مەملەكەتتىڭ ءۇش جىلدا ءبىر بولەتىن قارجىسىنىڭ قورىتىندىسى كەزىندە قازاقستاندا عىلىمنىڭ دامۋىنا باعا بەرۋ مۇمكىن ەمەس. بىزدىڭشە، عىلىمعا باعا بەرۋ ءۇشىن بايقاۋدىڭ قورىتىندىسىن كۇتىپ وتىرۋدىڭ دا قاجەتى جوق. ال ءدال وسى كەزدە بەرىلگەن باعا ەشتەڭەنى ايقىنداپ بەرە الماسى انىق.
الەۋمەتتىك جەلىدە كەيبىرەۋلەر عىلىمي-تەحنيكالىق جوبالارعا باعا بەرەگەن شەتەلدىك ساراپشىلاردىڭ باعاسى نەگە ەسەپكە الىنبايدى دەپ رەنىشىن ءبىلدىردى. ءيا، لوگيكاعا سىيىمدى سۇراق.
عىلىمنان الىس جۇرگەن ادامدار «شەتەلدىك ساراپشىلار تاراپانىن جوعارى باعا العان عىلىمي جوبالار نەگە ۇلتتىق عىلىمي كەڭەستىڭ سىنىنان نەگە وتە الماعان، ەگەر ولاردىڭ باعاسى ەسكەرىلمەسە وزگە ەلدىڭ ساراپشىلارىنا مەملەكەت قارجىسىن نەگە جۇمسايمىز» دەپ ايتۋدا.
وسى رەتتە شەتەلدىك ساراپشىلاردىڭ باعاسى نە ءۇشىن كەرەك دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرسەك. كەيبىرەۋلەر شەتەلدىك ساراپشىلاردىڭ باعاسى تەك عىلىمي جوبالاردى قارجىلاندىرۋ ءۇشىن عانا قاجەت دەپ ويلايدى. شىندىعىندا بۇل باعىتتاعى جۇمىستاردىڭ اۋقىمى كەڭ ەكەنىن كوپشىلىك بىلە بەرمەيدى.
ايتالىق، قازاقستان «بولون ۇردىسىنە» مۇشە بولعان كۇننەن باستاپ، عىلىمي ىنتىماقتاستىق اياسى كەڭەيتۋگە بەت بۇرعانى بەلگىلى. قازىرگى تاڭدا عالىمدار وزدەرى مەن وزدەرىنىڭ جۇمىسى عىلىمي ترەندتە بولۋى ءۇشىن شەتەلدىڭ يمپاكت-فاكتورلىق كورسەتكىشى جوعارى عىلىمي جۋرنالدارىنا ماقالا جاريالاپ، جوعارى سىلتەمەلىك كورسەتكىشكە يە بولۋعا ۇمىتىلادى. بۇل الەمدىك عىلىمي كەڭىستىكتە ءجۇرىپ جاتقان ءۇردىس.
بۇدان قازاقستاندا شەت قالماۋى كەرەك. تاۋەلسىزدىك جىلدارى قازاق عالىمدارى عىلىمي ىنتىماقتاستىق اياسىن بارىنشا كەڭەيگەنىن كەز كەلگەن عالىم مويىندايدى. وسىنىڭ ناتيجەسىندە قازاق عالىمدارى عىلىمي-زەرتتەۋ جۇمىستارىن جوعارى دەڭگەيدە جۇرگىزىپ، وزدەرىنىڭ كۇش-قۋاتىن دۇنيەجۇزىنە تانىتتى.
ءقازىر ەلىمىزدەگى دامىعان ەلدەردەگى ىرگەلى عىلىمي مەكەمەلەرمەن تىعىز قارىم-قاتىناس ورناتقان جوو مەن عزي وتە كوپ. وسى ءۇردىستىڭ ءبارى قازاقستاندا عىلىمنىڭ وڭ باعىتتا دامۋىنا ىقپال ەتكەنى ءسوزسىز.
ەگەر بىزدەر وتاندىق عالىمداردىڭ عىلىمي جوبالارىن شەتەلدىك ساراپشىلاردىڭ قاراۋىنا جىبەرۋدى توقتاتساق، قازاقستاننىڭ دامىعان ەلدەر اراسىنداعى عىلىمي ىنتىماقتاستىعىنا سىزات تۇسەتىنىن ۇمىتپاۋىمىز كەرەك.
