جۇرت نازارىنا بىردەن ىلىگەتىن قاي مينيسترلىك؟ ءسوز جوق، ول – ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى. سوندىقتان بۇل سالانىڭ تىزگىنىن ۇستاعان شەندىلەر ءاربىر ءىستى باستاعاندا ەكى شوقىپ، ءبىر قاراپ ويعا العان ءىسىن ساراپتاۋى ءتيىس. اسىعىس، ەلدەگى جاعدايمەن ساناسپاي رەفورما جاساۋ ءوزىڭدى دە، مينيسترلىكتى دە باتپاققا باتىراتىنى ءسوزسىز. مۇندايدا بۇكىل حالىقتىڭ سىن ساداعى سىزگە قاراي باعىتتالادى. تاۋەلسىزدىك جىلدارى ءبىلىم سالاسى كوپتەگەن رەفورمادان كوز اشقان جوق. ونىڭ ءبارى ءساتتى بولدى دەپ ايتا المايمىز. سول سياقتى ءبىلىم مينيسترلىگىن مەكتەپتە ساباق بەرمەگەن، عىلىممەن اينالىسپاعان شەندىلەر باسقارىپ، ءوز بىلگەندەرىنشە ارەكەت ەتتى. ولاردىڭ قاتارىندا – قىرىمبەك كوشەربايەۆ، ۆلاديمير شكولنيك، ءبىرعانىم ءايتىموۆا، جانسەيىت تۇيمەبايەۆ سىندى عالىمنان گورى شارۋاشىلىققا جاقىن ادامدار دا بولدى.
ساياسي سالماق
ءبىلىم سالاسىن باسقارعا باسشىلاردىڭ ءومىر تاريحىنا ۇڭىلگەنىمىزدە بۇل سالاعا ساياسي سالماعى بار، تاباندى، عىلىم مەن ءبىلىم سالاسىن ءبىر كىسىدەي مەڭگەرگەن ادام كەرەك ەكەنىن بايقايسىڭ. بىزدە ءبىلىم مەن عىلىم سالاسىن جەتىك بىلەتىن مىقتى ماماندار بار. ءبىراق ولاردىڭ ساياسي سالماعى جوق. ال ساياسي سالماعى باسىم شەندىلەر سىننان كوز اشپايتىن بۇل سالانى اينالىپ وتكىسى كەلەدى. بولماسا ولار ءبىلىم مەن عىلىم سالاسىنىڭ جاي-كۇيىن جەتىك بىلمەيدى. وسى پورودوكستان ءبىلىم سالاسى ايتارلىقتاي زارداپ شەكتى.
كەزىندە «نۇر وتان» پارتياسىن باسقارىپ، سودان كەيىن ماجىلىستە سپيكەر قىزمەتىن اتقارعان باقىتجان جۇماعۇلوۆ ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى باسشىلىعىنا كەلگەندە ەلىمىزدەگى عالىمدار قاتتى قۋانعانى انىق.
ءيا، باقىتجان تۇرسىن ۇلى كوپ ادام ارماندايتىن لاۋازىمدى قىزمەتتەردى اتقارسا دا «عىلىم سالاسىنىڭ ادامى» بولىپ قالا بىلگەن جان.
بىزدە قاندايدا ءبىر ادام مينيستر بولسا، تۋمىسىنان باسشى بولىپ اسپاننان تۇسكەندەي، ءوزىن بيىك شىڭعا جەتەلەگەن سالاسىن ۇمىتىپ كەتەدى. ال جۇماعۇلوۆ بولسا، شىققان ءتۇبىن ەشقاشان ۇمىتقان ەمەس. ول باس اينالدىرار قانداي قىزمەتتە جۇرسە دە ۇستازى ومىربەك جولداسبەكوۆ قازىعىن قاعىپ قالاپ بەرگەن ۇلتتىق ينجەنەرلەر اكادەمياسىنىڭ وتىن وشىرمەدى. ويلانىڭىزشى، قاي ءمينيستردىڭ سوڭىندا وسىنداي ىرگەلى مەكەمە قالدى. ەشقايسىسىنان.
ۇكىمەت ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ جانازاسىن شىعارعاندا ول تالانتتى ينجەنەر-عالىمداردىڭ باسىن قوسىپ، ىرگەلى ۇيىم قۇرىپ، وتاندىق عىلىمنىڭ ءورىسىن تارىلتپاۋعا كۇش سالدى. مۇنى ەندى جۇماعۇلوۆتىڭ عىلىمعا دەگەن ادالدىعى دەپ باعالاعان ءجون شىعار.
