تاريح بەتىندە تۇر - اۋىزبىرشىلىك بولمادى، الاۋىزدىققا كوپ جول بەردىك. سويتتىك تە، جەڭىلدىك.
"التىن وردانىڭ" مۇراگەرى بولا تۇرا مۇراتىمىزعا جەتە المادىق، مەنبىلەرمەندىك پەن مەنمەندىكتىڭ ءجىبىن ءۇزىپ كەتە المادىق.
از دۇشپان ايلاسىن اسىردى، كوپ دۇشپان دەگەنىنە كوندىردى. تارىداي شاشىراپ، ءار ءتۇرلى تاعدىردىڭ تالايىنا ۇشىرادىق.
ۇمىتىلدى...
ۇزاق ۋاقىت قۇلدىقتا بولعاندىقتان، سانامىزدان «مەنىڭ ەلباسىم»، «مەنىڭ مەملەكەتىم» دەگەن سىندى ۇعىمدار ۇمىتىلىپ، "ءتول تۇلعاعا" بويسۇنۋ دەگەن سەزىمدەر جوعالىپ كەتتى. ءيا، ءبىز "تايپالىق تولەرانتتىلىق"، "رۋلىق ءىشتارتۋ" سەكىلدى بايلانىستى ساقتادىق. جەر بەتىندە امان قالۋ ءۇشىن جەرلەستىك قارىم-قاتىناستى دا جەك كورمەدىك. ءالى كۇنگە "جەرلەسىم" دەسە، بوركىمىزدى اتۋعا دايىنبىز. رۋلاسىمىز قىزمەتكە تۇرسا رۋxتانىپ قالامىز. اعايىننىڭ اتى شاپسا، تاقىم قىسامىز. قوڭسىمىزدىڭ قويى ەگىز تاپسا وعان قۋانامىز.
ءبىراق «بۇل - مەنىڭ مەملەكەتىم، ەلباسىم-ەلىمنىڭ ەگەسى، ونىڭ مارتەبەسى - مەنىڭ مارتەبەم، ەلباسىنا ايتىلعان اۋىر ءسوز - ماعان دا قاتىستى عوي» دەپ ويلاي الاتىن دەڭگەي، وكىنىشكە قاراي، ءار قازاقتان تابىلماي تۇر.
رۋىمىزدى بوقتاتپاق تۇگىلى، قوقىرايعاننىڭ قولىندا ولۋگە بارمىز.
ال، "مەملەكەتىم، مەنىڭ ۇلتىم"، دەگەن جەردە، "بىتكەن ەلمىز عوي"، "شىرىگەن جۇيە عوي"، "بارىنە بيلىك كىنالى"، دەپ، وتىرعان بۇتاقتى قيىپ جىبەرۋگە، "نە بولسا و بولسىن"، دەپ، ورتاق كيىزدى ءتىلىپ جىبەرۋگە دايار تۇرامىز.
كۇيەۋ بالامىز كەدەنشى بولسا قىزىمىزدى بەرمەيتىندەي، قۇدامىز گەنەرال بولسا، ۇيىنە بارمايتىنداي، جوعارىداعى جولى بولعاننىڭ كوبىن جەمقور، ءالدىنىڭ ءبارىن ادىلەتسىز كورەمىز.
ايتسەدە، مەملەكەتتىك مەكەمەلەرگە بارعاندا، سوندا ىستەيتىن تانىسى كەزدەسسە، اينالىپ ءوتىپ تانىمايتىن تەرەزەگە بارعان پەندەنى كەزىكتىرمەدىم.
جوعارى جىلدامدىقپەن ءجۇرىپ قويىپ، "جولپول" توقتاتقان كەزدە "جىبەرىپ قالار ما ەكەن"، دەپ، جۇمساق جىميىپ، ونىڭ زاڭ تالاپ ەتپەۋىن ىشتەي دامەتىپ، "تار جەردە تانىپ قاپ، بوساتا قويار ما ەكەن"، دەگەن ەمەكسۋ ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ ويىندا جۇرگەن پەندەشىلىك ەمەس پە؟.. ".
وتىرىك وكپە
"اركىمنىڭ ءوز ماقساتى كەرەگىندە..." دەپ، اباي xاكيم ايتقانداي، ەلباسىنا ەكىلەنە ءتيىسىپ، بيلىككە ءىشى جىلىماس بوپ العانداردىڭ ەلمەن ارلاسىپ جۇرگەندە بىرنەشە ءتۇرىن كوردىم.
