– ەلنارا حانىم، قازىرگى تاڭدا قوعام بەلسەندىلەرى، بىلىكتى ماماندار قازاق ءتىلىن دامىتۋعا قاتىستى وي-پىكىرلەرىن اشىق ايتىپ جاتقانىن بىلەمىز. ءبىلىم سالاسىندا جۇمىس ىستەپ جۇرگەن تاجىريبەلى مامان رەتىندە قازاق ءتىلىنىڭ قولدانۋ اياسىن كەڭەيتۋگە قاتىستى قانداي وي-پايىمدارىڭىز بار؟
– بىردەن ايتۋ كەرەك، ءقازىر قازاق ءتىلىن قولدانۋ اياسى كۇن وتكەن سايىن كەڭەيىپ كەلەدى. بۇل ءۇردىستى ەندى ەشكىم توقتاتا المايدى. الداعى ۋاقىتتا قازاق ءتىلى تەحنولوگيانىڭ، ءبىلىم مەن عىلىمنىڭ ءتىلى بولاتىنىنا سەنىمدىمىن. وسى رەتتە جاڭا تەحنولوگيالاردى پايدالانىپ، بالالارعا ءبىلىم بەرىپ جۇرگەن مامان رەتىندە قازاق ءتىلىن دامىتۋدا زاماناۋي تەحنولوگيالاردىڭ كومەگىنە جۇگىنۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن.
قازىرگى تەحنيكا دامۋ زامانىندا ءارتۇرلى تاقىرىپ اياسىندا چات-بوتتار مەن مارافوندار ۇيىمداستىرىلاتىنى بەلگىلى. وسى جۇيەدە ءتىل توڭىرەگىندە دە ونلاين توپتار ۇيىمداستىرىپ، ادامداردى قىزىقتىرسا، قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋگە دە قىزىعۋشىلىق پەن سۇرانىس وسەتىنىنە سەنىمدىمىن.
ءبىراق، ءتىلدى مەڭگەرۋ دەڭگەيى ءارتۇرلى بولعاندىقتان، كىشكەنە قيىنشىلىقتار تۋىنداۋى مۇمكىن. سوندىقتان، مەنىڭ ويىمشا، قازاق ءتىلىن وقىتۋدا ءتىلدى مەڭگەرۋ دەڭگەيىنە ايرىقشا كوڭىل ءبولۋ كەرەك. سوندا ءار دەڭگەيدەگى ادامدارعا بەلگىلى ءبىر ادىستەمەلىك ۇستانىمدار دايىنداۋعا جەڭىلىرەك بولار ەدى. ماسەلەن، اعىلشىن ءتىلىن مەڭگەرگەندىگىن ا1، ا2ب ۆ1، ۆ2،س1، س2 دەڭگەيلەرى ارقىلى كورسەتىلەدى، وسى جۇيەنى قازاق ءتىلىن ۇيرەنىپ كورۋگە دە قولدانۋعا بولادى.
تاعى ءبىر ايتا كەتەتىن ماسەلە، قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋگە ءتىلىمىزدىڭ گرامماتيكاسىن، لەكسيكاسىن جانە ورفوگرافياسىن دامىتۋعا ارنالعان ءبىرىڭعاي جول دايىنداۋدىڭ ماڭىزى زور دەپ ەسەپتەيمىن. بۇل ىسپەن ءتىل ماماندارى اينالىسۋى كەرەك. سول كەزدە ءبىرقاتار قيىندىقتار وڭ شەشىمىن تابادى.
– قازىرگى تاڭدا ۇلكەندەردەن گورى جاستار قازاق ءتىلىن تەز مەڭگەرىپ جاتادى. مۇنىڭ قانداي دا ءبىر سىرى بار ما؟
– دۇرىس بايقاعانسىز. بۇل ءۇردىستىڭ ەشقانداي قۇپيا-سىرى جوق. اڭگىمە باسىندا قازاق ءتىلىنىڭ قولدانۋ اياسى كۇن وتكەن سايىن كەڭەيىپ كەلەدى دەپ ايتتىم عوي. بۇل – زاماننىڭ سۇرانىسى. مۇنى جاستار سەزىنىپ وتىر. جالپى، جاس ادام قوعامدىق وزگەرىستەرگە تەز بەيىمدەلەدى عوي. سوندىقتان مۇنى زامان تالابىنان تۋىنداعان ءۇردىس دەپ قابىلداعان ءجون.