بۇگىندە عىلىمي جوبالار دايىنداعان عالىمدارىمىز ءوز جۇمىستارىن ساپالى جازۋعا تىرىسادى. بۇل قاجەت پە؟ ارينە قاجەت. وسى ءبىر جايتتان-اق مەملەكەتتىك عىلىمي-تەحنيكالىق ساراپتاما (معتس) قازاق عىلىمىنا ساپا كىرگىزىپ، ءجۇزىن جارىق قىلعانىن بايقاۋعا بولادى.
تاعى ءبىر ماسەلە بىزدە بىلايعى جۇرت عالىمدار قاندايدا ءبىر قۇرىلعىنا ويلاپ تاۋىپ، ەلدىڭ يگىلىگىنە جاراتۋى كەرەك دەپ بەيكۇنا ويعا بوي بەرىلەتىنى جاسىرىن ەمەس. بۇل وتكەن عاسىردىڭ 70-80 جىلدارىنداعى ۇعىم-تۇسىنىك.
ءقازىر عىلىمنىڭ دامۋى كۇردەلەنىپ كەتكەن. ءبىر ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن دۇنيەجۇزىنىڭ تۇتاس عالىمدارى جابىلىپ، جۇمىس ىستەۋدە. ال ءبىز بولساق، سول كەڭەس زامانىنداعى ولشەمگە سالىپ، قازاقستاندا عىلىم دامىپ جاتقان جوق دەپ ايعايعا اتتان قوسۋمەن كەلەمىز. شىندىعىندا قازاقستاندا عىلىم دامىپ جاتىر. ونى كورەتىن كورەتىن كوز، كوكىرەككە تۇيەتىن پاراسات كەرەك.
بۇگىندە تۇتاس ءبىر ەلدىڭ عىلىمى ءتيىمدى باعىتتا دامىپ جاتقانىن انىقتاۋ ءۇشىن عالىمداردىڭ عىلىمي ماقالالاردى كوپتەپ جاريالاپ، عىلىمي جۇمىستاردىڭ جوعارى سىلتەمەلىك كورسەتكىشكە يە بولعانىمەن ەسەپتەلەدى.
ال ءبىز بولساق، عالىمدارىمىز كەسەك ءبىر دۇنيەنى ويلاپ تاپادى دەپ بايبالام سالۋعا اۋەسپىز. بۇل دۇرىس ەمەس.
قازىرگى تاڭدا قازاقستاندا عىلىم ورتالىق ازيا ەلدەرىمەن سالىستىرعاندا جوعارى دەڭگەيدە دامىپ كەلەدى. مۇنى ەشكىم جوققا شىعارا المايدى.
بۇگىندە عىلىمنىڭ كۇردەلەنگەنى سەكىلدى عىلىمي-زەرتتەۋ جۇمىستارىنىڭ ناتيجەلەرىن كوممەرسيالاۋ ءىسى وزەكتى ماسەلەگە اينالىپ وتىر. عالىمدارىمىز قاندايدا ءبىر ءدارى ويلاپ تاپسا، وعان كلنيكالىق سىناق جۇرگىزۋ، سەرتيفيكات الۋ سىندى ءتيىستى جۇمىستار كوپ ۋاقىتتا الاتىنى بەلگىلى. الداعى ۋاقىتتا ءتيىستى ورگاندار وسى باعىتتاعى جۇمىستاردى وڭتايلاندىرۋعا كۇش سالۋى كەرەك.
سونىمەن قاتار قازاق عالىمدارىنىڭ ماڭىزدى عىلىمي-زەرتتەۋ جۇمىستارىنىڭ ناتيجەلەرىن وندىرىسكە ەنگىزۋگە ەلىمىزدەگى ۇلتتىق كومپانيالار مەن حولدينگتەر دە مۇددەلى بولۋى كەرەك. بۇل بىرەۋلەر ويلاعانداي ءبىر عانا – ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترىلىگى اتقاراتىن شارۋا ەمەس. عىلىمنىڭ پايداسىن كورۋگە تۇتاس قوعام مۇددەلى بولۋىمىز كەرەك.
نۇرلان جۇماقانوۆ، «ۇمعتسو» اق قوعاممەن بايلانىس ءبولىمى جەتەكشىسى