بيىل ول تاۋەلسىزدىكتىڭ 25 جىلدىعىنا وراي، «ۇزدىك ينجەنەرلەر» سىيلىعىن تاعايىنداپ، قازاقستاننىڭ ءار قيىرىندا جۇرگەن بىلىكتى عالىم-ينجەنەرلەردى ىنتالاندىردى. سوندىقتان باقىتجان تۇرسىن ۇلى وزگەلەردەي ەمەس، ءوز سالاسىن ورگە سۇيرەگەن، سوڭىندا ءىز قالدىرعان عالىم رەتىندە تاريحتا قالاتىنى ءسوزسىز.
كۇرەس
ءسوز باسىندا باقىتجان جۇماعۇلوۆ ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى بولىپ تاعايىندالعاندا عالىمدارىمىز قاتتى قۋاندى دەپ ايتتىق قوي. ءبىراق ارادا ءبىراز ۋاقىت وتكەننەن كەيىن ولاردىڭ ءبىرازىنىڭ قۋانىشى سۋ سەپكەندەي باسىلعانداي بولدى...
تاۋەلسىزدىك جىلدارى ەلىمىزدە جوعارعى وقۋ ورىندارى جاڭبىردان كەيىنگى ساڭىراۋقۇلاقتاي قاپتاپ كەتكەنى بارىمىزگە ءمالىم. الىستاعى الماتىعا ارتىنىپ، تارتىنباي، ىرگەدەگى اۋدان ورتالىعىندا بوي كوتەرگەن ۋنيۆەرسيتەت پەن اكادەميالارعا ءتۇسىپ، بىلىكتى مامان اتاناتىن مۇمكىندىك پايدا بولدى.
اۋدان ورتالىعىنداعى يەسىز قالعان بالاباقشالار ۋنيۆەرسيتەت، اكادەمياعا اينالىپ شىعا كەلدى. ىسىنەن گورى جارناماسى زور مۇنداي وقۋ ورىندار ءبىر اۋىز ورىسشا بىلمەيتىن اۋىل بالاسىن بىردەن اعىلشىنشا وقىتامىز دەپ كوتەرە المايتىن شوقپاردى بەلدەرىنە بايلاعانى دا ەسىمىزدە. مىنە، سودان بەرى ونشاقتى جىل بولدى، اعىلشىنشا سايراپ كەتكەن جاستاردى كورمەدىك.
مۇنداي وقۋ ورنىندا بىلىكتى ەكونوميستەر مەن زاڭگەرلەردى جىل سايىن ون مىڭداپ دايىنداسا دا، ءىستىڭ جايىن بىلەتىن بىلىكتى ماماندارعا جارىمادىق. وسىلايشا ەرىنبەگەندەر مەن ەبىن تاپقاندار جوعارى ءبىلىمدى مامان اتانىپ، ديپلومدارىن قالتاسىنا سالىپ الدى.
ايتپاقشى، ءدال وسى كەزەڭدە بيلىك باسىندا جۇرگەن تالاي شەنەۋنىكتەر دە وزدەرىنىڭ كانديداتتىق، دوكتورلىق جۇمىستارىن قورعاپ الدى ەمەس پە؟ بىزگە سەنبەسەڭىز، عالامتوردى اشىپ جىبەرىپ، كەز كەلگەن شەنەۋنىكتىڭ ءومىربايانىنا ءۇڭىلىپ، كوز جەتكىزۋىڭىزگە بولادى.
ءيا، جوو اشۋ پايدانىڭ كوزىنە اينالدى. وسى ءبىر جامان ءۇردىستى تەجەۋگە بەرتىنگى جىلدارى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىن تىزگىندەگەن ءبىرعانىم ءايتىموۆا، ءشامشا بەركىمبايەۆا، جانسەيىت تۇيمەبايەۆتاردىڭ شاماسى جەتپەدى. ويتكەنى جەر-جەردە وقۋ ورىندارىن اشقانداردىڭ ءبارى ازۋىن ايعا بىلەگەن اكادەميكتەر مەن رەكتورلار ەدى. سول كەزدە ءبىلىم مەن عىلىم سالاسىن باسقارعان مينيسترلەردىڭ قاپتاعان وقۋ ورىنداردى جاباتىن قاۋقارى جوق ەدى. «اش پالەدەن قاش پالە» دەمەكشى، ولار بارىنەن ءۇنسىز قۇتىلدى.
