اۆتورى: گەرمان گەسسە
بۇل شىعارمالار، فرانسۋز جازۋشىسى جيۋلەن گريننىڭ – ءسىرا سول كەزدەگى كافكامەن سالىستىرۋعا تۇرارلىق جالعىز قالامگەردىڭ – كىتاپتارىنداعىداي قورقىنىشتى تۇستەردى ەسكە سالادى. ولار، ادامدار مەن باسقا دا ماقۇلىقتاردىڭ الاساپىران، ەرەجەسى تۇسىنىكسىز ىزگىلىكتىڭ يەلىگىندەگى، شىعاتىن جولى جوق، ومىرگە ءقاۋىپتى ويىن الەمىن تاڭعالارلىق شىنايىلىقپەن سۋرەتتەيدى. بۇل ويىننىڭ ەرەجەسىن ءتۇسىنۋ ءۇشىن ءبىر ادامنىڭ ءومىرى جەتپەيدى. ونىڭ ەرەجەسى تاڭعالارلىق ءارى قيىن، ءوزىنىڭ تەرەڭدىگىمەن، ماعىناسىمەن ەرەكشەلەنەدى. كەيدە، ءتىپتى، سىرتقى كۇشتەردىڭ اسەرىنەن ول جەردەگىنىڭ بارلىعى تۇراقسىز كورىنەدى. سەن ءوزىڭدى قولىڭمەن ۇستاۋعا مۇمكىن ەمەس، كوزگە كورىنبەيتىن، تۇسىنىككە سىيمايتىن قۇدىرەتتىڭ قاسىندا تۇرعانداي سەزىنەسىڭ. ول جەردەگى ادامداردىڭ ايتۋىنشا وندا نەگىزگى زاڭ بار. ولار كۇڭگىرت بولسا دا وزدەرىن قورعانسىز سەزىنەدى. ولار ءوز ىشىندە اداسىپ كەتكەندىكتەن كىمگە بويۇسىنارىن بىلمەيدى. قۇدايدىڭ سىبىرلاپ، ىزگىلىككە شاقىرعانىن ەستيدى، جاقسىلىق جاساعىسى كەلەدى، ءبىراق وعان اپارار جولدى تاپپايدى. كوپتەگەن جاراتىلىستار مەكەندەگەن، وقيعالارعا باي، پوەتيكاسى عاجاپ، ايتىپ جەتكىزۋ مۇمكىن ەمەس استارلى اڭگىمەلەرگە تولى كافكانىڭ الەمىن تۇسىنبەستىك پەن ۇرەي قۇرايدى. كافكا تۇڭعيىق، رۋحاني داعدارىستى الدىن الا سەزىنگەن، جالعىز ءوزى ىشىنەن تولعاتىپ ءجۇرىپ، ءبىز ەندى عانا تۇسىنۋگە ورەمىز جەتەتىن شىعارمالاردى ومىرگە اكەلگەن.
