايمىن، «ءجۇزجىلدىق جالعىزدىق» رومانىمدا باسقا شىعارمالارعا قاراعاندا، مەن رەاليست-جازۋشى رەتىندە كورىنەمىن. ويتكەنى، مەنىڭ ويىمشا، لاتىن امەريكاسىندا ءبارى دە مۇمكىن، ءبارى دە راس، شىن. لاتىن امەريكاسىندا بولعان شىن وقيعانى جازۋشى كىتاپقا اۋدارعاندا قانداي مولشەردە جولى بولدى؟ بۇل ەندى تەحنيكا الدىنداعى سۇراق؛ ولار كىتاپ كەيىپكەرلەرىنە اينالعاندا وقىرمان وعان سەنبەۋى مۇمكىن. ماسەلە مىنادا، ءبىز، لاتىنامەريكالىق جازۋشىلار، قانداي ادەمى، ۇلى ويلار اجەلەرىمىز قۇراستىرعان اڭگىمەلەردە جاتاتىندىعىن، ال بالالار وسى ويلارعا سەنەتىنىن تۇسىنەمىز. ولار اسىرەسە، بالالارعا وسى بولماعان نارسەنى ايتادى، ال بالالار مۇنىڭ قالاي دا بولسا جارىققا شىعۋىنا كومەكتەسەدى، ال بۇل – «مىڭ ءبىر تۇندەگىدەي» ادەمى دۇنيە. ءبىزدى عاجايىپقا تولى، تاڭعالارلىق نارسەلەر قورشاپ تۇر، ال جازۋشىلار بولسا ماڭىزى از، كۇندەلىكتى وقيعالار تۋراسىندا ايتۋدان جالىقپايدى. بىزگە تىلمەن جانە جەتكىزە ءبىلۋ جولدارىمەن جۇمىس جاساۋ كەرەك. ويتكەنى لاتىنامەريكا ادەبيەتى – كۇنبە-كۇن تاڭدانارلىق نارسەلەر بولىپ جاتقان لاتىنامەريكالىق ومىرگە سايكەس. مىسالى، وتىز ەكى ازاماتتىق سوعىستىڭ ءتۇيىنىن شەشكەن پولكوۆنيكتەر مەن ودان جەڭىلىس تاپقاندار شىندىعىندا بار نەمەسە ايتالىق، ەسىمى ەسىمدە جوق، سورپا، ەت، بالىققا قويۋ ارقىلى تاماقتا ۋدىڭ بار- جوقتىعىن انىقتايتىن ماياتنيك ويلاپ شىعاراتىن ديكتاتور شىن مانىندە بار. ديكتاتور، ەگەر ماياتنيك سول جاق باعىتقا اۋىپ كەتسە، ول تاماقتى جەمەي، ەگەر وڭ باعىتقا اۋسا – بىردەن وزىنە قابىلداپ وتىرعان. مىنە،  بۇل ديكتاتور وتە اقىلدى ادام بولعان: ەلدە شەشەك اۋرۋى تاراعاندا دەنساۋلىق ساقتاۋ ءمينيسترى كومەكشىلەرىنەن نە ىستەۋ كەرەكتىگىن سۇراپ داعدارىپتى، سوندا ول: «مەن نە ىستەۋ كەرەگىن بىلەمىن، ەل ىشىندەگى بۇكىل قوعامدىق ورىندارداعى جارىق شامدارىن قىزىل قاعازبەن وراپ قويىڭدار»، – دەپتى. ءسويتىپ، ەلدەگى بارلىق شامداردىڭ قىزىل قاعازبەن ورالعان دا ۋاقىتتار وتكەن ەكەن. وسىعان ۇقساس ءتۇرلى جاعدايلار لاتىن امەريكاسىندا كۇندە بولىپ جاتادى، ال لاتىنامەريكالىق جازۋشىلار ولاردى سۋرەتتەۋ ءۇشىن، سونىمەن بىرگە شىندىق رەتىندە قابىلداۋ ءۇشىن ۇستەلگە وتىرعاندا، بىلايشا: «بۇل مۇمكىن ەمەس، بۇل ەسى اۋىسقاندىق» نەمەسە وسى ءتارىزدى بايانداپ، سوزبەن قاقتىعىسقا ءتۇسىپ كەتەدى. ءبىز لاتىنامەريكالىق اقيقاتتى اقىلمەن ءتۇسىندىرىپ اكەلۋگە تىرىسامىز. ال بۇل ارقىلى بۇرمالاۋدى باستايمىز. مەن ونى اشىق قابىلداۋ كەرەك دەپ سانايمىن. ويتكەنى بۇل – الەم ادەبيەتىنە جاڭا بىردەڭە بەرە الاتىن سونداي ءبىر اقيقي نارسە. مۇندايدا الدىمىزدا جازۋشى تۇرعىزاتىن ىرگەتاستىڭ ەكى بىردەي ەلەمەنتى تۇرادى: جەكە باس تاجىريبەسى جانە مادەنيەت تاجىريبەسى، ياكي وقۋ. ءبىراق سەنىڭ كىتاپتارىڭدا ۇلكەن قيالدان باسقا توقتاۋسىز كوز الدىمىزعا ەلەستەتۋدەن جانە ارينە، روماندى تەحنيكانىڭ يەلىك ەتۋىنەن بولەك ماعان ۇلكەن اسەر قالدىرعان تاعى ەكى قوزعاۋشى كۇش بار: كىشكەنە فانتاستيكالىق شىندىق پەن كۇندەلىكتى، تۇرمىستىق شىندىق. «ءجۇزجىلدىق جالعىزدىق» رومانىندا سونىمەن قاتار، الەۋمەتتىك-تاريحي شىندىق تا بار. سونىڭ ىشىندە پولكوۆنيك اۋرەليانو بۋەنديانىڭ سوعىستارى بەلگىلى ءبىر تۇردە كولۋمبيا تاريحىنىڭ ءبىر كەزەڭىن كورسەتەدى. ەندى اڭگىمە تازا ويدان شىعارىلعان الەم تۋرالى ەمەس، وتە ناقتىلى شىن دۇنيەلەردىڭ بايلانىسى تۋراسىندا ءوربىپ كەلەدى.

