ءورىسى كەڭەيگەن الاڭ
شاراعا «ۇلتتىق عىلىمي-تەحنيكالىق اقپارات ورتالىعى» اق-ى پرەزيدەنتى ءادىل ىبىرايەۆ، «تەحنولوگيالىق دامۋ جونىندەگى ۇلتتىق اگەنتتىك» اق باسقارۋشى ديرەكتورى سايابەك قاناحين، «تابىس» ۆەنچۋرلىك تاۋەكەل ينۆەستيسيالىق قورى» اق پرەزيدەنتى ولجاس سىزدىقوۆ، ەۋرازيالىق وداقتىڭ عىلىمي زەرتتەۋلەر مەن يننوۆاسيالار بويىنشا «كوكجيەك-2020» باعدارلاماسىنىڭ ۇلتتىق ۇيلەستىرۋشىسى كاميلا ماعزييەۆا قاتىستى. قازىرگى تاڭدا عىلىمي-زەرتتەۋ جۇمىستارىن كوممەرسيالاندىرۋ ماڭىزدى باعىتتاردىڭ بىرىنە اينالىپ وتىرعانى بەلگىلى. جالپى عىلىم مەن ءوندىرىستىڭ اراسىنداعى بايلانىستى كەڭەيتۋ ۇكىمەتتىڭ الدىندا تۇرعان ماڭىزدى جۇمىستاردىڭ ءبىرى ەكەنى داۋسىز. ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ ناقتى 100 قادامىندا دا عىلىمدى كوممەرسيالاندىرۋ ىسىنە ايرىقشا كوڭىل بولىنگەنى بەلگىلى. وسى رەتتە «ۇلتتىق عىلىمي-تەحنيكالىق اقپارات ورتالىعى» بيزنەس پەن عىلىمنىڭ اراسىنداعى بايلانىستى تەرەڭدەتۋ ىسىنە ءبىرىنشى بولىپ ءوز ۇلەسىن قوسىپ وتىر. ەكىنشى رەت ۇيىمداستىرىلعان بۇل شارا اۋقىمى كەڭەيە تۇسكەنىن بايقادىق. بۇل عىلىمي جوباسىنا الەۋەتتى ينۆەستور ىزدەگەن وزبەكستان مەن قىرعىزستاننان عالىمدار قاتىسىپ، وزدەرىنىڭ جوبالارى جايىندا كاسىپكەرلەر قاۋىمىنا ەگجەي-تەگجەيلى بايانداپ بەردى. ءوز كەزەگىندە ايتۋلى باسقوسۋدى ۇيىمداستىرۋشى «ۇعتاو» اق عىلىمي-تەحنيكالىق قىزمەتتى جۇيەلەۋ جانە قورىتىندىلاردى باعالاۋ دەپارتامەنتىنىڭ ديرەكتورى رۋسلان جانعازى مىرزا جيىنعا پولشا مەن وڭتۇستىك كورەيادان الەۋەتتى ينۆەستورلار ارنايى كەلىپ قاتىسقانىن العا تارتتى. سونداي-اق ول الداعى ۋاقىتتا عالىمدار مەن ينۆەستورلاردىڭ باسىن قوساتىن بۇل شارانىڭ اۋماعىن كەڭەيتە تۇسەتىندىگىن مالىمدەدى.
[caption id="attachment_10801" align="alignleft" width="257"]
ءادىل ىبىرايەۆ، "ۇعتاو" اق-ى پرەزيدەنتى[/caption]
ديالوگ الاڭى ستارتاپتاردىڭ عىلىمي-تەحنيكالىق جوبالارىنا قارجى كوزدەرىن تارتۋ، يننوۆاسيالىق سالاداعى سۋبەكتىلەر اراسىندا كەلىسىمشارت جاسالۋىنا ىقپال ەتۋدى كوزدەيدى. قاتىسۋشى تاراپتار باسقوسۋدا ىسكەرلىك ورتانىڭ، ينجەنەرلىك جانە ءعىلىم-بىلىم سالاسىنىڭ، عىلىمي-زەرتتەۋ ناتيجەلەرىن كوممەرسيالاندىرۋ ماسەلەلەرىن جان-جاقتى تالقىلادى. ايتا كەتەيىك، ديالوگ الاڭىنىڭ ءبىرىنشى وتىرىسى اعىمداعى جىلدىڭ 18 ناۋرىزىندا وتكەن بولاتىن.