ءبىرى، "قيسىق-قىڭىر بوپ، بيلىكتىڭ قابىرعاسىنا تىزەڭدى تاقاپ، مازاسىن الىپ، ءبۇيى تيگەندەي قىپ، بار ەكەنىڭدى بايقاتىپ وتىرماساڭ، بيىكتەگىلەر باسىنادى. قولقاڭا قۇلاق سالمايدى. قوياسىن اقتارىپ،قورقىتىپ وتىرساڭ عانا، بەرەرىمەن ءبولىسىپ، بەدەلىڭدى قاپەرىنە الادى"، دەگەن تۇسىنىكپەن جۇرگەندەر.
ەكىنشىسى،
كىشىگىرىم بيلىكتىڭ ءدامىن تاتىپ، كىسى جۇمساپ، تالتايىپ تۇرىپ، شالقايىپ سويلەپ ۇيرەنگەندەر. ودان دا بيىك جوتاعا جوعارىلايمىن، دەپ، جۇرگەندە ءارتۇرلى سەبەپپەن جولى جابىلىپ، قولى قاعىلعاندار.
ولار دا، بيلىككە دەگەن وكپەسىن، مانساپقا قۇشتار پەندەشىلىگىن "xالىقتىڭ قامى، كوپتىڭ تالابى" سياقتى پەردەلەردىڭ ارتىنا جاسىرىپ، سوققىسىن جاساپ، ەسەبىن تۇگەندەيدى. جازاتايىم جولى بولا قالسا، ءتۇر-تۇسى دە، كۇلكىسى دە وزگەرە قالاتىنىنا كۇمانىڭىز بولماسىن.
ۇشىنشىلەر، الپاۋىت ەلدەردىڭ استاۋىنان جەم جەپ، اتتىڭ قامىتىن تايعا كيگىزگىسى كەپ، تۇيمەنىڭ كوزىنە تۇيەلى كىسىنى كىرگىزگىسى كەپ، تاڭەرتەڭ ەڭبەكتەگەن بالانى تال تۇستە جۇرگىزگىسى كەپ جۇرگەندەر.
تاريxى مەن تانىمى بولەك، قۋاتى مەن قارىمى بولەك دامىعان ەلدەردەي بولا قويمادىڭ، دەپ، كەشە عانا "جەردىڭ جايىنا قاراي كوشىپ-قونىپ، مالدىڭ جايىنا قاراي ءوسىپ-ونىپ، ايعىرى شاۋىپ، بيەسى تاۋىپ، ەتتى قازانعا ساپ قويىپ، شەجىرە شەرتىپ، اڭگىمە ايتىپ وتىرعان"، قامسىز قازاقتىڭ قارەكەتشىل، جيناقى بولماعىنا سابىر قىلا الماي، ساستىرتاتىندار.
سىرتتان تاڭىلاتىن تانىمدار مەن اقپاراتتاردى ارقالاپ كەلىپ، ءوز جۇرتىنا "جاۋ ساعىنعان" جارامساقتار.
"اكەڭدى جاقسى كورەسىڭ بە، جوق، شەشەڭدى جاقسى كورەسىڭ بە؟» دەپ بالانىڭ باسىن قاتىراتىن ءباتۋاسىز ادامدارداي «بيلىكپەن بىرگەسىڭ بە، جوق، حالىقپەن بىرگەسىڭ بە؟» دەپ كوپە-كورنەۋ قاۋىمدى ەكىگە بولەتىن تۇسىنىكتەگىلەر.
تورتىنشىلەر، اباي اتامىز ايتپاقشى، "كوزىنەن باسقا ويى جوق"، ەستىگەنى مەن كورگەنىنە عانا سەنەتىندەر. جەتكەن اقپارات وسەك پە، اقيقات پا، انىعىن قاجەت ەتپەيتىندەر.
وتىنىڭ باسىنا ءسوزىن وتكىزە الماي وتىرىپ، وتاندىق ماسەلەگە شەشىم ايتاتىندار.
تاعدىرعا كەتكەن ەسەسىن كلاۆياتۋرانى قاقىراتا باسىپ، الەۋمەتتىك جەلىنىڭ الىمجەتتىلىگىن پايدالاناتىندار، ينتەرنەت يىنىندە وتىرىپ الىپ، اتى شىققاننىڭ القىمىنا جارماسىپ، اتى شاپقاننىڭ ارتىنان تاس لاقتىرۋدى "ازاماتتىق پارىزىم"، دەپ ەسەپتەيتىندەر. اتام قازاق ايتپاقشى: "كوش كەرى بۇرىلسا، اقساق تۇيە الدىعا شىعادى".
