ق ر اۋىل شارۋاشىلىعى ەل ەكونوميكاسىندا ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋدە، وڭىرلەردىڭ تۇراقتى دامۋىندا جانە جۇمىس ورىندارىن اشۋدا ماڭىزدى ءرول اتقارۋىن جالعاستىرىپ كەلەدى. مەملەكەت اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىنىڭ ىشكى جانە سىرتقى نارىقتاعى باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ارتتىرۋ ماقساتىندا جەڭىلدەتىلگەن قارجىلاندىرۋ، سۋبسيديالاۋ جانە باسقا دا شارالاردى ۇسىنۋ ارقىلى اتالعان سالانى بەلسەندى تۇردە قولدايدى.
2024 جىلدىڭ ءبىرىنشى جارتىجىلدىعىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ جالپى ءونىمى 1،6 ترلن تەڭگەگە جەتتى. بۇل ءوسىم – مال شارۋاشىلىعىنداعى ءونىم كولەمىنىڭ 3،5%-عا، وسىمدىك شارۋاشىلىعىندا ءوندىرىستىڭ 3%-عا ارتۋىنا بايلانىستى.
ءتىرى سالماقتا ەت ءوندىرۋ 4،1%-عا ءوسىپ، 878،7 مىڭ تونناعا جەتتى. ءسۇت ءوندىرىسى 4،8%-عا ارتىپ، 1،7 ملن توننانى قۇرادى، ال تاۋىق جۇمىرتقاسىن ءوندىرۋ 0،3%-عا ءوسىپ، 2،1 ملرد داناعا جەتتى. وڭىرلەر بويىنشا ەڭ جوعارى ءوسۋ قارقىنى تۇركىستان، قوستاناي، الماتى، پاۆلودار، جامبىل، قىزىلوردا جانە اتىراۋ وبلىستارىندا بايقالادى.
سونداي-اق ءبىرىنشى جارتىجىلدىقتا ىرىمشىك پەن سۇزبە ءوندىرىسى – 16،8%-عا، وڭدەلگەن كۇرىش – 11%-عا، وسىمدىك مايى – 9،3%-عا، اشىتىلعان ءسۇت ونىمدەرى – 5،6%-عا ءوستى.
وسىمدىك شارۋاشىلىعىندا جالپى ءونىم كولەمى 72 ملرد تەڭگەنى قۇرادى، بۇل وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا 3%-عا ارتىق. ەرتە پىسەتىن كوكونىس پەن ءداندى داقىلدار وسىمگە نەگىزگى ۇلەس قوستى.
سونىمەن قاتار ازىق-تۇلىك وندىرىسىندەگى نەگىزگى كاپيتالعا سالىنعان ينۆەستيسيا كولەمى 5،4%-عا ارتىپ، وتكەن جىلدىڭ سايكەس كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا 68،7 ملرد تەڭگەنى قۇرادى.
اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگى اگرارلىق سالا تيىمدىلىگىن ارتتىرۋعا جانە اگروبيزنەس ءۇشىن جاعدايدى جاقسارتۋعا باعىتتالعان ءبىرقاتار ستراتەگيالىق شارالاردى جۇزەگە اسىرۋدا.
مال شارۋاشىلىعىنداعى ستاتيستيكانى ناقتى كورىنىسكە كەلتىرۋ جۇمىستارى اياقتالدى، وسىمدىك شارۋاشىلىعىندا دا وسى سىندى جۇمىستار جالعاسۋدا. ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسىمەن جانە وبلىس اكىمدىكتەرىمەن بىرلەسكەن جۇمىس ناتيجەسىندە 2 ملن باس مال، 3 ملن توننا ءسۇت ەسەپتەن شىعارىلدى. اتالعان دەرەكتەر ىشكى نارىقتى رەتتەۋ بويىنشا جوسپارلاۋ مەن شەشىم قابىلداۋ ساپاسىن جاقسارتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
كوكتەمگى ەگىس جانە ەگىن جيناۋ جۇمىستارىنا نەسيە بەرۋدىڭ جالپى كولەمى العاش رەت 580 ملرد تەڭگەگە دەيىن جەتكىزىلدى. ۇكىمەت جىل باسىنداعى 180 ملرد تەڭگە جەڭىلدىكتى قارجىلاندىرۋعا قوسىمشا، شارۋالارعا جىلدىق 5%-بەن نەسيە بەرۋ ءۇشىن 400 ملرد تەڭگە تارتۋعا جاعداي جاسادى. بۇل سالانىڭ نەگىزگى ماسەلەسى – قارجىلاندىرۋدىڭ جەتكىلىكسىزدىگىن شەشەدى. جەڭىلدەتىلگەن قارىز قاراجاتىنىڭ جەتكىلىكتى مولشەرى ديقاندارعا جوعارى ءونىم الۋ ءۇشىن تەحنولوگيالاردى ساقتاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
قارىز الۋدى جەڭىلدەتۋ ءۇشىن قارجىلاندىرۋدىڭ تاعى ءبىر ارناسى – وڭىرلەردىڭ الەۋمەتتىك-كاسىپكەرلىك كورپوراسيالارى تارتىلدى. نەعۇرلىم يكەمدى سالىق ساياساتى مەن ءوتىنىم بەرۋدىڭ ىڭعايلىلىعى ارقاسىندا بۇل ارنا قارىز الۋشىلار تاراپىنان سۇرانىسقا يە بولدى. التى وبلىس اكك ارقىلى كوكتەمگى ەگىس جانە ەگىن جيناۋ جۇمىستارىن جەڭىلدەتىلگەن نەسيەلەۋگە 65 ملرد تەڭگە ءبولدى.