وسى ورايدا پرەزيدەنتىمىز قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ ءوزى باستاۋىش سىنىپ باعدارلاماسىنداعى پاندەر قاتارىنا قازاق تىلىنە باسىمدىق بەرۋگە دە توقتالدى. بۇل دەگەنىمىز – كەمەل كەلەشەككە قازاق ءتىلىن جەتىك بىلەتىن ءبىلىمدى جاستىڭ كىرپىشىن قالاۋ باعىتىندا ءرولى زور ەكەندىگىن دە ايقىنداپ تۇر.
قازىرگى تاڭدا قاراساي اۋدانىنىڭ قوشمامبەت اۋىلىندا باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنا قازاق ءتىلىن وقىتامىن. ءتىلىمىزدىڭ گرامماتيكاسىن مەڭگەرۋدە ءتۇرلى ادىستەرىن جيناۋدامىز.
تەحنيكا زامانى بولعانىنا قاراماي، قايتكەنمەن بالاعا ويىن قىزىق، سوندىقتان «قازاق ءتىلى ساباعىن مەڭگەرۋدە ۇستەل ويىندارىن قولدانۋ» ادىستەمەلىك نۇسقاۋلىعىن دايىندادىم. ياعني بالالار ويىن ويناۋ ارقىلى ءتىلىمىزدىڭ بەلگىلى ءبىر قىرىن تەرەڭدەپ بىلۋگە نەمەسە قايتالاۋعا، مۇمكىندىك الا الادى.
مىسالى، «ناردى» ويىنىن بالالارعا ءتۇبىر ءسوز بەن قوسىمشالاردى (جۇرناق پەن جالعاۋدى) دۇرىس جالعاۋدى ۇيرەنۋدە قولدانۋعا بولادى جانە ۇستەل «دجانگو» ويىنىن دا سوزدىك قورىن دامىتۋ ماقساتىندا ءتيىمدى قولدانۋعا بولاتىنى بويىنشا ادىستەمەلىك ۇسىنىستار دايىندالۋدا. بۇل جۇمىس بالالاردىڭ ءتىل مەڭگەرۋگە قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرادى جانە گرامماتيكالىق ساۋاتتىلىعىن دامىتۋعا ۇلەسىن قوسادى دەگەن ۇمىتتەمىن. وسىنداي ادىستەمەلىك توپتامالاردى جيناقتاپ، كەڭىنەن تاراتۋ كەرەك. اسىرەسە ورىس تىلىندە وقىتىلاتىن مەكتەپتەردە قازاق ءتىلى دەڭگەيىن كوتەرۋگە كوپ مۇمكىندىك بولادى دەگەن ويدامىن.
– الماتى وبلىسى قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ بەلسەندى مۇشەسى رەتىندە وڭىردەگى ۇلتارالىق تاتۋلىقتى دامىتۋ باعىتىنداعى جۇمىستارعا بەلسەنە ارالاسىپ جۇرگەنىڭىزدى بىلەمىز. وبلىس اۋماعىنداعى قوعامدىق كەلىسىم باعىتى بويىنشا اتقارىلىپ جاتقان جۇمىستارعا قانداي باعا بەرەسىز؟
– كيەلى جەتىسۋ جەرى بۇگىندە ۇلتارالىق تاتۋلىقتىڭ التىن بەسىگىنە اينالىپ وتىر دەپ نىق سەنىممەن ايتا الامىن. سوڭعى ۋاقىتتار پاندەميانىڭ كەسىرىنەن ءتۇرلى ءىس-شارالار قىسقارىپ، ويعا العان كوپتەگەن جوسپارلارىمىزدى كەيىنگە شەگەرۋگە تۋرا كەلدى. ءبىراق ىندەت كەزىندە ءبىزدىڭ اۋىز بىرلىگىمىز ودان سايىن نىعايىپ، ودان بەتەر تۇتاسا ءتۇستى دەپ ايتا الامىن. الماتى وبلىسىنداعى اسسامبلەيا مۇشەلەرى قايىرىمدىلىق اكسيالارىن ۇيىمداستىرىپ، ىندەتتىڭ الدىن الۋعا باعىتتالعان جۇمىستارعا بەلسەنە قاتىسقانىن ءوزىڭىز دە بىلەسىز. ونىڭ ءبارىن تىزبەلەپ جاتۋ مۇمكىن ەمەس. جالپى، الماتى وبلىسىندا ۇلتارالىق تاتۋلىقتى دامىتۋدىڭ جۇيەلى ءۇردىسى قالىپتاسقان.