كوسەم مەن شەشەن، تەكتى مەن بەتتى اتىلىپ-ساتىلىپ، ساپامىز كەتكەلى، قارعالىعىنا قاراماي قىراننىڭ تۇعىرىن ەگەلەگەندەر، قاشىرلىعىنا قاراماي، تۇلپاردىڭ تاعاسىن تۇياعىنا شەگەلەگەندەر.
كىمگە نە دالەلدەپ، كىمگە ايبار كورسەتكەندەيمىز؟
دۇنيەنىڭ ديدارى كۇندە وزگەرىپ جاتىر. الەم بولسا- الەمتاپىراق. مادەنيەتتەر ميداي ارالاسىپ، يماني يمۋنيتەتى جوقتار جاھانعا جۇتىلىپ بارا جاتىر. كىمگە نە دالەلدەپ، كىمگە ايبار كورسەتكەندەيمىز.
كەيبىر دەڭگەيلەس ەلدەر اللادان سۇراپ، ارمانداپ قول جەتكىزە الماي وتىرعان، كوش باستار-ەردىڭ دە قادىرىنە جەتە الماي، ەتەكتەن تارتىپ، ەسىن جيدىرتپاۋعا دايىن وتىرعاندار بار.
ەڭ قيىنى،
ايدالاداعى بيلىك وكىلىن ايتپاعاندا، تۇلا بويىن رەنىش كەرنەپ، اعايىنىمەن ات قۇيرىعىن كەسىسۋگە دايىن، جارتى اۋىز ءسوز ءۇشىن جارىنا تالاق بەرە سالۋدان تايسالمايتىن، ۇل-قىزىنىڭ قايدا، كىممەن جۇرگەنىنە ءمان بەرمەيتىن قاپەرسىز قاۋىمعا اينالىپ بارا جاتىرمىز.
ءۇش عاسىر كيگەن بوداندىق قامىتى باسىمىزدان شەشىلگەنمەن، سانامىزدان سالدارى كەتەر ەمەس.
ءبىر تۋدىڭ استىنا ءۇش قازاقتىڭ باسىن بىرىكتىرگەن ەردىڭ ەلەسى عانا ەسىمىزدە. ونداي قاھارماندى "ءوزىم" دەپ، وزەۋرەۋگە جۇرەگىمىز قاتتىلىق، قۇشاعىمىز تارلىق قىلىپ جاتىر. اتا-اجە كورمەگەن بالانىڭ ءوزى ۇلكەنگە يلىكپەي، ىزەتكە ساراڭ بوپ جاتادى، اتا-اناسىنىڭ بىرەۋى بولماي جالعىزىلىكتى تاربيە كورگەن پەرزەنت تە جۇرتپەن بىردەن جۇعىسا الماي، اكەدەن الماعان ەركوڭىلدىكتى بويىنان تاپپاي، انادان الماعان مەيىرىم بۇلاعىنىڭ كوزىن اشا الماي، قانشاما ءسۇرىنىپ، قانشاما تۇڭىلەدى؟... ال، ۇزاق ۋاقىت ۇلتتىق مەملەكەت قۇرا الماعان، ورتاسىنان وزىعى الدىعا شىعا الماعان، تاريxىن ساتقىنداردىڭ ءىزى شۇبارلاعان قاۋىمنىڭ xءالى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى.
اقساقالى جوق اۋىل- جەتىم. كوشباسشىسى جوق قاۋىم-جەتىم.
بىزدەن بۇرىن ءومىر سۇرگەن بابالارىمىز دا، راس، حالىقتىڭ مۇڭ-مۇقتاجىن باسشىلارعا جەتكىزىپ، بيلىكتى سىنايتىن. ءبىراق ءبىز سەكىلدى ارانى اشىپ، جاۋلىققا قيىپ جىبەرمەيتىن. ادىلەتتى بولاتىن. باسشىنى قالاي سىناۋدىڭ جولى مەن ءجونىن بىلەتىن. تەكتى بابالاردان قالعان ءداستۇرلى ادىستەردى قولداناتىن.
باسشىعا وڭاشا ايتۋعا، ءوز اياعىمەن بارىپ، ءوز اۋزىمەن ايتۋعا مۇمكىندىگى بولماسا، اۋزى دۋالى ادام ارقىلى جەتكىزۋگە تىرىساتىن.