جازۋشىنىڭ ەرەكشە تياناقتىلىقپەن جازعان شىعارمالارىن، ولەر الدىندا جويۋدى تالاپ ەتكەنى تۋرالى ازىراق ويلانساق جاۋابىن تابۋ قيىنعا سوقپايدى. كافكا ءوز ماسەلەلەرىمەن باسى قاتقان، اراكىدىك ءوزىنىڭ تىرشىلىگىنە، رۋحىنا، سەنىمىنە كۇدىكتەنگەن جالعىز ادامداردىڭ زامانىندا ءومىر سۇرگەن. ولار مەكەندەگەن الەمدى بوتەن ساناپ، بوس كەڭىستىككە قۇدايدىڭ قۇپياسىن سەزىنەتىندەي قارايدى، كەيدە ادامدارعا دا كۇدىگى ارتىپ، ءوز تىرشىلىكتەرىنە دەگەن كۇمانى كۇشەيە تۇسەدى. مىنە، وسىنى ەسەپكە الا وتىرىپ، ءوز ەڭبەگىنە ءولىم جازاسىن كەسكەن قالامگەردى تۇسىنۋگە بولادى. ارينە قوعام قابىلداماعان قالامگەردىڭ ءتۇيىنى جوق، پروبلەماعا تولى تۋىندىلارىن ادامزاتتان ارىلتۋدى قولدايتىنداردىڭ بارىنا شاك كەلتىرۋگە بولمايدى. ءتىپتى، كافكا سياقتى جازۋشىلار مەن وسىنداي جاعداياتتارعا تولى زاماننىڭ ومىردە مۇلدەم بولماعانى جاقسى. ءبىراق، بۇل سيمپتومداردى جويۋ زامانعا دا، ادامعا دا كومەكتەسە المايدى. وسى رەتتە ءبىز سەزىمتال، كۇدىككە تولى شىعارمالاردى ساقتاپ قالعان جازۋشىنىڭ دوسىنا راحمەت ايتامىز. ەگەر ولار شىنىمەن جويىلعان بولسا، وقىرماندار ءىلىم ىزدەپ، تەرەڭگە شوگۋدى قاجەت دەپ ەسەپتەمەس ەدى. تۇڭعيىقتى كورسەتۋ جانە ءتۇسىندىرۋ ادەبيەتتىڭ ءبىر مىندەتى بولىپ تابىلادى.
كافكا جانىنان بەزگەن ادام. ارينە، ول ونداي سەزىمدەردى ءجيى كەشكەن، ءۇمىتىن ۇزگەن. ءبىراق، قۇدايدان نەمەسە شىنايى بولمىستان ءۇمىتىن ۇزبەگەن ول، وزىنە دەگەن سەنىمدى جوعالتقان، ادامنىڭ قۇدايمەن بايلانىسقا ءتۇسۋىن، تۋرا ماعىناسىندا جاناسۋىنا كۇمانى باسىمىراق بولعان. ونىڭ شىعارمالارىنا ارقاۋ بولعان باستى ماسەلە وسى، اسىرەسە «قامال» (زاموك) رومانىندا. رومانداعى كەيىپكەر ەشقاشان كورمەگەن، كەزىكپەگەن مىرزاسىنىڭ نازارىن اۋدارۋدى ارماندايدى، بويۇسىنىپ، قىزمەت ەتكىسى كەلەدى. كافكانىڭ بارلىق شىعارمالارىنداعىداي بۇل ەرتەگىنىڭ دە اقىرى قايعىلى. كەيىپكەر مىرزاسىن تاپپايدى، ونىڭ ءومىرىنىڭ ءمانى جوعالادى. وقىپ وتىرعاندا مىنە-مىنە كەزىگىپ قالاتىنداي، قۇلدى راقىمشىلىق كۇتىپ تۇرعانداي سەزىلەدى، الايدا ونى كورۋگە دارەجەسى جەتپەيدى، ول اسىرە بەلسەندىلىك تانىتىپ، ىجداعاتتانعان سايىن ءوز جولىن ءوزى كەس-كەستەيدى.
«ءدىندار» جازۋشىلار ءوز كەيىپكەرلەرىمەن بىرگە اداسىپ، ءبىراز قينالعاننان كەيىن، كەيىپكەردىڭ دۇرىس ەسىكتى اشقانىن كورىپ، تىنىسى كەڭەيىپ، وزدەرى دە جەڭىلدەپ قالار ەدى. كافكا ولار سياقتى الىسقا ساندالمايدى، ول كوپ جازۋشىلاردا كەزدەسپەيتىن، ادامنىڭ ەسى شىعاتىن تەرەڭدىككە شوگەدى.