ەكىنشى ديالوگ الاڭىنىڭ قاتىسۋشىلارى پەرسپەكتيۆالىق عىلىمي-تەحنيكالىق زەرتتەمەلەردى جالپى قوعام مەن ەكونوميكانى دامىتۋداعى عىلىم مەن بيزنەس اراسىنداعى ارىپتەستىك بايلانىستىڭ فورمالارى مەن ادىستەرى ماسەلەلەرىن تالدادى. يننوۆاسيالىق جوبانى كوممەرسياليزاسيالاۋ، جاڭا زەرتتەمەلەردى نارىقتا كادەگە جاراتۋ جانە تۇتىنۋشى ءۇشىن كۇرەس كوزقاراستارى تۇرعىسىنان قارالىپ، ناقتىلى انىقتالعان شەكتەۋلەر مەن وزەكتى ماسەلەلەرى ءسوز بولدى. ماشينا جاساۋ، فارماسيەۆتيكا، اگروسەكتور، مەديسينا، IT-تەحنولوگيا، بيوتەحنولوگيا، حيميا ونەركاسىبى، مۇناي ءوندىرۋ، ەنەرگەتيكا جانە تاۋ-كەن ءىسى سالالارىنداعى جوبالار تانىستىرىلدى.
ءسۇت ءوندىرىسى وركەندەيتىن جوبا
قازاقستاندا جىلىنا 860 مىڭ توننا ءسۇت ونىمدەرى تۇتىنىلسا، ونىڭ 85%-ى ءوز ونىمدەرىمىز. وسى سۇتتەن ىرىمشىك مەن سۇزبە جاساۋعا 43،5 مىڭ توننا ءسۇت پايدالانىلادى. قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدە ءسۇت ونىمدەرىن وندىرەتىن وتاندىق وندىرۋشىلەردىڭ قاتارى جىل وتكەن سايىن كوبەيىپ، سايكەسىنشە، ولارعا دەگەن سۇرانىس ارتىپ كەلەدى. «ۇعتاو» اق-ى ۇيىمداستىرعان شارادا پروفەسسور، تەحنيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى تامارا تۋلتابايەۆانىڭ وسىمدىك قوسىمشالارىن پايدالانا وتىرىپ قۇرامدى ىرىمشىك ءوندىرۋ ءادىسىن ۇسىندى. سەمەي قالاسىنداعى قازاق قايتا وڭدەۋ جانە تاماق ونەركاسىبى عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى ماماندارى جاساعان جوبانىڭ ارتىقشىلىقتارى كوپ. مىسالى، قۇرامدى ىرىمشىك اعزانى اقۋىز مولشەرىمەن تولىققاندى قامتاماسىز ەتەدى. سونىمەن قاتار قۇرامدى ىرىمشىكتىڭ تاعامدىق جانە بيولوگيالىق قۇندىلىعى جوعارى، وسى تەحنولوگيا ناتيجەسىندە تاعام ونىمدەرىنىڭ اسسورتيمەنتى دە ارتا تۇسپەۋگە بولادى ەكەن.
ءارتۇرلى قۇرامدى ءونىمدى الۋ تەحنولوگياسىنىڭ ناتيجەسىندە بەلگىلى فيزيولوگيالىق-بيولوگيالىق باعىتتاعى ارتىقشىلىقتار بار. ماسەلەن، ءسۇت شيكىزاتى مەن ونىڭ كومپونەنتتەرى ماي، اقۋىز جانە اقۋىز ىركىتى رەسۋرستاردى ساقتاۋعا باعىتتالعان. قۇرامىنداعى وسىمدىك قوسىمشالارىنىڭ ارقاسىندا ىرىمشىكتەر جوعارى بيولوگيالىق قۇندىلىققا يە بولادى. جاڭا تەحنولوگيامەن وندىرىلەتىن ءونىمنىڭ نارىقتا باسەكەلەستەرى دە جوق ەمەس. مىسالى، Agrotecnica كومپانياسى ءداستۇرلى جانە تابيعي ساپالى سورتتى ىرىمشىكتەردى رەسەيمەن سالىستىرعاندا الدەقايدا تومەن باعامەن ۇسىنىپ، سانيتارلىق تالاپتاردى قاتاڭ ساقتايدى. ءبىراق كەمشىلىگى – ءارتۇرلى تۇراقتاندىرعىشتاردى قولدانىپ، قۇرعاق ءسۇتتى پايدالانادى. ۋكرايندىق «تم پيرياتين» وندىرۋشىلەرى دە تابيعي سۇتتەن ىرىمشىكتەردىڭ سان الۋان تۇرلەرىن وندىرەدى. ءبىراق تاسىمالداۋ بارىسىندا ساپا كورسەتكىشتەرى بۇزىلاتىن بولسا كەرەك. ال ءبىز ءسوز ەتىپ وتىرعان وتاندىق تەحنولوگيا وندىرىسكە ەنگىزىلسە، تۇتىنۋشى ءونىمدى ارزان باعاعا ساتىپ الادى. ءونىم قۇرامىندا جارتىلاي فابريكات جانە وزگە دە قوسىمشالار مۇلدە بولمايدى. سونىمەن قاتار بۇل جوبانى شيكىزاتتى 100% قولداناتىن قالدىقسىز تەحنولوگيانىڭ قاتارىنا جاتقىزۋعا بولادى. ءونىم 7-عا اپتا دەيىن جارامدى بولادى. بۇل وزگە باسەكەلەس ونىمدەرمەن سالىستىرعاندا الدەقايدا ۇزاعىراق. ەگەر جوبا وندىرىسكە ەنگىزىلسە، حالىقتىڭ ساپالى ءسۇت ونىمدەرىنە دەگەن سەنىمى ارتىپ، سۇرانىس كوبەيە تۇسپەك.
