Abai.kz سايتىنا بەرگەن سۇحباتىندا قوعام قايراتكەرى مىرزاتاي جولداسبەكوۆ وسى تۋراسىنداعى وي-پىكىرىمەن ءبولىسىپتى. ول نە دەيدى؟
– مەملەكەت باسشىسى 2050 ستراتەگياسىن جاريالاعان كەزدە:
«2025 جىلى قازاقستان حالقى تۇگەل مەملەكەتتىك تىلدە سويلەيدى. ەكىنشىدەن، ءبىز لاتىن الىپبيىنە كوشەمىز، ۇشىنشىدەن، قازاقستان قازاق ەلى دەپ اتالادى»،- دەدى.
2025ء-ىنشى جىلعا دەيىن 8 جىل قالدى. دەگەنمەن پرەزيدەنت «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى ماقالاسىندا قازاق ءتىلىن لاتىن الىپبيىنە كوشىرۋ تۋرالى ۇكىمەتكە تاپسىرما بەردى. لاتىن ءبىز بىلمەيتىن ءالىپبي ەمەس. بۇرىن قولداندىق. مىسالى، مەن مەكتەپكە باراردان ەكى جىل بۇرىن كيريلل ءالىپبيى ەنگىزىلدى. ءبىراق بۇرىنعى ەڭبەكتەردى توتە جازۋدا، لاتىندا وزىمىزشە وقىپ جۇردىك.
ءالى ەسىمدە، تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن كوپ كەشىكپەي ءتىل ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى ءابدۋالي قايداروۆ اعامىز باستاعان بىرنەشە ءتىل ماماندارى كەلدى. «تاۋەلسىزدىك الدىق. قۇلدىقتان قۇتىلامىز دەسەك، كيريلليساعا بايلانباي، لاتىنعا كوشۋىمىز كەرەك»،- دەستى ولار.
جاسىراتىن نەسى بار، ابدەن شەكەمىزگە تيگەننەن وسىدان قۇتىلساق پالەدەن قۇتىلامىز دەگەندەي سول يدەيانى جاقتادىم. الىپپە جاساۋعا تاپسىرما بەردىم. ارادا قانشا ۋاقىت وتكەنىن بىلمەدىم، ءبىر كۇنى ءابدۋالي اعا ءالىپبيدى الىپ كەلدى. بىردەن ەلباسىنا كىرگىزدىك.
نۇرەكەڭ ونى قولىنا الىپ قاراپ وتىرىپ: «ءبارى دۇرىس! ءبىراق بۇعان اسىقپاڭدار. ۋاقىتى كەلەدى»،- دەپ ايتتى.
ول 1992 جىل بولاتىن. ەندى مىنە، ارادا شيرەك عاسىر وتكەندە جاريالاپ وتىر. الدىڭعى جىلى بۇۇ-نىڭ بيىك مىنبەسىنەن قازاق تىلىندە ءسوز سويلەدى. سونىڭ ءبارى دايىندىق ەكەن.
قولدايمىن...
ءبىز لاتىنعا كوشۋىمىز كەرەك. بۇل ءبىراق قازاقتىڭ كەشەگى كوكتەمدە جايلاۋعا كوشىپ، كۇزدە كيىز ءۇيىن جيناپ، قايتا قىستاۋعا كوشەتىندەي نارسە ەمەس. تۇپتەپ كەلگەندە، بۇل – ۇلتتىڭ كەلەشەگى. ۇلتىمىزدىڭ تاعدىرى وسىنىڭ ىشىندە تۇر.
قازاقتا «اسىققان شايتاننىڭ ءىسى» دەگەن ماقال بار. بۇعان اسىقپاۋىمىز كەرەك. الگى ديگراف دەگەن بار. 8 ءارىپتىڭ ماسەلەسىنە ۋاقىت قاجەت. حالىقتىڭ كۇماندانىپ وتىرعانى دا وسى نارسە دەپ ويلايمىن. كوز ۇيرەنگەنشە قيىن بولۋى مۇمكىن. جۇرت ءقازىر قابىلداسا، جازىپ كەتەدى. الايدا تۇپتەپ كەلگەندە، بۇل ءالىپبي دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ باي ءتىل – قازاق ءتىلىنىڭ كەلەشەگىنە قانداي ىقپال جاسايدى. وسىنى ويلاۋىمىز كەرەك.