ءوز تۋىندىلارىنان تەرىس اينالۋدى ءجون كورەتىن، ساناناسىن كۇمان تورلاعان، ىزدەنىمپاز ادام – حاس تالانتتى جازۋشى بولعان. ايتا الماعان ويىن ويلاپ تاپقان ءتىلى، سيمۆول مەن تامسىلدەر الەمى ارقىلى جەتكىزگەن. ءتىپتى، وسىنىڭ بارلىعى بولماعان كۇننىڭ وزىندە ادامدار ونى شەبەرلىگى ءۇشىن عانا باعالايتىن ەدى.
بۇل تۋىندىلاردىڭ بىزگە جەتكەنى ۇلكەن باقىت.
ۇرەيگە تولى قورقىنىشتى، كەيدە شەكسىز قۋانتاتىن رۋحى بيىك، ماڭىزدى سۇراقتار كورىنىس تاپقان بۇل شىعارمالار ءجاي عانا قۇجات ەمەس. بۇل شىنايى، تاپ-تازا شىعارماشىلىق قۋات جاساعان سيمۆولدار، كوركەم بولمىس پەن قيالدىڭ جەمىسى. شىعارمالاردىڭ اۆتورىن قىزىققا قاتتى بەرىلىپ كەتكەن دەپ ساناۋى مۇمكىن، ءبىراق قايتالانباس قيال مەن ونىڭ ءتىلدى سەزىنۋى جەتكىزۋ فورماسىنا ءمىنسىز كورىك بەرگەن.
ونىڭ ءدىندارلىعىنان ەۆرەي كەسكىنى بايقالادى. ءبىراق ونىڭ العان ءبىلىمى ارقىلى ءبىز كوبىرەك حريستياندىق، باتىستىق ىقپالدىڭ باسىم ەكەنىن كورەمىز. ول ءوز ماحابباتى مەن قۇمارلىعىن تالمۋدقا ەمەس، پاسكال مەن كەركەگورعا ارناعان. سەبەبى كەركەگورلىق ورتاداعى بولمىس تۋرالى سۇراق، ونى باسقا ماسەلەلەرگە قاراعاندا كوبىرەك الاڭداتىپ، ۇعىنۋ پروبلەماسى سياقتى ازاپ شەككىزگەن. ونىڭ بار تراگەدياسى – ال ول وتە تراگەديالىق جازۋشى بولعان – تۇسىنبەستىك، ناقتىراق ايتساق، ادام مەن ادامنىڭ، تۇلعا مەن قوعامنىڭ، ادام مەن قۇدايدىڭ اراسىنداعى جالعان تۇسىنبەستىك. «زاڭ الدىندا» دەگەن قىسقا عانا شىعارماسى وسى ماسەلەنى تولىقتاي اشىپ كورسەتۋگە شاق قالعان. ولەگەننەن كەيىن جارىق كورگەن «قۇبىلىس» (پروسەسس) پەن «قامال» (زاموك) روماندارى وسى شىعارمامەن تىعىز بايلانىستى. قيىندىقتان دال بولعان ءبىزدىڭ زاماندا، كەركەگور مەن نيسشەنىڭ تۋىندىلارىمەن بىرگە پراگالىق جازۋشىنىڭ تاڭعالارلىق شىعارمالارى دا ءبىر قاتاردا بولادى. ول ءوز زامانىنىڭ پروبلەماسىن ساۋەگەيلىك تۇسپالمەن انىق ايتقان، اۋىر تولعانىستار مەن قيىندىقتارعا نازار اۋدارعان. ەشتەڭەگە قاراماستان ول ءوزىنىڭ شىعارمالارىندا بىزگە كوپتەگەن قيىندىقتاردىڭ عانا ەمەس، قولىندا سۇلۋلىق پەن جۇبانىشتىڭ ەسىگىن اشار كىلتى بار، قۇدايدىڭ قالاۋلىسى بولىپ قالا بەرەدى.
اۋدارعان سانجار بەكجانوۆ،
«سولاقايلار» ادەبي كلۋبى