باقىتجان جۇماعۇلوۆ جوعارى ءبىلىم بەرۋ سالاسىن پايدانىڭ كوزىنە اينالدىرعان ءاپايتوس اكادەميكتەر مەن رەكتورلارعا، وبلىستاردى اشسا الاقانىندا، جۇمسا جۇدىرىعىندا ۇستاعان قالتالى، ءبىلىم سالاسىن مەنشىكتەپ العان توپقا قارسى كۇرەس باستادى. الدىمەن اۋىل-اۋدانداردا اشىلعان كوللەدجدەر نىساناعا ىلىكتى. ءيا، جۇرتتىڭ اقشاسىن قالتاعا باسىپ، جارتىكەش مامان دايىنداۋعا ادەتتەنىپ العان ورتا بۋىندى وقۋ ورىندارى بۇل ىسكە قاراپايىم حالىقتى ارالاستىرىپ، ءىستى ۋشىقتىرۋعا تىرىستى. ءبىراق ولاردىڭ مۇنداي قوقان-لوقىسىنان جۇماعۇلوۆ ىققان جوق.
كوللەدجدەردەن باستالعان كۇرەس جاعالاي وبلىس ورتالىقتارىندا اشىلعان ۋنيۆەرسيتەتتەر مەن ينستيتۋتتارعا جەتتى. الماتىدا تالاپقا ساي كەلمەگەن ءبىراز وقۋ ورىندارى بىر-بىرىمەن بىرىگۋگە ءماجۇر بولدى. جاستارعا ءاتۇستى ءبىلىم بەرىپ كەلگەن ۋنيۆەرسيتەتتەر قاراپايىم حالىقتان جينالعان قارجىنى وقۋ ورىننىڭ ماتەريالدىق بازاسىن نىعايتىپ، ۇستازدار قاۋىمنىڭ بىلىكتىلىگىن كوتەرۋگە باعىتتاي باستادى.
جۇماعۇلوۆتىڭ وقۋ ورىندارعا قارسى جاريالاعان بۇل كۇرەسى كوپتەگەن ادۋىندى اكادەميكتەرگە ۇناماعانى انىق. بىلەتىندەر، باقىتجان مىرزانىڭ قىزمەتتەن كەتۋىنە اكادەميكتەردىڭ جوعارىعا تاسىعان ءسوزى دە اسەر ەتكەنىن ايتىپ قالادى. ءتىپتى وزدەرى مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتتەردى باسقارعانىمەن، جەكەمەنشىك ۋنيۆەرسيتەتتەرىن اشىپ العان رەكتورلار توبى دا ارلى-بەرلى ارىز تاسىعان دەگەن دە سىبىس بار.
جۇماعۇلوۆتىڭ بۇل كۇرەسى جالعاسىن تابۋى كەرەك ەدى. امال نە، اسلان ءسارىنجىپوۆتىڭ اتاعى دۇردەي اكادەميكتەرمەن ايقاسقا ءتۇسىپ، بۇل كۇرەستى ارى قاراي جالعاستىرۋعا شاماسى جەتپەدى. ءبىراق جۇماعۇلوۆتىڭ بۇل كۇرەسى ەلىمىزدەگى جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ وڭالۋىنا ازدا بوسلا تۇرتكى بولعانىن مويىنداۋىمىز كەرەك.
قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدەگى ۋنيۆەرسيتەتتەر سول كەزدە قويىلعان قاتاڭ تالاپتاردى باسشىلىققا الىپ، جۇمىسىن جالعاستىرۋدا. وسى كۇرەستىڭ ارقاسىندا ەلىمىزدەگى جوعارى وقۋ ورىنداردىڭ سىرت ەلدەردەگى وقۋ ورىندارىمەن بايلانىسى ارتىپ، ءبىلىم سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق، ۋنيۆەرسيتەتتەرىمىزدىڭ جۇمىسىنا ساپا كىرگىزدى.
بۇگىندە جاستار اراسىندا جوعارى باعاعا يە بولعان نارحوز، Caspian University، اlmaty Management University سىندى وقۋ ورىندارى قاتاڭ تالاپتاردى ساقتاي وتىرىپ، جۇمىستارىن جاڭا باعىتتا ۇيىمداستىرا ءبىلدى.
جالپى، جۇماعۇلوۆتىڭ سانى كوپ، ساپاسى جوق وقۋ ورىندارعا قارسى جاريالاعان ىمىراسىز كۇرەسىنىڭ ناتيجە بەرۋىنە بىزدەر جوعارىدا ايتقان ساياسي سالماعىنىڭ ىقپال ەتكەنى انىق. ول بيلىكتە «نۇر وتان» مەن پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ ءتوراعاسى بولىپ ساياسي سالماق جيناعاننان كەيىن عانا مۇنداي ءجاۋاپتى ىسكە تاۋەكەل ەتكەنىن بايقايسىڭ.