كەن ءوندىرۋدىڭ ءتيىمدى تەحنولوگياسى
[caption id="attachment_10803" align="alignleft" width="391"]
جەلدەن قۋات كوزىن وندىرەتىن كوپ قاباتتى قوندىرعىنىڭ ۇلگىسى[/caption]
ە.ا.بوكەتوۆ اتىنداعى قارمۋ جانىنداعى «زەرتتەۋدىڭ فيزيكا-حيميالىق ادىستەرى» ينجەنەرلىك باعىتىنداعى زەرتحانا عالىمدارى جاساعان تاۋ-كەن جانە مەتاللۋرگيا وندىرىسىندە مەتالداردى نەگىزى از كەندەردەن، قالدىقتاردان گيدرويمپۋلستى قۋات ەنەرگياسىنىڭ كومەگىمەن الۋ جوباسى ينۆەستورلاردى قاتتى قىزىقتىردى. ويتكەنى بۇگىندە مەتالل كەندەرىن ءوندىرۋ مەن قايتا جاساۋ ءارتۇرلى اگرەگاتتىق جاعدايداعى ۇلكەن قالدىقتاردىڭ بولىنۋىمەن سيپاتتالۋدا. ميللياردتاعان توننا مەتالل كەندەرى بىرنەشە وڭدەۋدەن وتەدى. تاۋ-كەن جانە مەتاللۋرگيا وندىرىسىندە قايتا وڭدەۋ نىسانىنا قوقىس، ۇنتاق، شايىلعان سۋ جانە وزگە دە قالدىقتار كوپتەپ شىعاتىنى بەلگىلى. ال وسىلاردان جيناقتالعان تاۋ-كەن قالدىقتارى عالامشارىمىزداعى ەكولوگيالىق جاعدايدى ناشارلاتۋدا. جىلىنا ەلىمىزدە تاۋ-كەن ءوندىرىسى مەن كەن ورىندارىن قايتا وڭدەۋدەن قالاتىن قالدىقتاردىڭ 234 700 توننانى قۇرايدى ەكەن. وسىعان بايلانىستى پايدالى قازبالاردى تولىقتاي پايدالانۋعا باعىتتالعان جاڭا ەكولوگيالىق تازا تەحنولوگيا قۇرۋ ماڭىزدى بولىپ وتىر. اتالمىش ماسەلەنى مينەرالدى شيكىزاتتاردى گيدرويمپۋلستى قۋاتتا قايتا وڭدەۋدە جاڭا ەلەكتروحيميالىق ادىستەر قولدانىپ شەشۋگە بولادى ەكەن. جاڭا تەحنولوگيانى جاساۋشى عالىمدار گيدرويمپۋلستى قۋات كومەگىمەن شيكىزاتتى وڭدەۋدە تاجىريبەلىك قوندىرعىسىن جاساعان. بۇل تەحنولوگيانىڭ ءوز ارتىقشىلىقتارى بار. مىسالى، ەلەكتر ەنەرگياسىن مەحانيكالىق ەنەرگياعا اينالدىرۋ، بۇل كەزدە ونىڭ پاك-ى 80%-عا دەيىن كوتەرىلەدى. ەنەرگيا بەلگىلەنگەن نۇكتەدە عانا وتكىزىلەدى جانە بۇل ۇدەرىس قۋات پارامەترلەرى وزگەرسە دە وڭاي رەتتەيدى.
بۇگىندە ەلىمىزدە مۇنداي شيكىزاتتاردى وڭدەيتىن تەحنولوگيا جوق. ونىڭ بالاماسى تەك بەلورۋسسيا، جۇڭگو جانە رەسەيدە بار. مەتالدى شيكىزاتتان ايىرۋدا وندىرىستىك قوندىرعىدان تاجىريبەلىك ۇلگى الىندى. ءبىراق الىنعان ۇلگى ۇلكەن ونىمدىلىك كورسەتكىشىنە ەسەپتەلمەگەن. شيكىزاتتىڭ ءاربىر ءتۇرى قوسىمشا تەحنولوگيالىق زەرتتەۋلەردى قاجەت ەتەدى. اتالمىش جوبانى قارجىلاندىرۋ بۇگىندە كاسىپكەرلەر مەن ينۆەستورلاردىڭ قولىندا. جوبا جۇزەگە اسىرىلاتىن بولسا، كەن قالدىقتارى پايداعا جاراپ، ولاردان ءتۇرلى زاتتار جاساۋعا بولار ەدى. بۇل ءوز كەزەگىندە ەكولوگيانى تازا ساقتاۋمەن قاتار، ەكونوميكانىڭ وركەندەۋىنە دە سەپتىگىن تيگىزەرى انىق.
ارايلىم بيمەندييەۆا،
«ۇعتاو» اق قوعاممەن بايلانىس ءبولىمى قىزمەتكەرى.
