بۇعان ريزا بولماعان بايلار ونىڭ ۇستىنەن وبلىستىق باسقارماعا، اسكەري گۋبەرناتورعا جانە ودان ءارى ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنە شاعىم جاسادى. ونى 1868 جىلعى «ۋاقىتشا ەرەجەدە» بەلگىلەنگەن سايلاۋ ءتارتىبىن بۇزدى دەپ ايىپتادى. ى. التىنسارين قاراپايىم حالىقتىڭ قامىن ويلادى. ول ءوزىنىڭ پاراساتتى مىنەز-قۇلقى جانە بارىنشا ادالدىعى، حالىق الدىنداعى اتاعى مەن بەدەلىنىڭ اركاسىندا اقتالىپ شىقتى. ول ءوزىنىڭ حالىق الدىندا سويلەگەن سوزدەرىندە پاتشا ۇكىمەتىنىڭ وتارشىل اگرارلىق ساياساتىن اشىق سىنادى. پاتشا ۇكىمەتى شەنەۋنىكتەرىنىڭ وزبىرلىق ىس-ارەكەتتەرىن، ولاردىڭ جەرگىلىكتى قولشوقپارلارىن ايىپتادى.
ماسەلەن، ول 1864 جىلعى حاتىندا بىلاي دەپ جازدى: «قىزمەت بابى بويىنشا مەن بايلارمەن ءجيى قاقتىعىسىپ قالامىن. ماعان جاماندىق ويلايتىندار لاۋازىمدى ادامدار اراسىندا دا بار. ولار قورعانسىز كەدەيلەردى ارسىزدىقپەن تالاپ-توناۋدا...» ى. التىنسارين پاتشا وكىمەتىنىڭ جەرگىلىكتى حالىققا قىسىم جاسايتىن جۇگەنسىز ساياساتىن ايىپتاپ وتىردى. وعان 1880 جىلى «ورەنبۋرگسكيي ليستوك» گازەتىندە جاريالانعان ماقالالارى ايقىن دالەل. ول ءوز عۇمىرىنىڭ سوڭعى كەزىندە بىلاي دەپ جازدى: «مەن تۇبەگەيلى تەرەڭ سەنىممەن تۋعان حالقىما شامامنىڭ كەلگەنىنشە پايدامدى تيگىزسەم دەگەن نيەتىمنەن ەشقاشان باس تارتپايمىن». ى. ءالتىنساريننىڭ ءۇشان- تەڭىز ەڭبەگى قازاق حالقىنىڭ ەكونوميكالىق دامۋىنا، ءبىلىم كوكجيەگىنىڭ كەڭەيۋىنە، رۋحاني جانە مادەني گۇلدەنۋىنە يگى ىقپال ەتتى.
ونىڭ ەسىمى حالىقتىڭ ەسىندە ماڭگى ساقتالادى. بۇگىندە الماتى قالاسىنداعى قازاق مەملەكەتتىك ءبىلىم اكادەمياسى ىبىراي ءالتىنساريننىڭ ەسىمىمەن اتالادى. ەلىمىزدەگى پەداگوگتار قاۋىمىنىڭ ەڭ تاڭداۋلى وكىلدەرى جىل سايىن ى. التىنسارين اتتى توسبەلگىمەن ماراپاتتالادى. اعارتۋشى عالىمنىڭ قۇرمەتىنە جىل سايىن عىلىمي كونفەرەنسيالار وتكىزىلىپ ءتۇرادى. مۇعالىمدەردىڭ ى. التىنسارين تۋرالى جازعان حاتتارىنان : «مارقۇمنىڭ مەن قازاق دالاسىندا بولعان كەزىمدەگى بۇكىل ءومىرى ءوزىنىڭ سۇيىكتى حالقىنا ءبىلىم بەرۋ جولىنداعى اعارتۋشىلىق قىزمەتىنە ارنالدى. ول حالىق ءومىرىنىڭ قالاي بەت بۇرىپ بارا جاتقانىن مۇقيات باقىلاپ وتىردى جانە ونى تەرەڭ تۇسىنە ءبىلدى... مۇعالىمدەرگە قاتاڭ تالاپتار قويدى، ءاربىر ىسكە بارىنشا ۇقىپتى قاراۋدى تالاپ ەتتى، ول ءوز مىندەتىنە ءجۇردىم- باردىم قاراپ، جۇمىستى شالا-شارپى ورىندايتىنداردى قاتاڭ جازالاپ وتىردى.