 

[caption id="attachment_20253" align="alignleft" width="220"] الەمگە ايگىلى ماركەس[/caption]

– وسىناۋ بارلىق وزگەشە وقيعالار وتەتىن ماكوندو تىرشىلىگىنەن لاتىنامەريكالىق ماسەلەلەر كورىنىپ جاتادى. ماكوندو – بۇل، الدىمەن اۆانتيۋريستەر، كەيىن شەتەلدىك مەكەمەلەر قىزىعۋشىلىق تانىتقان بانان ەگىستىگى ورنالاسقان قىستاق. روماندا لاتىن امەريكاسىنىڭ وتارلىق قاناۋشىلىعى ۇلكەن شەبەرلىكپەن سۋرەتتەلگەن تاراۋ بار. ءسىرا، بۇل سەنىڭ شىعارماشىلىعىڭداعى جاڭا ەلەمەنت سەكىلدى. وسى تۋراسىندا ايتىپ بەرمەس پە ەكەنسىڭ؟

 

– بانان ەگىستىگى تۋرالى بۇل تاريح راسىندا دا شىن. شاماسى، لاتىن امەريكاسىنداعى وسىناۋ ءبىرتۇرلى جەر ۇلەسىندە ورىن الاتىن شىن وقيعالار قاشاندا قيالي ساندىراققا اينالىپ وتىرادى، بۇل بانان ەگىستىگىنىڭ تاريحىندا قاندايلىق بولدى، ول سوندايلىق اۋىر جانە جانعا قاتتى باتادى. قىستاقتا بانان مەكەمەسى قۇرىلعاننان كەيىن مۇندا دۇنيەنىڭ ءار بۇرىشىنان ادامدار اعىلىپ كەلە باستادى. جانە قىزىق كورىنۋى مۇمكىن، سوندا دا ايتايىن، اتلانت مۇحيتى جاعاسىندا ورنالاسقان كولۋمبيانىڭ كىشكەنتاي قىستاعىنداعىلار بارلىق تىلدە سويلەگەن دە ۋاقىت بولعان. ادامدار ءبىر-بىرىن تۇسىنبەسە دە، سونداي ءبىر گۇلدەنۋ باستالعان، ءيا، ناقتىراق ايتقاندا، گۇلدەنۋ دەپ اتالاتىن، ادامدار قاعاز اقشالاردى ورتەپ، كۋمبيانى (كولۋمبيالىق بي ءتۇرى – اۋد.) كوڭىلدى بيلەۋدى باستاعان. كۋمبيا ءبيى جارىق شام ارقىلى بيلەنەدى جانە سول كەزدەردە بانان ەگىستىگىندە قاراپايىم كۇندىك جۇمىس جاسايتىن جۇمىسشىلار قاعاز اقشالاردى شامعا ورتەپ بيلەگەن. بۇل، ارينە، اشۋ-ىزانىڭ كورىنىسى؛ ويتكەنى كۇندىك جۇمىسشى ەگىستىكتەن ايىنا ەكى ءجۇز پەسو (ءبىرقاتار ەلدەردىڭ اقشا بىرلىگى – اۋد.)، ال الكالد (اراب. ال-كادي-تورەشى) پەن جەرگىلىكتى ءوزىن-وزى باسقارۋ سوتى بار-جوعى الپىس پەسو الىپ وتىرعان. سوندىقتان دا ەل باسىندا وڭعان بيلىك بولمادى، بانان مەكەمەلەرى ول بيلىكتى «ساداقا» بەرىپ ساتىپ الا بەرەتىن، بيلىكتى العان سوڭ ءادىل سوت پەن بارلىق بيلىك تۇرلەرىنە يەلىك ەتتى. ءبىراق ادامدار ەسىن جيىپ، بارلىق جۇمىسكەرلەر ۇساق-تۇيەك قاجەتتىلىككە دەيىن تالاپ ەتە باستادى. سودان سوڭ اۋرۋىنا شاعىنعان ءاربىر ادامعا مەديسينالىق قىزمەت كورسەتۋ ەسەبىنەن كوك ءدارى بەرىلىپ وتىردى. قاتارعا تۇرعان ناۋقاستاردىڭ ءاربىرىنىڭ ۇرتىنا كوك دارىدەن تاستاپ وتىرعان مەدبيكەلەردىڭ بۇل ءىسى كۇندەلىكتى داعدىعا اينالعانى سونداي، كەزەككە تۇرعان بالالار اۋىزدارىنان ءدارىنى سۋىرىپ الىپ، ۇزىن بيلەتكە تاڭبالاپ بەرەتىن. جانە تاعى ءبىر نارسە ورىن الدى: بىردە بانان مەكەمەسىنىڭ پاروحودى سانتا- مارتاعا كەلىپ، بانانداردى ارتىپ، ونى جاڭا ورلەانعا الىپ كەتتى، ال قايتىپ كەلەر جولدا جۇكسىز كەلدى. مەكەمە باسشىلىعى قايتار جولدىڭ شىعىنىن قالاي اقتاۋ كەرەكتىگىن ۇزاق ويلانا المادى. مەكەمەگە تيەسىلى تاۋارلاردى دۇكەندەرگە اپارىپ، ال جۇمىسكەرلەرگە جالاقىنى اقشامەن ەمەس، وسى دۇكەندەردەن زات الاتىنداي ەتىپ چەكپەن تولەدى. ەشكىمنىڭ پىكىرىمەن ساناسپاستان، جۇمىسشىلارعا تەك مەكەمەگە جەتكىزىلەتىن تاۋارلار عانا ساتىلاتىن دۇكەنگە تولەپ قۇتىلاتىن بوندار (جەرگىلىكتى وكىمەتتىڭ ۋاقىتشا اقشاسى – اۋد.) بەرىپ وتىردى. دەگەنمەن، جۇمىسشىلار اقشامەن تولەۋدى تالاپ ەتتى. سودان سوڭ اينالاسىنىڭ قۇتىن قاشىرعان ەرەۋىل باستالىپ، داۋدى باسۋ ءۇشىن بيلىك اسكەر شاقىرتتى. جۇمىسشىلار تەمىرجول بەكەتىنە جينالعاندا داۋدىڭ شەشىمى رەتىندە مينيستر كەلەدى دەپ بولجاعان؛ اسكەريلەر جۇمىسشىلاردى قورشاپ الىپ، ولاردىڭ تاراپ كەتۋىنە بەس مينۋت ۋاقىت بەردى. ءبىراق ەشكىم كەتپەي، اقىرىندا سوعىس باستالدى. مەن رومانىما ەنگەن بۇل تاريح تۋرالى، وسى وقيعادان كەيىن ون جىلدان سوڭ ءبىلدىم؛ وقيعانىڭ وسىلاي بولعاندىعىن ايتقاندار تابىلدى، ال كەي ادامدار بۇلاي بولعان ەمەس دەپ باقتى. «مەن ول جەردە بولدىم جانە بىلەمىن، ولگەندەر بولعان ەمەس. ادامدار جاي عانا تاراستى، راسىمەن دە تۇك تە بولعان جوق» دەدى بىرەۋلەر. ال باسقالار جاپا شەگىپ قايتىس بولعاندار بولعانىن، ءبىر ادامنىڭ قايتىس بولعانىن ءوز كوزىمەن كورگەندەرىن ايتتى، وعان سەنىمدىلىگىن دالەلدەپ باقتى. ماسەلە مىندا، لاتىن امەريكاسىنداعى جوعارى ۇكىمەتتىڭ قاۋلىسىمەن جۇمىسشىلارعا ءۇش مىڭ ادام ءولىمى بولعان بۇل وقيعانى ۇمىتۋعا كۇشتەۋى مۇمكىن عوي... بۇل ساندىراق سەكىلدى كورىنەر، ءبىراق كۇندەلىكتى شىن دۇنيە.

