بۇگىن ءماجىلىستىڭ «حالىقتىڭ كوشى-قونى» تۋرالى زاڭ جوباسىن تالقىلاۋعا ارنالعان جەتىنشى وتىرىسى بولىپ ءوتتى.
«كوشى-قونى» زاڭى دەگەنىمىزبەن، وسى ءبىر زاڭعا بايلانىستى بىرنەشە زاڭدى تۇگەل وزگەرتۋگە، تولىقتىرۋعا تۋرا كەلەدى ەكەن. ۋاقىتتىڭ ءبىراز سوزىلىپ بارا جاتقانى سوعان بايلانىستى بولىپ وتىر. بۇل جونىنەن «نەگە تەز بولا قويمايدى؟!» دەپ، كىنالاۋ ورىنسىز. ابدەن تالقىلاپ، كەمەلدى ەتىپ قابىلداعان، ارينە، قانداستارىمىزعا دۇرىس بولماق. دەگەنمەن، كوبى ءبىتىپ، ازى قالدى. ۇكىمەتتەن شەشىلىپ، جاسالىپ كەلگەن وزگەرىستەر باياعىدا ماقۇلدانىپ بولدى. ەندىگى قارالىپ، تالقىعا ءتۇسىپ جاتقان ماسەلە – ءبىزدىڭ تاراپىمىزدان ۇسىنىلعان ۇسىنىستار. بۇگىن سونىڭ ءبىر قاتارى وتىرىستىڭ اڭگىمە ارقاۋىنا اينالدى.
اتاپ ايتار بولسام، ول – مىنا ۇسىنىستار:
ءبىرىنشى قارالعان، اتى شۋلى ەكى انىقتاماعا بايلانىستى 49-باپتىڭ 2) جانە 9) تارماقتارى.
دەپۋتات الدان سمايىل 9) تارماقشادا كورسەتىلگەن «اۋىر نەمەسە اسا اۋىر قىلمىس جاساعانى ءۇشىن سوتتالعاندىعى بولعان نە بولماعاندىعىن» انىقتۋدى ىشكى ىستەر ورگاندارىنىڭ وزدەرىنىڭ قۇزىرەتىنە قالدىرۋدى ۇسىندى.
دەپۋتات گۇلنار سەيىتماعامبەتوۆا مەن باقىتبەك سماعۇل 2) تارماقشانى «ەتنيكالىق قازاقتاردى قوسپاعاندا، سوتتالعانعا دەيiن تۇراقتى تۇرعىلىقتى جەرi قازاقستان رەسپۋبليكاسىنان تىس بولعان، باس بوستاندىعىنان ايىرۋ ورىندارىنان بوساتىلعان؛» دەپ، «9) تارماقشاداعى «اۋىر نەمەسە» دەگەن سوزدەر «ەتنيكالىق قازاقتاردى قوسپاعاندا، اۋىر نەمەسە» دەگەن سوزدەرمەن اۋىستىرىلسىن» دەپ وزگەرتۋ تۋرالى ۇسىنىستارىن ورتاعا قويدى.
نەگىزى، ءبىز «سوتتالعانعا دەيiن تۇراقتى تۇرعىلىقتى جەرi قازاقستان رەسپۋبليكاسىنان تىس بولعان، باس بوستاندىعىنان ايىرۋ ورىندارىنان بوساتىلعان؛» دەگەن 2) تارماقشانى ءبىرجولا الىپ تاستاۋدى، 9) تارماقشادا كورسەتىلگەن «اۋىر نەمەسە اسا اۋىر قىلمىس جاساعانى ءۇشىن سوتتالعاندىعى بولعان؛» (نە بولماعانىن) انىقتۋدى ىشكى ىستەر ورگاندارىنىڭ وزدەرىنىڭ قۇزىرەتىنە بەرۋدى ۇسىنعامىز.
زاڭگەر ماقسات نۇرىپباي وسى ەكى تارماقشانىڭ دا الدىنا «ەتنيكالىق قازاقتاردى قوسپاعاندا»دەگەن ءسوزدى قوسۋدى قۇپ كورگەن بولاتىن.
اتالمىش زاڭنىڭ 14-بابىندا ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك ورگانىنىڭ قۇزىرەتى كورسەتىلگەن. سوندا «3-1) كوشىپ كەلۋشىلەردىڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا ۋاقىتشا جانە تۇراقتى تۇرۋىنا رۇقسات بەرۋدى كەلىسەدى؛» دەپ جازىلعان.
بۇگىن مەن وسى تارماققا سىلتەمە جاساي وتىرىپ، «ۇقك-نىڭ دالەلدى شەشىمدەرى بولعان جاعدايدا عانا سول ەتنيكالىق قازاقتاردى تۇراقتى تىركەۋگە تۇرۋ قۇقىعىنان ايىراتىن تارماق ەنگىزىلسىن» دەگەن ويىمدى ايتتىم. قالعان قازاقتارعا توسقاۋىل قويماي، تۇراقتى تىركەۋگە الا بەرۋ كەرەك دەدىم.