– اسسامبلەيا قازاق قوعامىنداعى ماڭىزدى ينستيتۋتقا اينالعانى بەلگىلى. ۇيىمنىڭ جۇمىسىن جانداندىرۋدا مەملەكەتتىك دەڭگەيدە قابىلدانعان قانداي ءىس-شارالار پايداسىن تيگىزۋدە؟
– دۇرىس ايتاسىز، قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى ەل دامۋىندا ومىرشەڭ جوباعا اينالىپ، قازاقستاننىڭ ۇلتارالىق تاتۋلىقتى ساقتاۋداعى ءساتتى تاجىريبەسىنە كوپتەگەن ەلدەر قىزىعۋشىلىق تانىتىپ وتىرعانىن ءجيى ەستيتىن بولدىق قوي. وسى رەتتە تۇڭعىش پرەزيدەنت – ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسىن ناسيحاتتاۋ، سونداي-اق ونىڭ اياسىنداعى جوبالاردى ىلگەرىلەتۋ بويىنشا ەلىمىزدە ءتۇرلى شارالار ءوز دەڭگەيىندە وتكىزىلۋدە. ايتالىق، وتكەن جىلى ەلباسىنىڭ اتالمىش باعدارلاماسىن وبلىس كولەمىندە دارىپتەپ، جاستار جىلى مەن قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ «قازاقتانۋ» عىلىمي-اعارتۋشىلىق جوباسىن جۇزەگە اسىرۋ ماقساتىندا رايىمبەك اۋدانى، قاراساز اۋىلى مەن شالكودە جايلاۋىندا «ۇلى دالا ەلىنىڭ قوناقجاي قاسيەتى» اتتى مادەني-كوپشىلىك شاراسىن ۇيىمداستىردىق. مادەني باسقوسۋ اياسىندا اقيىق اقىن مۇقاعالي ماقاتايەۆتىڭ ولەڭدەرىن وقۋدان وبلىستىق بايقاۋ مەن «قىمىزمۇرىندىق» مەرەكەسى ۇيىمداستىرىلىپ، وندا ءار ەتنوس وكىلدەرىنىڭ جاستارى ءوز ونەرلەرىن ورتاعا سالدى.
«ۇلى دالا ەلىنىڭ قوناقجاي قاسيەتى» اتتى مادەني-كوپشىلىك شارانىڭ العاشقى كۇنىندە اۋداننان، قالادان كەلگەن بارلىق قاتىسۋشىلار الدىمەن مۇقاعالي ماقاتايەۆتىڭ تۋعان جەرى قاراساز اۋىلىنداعى ادەبي-مەموريالدى مۋزەيدى ارالادى. ودان كەيىن جوعارىدا ايتىپ كەتكەنىمىزدەي، مۇزبالاق اقىننىڭ ولەڭدەرىن مانەرلەپ وقۋدان مادەنيەت ۇيىندە وتكىزىلگەن بايقاۋدا باقتارىن سىنادى. جارىستىڭ شارتىنا سايكەس، ءار قاتىسۋشى اۆتوردىڭ ەكى ولەڭىنىڭ ءبىرىن انا تىلىمىزدە، ەكىنشىسىن وزگە تىلدە مانەرلەپ جاتقا ايتتى. وسى شاراعا قاتىسىپ، اقىننىڭ «دوس بولام دەسەڭ…» دەگەن ولەڭىن قازاق تىلىندە مانەرلەپ وقىپ، اقىننىڭ «اۆتوگراف» دەپ اتالاتىن جىر-شۋماقتارىن ورىس تىلىندە تەبىرەنىسپەن وقىدىم. مۇنداي شارالار ءبىزدى تۇتاستىرىپ، ورتاق وتانىمىز – قازاقستانعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىمىزدى نىعايتا تۇسەتىنىن بايقادىم. بايقاۋعا قاتىسقان ءاربىر ۇلت وكىلىنىڭ جانارىنان جارقىلدى بايقاپ، ولاردىڭ ەلگە دەگەن قۇرمەتىن كوردىم.
– ەلنارا حانىم، اسەرلى اڭگىمەڭىزگە راقمەت!
سۇحباتتاسقان نۇرلان اۋباكىر.