– ءبىر كەزدەرى برازيليا بيلىگى جوعارعى ۇكىمەت قاۋلىسى كۇشىمەن جۇقپالى اۋرۋدىڭ تارالۋىنىڭ الدىن الىپتى...

 – ءبىز سول باياعى ىسىمىزبەن قايتادان اينالىسىپ كەتتىك: مىسال ىزدەپ، ونىڭ مىڭداعانىن تاۋىپ الدىق.

– ياعني، جۇمىسشىلار ءولىمىنىڭ كورىنىسى – تەك قانا تاريحي دەرەك ەمەس، سونىمەن بىرگە...

 – مەنىڭ رومانىمدا جۇمىسشىلاردى اتۋ تۋرالى ماقۇلداعان ۇكىمەت قاۋلىسىنىڭ نومەرى، وعان قول قويعان گەنەرالدىڭ فاميلياسى جانە سونىمەن قاتار ونىڭ حاتشىسىنىڭ ەسىمى دە كەلتىرىلگەن. بۇل دەرەكتەر ۇلتتىق ارحيۆتەن الىندى، ال ەندى وسىنى مەنىڭ رومانىمنان وقىپ، ءوسىرىپ جازعان دەپ ويلايدى.

– قىزىق، جۇمىسشىلار ءولىمى سۋرەتتەلگەن بۇل كورىنىس ويدان جاسالعان، قولدان قۇراستىرىلعان دۇنيەگە ەشقانداي ۇقسامايدى. كىتاپتىڭ عاجايىپ كورىنىستەرى بار ءبىراز جەرلەرگە وم كەرەمەت كىرە العان. بۇعان دالەل، وسى سوعىستى باستان وتكەرگەن ءبىر جان قايتا تىرىلەدى. ءبىز سوڭىنا دەيىن ول قايتا باس كوتەردى مە، ءولتىرىلدى مە، امان قالدى ما، ونى بىلمەيمىز. بارلىق ەپيزودقا شىداعان ەكى جاقتىلىقتى تۋدىرىپ وتىرادى، بۇل وتە قىزىق.

 – مىسالى، ەميليانو ساپاتو ولتىرىلگەندە، مەكسيكادا ەشكىم سەنگەن جوق.

– مەنىڭ ويىمشا، جازۋشى جۇمىس جاسايتىن شيكىزاتتار كوزى جونىندە اڭگىمەلەسىپ، شىعارما جازۋعا كەرەك ماتەريالدار: جەكە تاجىريبە، مادەنيەت تاجىريبەسى، تاريحي جانە الەۋمەتتىك دەرەكتەر ەكەندىگىن بىلدىك. ەڭ اۋىر ماسەلە – بۇل شيكىزاتتاردى ادەبيەتتىڭ قالىبىنا قۇيۋ، وسىناۋ بارلىق ماتەريالداردى كوركەم شىعارماعا قالاي اينالدىرا بىلۋدە عوي.

 – بۇل ەندى تازا ادەبيەت ماسەلەسى.

– سەنىڭ الدىڭدا تۇرعان ايتۋ، جەتكىزۋ تاسىلدەرى تاڭداۋى مەن ءتىلدىڭ ماسەلەلەرى تۋراسىندا از عانا ايتىپ وتسەڭ...

– البەتتە. مەن «ءجۇزجىلدىق جالعىزدىقتى» ون جەتى جاسىمدا جازىپ باستادىم.

– نەگە وسى اڭگىمەنى سەنىڭ العاشقى كىتاپتارىڭنان باستاماسقا؟ ەڭ العاشقى...

 – ونسىز دا ەڭ العاشقى كىتابىم – «ءجۇزجىلدىق جالعىزدىق». مەن ونى جازىپ باستاعاندا، كەنەت، مۇنىڭ وتە اۋىر جۇك ەكەنىن سەزىنگەنىم بار. مەن ءقازىر ايتقان اڭگىمەمدى سول كەزدە-اق ايتقىم كەلگەن.