ءبىر قىزىعى، ءىىم كوشى-قون پوليسياسى دەپارتامەنتىنىڭ وكىلدەرى وسى ۇسىنىستاردىڭ بارىنە قارسى بولدى.ەكى انىقتامانى جۇڭگو جاعىنىڭ بەرمەيتىنىن، سوعان بايلانىستى نەشە مىڭداعان قانداستارىمىزدىڭ تۇراقتى تىركەۋگە تۇرا الماي وتىرعانىن، كوپتەگەن وتباسىلاردىڭ كەرى كوشكەلى جاتقانىن بىلە تۇرىپ، وزگەرىس ەنگىزۋگە قۇلىقسىز. نە وزدەرى ءتيىمدى جوبا ۇسىنبايدى. سۇرادىق، تاۋەلسىزدىك جىلدارىنان بەرى ەلىمىزدەن قانشا ميلليون وزگە ۇلت وكىلدەرى ءوز وتاندارىنا كوشىپ كەتتى، سولاردىڭ ءبىر دە بىرەۋى سوتتىلىعى تۋرالى انىقتاما سۇراماپتى. تەك، رەسەي عانا اندا-ساندا سۇرايتىن كورىنەدى. ونىڭ وزىندە جەكە ادامدار ەمەس، قۇزىرلى ورىندارى. ال، بىزدە نەگە سۇرالۋى ءتيىس؟ جاۋاپ جوق! ابدەن مەزى بولعان حالىق قالاۋلىلارى اشۋعا باستى. كەلەسى وتىرىسقا دەيىن وڭتايلى جوبا جاساپ كەلۋدى تاپسىردى جانە وتىرىسقا وسى سالاعا جاۋاتى ىشكى ىستەر ۆيسە-مينيستردىڭ ءوزىن شاقىراتىن بولدى.
ەكىنشى كەزەكتە وقۋ ماقساتىندا كەلەتىن ەتنيكالىق قازاقتارعا كەزەكسىز ۆيزا بەرۋ (ن.ءسابيليانوۆ ارقىلى ۇسىنىلعان)؛ شەتەلدەن كەلىپ جوعارى وقۋ ورىندارىنا وقۋعا تۇسكەن ۇلتى قازاق ستۋدەنتتەردىڭ جاتاقحانادا تۇراقتى تىركەۋگە تۇرىپ، ازاماتتىق الۋى (گۇلنار سەيىتماعامبەتوۆا ارقىلى ۇسىنىلعان)؛ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتارىنىڭ بولىنگەن وتباسىن بىرىكتىرۋ ماقساتىندا شەتەلدەگى تۋىستارىن ءوز كەپىلدىكتەرى ارقىلى شاقىرۋ نەگىزدەمەسىن (كوشى-قون شاقىرتۋىن) زاڭمەن بەكىتۋ؛ ورالمانداردىڭ ۇراقتى تىركەۋگە تۇرۋدا قازاقستان رەسپۋبليكاسى اۋماعىنداعى كەز-كەلگەن مەديسينالىق ورتالىقتان سپراۆكا الۋى سىندى ۇسىنىستار كەزەك-كەزەگىمەن تالقىعا سالىندى.
مۇنىڭ ءبارى بۇرىنعى زاڭدا بولعان، قانداستارىمىز كەزىندە يگىلىگىن كورگەن جەڭىلدىكتەر ەدى. نەگە ەكەنى، كىم الىپ تاستاعىنى بەلگىسىز، ءقازىر جوق. ونىڭ ۇستىنە، بۇلار قانداستارىمىز ءۇشىن وتە كەرەك.
قاراڭىز، ورالماندار تۇراقتى تىركەۋگە تۇرۋ، ازاماتتىق الۋ ءۇشىن مىندەتتى تۇردە مەديسينالىق تەكسەرۋدەن وتەدى. ءبىراق شالعاي اۋدانداردىڭ كەيبىرەۋىندە ولاردى تەكسەرىستەن وتكىزەتىن مەديسينالىق قۇرال جوق. مىسالى، اقمولا وبلىسىنىڭ قورعالجىن اۋدانىنا سولاي. ۋاقىتشا تىركەلگەن ورالمان وتباسى مۇشەلەرى تۇگەلىمەن مەديسينالىق تەكسەرۋدەن ءوتۋ ءۇشىن استانانى باسىپ ءوتىپ، سوناۋ كوكشەتاۋعا بارۋىنا تۋرا كەلەدى. نەگە كوكشەتاۋدان گورى ىرگەسىنە جاقىن ورنالاسقان استانانىڭ مەديسينالىق ورتالىقتارىنان بۇل قۇجاتتى الا سالۋىنا بولماسقا؟!!
...
