[caption id="attachment_13651" align="alignright" width="355"]
ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى ە. ساعادييەۆ[/caption]
مۇنداي ولقىلىقتىڭ ورنى مەملەكەتتىك مەكەمەلەر تۇتاستاي مەملەكەتتىك تىلگە كوشكەندە عانا جويىلار دەگەن ۇمىتپەن ءومىر ءسۇرىپ كەلە جاتقانىمىزعا تالاي جىلدىڭ ءجۇزى بولدى. جۋىردا 2025 جىلى بارلىق ءىس-قاعازىن مەملەكەتتىك تىلگە كوشىرەمىز دەگەن ءۋاجدى ەستىدىك. ودان بۇرىن 2020 جىلى كوشىپ بولاتىنىمىزعا يمانداي سەنگەنىمىز جانە شىن. سولاي ايتقان. باعدارلاماسى ءالى وزگەرگەن جوق. تەك ويى وزگەردى...
مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋ باعدارلاماسىنىڭ جوسپارىنا سەنسەك، بۇعان دەيىن كەيبىر وبلىستار مەن مەملەكەتتىك مەكەمەلەر مەملەكەتتىك تىلگە كوشىپ بولدى. شىن با ەكەن؟.. كۇمانىمىز بار.
ماسەلە تەك ءىس-قاعازدى قازاقشا جۇرگىزۋگە تىرەلىپ تۇرسا، وندا وسىعان دەيىن مەملەكەتتىك تىلگە كوشىپ بولدى دەلىنەتىن وبلىستار مەن مەكەمەلەردە ءبارى ويداعىداي بولۋعا ءتيىس قوي... ونداي اقپاراتتى ەستىمەدىك. كوپتەگەن وبلىستار مەن مەملەكەتتىك مەكەمەلەردە ءالى دە بولسا تىلدىك ماسەلەنىڭ ۋشىعىپ تۇرعانىن جاسىرعاننان مەملەكەتكە دە، قاراپايىم حالىققا دا پايدا جوق.
مەملەكەتتىك ءتىل توڭىرەگىندە كوتەرىلگەن ماسەلەلەر، ايتىلعان يدەيالار، ۇسىنىس-پىكىرلەر، بەرگەن ۋادەلەر مەن ورىندالماعان ارمان-تىلەكتەر شاش-ەتەكتەن. 25 جىل بويى تولاستاماعان داۋ-دامايدىڭ ءبارىن جيناساڭىز، وقۋ ءۇشىن ءبىر ادامنىڭ ءومىرى جەتپەسى انىق.
ءبىز قازاقشا سايتتار اشىپ، كومپيۋتەر ءتىلىنىڭ كەيبىر مەحانيزمىنە قازاقشا قارىپتەردى كىرگىزگەنىمىزگە ءمازبىز. ايانىشتى!
شىندىعىندا، ادەمى سوزدەر مەن قاعاز جۇزىندە قابىلدانعان تالاي شەشىمدەر بار، ەگەر ولاردىڭ ءبارى ىسكە اسسا، ءدال بۇگىنگىدەي جاعدايدا وتىرماس ەدىك. بۇدان گورى كۇردەلىرەك دۇنيەلەردى – عىلىم مەن تەحنولوگيانىڭ قازاق تىلىندە سويلەۋى جونىندە پىكىرتالاس وتكىزەر ەدىك. ءىرى كومپانيالاردىڭ جۇمىسىن تانىستىراتىن انىقتامالىقتار مەن تەحنيكالىق زاتتاردىڭ تۇسىندىرمەسىن، جاڭا قولدانىسقا ەنگەن نانوتەحنولوگيانىڭ جۇمىس ىستەۋ ءتارتىبىن مەن ماڭىزىن، بيوتەحنولوگياداعى عىلىمي تەنجدەنسيانىڭ ءورىسىن قازاقشا اۋدارۋدىڭ ستاندارتىن ويلاپ باس قاتىرار ما ەدىك؟! الەمدەگى جاڭا تەحنولوگيالار تۋرالى قازاقشا ماعلۇماتتىڭ ساۋاتتى جارناماسى نەگە جوق دەگەن سۇراق تا قويىپ وتىرار ما ەك... بالتىق ەلدەرىندەگىدەي.
وعان ءدال ءقازىر ەشقانداي مۇمكىندىگىمىز جوق... يننوۆاسيا، تەحنولوگيا، عىلىم بولسا جىلدان-جىلعا كۇردەلەنىپ، ءبىرىنىڭ ورنىن ەكىنشىسى باسىپ كەلەدى.
ءبىز قازاقشا سايتتار اشىپ، كومپيۋتەر ءتىلىنىڭ كەيبىر مەحانيزمىنە قازاقشا قارىپتەردى كىرگىزگەنىمىزگە ءمازبىز. ايانىشتى!