وقۋ ءىسىن ءوزى قانداي جانىن سالا جاقسى كورسە، ءوز ينسپەكسياسىنا قاراستى مۇعالىمدەردەن دە تاپ سونى تالاپ ەتتى. ول ءوزىنىڭ شىن جۇرەكتەن شىققان تارتىمدى اڭگىمەلەرى ارقىلى مۇعالىمدەردى وقۋ ىسىنە شىن نيەتتەرىمەن قۇلشىنىپ، ادال ەڭبەك ەتۋگە جۇمىلدىرا بىلەتىن. جۇرتتىڭ كوز الدىندا ءبىزدى سونشالىقتى جوعارى باعالايتىن، وزگەلەردى مۇعالىمدەرگە ەڭ ادال نيەتتى ازاماتتار رەتىندە زور قۇرمەتپەن ءارى ماقتانىشپەن قاراۋعا ءماجبۇر ەتتى. ول ءاردايىم قاسىنان مۇعالىمدەردى قالدىرماي، وزىمەن بىرگە ەرتىپ الا كەتەتىن، ولارسىز ساپارعا سيرەك شىعاتىن. ول اسىرەسە جاس قازاق مۇعالىمدەرىنە ەرەكشە قامقورلىقپەن سۇيسىنە قارايتىن... ونى مۇعالىمدەر دە جانىنداي جاقسى كورەتىن... ول ءوزىنىڭ جەكە ومىرىندە دە وتە سۇيكىمدى، جومارت جۇرەكتى اق كوڭىل ادام بولدى. ونىمەن قاشان بولسا دا، قانداي ماسەلەمەن بولسا دا ەمىن-ەركىن اشىق سويلەسۋگە، اقىل-كەڭەس سۇراۋعا مۇمكىن ەدى. قاشان بولسا دا اق كوڭىل ادال نيەتىمەن اقىلىن ايتۋعا، ءتىپتى ناقتى ىسىمەن كومەكتەسۋگە ءارقاشان ءازىر تۇراتىڭ. قازاق حالقى دا ونى قاتتى قۇرمەتتەيتىن. ولاي ەتەتىن تولىق ءجونى دە بار ەدى: ونىڭ ەسىگى كەلەم دەۋشىلەردىڭ قاي-قايسىسىنا بولسا دا ءارقاشان اشىق تۇراتىن.
ول ءوزىنىڭ اقىل- كەڭەسىن بەرۋمەن عانا شەكتەلمەي، قيىن-قىستاۋ كەزدە قينالىپ كەلگەن ادامعا ءوز قالتاسىنان اقشا دا بەرىپ جىبەرەتىن، كەيىن ونى كوبىنەسە قايتارىپ الا دا بەرمەيتىن. ورىس تۇرعىندارى دا وعان قايىرىمدى دا ادىلەتتى ادام رەتىندە سىي-قۇرمەتپەن قارايتىن. قوستانايدىڭ زيالى قاۋىمى ونى ساعىنا كۇتەتىن. ويتكەنى ول كوپشىلىكپەن ورتاق ءتىل تابىسىپ سويلەسەتىن، وتىرىستىڭ ءسانىن كىرگىزەتىن، كوڭىلدى دە سۇيكىمدى اڭگىمەلەر ايتاتىن... (ءمۇعالىم ف.د. سوكولوۆتىڭ ەستەلىگىنەن)