- سوندا، سول جاسىڭدا دا ماكوندو تاريحىن ايتقىڭ كەلدى عوي؟

 – تەك قانا ايتقىم كەلگەن جوق، روماننىڭ بەتىن اشقان العاشقى ابزاستى جازدىم دا. ءبىراق مەن بۇل «جۇكتى» كوتەرە المايتىنىمدى ءتۇسىندىم. ءوزىمنىڭ اڭگىمەلەپ وتىرعانىما سەنگەن جوقپىن، ءبىراق تۇسىنگەنىم: وسىنىڭ بارلىعى شىندىق ەكەنى؛ مەن تەحنيكالىق جاعىنان: ادەبي تاسىلدەردى، جازۋ مانەرىن ورىن-ورنىنا قويماۋ ارقىلى قيىندىققا تۇسكەنىمدى ءتۇسىندىم. سول كەزدە وسى كىتاپتى جازۋدى قويىپ، ءتورت كىتاپ جازىپ تاستادىم. مەن ءۇشىن باستى قيىندىق – ءارقاشان وقىرمان مەنىڭ اڭگىمەمە سەنۋ ءۇشىن كەرەك ۇندەستىك پەن مازمۇن مانەرىن تابۋ بولدى.

– سەن ون جەتى جاستا وسىناۋ كىتاپتى جازۋدى ويلادىڭ، سول كەزدە ءوزىڭدى جازۋشى رەتىندە سەزىندىڭ بە؟ ادەبيەت تاعدىرىڭا اينالار دەپ ويلادىڭ با؟

 – ءقازىر ويلاسام، مەنىڭ جازۋشىلىق ومىرىمە شەشۋشى وقيعا بولعان ءبىر جاعداي بولىپتى. مەن سەگىز يا ون جاسىمدا، ءبىز، ياعني مەنىڭ وتباسىم اراكاتاكادان كەتتىك. ءبىز وزگە مەكەنگە كەتىپ، مەن ون بەس جاسقا تولعاندا، سول باياعى ولىلەر مەكەندەگەن ءۇيىمىزدى ساتۋ ءۇشىن انام اراكاتاكاعا جينالدى. سول كەزدە اناما: «مەن سەنىمەن بىرگەمىن»، – دەدىم. اراكاتاكاعا كەلگەندە، وندا بارلىعى ءوز ورنىندا، تەك از عانا وزگەرگەنىن كوردىم. بۇل ماعان رۋحاني قوزعاۋ بولدى. كەلگەندە بۇرىن ماعان كەڭ كورىنەتىن كوشەلەر ەندى قىسقارعان، ۇيلەر بۇرىنعىداي بيىك ەمەس، ۋاقىت پەن قاراۋسىز قالعاندىق ءبارىمىزدىڭ وسىعان كوزىمىزدى جەتكىزۋگە اكەلىپ سوقتى؛ تەرەزە جابىعىنان سىعالاپ ۇيدەگى ايالدامانى دا كوردىك: ءبارى دە باياعى قالپى، تەك ون بەس جىلعا ەسكى. بۇل وتە ىستىق ءارى شاڭدى، توزاڭدى اۋىل بولاتىن. مۇندا جەڭىل توزاڭدار قالىقتاپ جۇرەتىن سۇمدىق شاڭقاي ءتۇس تۇرىپ الادى. بىردە، بۇل قىستاققا سۋ قىسپاقتى مۇنارا سالۋدى شەشتى – ولار جۇمىس جاساۋعا تەك تۇندە كەلەتىن، سەبەبى كۇندىز قىزىپ تۇرعان قۇرال-سايمانداردى قولعا الۋ مۇمكىن ەمەس-تىن. ءبىز انامىزبەن وسى اۋىل ارقىلى وتكەندە، كوشەلەردە ءتىرى جان جوق، قۇددى، ساعىم اراسىنان وتكەندەي بولدىق. بۇل قىستاقتا مەن ۋاقىتتىڭ قالاي وتكەندىگىنە قاراعانداعىمداي سەزىمدى انامنىڭ دا باسىنان وتكەرگەنىنە سەنىمدىمىن. ءبىز بۇرىشتا ورنالاسقان ءدارىحاناعا كەلدىك. ءبىراز وتىرعان سوڭ، ءبىر حانىم شىقتى. انام سول ايەلگە جاقىنداپ كەلىپ: «قالاي تۇرىپ جاتىرسىڭ، وكىل شەشە؟» دەگەنىن ەستىدىم. ول باسىن كوتەرگەننەن كەيىن، ولار ءدال جارتى ساعاتتاي قۇشاقتارىن جازباستان جىلادى. ولار بىر-بىرىنە ەشتەڭە دەمەستەن، تەك ءۇنسىز كوزدەن مونشاقتارىن توگە بەردى. وسى ساتتە ماعان وسى «ساحنادا» بولعان ۋاقيعانى قاعازدا بايانداۋ تۋرالى وي كەلدى.

– ءبىراق الدىمەن جازۋدان بۇرىن، سەن وزگە ىستەرمەن اينالىستىڭ، سولاي عوي؟ باستاپقىدا ءوزىڭدى ادەبيەتكە تولىقتاي ارناي الماي، جۋرناليستيكامەن شۇعىلداندىڭ. «ءجۇزجىلدىق جالعىزدىق» جازىلعانعا دەيىن جۋرناليستيكاداعى جۇمىسىڭدى ادەبيەتپەن قالاي بايلانىستىردىڭ؟

 – مەن ولاردى تىپتەن بايلانىستىرا العان ەمەسپىن. ويتكەنى، جۋرناليستيكانى ەكىنشى ساتىداعى جۇمىسىم، كۇنەلتۋدىڭ قۇرالى دەپ سانادىم. مەنىڭ جازۋشى بولعىم كەلدى، ءبىراق وزگە دۇنيەنىڭ ەسەبىنەن ءومىر ءسۇرۋ كەرەك بولدى.