ايتپاقشى، الدان اعا سمايىل وتىرىس باستالعالى ۇسىنىپ كەلە جاتقان تاعى ءبىر اسا كەرەك ۇسىنىس تالقىلاندى بۇگىن. ول – «ەتنيكالىق قازاقتاردىڭ تابيعي اپاتتىڭ، ەكونوميكالىق داعدارىستىڭ جانە ەتنيكالىق قاقتىعىستىڭ سالدارىنان بولاتىن ماجبۇرلىك كوشى-قونى».
قۇداي ۇرعاندا، بۇل ۇسىنىسقا دا ق ر دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە الەۋمەتتىك دامۋ مينيسترلىگى تىس-تىرناعىمەن قارسى بوپ كەلەدى. بۇگىندە ءسويتتى. قازاق تىلىنەن ماقۇرىم ۆيسە-مينيستر داۋلەت ارعىندىقوۆ ەكى قولىن توبەسىنە قويىپ بەتپاقتىرمادى. ءجۇز جاساعىر الدان اعا رەسەيدىڭ شەتتەگى قانداستارى تۋرالى وسىنداي ءۇش بىردەي زاڭىنىڭ بار ەكەنىن العا تارتا وتىرىپ، ەشكىمنەن ءشوپ سۇرامايتىن، ءتۇبى ءبىر كەرەك بولىپ قالۋى بەك مۇمكىن بۇل ۇسىنىسىن ءوزى بارىن سالىپ دالەلدەدى جانە قورعادى. قىزىق بولعاندا، ءوز قانداستارىمىز قارسى بولعان بۇل ۇسىنىستى ءبىرىنشى بولىپ كيكولەنكو ولگا اندرەيەۆنااپايدىڭ جان-تانىمەن قولداعانىن ايتساڭشى! «بۇل جاعىنان رەسەي بىزگە ۇلگى» دەدى ول. شەتەلدەگى قانداستارىمىزدىڭ تاۋەلسىز قازاقستاننان باسقا بارار جەرى، باسار تاۋى جوق ەكەنىن، جالعىز سۇيەنىشى، ىزدەۋشىسى وسى قازاق ەلى ەكەنىن ولگا اندرەيەۆنا قاپىسىز ءتۇسىنىپ وتىر. جىلاعىم كەلدى. راحمەت ايتتىمولگا اپايعا!
كەزەگىمەن ءسوز العان اعا-اپكەلەرىمىز قۇتتىقوجا ىدىرىسوۆ تا، گۇلنار سەيىتماعامبەتوۆا دا، گۇلميرا يسيمبايەۆا دا، مەرۋەت كازبەكوۆا دا ءبىر اۋىزدان قولداۋ ءبىلدىردى. ءبىز دە «ۋكراينانىڭ ۇرىس ءجۇرىپ جاتقان اۋماقتارىنان 667 وتباسى، احىسكا تۇرىكتەرى تۇركياعا قونىس تەبەتىن بولدى. تۇركيا سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ كوشىرىپ الۋ ۇسىنىسىن تۇرىك ءماجىلىسى ماقۇلداعان. 1992 جىلى قابىلدانعان زاڭعا سايكەس كوشىپ كەلگەن احىسكا تۇرىكتەرىن بەلگىلى ءبىر ايماقتارعا قونىستاندىرۋ ەرەجەسى بەكىتىلگەن. مينيسترلىكتەن حابار شىعىسىمەن تۇرىك باسپاسوزىندە 667 وتباسىمەن شەكتەلمەۋ كەرەكتىگىن، ۋكرايناداعى بارلىق 8 مىڭعا جۋىق احىسكا تۇرىكتەرىن كوشىرىپ الۋ تۋرالى ۇسىنىستار ايتىلىپ جاتىر» دەگەن سۋ جاڭا اقپارتتى وتىرعانداردىڭ ەسىنە سالدىق...
قورتىندى:
بارلىق ۇسىنىستىڭ وتە كەرەك، تىم ماڭىزدى ەكەنىن دەپۋتاتتار تولىق ءتۇسىندى، مويىندادى. «31» ارنادان بەرىلگەن قانداستارىمىزدىڭ تۇراقتى تىركەۋگە تۇرا الماي، قىتايعا قايتا كوشكەلى جاتقانىنا قىنجىلىس بىلدىرگەن توپ، قالاي دا بۇل ەكى انىقتامانى جويۋ كەرەك دەگەن كەسىمگە كەلدى.
جۇمىس توبىنىڭ جەتەكشىسى دەپۋتات گۇلنار سەيىتماعامبەتوۆا كەلەسى وتىرىسقا دەيىن قاتىستى سالانىڭ ماماندارى بۇل ۇسىنىستاردى زاڭ-ەرەجەلەرگە ساي ەتىپ دايىنداپ كەلۋدى تاپسىردى. كەلەسى وتىرىس الداعى اپتادا بولادى.
اۋىت مۇقيبەك
اۋىت مۇقيبەك
"قامشى" سىلتەيدى
