ەلىمىزدە سوڭعى جىلدارى مۇگەدەك بالالار سانىنىڭ تەز ارتىپ كەتۋى بايقالىپ وتىر. 2017 جىلى تەك سەرەبرالدى سال اۋرۋى بار بالالار 1993 جىلمەن سالىستىرعاندا 3،6 ەسە كوبەيگەنىن ستاتيستيكا بايقاتىپ وتىر. 2021 جىلى 13 131 بالا العاش رەت "مۇگەدەك" مارتەبەسىن العان. ودان بەرى دە بۇل كورسەتكىش ارتىپ بارادى. جىل سايىن ەلىمىزدە تۋا بىتكەن جانە تۇقىم قۋالايتىن اۋرۋلارى بار 3500-گە جۋىق بالا تۋادى ەكەن. مۇمكىندىگى شەكتەۋلى مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالاردىڭ سانى جىل سايىن التى مىڭعا ارتىپ كەلە جاتىر.
ءدال قازىرگى تاڭدا قازاقستاندا تۋعاننان باستاپ 18 جاسقا دەيىنگى 101 587-دەن استام بالا "مۇگەدەك" مارتەبەسىنە يە. ياعني، ءجۇز مىڭنان استام مۇگەدەك بالا بار ەلىمىزدە.
شىن مانىندە بۇل ستاستيتيكا شىنىمەن قورقىنىشتى! ءجۇز مىڭ ادام دەگەنىمىز بۇل رۋدنىي، ەكىباستۇز، جەزقازعان سەكىلدى شامامەن ءبىر قالانىڭ حالقى ەكەنىن ەسكەرسەك، ستاتيستيكانىڭ وعاي ەمەس ەكەنىن بايقايسىز. نەگە ەلىمىزدە ءتۋابىتتى اۋرۋ بالالار سانى ارتىپ كەتتى؟ مامانداردىڭ دا پىكىرىن سۇارپ كورگەن ەدىك.
ءوز كەزەگىندە Dalanews.kz اقپاراتتىق اگەنتتىگىنە بىلىكتى دارىگەر-پەدياتر گۇلناز تىلەكوۆا بىلايشا جاۋاپ بەردى:
– راسىندا دا ءقازىر ءتۋابىتتى مۇگەدەكتىگى بار بالالار كوبەيىپ كەتتى. وعان ءتۇرلى جاعدايلار اسەر ەتۋى مۇمكىن. سونىڭ ىشىندە ەڭ ءبىرىنشى سەبەپتەرىنىڭ ءبىرى وتباسىن جاۋاپتى جوسپارلاۋ مادەنيەتىنىڭ بولماۋى. قىز دا جىگىت تە دەنساۋلىعىن الدىن الا تەكسەرتپەستەن ۇيلەنىپ الادى دا، اياعى اۋىر بولادى. ناتيجەسىندە الدىن الا جوسپارلانباعان جۇكتىلىكتەن دەنساۋلىعىندا دىمكاستىگى بار بالالار دۇنيەگە كەلىپ جاتادى.
شىن مانىندە بولاشاق اكەلەر مەن انالار جۇكتىلىكتى جاۋاپكەرشىلىكپەن الدىن الا جوسپارلاۋى كەرەك. بالانى شالا تۋماۋ، جۇرەگىندە نەمەسە باسىندا پسيحيكالىق بۇزىلىستارى بار نارەستە دۇنيەگە كەلمەۋى ءۇشىن الدىن الا بالانى جاساما تۇرىپ ويلانۋ كەرەك.
ومىرگە ەرەكشە بالانىڭ كەلۋى اتا-انا ءۇشىن دە، قوعام ءۇشىن دە مەملەكەت ءۇشىن وڭاي شارۋا ەمەس. سوندىقتان الدىن الا بالانىڭ دەنساۋلىعى تۋرالى بالا جاساماي تۇرىپ ويلانۋ كەرەك.
بالالار اراسىنداعى مۇگەدەكتىكتىڭ الدىن-الۋ تۇجىرىمداماسى ەڭ الدىمەن بالانى جوسپارلاۋدان باستالۋى كەرەك. ەلىمىزدىڭ تۇرعىندارى اراسىندا وتباسىن جاۋاپتى جوسپارلاۋ مادەنيەتىن بەلسەندى قالىپتاستىرۋ قاجەت.
بۇل ادەتكە، قالىپتى جاعدايعا اينالۋى قاجەت. قىز بەن جىگىتكە الدىن الا جۇكتىلىكتى دۇرىس جوسپارلاۋعا كومەكتەسەتىن، سكرينينگتەر مەن ۋلترادىبىستىق تەكسەرۋلەردەن قالاي ءوتۋ كەرەكتىگى، بوسانۋعا قالاي دايىندالۋ كەرەكتىگى جانە دەنى ساۋ بالالاردى ومىرگە اكەلۋگە قاتىستى ورتالىقتار جۇمىسىن كۇشەيتۋ كەرەك، – دەيدى گۇلناز تىلەكوۆا حانىم.