– قالاي ويلايسىڭ، بۇل قاتار الىپ جۇرگەن قىزمەتىڭ سەنىڭ قابىلەتىڭە كەسىرىن تيگىزدى مە، الدە كەرىسىنشە، جاعداي جاساۋعا كومەكتەسىپ، تاجىريبە بەردى مە؟

 – بايقاعان بولساڭ، مەن ۇزاق ۋاقىت بويى قوسىمشا قىزمەتتەر ماعان كومەكتەستى دەپ ويلاپ كەلدىم، ءبىراق، شىن مانىندە ولار جازۋشىعا زياننان وزگە ەشتەڭە دە اكەلمەيدى ەكەن. سەن جازعىڭ كەلەدى، ءبىراق وزگە دۇنيەلەر ساعان كەرى اسەر ەتەدى، ىستەمەۋگە بولمايتىن ىستەردى الدىڭا كولدەنەڭ تارتادى دا وتىرادى. مەن وسىعان دەيىن ايتىلىپ كەلگەن: جازۋشى جاقسى جازۋ ءۇشىن سىناقتاردى وتكەرۋ كەرەك، كەدەيلىكتى باستان كەشىرۋ كەرەك دەگەندەرگە كەلىسپەيمىن. مەن بار شىندىعىم، بار ادالدىعىممەن بىلاي ويلايمىن: ەگەر ءۇي ماسەلەسى مەن ەكونوميكالىق ماسەلەلەردىڭ بارلىعى شەشىلىپ تۇرسا، دەنساۋلىعى جاقسى بولىپ، ايەلى مەن بالالارىندا ءبارى ءبىرقالىپتى بولسا، جازۋشى ارينە جاقسى جازادى. ناشار ەكونوميكالىق جاعداي شىعارماشىلىققا كومەكتەسۋى مۇمكىن، ويتكەنى جازۋشى تەك جازۋدى عانا قالايدى، ول ءۇشىن ارينە، بۇكىل ماسەلەلەرى شەشىلىپ تۇرۋى قاجەت. جانە تاعى ءبىر نارسە: مەن جازۋشى رەتىندە كۇنكورىسىمدى جاقسارتار ەدىم: ارناۋلى ستيپەنديالار، جاردەماقىلار، جازۋشىلار ءۇشىن ويلاپ تاپقان كومەكتىڭ ءار ءتۇرىن الىپ دەگەندەي، ءبىراق مەن وندايلاردان تۇبەگەيلى باس تارتتىم جانە ءبىز بۇل ارقىلى جاڭا لاتىنامەريكالىق جازۋشىلار دەپ اتالاتىنداردىڭ ءرولىن اتقارىپ كەتەتىنىمىزدى بىلەمىن. جازۋشى جاردەماقىنى ابىروي سەزىمىمەن قابىلداي المايتىنىن بىلەمىز، سوندىقتان كەز كەلگەن جاردەم اقشانى وسىلاي نە باسقاشا مىندەتتەيدى.

– جاردەماقىنىڭ قانداي ءتۇرى؟ سەبەبى، ءقايسىبىر قوعامداردا جازۋشىنى وقيدى، قورعايدى، تاماقتاندىرادى، ال ەندى بۇل جاردەماقى بەرۋدىڭ بولەك، وزگەشە ءتۇرى...

 – ءبىزدىڭ لاتىنامەريكالىق جۇيەمەن بايلانىستى قاز-قاتار تىزىلگەن قيىندىقتارعا قاراي يتەرمەلەپ وتىرعانىڭدى ءتۇسىندىم. ءبىراق سەن، كورتاسار دا، فۋەنتەس تە، كارپەنتەر دە جانە تاعى باسقالار جيىرما جىل بويىنا وقىرمان ءبىزدى تىڭدايدى دەگەندى دالەلدەۋ ءۇشىن مۇيىزدەرىڭ شىققانشا ءۇرىپ باقتىڭدار. لاتىن امەريكاسىندا، ءبىز، جازۋشىلار تەك قانا وقىرمانداردىڭ ەسەبىنەن ءومىر سۇرە الامىز، بۇل، ءبىز جازۋشىلار قابىلداي الاتىن كومەكتىڭ جالعىز ءتۇرى ەكەندىگىن دالەلدەۋگە تىرىسامىز.

– ءقازىر كوبى لاتىنامەريكاسىنداعى رومانداردا كۇمانسىز، جاڭالىق جوقتىعىن،  مۇنىڭ راس ەكەندىگىن ايتۋدا. سوڭعى ون-ون بەس جىلدا قىزىعارلىق ەشتەڭە تۋىلعان جوق. ماعان لاتىنامەريكالىق وقىرمانداردا لاتىنامەريكا جازۋشىلارى تۋرالى تەرىس ۇعىم تۋعان سياقتى كورىنەدى. وقىرماننىڭ ويىنشا: لاتىنامەريكالىق جازۋشى – ناشار، ويتكەنى لاتىنامەريكالىق جازۋشى بولعان سوڭ، ارينە، ەگەر تەك كەرىسىنشە ەكەنىن دالەلدەمەسە. جانە كەرىسىنشە، ەۋروپالىق جازۋشى جاقسى، ەگەر ول دا جاقسى ەكەنىن دالەلدەسە دەپ ويلاپ كەلدى. ال ءقازىر بارلىعى دا كەرىسىنشە. لاتىنامەريكالىق اۆتورلاردىڭ وقىرمان سانى ءبىراز جوعارى ساتىعا كوتەرىلدى، لاتىنامەريكالىق رومانشىلاردا اقيقاتىندا، لاتىن امەريكاسىندا، ەۋروپادا، ءتىپتى، اقش- تا دا تاڭدانارلىق كولەمدە وقىرماندار پايدا بولدى. ولار لاتىنامەريكالىق رومانشىلاردى وقيدى ءارى ولارعا تىلەكتەستىكپەن كەرى ورالىپ سوعادى. بۇل نەگە بايلانىستى؟ نە ورىن الدى؟ سەنىڭ ويىڭ؟

 – ءوزىڭ ەلەستەتىپ كورشى، مەن بىلمەيمىن. مەن تۋراسىندا قورقىپ وتىرمىن. جالعىز عانا سەبەپ بار دەپ ويلايمىن...

– سەن لاتىنامەريكالىق روماننىڭ ورلەۋى – نەگىزىندە، الدىڭعى جازۋشىلاردىڭ ماقساتتى تۇردە ءوزىنىڭ قابىلەتىن كوبىرەك ىزدەيتىنىنە، ياعني ءوزىن كوپ قۇرباندىققا بەرەتىنىنە بايلانىستى دەپ ويلايسىڭ عوي...