باعىتتى ايقىنداۋ
تاۋەلسىزدىك جىلدارى عىلىم سالاسى تولىقتاي كۇيرەدى دەسەك بولادى. ءوندىرىس پەن عىلىمنىڭ اراسىنداعى بايلانىس ءۇزىلدى. بۇدان باسقا ەلىمىزدىڭ عىلىم سالاسى «بولون ۇردىسىنە» بەت بۇرىپ، عىلىمدى دامىتۋدىڭ جاڭا جولىنا ءتۇستى. وسى زاماناۋي ۇردىستەردى بىر-بىرىمەن ۇيلەستىرەتىن زاڭنامالىق بازا دايىنداۋ دا باقىتجان جۇماعۇلوۆتىڭ ەنشىسىنە ءتيدى.
2011 جىلى عىلىم سالاسىن دامىتۋعا باعىتتالعان «عىلىم تۋرالى» زاڭى قابىلداندى. زاڭ ۋنيۆەرسيتەت قابىرعاسىندا جۇرگەن ستۋدەنتتەردىڭ عىلىممەن اينالىسۋىنا مۇمكىندىك تۋعىزدى. سونىمەن قاتار ورتا ءبىلىم سالاسىندا اسا قاجەت كاسىپتىك-تەحنيكالىق مامان دايارلايتىن كوللەدجدەر قۇرۋعا دەم بەرگەنىن دە ايتا كەتۋىمىز كەرەك. ءيا، بۇل باعىتتاعى جۇمىستاردىڭ ءبارىن باقىتجان مىرزا يگەرىپ تاستادى دەپ ايتا المايمىز. كاسىپتىك-تەحنيكالىق ماماندار دايارلاۋ ءىسى ءالى كۇنگە دەيىن جالعاسۋدا.
وسىنداي ىرگەلى ىستەردىڭ ارقاسىندا قازاقستانعا سىرتتان كەلەتىن كادرلاردىڭ قاراسى ءبىرشاما تومەندەدى. بۇل باعىتتا جۇمىس ىستەگەن «كاسىپقور» حولدينگى مۇناي-گاز سەكتورىنا مامان دايارلايتىن ورتا بۋىندى وقۋ ورىندار قۇرىپ، شەتەلدەن كەلەتىن جۇمىس كۇشىنە ءبىراز تەجەۋ سالدى. ەلىمىزدەگى ءىرى كومپانيالار دا وزدەرىنە قاجەتتى مامان دايارلاۋ ىسىنە مويىن بۇرا باستادى.
باقىتجان جۇماعۇلوۆ مينيستر بولىپ تۇرعاندا قولعا العان ماڭىزدى باستاماسى رەتىندە شەتەلدەگى قازاق عالىمدارىن ەلگە قايتارۋعا ارەكەتتەنگەنىن اتاپ ايتۋعا بولادى. ول شەتەلدەردە ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن قازاق عالىمدارىن ەلگە قايتارۋ جونىندە ءماجىلىس دەپۋتاتتارى الدىندا باستاما كوتەرىپ، سىرتتا جۇرگەن 125 عالىمنىڭ قازاقستانعا پايداسى قاجەت ەكەنىن اشىق ايتقانى ەسىمىزدە. ناتيجەسىندە ءبىراز عالىمدار ەلىمىزگە ورالىپ، جۇمىس ىستەي باستادى. وسى تۇرعىدان العاندا باقىتجان جۇماعۇلوۆتى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ جۇمىسىن ءتيىمدى باعىتتا ۇيىمداستىرا بىلگەن بىردەن-بىر باسشى دەپ ايتۋعا بولادى.
جالپى، باقىتجان جۇماعۇلوۆ تۋرالى ءسوز بولسا، ونىڭ ءوزى باستاعان ءبىلىم رەفورمالارىن تولىق اياقتاي الماي كەتكەنى ايتىلادى. ەگەر مۇمكىندىك بەرىلگەندە، ۇجىمداسقان توپتارمەن شايقاسىنا وراي تۋعىزىپ، قولداعاندا، وندا بۇگىنگى شۋ بولماس تا ەدى. باقىتجان جۇماعۇلوۆ ءبىلىم سالاسىنا كەرەك مامان. كەزىندە ءقازۇۋ-دىڭ رەكتورى بولا ءجۇرىپ، تالاي يگى باستامالاردى باستاعان ول ءالى دە بولسا ىرگەلى وقۋ ورىندارىنا باسشى بولسا، باسەكەگە قابىلەتتى ۇلت قالىپتاستىرۋعا بەلشەشە كىرىسەتىنىنە سەنىم مول.
ن.اۋباكىر.