بىلىكتى ماماننىڭ ايتۋىنشا، نارەستە قۇرساقتا جاتقاندا بالانىڭ دامۋىن، ونىڭ بويىندا قانداي دا ءبىر وزگەرىستەردىڭ بار جوعىن تۋا سالا دەنساۋلىعىنداعى اۋىر بۇزىلىستارىن ەرتە انىقتاۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋدىڭ ماڭىزى زور.
پەدياتريالىق كومەك ستاندارتىندا جاڭا تۋعان نارەستەلەردى نەوناتالدى، وفتالمولوگيالىق جانە اۋديولوگيالىق سكرينينگتەر بارلىق پەرزەنتحانالاردا مىندەتتى تۇردە جۇرگىزىلۋى كەرەك ەكەندىگى كورسەتىلگەن. الايدا ءىس جۇزىندە اۋديولوگيالىق جانە وفتالمولوگيالىق سكرينينگتەر نەگىزىنەن شالا تۋىلعان نارەستەلەر ءۇشىن تاۋەكەل توپتارى بويىنشا عانا ىرىكتەپ جۇرگىزىلەدى. ناتيجەسىندە انا ومىرگە دەنى ساۋ بالا اكەلە الماعاندىعىن بىرنەشە جىلدان سوڭ عانا ءبىلىپ جاتادى.
ال ونداي بۇزىلىستار بولىپ الدىن الا انىقتالسا ەمدەۋدە قيىنداي تۇسەدى ەكەن. ماماندار بىزدە كەي جاعدايدا بالا دامۋىنىڭ كەشەۋىلدەپ جاتقانىن تەك كەيىنىرەك ءبىلىپ قايعىرىپ جاتادى، قارسىلاسادى، دارىگەرلەردى كىنالايدى.
ال شىن مانىندە ول و باستا ىشتە دۇرىس دامىماعان. سوندىقتان وسىنداي ماسەلەلەر تەزىرەك شەشۋ كەرەك. راس، بۇدان باسقا بالانىڭ ومىرگە قانداي دا ءبىر اقاۋلارىمەن كەلۋىنىڭ سەبەپتەرى كوپ. ەكولوگيا، تاماق ساپاسى، تۇىمقۋالاۋشىلىق بولۋى دا مۇمكىن. ءبىراق ماسەلەنىڭ شىعۋ توركىنى تەرەڭدە ەكەن دەپ قول قۋسىرىپ قاراپ وتىرۋعا بولمايدى.
ومىرگە دەنى ساۋ بالا اكەلۋ ءۇشىن ءالى دە بولسا كوپتەگەن جۇمىستار جاسالاپ، انا مەن بالا دەنساۋلىعىنا قامقورلىقتى ارتتىرا بەرۋىمىز قاجەت. بالا ءولىمىن ازايتۋ سەكىلدى ومىرگە دەنى ساۋ بالا اكەلۋ سەكىلدى مەملەكەتتىك باعدارلامالار دا قابىلدانۋى قاجەت. بۇل باعىتتا ءتىپتى اناعا تەگىن دارۋمەندەر تاراتۋدى دا ويلاستىرۋ قاجەت.
ويتكەنى ءقازىر تۇرمىسى تومەن وتباسىلاردا اياعى اۋىر انالارىمىز انا مەن بالاعا قاجەتتى دارۋمەنى مول تاماق ىشە بەرمەيدى. ءقازىر مۇگەدەكتىكتىڭ الدىن الۋ ءۇشىن كوپتەگەن ەلدەر ءتۇرلى باعىتتا قامقورلىق جۇمىستارىن جاساپ جاتىر، سولاردىڭ تاجىريبەسىمەن الماسىپ، ەلىمىزدەگى مۇگەدەكتىك دەڭگەيىن تومەندەتۋدى قولعا الۋعا تىرىسۋمىز قاجەت.
مەملەكەتتىڭ ەڭ باستى بايلىعى ادام دەسەك. ەلىمىزدەگى ازاماتتاردىڭ ساپالى ۇرپاق، دەنى ساۋ بولۋىنىڭ ماڭىزى زور! قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدە وسى باعىتتا اتقارىلىپ جاتقان شارالار جەمىسىن بەرىپ، مۇگەدەكتىك ساتيستيكاسىن جاقسارتۋ ۋاقىت تالابى. سوندىقتان قوعامىمىزدا تەڭ قوعام قالىپتاستىرىپ، ينكليۋزيۆتى قوعام قۇرۋ جۇمىستارىمەن بىرگە مۇگەدەكتىكتىڭ الدىن الۋ جۇمىستارىن دا جۇرگىزە بەرۋىمىز قاجەت.