 – مەن، بۇل بۇرىن ءبىز ءسوز ەتكەن سەبەپكە بايلانىستى دەپ ويلايمىن. ەڭ باستىسى – بۇل، ءوزىنىڭ جازۋشىلىق قابىلەتىن ىزدەۋ ەكەندىگىن ءبىز تۇسىندىك جانە وقىرماندار دا مۇنى ۇقتى. ناعىز «بومبا» – جاقسى كىتاپ پايدا بولعان، جانە وعان وقىرماندار پايدا بولعان ءسات شىعار...

– وسى «بومبا» اينالاسىندا وزىڭە تاعى ءبىر سۇراق قويسام. وقىرماندار سانىنىڭ ارتۋى مەن لاتىنامەريكالىقتاردىڭ ءوز ەلىمىزدىڭ جازۋشىلارىنا قىزىعۋشىلىعى – بۇل قۋانارلىق دەرەك. جازۋشى رەتىندە بارلىق قۇرلىقتاعى پروزا دەڭگەيىنىڭ كەنەت ورلەپ، ۇدەپ كەتۋىن قانداي سەبەپتەرمەن بايلانىستىرار ەدىڭ؟

 – مەن، مىنە، بىلاي ويلايمىن: ەگەر وقىرمان قاندايدا ءبىر جازۋشىنى وقىسا، وقىرمان مەن جازۋشىدا ورتاق ۇيلەسىمدىلىك بار دەپ تۇسىندىرۋگە بولادى. شاماسى، دىتتەگەن نىساناعا تيگىزگەن سەكىلدىمىز...

– تاعى ءبىر تىپتەن قىزىق دەرەك بار: قازىرگى «ءساندى» لاتىنامەريكالىق اۆتورلاردىڭ كوپ بولىگى شەت ەلدە تۇرادى. كورتاساردىڭ فرانسيادا ءومىر ءسۇرىپ جاتقانىنا ون ەكى جىل، فۋەنتەس يتاليادا تۇرادى، ءتىپتى، سەنىڭ ءوزىڭ دە، قاتەلەسپەسەم، كولۋمبيادان تىس ون ەكى... ون ءتورت جىلداي تۇردىڭ. وزگە مىسالداردى كەلتىرۋگە بولادى. بۇل تۋرالى كوپ ادامدار بارىنە دە تانىس الاڭداۋشىلىقپەن سۇراپ جاتادى. «بۇل جازۋشىلاردى شىندىقتى سۋرەتتەگەن سوڭ، ەرىكتى قۋعىنمەن اكەتىپ جاتقان جوق پا؟ ولار ءوز ەلىنەن قول ۇزگەندىكتەن سوڭىندا بولاشاقتارى بۇرمالانىپ كەتپەي مە؟ بۇل ويلانباعاندىقتان بولسا دا، ءوز ەلىنىڭ شىندىعىنىڭ بۇرمالانۋىنا اكەلىپ سوقپاي ما؟» دەپ سۇراپ جاتادى.

 – ماعان، كولۋمبيادا جۇرگەندە، جوق، راسىندا، ۋنيۆەرسيتەتتە جۇرگەندە وسى سۇراقتى ءجيى قويدى. كولۋمبيادا نەگە تۇرمايتىنىمدى سۇراعاندارعا «مەنى كولۋمبيادا تۇرمايدى دەپ كىم ايتتى؟» دەپ جاۋاپ بەرىپ ءجۇردىم. شىنىندا دا، كولۋمبيادان ون ءتورت جىل بۇرىن كەتتىم، ءالى سوندا تۇرامىن، ويتكەنى ءوز جەرىم تۋرالى بارلىق اقپاراتتى الىپ وتىرمىن: ونداعى جاعدايدان حات ارقىلى، گازەت ارقىلى ءارقاشان حاباردارمىن. بارلىق «ءساندى» لاتىنامەريكالىق رومانشىلاردىڭ شەت ەلدە تۇرۋىنا مەنىڭ ويىمداعى سەبەپ اسەر ەتتى مە، بىلمەيمىن؟ ءوز باسىم كولۋمبيادان تىس تۇرۋدى نەگە قالايتىنىمدى بىلەمىن. وزگە ەلدەردە مۇنداي ما، بىلمەيمىن؟ ايتەۋىر كولۋمبيادا جازباي جاتىپ جازۋشى اتاناسىڭ، دالىرەك ايتقاندا، ادەبيەتكە ىلگەرى قادامىڭدى جاساماي جاتىپ- اق، سەن جارىققا شىعارعان العاشقى اڭگىمەڭنەن تابىسقا يە بولساڭ، جازۋشى بولىپ شىعا كەلەسىڭ. ال يەلەنگەن اتاق- داڭقىڭ سەنى بيىككە شىعانداتىپ، جۇمىس جاساۋ ءۇشىن ۇلكەن كەدەرگى بولادى، ال ءبىز ءبارىمىز، كىتاپتارىمىز كۇنكورىسىمىزدى قاناعاتتاندىرمايىنشا، قازىرگى تاڭدا وزگەلەردىڭ ارزانقول جۇمىستاردىڭ ەسەبىنەن ءومىر سۇرۋگە ءتيىسپىز. شەت ەلدە جازۋشى بۇل تۇرعىدا «جالعىزدىقتى» قاجەتىنە جاراتادى. مەن پاريجدە شولمەك ساتتىم، مەحيكودا سەنارييستىڭ اتىن كورسەتپەي تەلەباعدارلاماعا سەنارييلەر جازدىم، ياعني كولۋمبيادان ىستەمەگەن دۇنيەلەرىمدى جاسادىم. مەن شەكارادان تىس مۇندايدى كەرەمەت جاسايمىن، سولاي بولعاندىقتان دا بولار، ءوز ەلىمدە مەن نە ارقىلى ءومىر سۇرەتىنىمدى بىلمەيدى. ماعان جازۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن قانداي ءىس بولسا، مەن سونى ويلانباي، ىستەۋگە دايارمىن، ال بۇل ماعان قىزىق جالعىز عانا جول. جانە دۇنيەنىڭ قاي بۇرىشىنان تابىلسام دا، مەن ءارقاشان كولۋمبيالىق رومان، لاتىنامەريكالىق رومان جازامىن.