ءبىر اۋىز ءسوزى قاپەرگە الىنسا، كوپكە ماقتانىپ، كەۋدەسىن ۇرمايتىن. گازەتكە سۇحبات بەرىپ، نە ينتەرنەتكە پوست جازىپ "مىنە، ءبىز بيلىككە بىلاي دەپ ايتىپ تاستادىق"، دەپ ۇراندامايتىن.
ءقازىر شە؟
ال ءقازىر ەكى ادامنىڭ باسىن قوسىپ، ەسىكتىڭ الدىن سىپىرتا المايتىن بىرەۋ الەمدىك دەڭگەيدەگى ماسەلەلەردى شەشىپ جۇرگەن تۇلعاعا كۇلىن شاشىپ وتىراتىن بولدى. مۇندا قانداي ادىلدىك بار؟
اجىراسقالى جاتقان ەكى جاستى جاراستىرىپ، اعاسىن الداپ-سۋلاپ اراعىن قويعىزىپ، تەمەكىسىن تاستاتىپ، جيەنىن جۇمىسقا تۇرعىزىپ، اكەسىنە جاڭالاۋ كولىك مىنگىزۋگە تىرىسىپ، ايتەۋىر، اۋلەتىنە قامقور بوپ، پروبلەمالارىن شەشۋگە شىن ۇمتىلىپ جۇرگەن جان مەملەكەت باسقارۋدىڭ قانداي قيىن ەكەنىن تۇسىنەر ەدى. ويتكەنى، مەملەكەت - ۇلكەن ءبىر وتباسى سەكىلدى. وسىعان مەنىڭ كوزىم ابدەن جەتتى.
وتباسى بەرەكەلى بولۋى ءۇشىن - ءسوزى جاراسپاي تۇرسا دا ادامدار ءبىر-بىرىن تۇسىنۋگە تىرىسادى. جەڭگەڭنىڭ قاباعى سالقىن بولسا دا، اعاڭ ءۇشىن سول ۇيدەن ءشاي ءىشىپ كەتۋگە مىندەتتىسىڭ.
كەلىنىڭ ءبىلۋ كەرەك ناسيxاتتى قىزىڭا ايتۋ ارقىلى جەتكىزەسىڭ. ءبىزدىڭ مەملەكەت - ءبىزدىڭ وتباسى.
سول وتباسىمىزدىڭ باسشىسىنىڭ جاقسىلىعىن كورمەسەك، بيلىكتىڭ بىزگە ۇناماعان سيپاتىنىڭ نەدەن ەكەنىن ناقتى تۇسىنۋگە تىرىسپاساق، قازىرگى مۇمكىندىكتەرىمىزگە ءدال باعا بەرە الۋىمىز نەعايبىل. سوندىقتان، كەيدە بيلىكتى تۇسىنۋگە تىرىسۋ، ءقازىر بيلىك ءۇشىن ەمەس، قاۋىم ءۇشىن قاجەت بولىپ تۇر.
قانشاما مەملەكەتتەردىڭ تاعدىرى تالقاندالىپ جاتقانىنىڭ نەگىزگى سەبەبى - بيلىك پەن حالىقتى ەكىگە بولۋدەن باستالعان بولاتىن.
باسى اشىق اقيقات- قاي بيلىك بولسا دا ءوز قاۋىمىنا لايىق. بيلىكتە وتىرعان تۇلعالار جەمقور بولسا دا، جاعىمپاز بولسا دا، جاقسى بولسا دا، جاسامپاز بولسا دا، سونى تاربيەلەپ جەتىلدىرگەن قاۋىم بار.
بيلىكتەگى بار پروبلەما قاۋىمنان باستاۋ الىپ تۇر، ال قاۋىمدا بار ماسەلەنى بيلىك شەشۋگە مۇددەلى. وسى ەكى نيەت ءبىر جەرگە توعىسسا، مەملەكەت باياندى باقىتتىڭ جولىندا.
"بالتا ءوزىنىڭ سابىن شاپپايدى، پىشاق ءوزىنىڭ سابىن جونبايدى. بيلىك پەن قاۋىم ءبۇتىن ءبىر اعزا سەكىلدى. سىنايتىندار بولۋ كەرەك، ءبىراق، سىندىرىپ الماۋىمىز كەرەك. جاقسى كورۋىمىز كەرەك، ءبىراق، جاعىمپازدىققا ۇلاسىپ كەتپەۋى كەرەك... تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىزدىڭ كۇنى قۇتتى بولسىن! ەل امان، جۇرت تىنىش بولسىن!
مۇحامەدجان تازابەكوۆ،
اۆتوردىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى پاراقشاسىنان الىندى