كەپىل تاپشىلىعى ماسەلەسىن شەشۋ ءۇشىن، اسىرەسە وتكەن جىلدان بەرى نەسيە بەرۋ مەرزىمىنىڭ ۇزارتىلۋىنا بايلانىستى «دامۋ» قورى ارقىلى قارىزعا كەپىلدىك بەرۋ تەتىگى ەنگىزىلدى. بۇل تەتىك قارىز سوماسىنىڭ 85%-نا دەيىنىن كەپىلدىكپەن جابۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
2024 جىلدىڭ ناۋرىز ايىنان باستاپ مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا وتاندىق تىڭايتقىشتاردى الدىن الا سۋبسيديالاۋ تەتىگى ەنگىزىلدى. بۇل – شارۋالاردى الدىن-الا وتاندىق ارزان تىڭايتقىشتارمەن قامتاماسىز ەتەتىن جاڭا ىنتالاندىرۋ مەحانيزمى. اتالعان تەتىك شەڭبەرىندە سۋبسيديالاۋ مولشەرلەمەسى 50%-دان 60%-عا دەيىن ۇلعايتىلدى. ناتيجەسىندە وتاندىق تىڭايتقىشتارعا سۇرانىس كۇرت ءوستى: ەگەر وتكەن جىلى 676 مىڭ توننا ەنگىزىلسە، بيىل 1،5 ملن توننا ەنگىزۋ جوسپارلانعان، ونىڭ 1،1 ملن تونناسى ساتىپ الىندى.
ونىمدىلىكتى ارتتىرۋدىڭ تاعى ءبىر ماڭىزدى فاكتورى – ساپالى تۇقىم پايدالانۋ. 2024 جىلى ەليتالىق سورتتاردى پايدالانۋ 9%-عا دەيىن ءوستى، بۇل – 2023 جىلمەن سالىستىرعاندا 1،9%-عا جوعارى.
قازاقستاندا تۇقىم شارۋاشىلىعى ماسەلەلەرىن جۇيەلى شەشۋ ءۇشىن اۋىل شارۋاشىلىعى داقىلدارىنىڭ سەلەكسياسى مەن تۇقىم شارۋاشىلىعىن دامىتۋدىڭ 2024-2028 جىلدارعا ارنالعان كەشەندى جوسپارى قابىلداندى. اتالعان جوسپاردا سەلەكسيا جانە تۇقىم شارۋاشىلىعى سالاسىنداعى زاڭنامالىق بازانى جەتىلدىرۋ، اۋىل شارۋاشىلىعى عىلىمىن زاماناۋي زەرتتەۋ ادىستەرىنە كوشىرۋ جانە ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارىن جاڭارتۋ شارالارى قامتىلعان.
قۇجاتتا اگرارلىق عىلىمنىڭ جانە سەلەكسيالىق-تۇقىم شارۋاشىلىعى سۋبەكتىلەرىنىڭ ماتەريالدى-تەحنيكالىق بازاسىن نىعايتۋ، سونداي-اق ءتيىمدى تۇقىم شارۋاشىلىعى جۇيەسىن قۇرۋ كوزدەلگەن. جوسپاردى ىسكە اسىرۋعا 63،4 ملرد تەڭگە ءبولىندى.
اۋىل شارۋاشىلىعى تەحنيكاسىن ليزينگكە جىلدىق 5%-بەن بەرۋ ماقساتىندا «قازاگروقارجى» اق ءۇشىن قوسىمشا 100 ملرد تەڭگە تارتۋ شارالارى ەنگىزىلدى. جوسپارلانعان قاراجاتتىڭ 32،2 ملرد تەڭگەسى يگەرىلىپ، قارجىلاندىرۋدىڭ جالپى كولەمى 450 ملرد تەڭگەگە دەيىن جەتكىزىلەتىن بولادى.
اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگى اگروونەركاسىپ كەشەنى سۋبەكتىلەرىنە جىلدىق 5% مولشەرلەمە بويىنشا نەسيە بەرۋ ءۇشىن قارجى ينستيتۋتتارىنىڭ سىياقى مولشەرلەمەلەرىن تىكەلەي سۋبسيديالاۋ تەتىگىن ەنگىزدى. بۇل تەتىك قارىز الۋشىلار تاراپىنان قۇجاتتاردى تاپسىرماي-اق سۋبسيديالار الۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. قازىرگى ۋاقىتتا ول كوكتەمگى ەگىس جانە ەگىن جيناۋ جۇمىستارىن نەسيەلەۋ ءۇشىن قولدانىلادى.
تىكەلەي سۋبسيديالاۋ قاعيداتىن ەنگىزۋ سۋ بەرۋ قىزمەتتەرىنە دە تارالدى. ەندى سۋارمالى سۋ بەرۋ قىزمەتتەرىن ساتىپ الۋ شىعىندارىن وتەۋ تىكەلەي سۋ بەرۋشىلەرگە اۋدارىم وتىنىمدەرىنىڭ تەتىگى ارقىلى جۇزەگە اسىرىلادى. سونىڭ ناتيجەسىندە تاۋار وندىرۋشىلەر سۋبسيديالاردى كۇتۋ جانە سۋ بەرۋشىلەرگە ايىرمانى تولەۋ قاجەتتىلىگىنسىز جانە ارزانداتىلعان قۇنى بويىنشا سۋارمالى سۋ بەرۋ قىزمەتتەرىن ساتىپ الاتىن بولادى. سونىمەن قاتار تىكەلەي سۋبسيديالاۋ سالاداعى سىبايلاس جەمقورلىق تاۋەكەلدەرىن ازايتادى.
بۇدان باسقا، سۋ ۇنەمدەۋ تەحنولوگيالارىن ەنگىزۋ ءۇشىن ينۆەستيسيالىق سۋبسيديالاۋدا نورماتيۆتەردى ۇلعايتۋ كوزدەلگەن. سۋ ۇنەمدەۋ تەحنولوگيالارىن ساتىپ الۋعا، سونداي-اق سۋدى الۋ جانە بەرۋ ءۇشىن ينفراقۇرىلىمدى قۇرۋعا جانە كەڭەيتۋگە جۇمسالعان شىعىنداردى وتەۋ ۇلەسى جەرگىلىكتى بيۋدجەت قاراجاتى ەسەبىنەن 50%-دان 80%-عا دەيىن ۇلعايتىلدى.
تاعى ءبىر شارا — سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ تاجىريبەسى بويىنشا ينفراقۇرىلىمدىق جوبالارعا نەسيە بەرۋ ءۇشىن قاراجات تارتۋ. تەتىكتە الەۋمەتتىك-كاسىپكەرلىك كورپوراسيالارى ارقىلى 2،5%-دىق جەڭىلدىكپەن نەسيە بەرۋ. 100 ملرد تەڭگە سوماسىنا 65 تاۋارلى ءسۇت فەرماسىن قارجىلاندىرۋ باستالدى، بۇل جىلىنا 373 مىڭ توننا قوسىمشا ءسۇت ءوندىرىسىن قامتاماسىز ەتەدى.
مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسى نەگىزىندە 2024 جىلدان باستاپ باعدارلاما باعىتتاردى كوبىرەك قامتيدى. ەندى تاۋارلى ءسۇت فەرمالارى، سۋارۋ، كوكونىس ساقتاۋ قويمالارى مەن قۇس فابريكالارىن قارجىلاندىرۋمەن قاتار، تاعى 8 باعىت قارجىلاندىرىلاتىن بولادى. ونىڭ ىشىندە ەتتى مال شارۋاشىلىعى كاسىپورىندارى، جەمىس قويمالارى، ونەركاسىپتىك جىلىجايلار، اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن تەرەڭدەتە وڭدەۋ كاسىپورىندارى جانە قۇس شارۋاشىلىعىنداعى اسىل تۇقىمدىق رەپرودۋكتورلار بار.
ۇكىمەت قايتا وڭدەلگەن ءونىمنىڭ ۇلەسىن وندىرىلەتىن شيكىزاتتىڭ 70%-نا دەيىن جەتكىزۋ ءۇشىن قايتا وڭدەۋدى دامىتۋدىڭ 2028 جىلعا دەيىنگى كەشەندى جوسپارىن ماقۇلدادى. ونى ىسكە اسىرۋعا 372 ملرد تەڭگە ءبولۋ جوسپارلانۋدا، ونىڭ 150 ملرد تەڭگەسى ينۆەستيسيالارعا جانە 222 ملرد تەڭگەسى اينالىم قاراجاتىنا جۇمسالادى.
اۋىل شارۋاشىلىعىن سۋبسيديالاۋدىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ ءۇشىن جالپى ءونىم كولەمىن ۇلعايتۋعا باعىتتالعان اگروبيزنەس ءۇشىن قارسى مىندەتتەمەلەر ەنگىزىلەدى.