– ءوزىڭ قوزعاعان تاقىرىپتارىڭ توڭىرەگىندە ءوزىڭدى «لاتىنامەريكالىق رومانشى» دەپ ويلايسىڭ با؟ بۇل سۇراقتى وزىڭە ادەيى قويىپ وتىرمىن، ويتكەنى، بۇل تۋراسىندا بورحەستى دالەل رەتىندە مەڭزەپ جاتادى. ونىڭ شىعارمالارىنىڭ كوپ بولىگى ارگەنتينالىق دەپ ساناۋعا تىپتەن كەلمەيتىن تاقىرىپتاردى ارقاۋ ەتكەن.

 – مەن بورحەستەن لاتىنامەريكالىققا ءتان ەشتەڭە دە كورمەيمىن. مەن «كورتاسار – لاتىنامەريكالىق جازۋشى ەمەس» دەگەن اجەپتەۋىر كوپ تارالعان پىكىردىڭ جاقتاسى بولعاندىقتان وسى تۇيىنگە كەلىپ توقتادىم. مەن «وزىممەن بىرگە ۇستاعان» ءوز ويىمدى بۋەنەس-ايرەستەن كەلگەن بويدا تولىقتاي وزگەرتتىم. مۇحيت پەن ۇساق اۋىلداردىڭ ارالىعىنان ورىن تەپكەن، ەۋروپالىق الىپ قالا – بۋەنەس- ايرەسپەن تانىسقانىمدا، كورتاساردىڭ كىتابىندا ءومىر سۇرەتىن جانداي اسەرگە قالدىم، قىسقاشا ايتقاندا، كورتاساردا ەۋروپالاندىرىلعان كورىنگەنىمەن، بۇل – سول اقيقاتىنداعى بۋەنەس- ايرەس. مەندە ول جاقتا ۇلكەن تاڭدانىس بولدى، سەبەبى كورتاساردىڭ كەيىپكەرلەرىن بارلىق جەردەن، ءتىپتى، كەز- كەلگەن بۇرىشتان كەزدەستىرۋگە بولادى. ءبىراق مەن كورتاساردى – لاتىنامەريكالىق تەرەڭ جازۋشى دەپ ناقتى ايتا الامىن، ال بورحەس جايىندا ءدال وسىلاي دەي المايمىن...

– بۇل – بورحەستىڭ شىعارماشىلىعى تۋرالى ايتقانداعى قاراپايىم فاكتىنى كورسەتۋ نەمەسە جوعارى باعا. ارينە، بۇل ارگەنتينالىق نەمەسە ودان دا مىقتى لاتىنامەريكالىق پروزا ەمەس، بۇل كوسموپوليتتىك (ءوز حالقىنا، ونىڭ مادەنيەتىنە جات ادەبيەت – اۋد.)، بۇل تاريحي تۇبىرىمەن...

 – مەنىڭ ويىمشا، بۇل – بولمىستان الىس كەتكەن ادەبيەت. بورحەس – مەن كوپ وقيتىن، مەن كوپ وقىعان جانە ماعان كوبىرەك ۇنايتىن اۆتورلاردىڭ ءبىرى. بورحەستى ونىڭ تاڭعالارلىق ءسوز شەبەرلىگى ءۇشىن وقيمىن: ول جازۋدى ۇيرەتەدى، ياعني بىردەمە ايتۋ ءۇشىن ءوزىڭنىڭ قۇرالىڭدى قايراۋدى ۇيرەتەدى. ۇعىنعانعا، مەنىڭ سوزدەرىم – جوعارى باعا. بورحەس، نەگىزىنەن وي شىندىعىمەن جۇمىس جاسايدى دەپ ويلايمىن، بۇل – تازا ەسكەيپيزم، قالعان جۇمىس – كورتاساردىكى.

– ەسكەيپيستىك ادەبيەت ناقتى اقيقاتتان، تاريحي شىندىقتان الىس اكەتەتىن سەكىلدى كورىنەدى ماعان. بۇل ادەبيەت ءوزى ءۇشىن تىكەلەي شىندىقتى ىزدەگەنگە بەرەرى مەن ماڭىزى از ەكەنى ءسوزسىز دەپ ايتار ەدىم.

– جەكە ءوزىمدى مۇنداي ادەبيەت قىزىقتىرمايدى. كەز كەلگەن ۇلكەن ادەبيەت ناقتى شىندىققا نەگىزدەلۋى ءتيىس ەكەنىنە سەنەمىن. ەكەۋمىزدىڭ ءبىر اڭگىمەلەسكەنىمىز بار، ەسىمدە جاقسى ساقتالىپتى. سوندا سەن: «ءبىز، رومانشىلار، قوعامدى ازدىراتىن ولەكسەنى ۇستاۋعا تىرىساتىن قۇزعىن سياقتىمىز» دەپ ايتقانسىڭ. ماعان كاراكاستا سول كەزدە نە ايتقانىڭدى ءدال ءقازىر ەسىڭە تۇسىرسەڭ، جامان بولماس ەدى (...)

– بۇل ەندى بەلدەن تومەن سوققى... ءيا، قوعامدا ءومىر ءسۇرىپ جاتقان مىقتىلاردىڭ: جازۋشى مەن داعدارىستىق جاعدايدىڭ اراسىنداعى اۋەستىك بايلانىستىڭ شەشۋشى قادامى جاسالعاندا – ادەبيەتتىڭ گۇلدەنۋ ءساتى تۋادى دەپ سانايمىن. ماعان، ىشكى داعدارىستان دىڭكەسى قۇرىعان، بەلگىلى ءبىر دارەجەدە اپوكاليپسيسكە (بۇل جەردە «اقىرزامان» مانىندە – اۋد.) جاقىن بۇرىنعى لاتىنامەريكالىق قوعامنان گورى، اماندىقتى باسىنان كەشىرىپ، ىشكى تىنىشتىعىن ساقتاپ، اياعىنا تىك تۇرعان قوعام، جازۋشىنى ەداۋىر از شابىتتاندىراتىن سەكىلدى كورىنەدى. قىسقاشا ايتقاندا، ولار قايدا اكەلىپ سوعارى بەلگىسىز قوعامداعى قايتا قۇرۋ مەن وزگەرىستەر بارىسىندا تابىلىپ وتىرادى.