انا تىلىمىزگە نۇقسان كەلتىرمەۋىمىز كەرەك.
ءتىل ادەبيەت ەمەس. ءتىل ماتەماتيكا سياقتى ناقتى عىلىم.
ءوزىنىڭ دامۋ زاڭدىلىقتارى (ايتىلۋى، جازىلۋى) بار. وسى زاڭدىلىقتاردى بۇزىپ، تىلىمىزگە قيانات جاساۋعا قاقىمىز جوق.
ءبىزدىڭ قوعامدا ءبىر جامان ادەت قالىپتاستى.
ەلباسىنىڭ اۋزىنان ءبىر ءسوز شىقسا، جۇرتتىڭ ءبارى سوعان ءۇن قوسىپ، دانىشپان بولا قالادى.
دەپۋتاتتار دا تۇگەلدەي جامىراسىپ سويلەيدى. كىم بولسا سول ماقالا جازادى. ءاي، ول جۇرتتىڭ ءبارىنىڭ ورەسى جەتەتىن ماسەلە ەمەس قوي! بۇل – بيىك ۇلتتىق ماسەلە! ۇلتتىڭ تاعدىرىن شەشەتىن ماسەلەگە كەلگەندە اسىقپاعان ابزال. ءشيبورىنىڭ ارتىنداي جان-جاقتان شۋلاۋدىڭ كەرەگى جوق. سايىپ كەلگەندە، بۇل لينگۆيستەر شەشەتىن ماسەلە. مۇنىڭ تاعدىرىن سولارعا سەنىپ تاپسىرىپ، ارىنا سالعان ءجون. ويتكەنى ءقازىر ەلدىڭ ءبارى بەتىن قالقىپ جاتىر، انشەيىن. تەرەڭدەپ بارا المايدى.
كوبىنىڭ ويى – پرەزيدەنتكە جاعىنۋ.
كوزگە ءتۇسىپ قالعىسى كەلەدى. ءبىراق شىنتۋايتىنا كەلگەندە بايىبىنا بارمايدى.
تۇنەۋكۇنى پارلامەنتتە تانىستىرىلعان ءالىپبيدىڭ ءبىر داناسى مەن دە بار. وتكەندە مىسالدار كەلتىردىم. شىڭنىڭ باسى دەگەن ءسوزدى جازدىم. «ش»-دا ەكى دىبىس، «ڭ»-دا ەكى دىبىس بار، باسىم اۋىرىپ كەتتى. كەزىندە ءبىز كورگەن الىپبيدە «ءا» ءارپى بار بولاتىن. ودان نەگە قاشامىز؟
وسى ماسەلەنى «نۇر وتاندا» دا تالقىعا سالدىق. ءالىمحان جۇنىسبايەۆ دەگەن مىقتى فونەتيك مامانىمىز بار. سونداي ماماندارعا سەنۋىمىز كەرەك. الگى جيىندا ءالىمحان مىنا جەردە وتىر دەدى.
ءالىپبي نۇسقاسىمەن مىسال كەلتىرىپ: «ءاي، ءالىمحان سەنى كوزىم ۇيرەنگەنشە ايەلىمحان دەپ، الىبەكتى ايەلىبەك دەپ وقيمىن. سەنىڭ ايەلىڭ حان، ونىڭ ايەلى بەك»،- دەپ قالجىڭداپ ەدىم، جۇرت دۋ كۇلدى. بۇل مازمۇنداما، شىعارما ەمەس. بۇل – ءتىلدىڭ زاڭى. تۇسىنە بىلسەك، بۇل ءالىپبي كەز-كەلگەنىمىزدىڭ جانىمىز، رۋحىمىز، قۇدىرەتىمىز، سەنەرىمىز. وسى ءالىپبيدى دۇرىستاپ جازساق، قازاق ءتىلى ساقتالىپ قالادى. وسىنى ءتۇسىنۋ كەرەك حالىق. ءوز باسىم بوسقا لاعىپ سويلەگەندەردى جاقتىرمايمىن.