 – ءبىراق سەن شىنىندا، ءادىل ايتتىڭ، ءبىزدىڭ ەلدەگى وقىرماندار بۇگىنگى تاڭدا لاتىنامەريكالىق اۆتورلار نە جازادى، سوعان قىزىعادى. قانشالىق بۇل اۆتورلار نىساناعا ءدوپ تيگىزىپ جاتقانىن قايدام، دەگەنمەن ولار وقىرماندارعا ءوزىنىڭ بار شىندىعىن كورسەتەدى. ولارعا قورشاعان بولمىستى جەتە تۇسىنۋگە كومەكتەسەدى.

– لاتىنامەريكالىق جازۋشىلاردا ورتاق ەرەكشەلىك از ەكەنى كۇمانسىز. سەن جاڭا عانا ەكى ارگەنتينالىق جازۋشى – كورتاسار مەن بورحەستىڭ شىعارماشىلىعىنداعى ەرەكشەلىكتەردى كورسەتتىڭ، ءبىراق بورحەس پەن، ايتالىق، كارپەنتەردى نەمەسە ونەتتيدى، يا بولماسا لەسام ليمۋ مەن حوسە دونوسونى ءبىر- بىرىمەن سالىستىرىپ كورسە، ەرەكشەلىكتەرى الدىڭعىلارىنان دا كوپ، ودان دا كۇشتىرەك بولار ەدى. بۇل تەحنيكانىڭ جازۋ مانەرى مەن مازمۇن تۇرعىسىنان شىعارماشىلىق كوركەمدىككە وزگەشە، بولەك كوزقاراس. سەن وسىناۋ بارلىق جازۋشىعا ورتاق بولگىش تابۋ مۇمكىن دەپ سانايسىڭ با؟ ولاردىڭ ۇقساستىعى نەدە؟

 – ەگەر بىلاي دەسەم، سوفيست (فيلوسوف – اۋد.) بولىپ كورىنەم بە، بىلمەيمىن؟ دەگەنمەن ايتارىم: بۇل جازۋشىلاردىڭ ۇقساستىعى –ايىرماشىلىقتارىندا. تۇسىندىرەيىن: لاتىنامەريكالىق بولمىس ءارتۇرلى بولشەكتەردى قۇرايدى جانە ءبىزدىڭ ءارقايسىمىز بۇل بولمىستاعى وزىمىزگە تيەسىلى ءبىر بولشەكتى تۇسىندىرەمىز دەپ ويلايمىن. مەن ءبىر اسپەكتىنى جازامىن جانە سەنىڭ دە بىرەۋىن جازاتىنىڭدى بىلەمىن. ال فۋەنتەس ءبىز جازعانعا مۇلدەم ۇقسامايتىن ۇشىنشىسىنە قىزىعادى، ءبىراق بۇل بارلىق بولشەك ورتاق لاتىنامەريكالىق بولمىستى قۇرايدى. سوندىقتان سەن دۇنيەنى اينالىپ شىعۋعا جينالىپ، كارپەنتەردىڭ «اعارتۋ ءداۋىرىنىڭ» كەيىپكەرى ۆيكتور يۋگتىڭ كەمەسىنىڭ ەلەسىمەن كەزدەسىپ قالعان «ءجۇزجىلدىق جالعىزدىق» رومانىنداعى كەيىپكەرلەرگە سوقتىعىپ قالىپ جاتساڭ، ونى كەزدەيسوقتىق دەپ ويلاما. تاعى ءبىر قاھارمان بار – كارلوس فۋەنتەستىڭ «ارتەميو كرۋستىڭ ءولىمى» رومانىنداعى پولكوۆنيك لورەنسو گاۆيلان. مەن «ءجۇزجىلدىق جالعىزدىققا» ورنالاستىرعان جانە ءبىر كورىنىس بار. بۇل، كورىنىستەن گورى وعان جاساعان يشارام دەسەم بولادى: مەنىڭ كەيىپكەرلەرىمنىڭ ءبىرى پاريجگە اتتانىپ، سوندا، دوفين كوشەسىندەگى قوناق ۇيدە، كورتاساردىڭ كەيىپكەرى روكامادۋر ولەتىن بولمەدە تۇرىپ جاتادى. اۋرەليانوعا جاشىكتەگى سوڭعى نارسەنى اكەلىپ بەرەتىن تاقۋا ايەل – بۇل «جاسىل ۇيدەگى» پاتروسينيونىڭ اناسى ەكەنىنە مەنىڭ ابدەن كوزىم جەتتى. سەنىڭ كىتابىم ارقىلى وزىمدىكىنە اياق باسۋ ءۇشىن ماعان سەنىڭ وسى باتىر ايەل كەيىپكەرىڭ تۋرالى قاندايدا ءبىر مالىمەت كەرەك بولىپ، سەنى ىزدەتتىردىم، ءبىراق سەن ءوز شارۋالارىڭمەن بۋەنەس-ايرەسكە كەلىس-كەتىسپەن ءجۇردىڭ. ءيا، مەنىڭ ايتقىم كەلگەنى: ارامىزداعى ۇقساستىقتارعا قاراماستان، كەيىپكەرلەردى كىتاپتان كىتاپقا جىلجىتۋ ارقىلى ءبىز بۇل ويىندى وڭاي ويناي الامىز، ءارى بۇل سىرت كوزگە «بۇزۋ» بولىپ كورىنبەيدى. شىندىقتى بەينەلەۋدىڭ ءتاسىلىن تاپقان كۇنى، ساياسي، الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق، تاريحي وزگەشەلىكتەرىنە قاراماستان لاتىن امەريكاسىنىڭ كەز كەلگەن ەلىندە مويىندايتىن بارىمىزگە ورتاق لاتىنامەريكالىق روماندى، ناعىز لاتىنامەريكالىق روماندى جارىققا شىعارعان كۇنى ورتاق ءبىر دەڭگەيگە جەتەمىز.

باسى وتكەندە جاريالانعان. جالعاسى بار.

 

 

ورىس تىلىنەن ءتارجىمالاعان ەدىلبەك دۇيسەنوۆ

https://dalanews.kz/20245