2025 جىلى ءىس-قاعازدارىمىز قازاقشا، تۇتاس قۇرىلىم – تەحنيكالىق، تەحنولوگيالىق، عىلىمي جۇيە ورىسشا ياكي اعىلشىنشا بولىپ تۇرسا، وندا مۇنداي وتىرىك ناۋقاننىڭ سوقىر تيىندىق پايداسى جوق!
ءبىز باسقانى قويىپ، ەڭ الدىمەن عىلىمدى قازاقشالاۋعا كىرىسكەنىمىز ءجون. بۇل بوس ءسوز بولماۋ كەرەك. ءالى دە كەش ەمەس. تىم قۇرىعاندا ۋنيۆەرسيتەت وقۋلىقتارىن قازاقشاعا اۋدارۋ جاعىن جەدەل تۇردە قولعا العان دۇرىس. «مادەني مۇرا» سەكىلدى «عىلىمي مۇرا» مەملەكەتتىك باعدارلاماسىن قابىلداپ، جۇيەلى ءارى ساۋاتتى جوسپار اياسىندا جۇمىس ىستەۋ – بۇگىنگى كۇننىڭ باستى تالابى! مەنىڭشە، ءبىزدىڭ عالىمداردىڭ مۇنداي باعدارلامانى ويداعىداي ورىنداۋعا ابدەن مۇمكىندىگى بار. بىرەۋلەر ءۇشىن بۇل ەسكى ۇسىنىس. ۇلت بولاشاعى ءۇشىن تىڭ ۇسىنىس دەۋگە بولادى. ءبىز وسىنى ورىنداماي (ورىنداتپاي) العا وزبايمىز. كوسەگەمىز كوگەرمەيدى...
5 جىل كەتەر، 10 جىل كەتەر! مەيلى.
2025 جىلى ءىس-قاعازدارىمىز قازاقشا، تۇتاس قۇرىلىم – تەحنيكالىق، تەحنولوگيالىق، عىلىمي جۇيە ورىسشا ياكي اعىلشىنشا بولىپ تۇرسا، وندا مۇنداي وتىرىك ناۋقاننىڭ سوقىر تيىندىق پايداسى جوق!
جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ كوپتەگەن ستۋدەنتتەرىمەن سويلەسىپ ءجۇرمىز. كەيبىر ماماندىقتار بويىنشا ءبىلىم الاتىندار قازاق توپتارىندا وقىعانىمەن، جوعارعى كۋرستاردا ورىس توپتارىنا قوسىلۋعا ءماجبۇر. سەبەپ ەكەۋ: وقۋلىقتىڭ تاپشىلىعى جانە كەيبىر ۇستازداردىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلۋگە قۇلىقسىزدىعى.
وقۋلىق دەمەكشى، ءقازىر جاستار ينتەرنەتكە جۇگىنەدى. بارلىعىن عالامتوردان العىسى كەلەدى. عىلىمي جاڭالىقتار، عىلىمي كىتاپتار، ونى قويىڭىز، قىلاياعى كۋرستىق جۇمىستاردىڭ دەنى دۇرىس قازاقشا نۇسقالارى جوق. بار، ساپاسىز، بىرىنەن ءبىرى كوشىرگەن. عىلىم قازاقشا سويلەمەي، ولار قاي قازاقشاعا جەتىسسىن...
ورىس تىلىندەگى وقۋلىقپەن وقۋ بىتىرگەن ماماننىڭ ويلاۋ جۇيەسى دە سول تىلگە بەيىم بولادى. ول عىلىمي تەرميندەر مەن جۇيەلەردىڭ قازاقشا ماعىناسىن تابۋعا تالپىنبايدى. ءتىپتى، ولاي جاساۋعا قازاق ءتىلىنىڭ بايلىعى جەتپەيدى دەپ ەسەپتەيدى. بۇل تۇسىنىككە كىنالى جاس مامان ەمەس، ءبىزبىز – ءبىزدىڭ سامارقاۋ، مارعاۋ جۇيەمىز.
بۇدان دا ءقاۋىپتىسى، وزگە تىلدەن كىلەڭ جاقسى، تولىمدى دۇنيەلەردى وقىپ وسكەن جاستاردىڭ ساناسىندا ءوز ءتىلىن، ءوز تاريحىن، ءوز ۇلتىن وزگەلەردەن كەم ساناۋ پسيحولوگياسى قالىپتاسادى. مۇنى جەڭۋ قيىن...
تۇپتەپ كەلگەندە، 25 جىل بويى ءبىز ءبىلىم مەن عىلىم سالاسىن رەفورمالاۋدان ارىعا بارا المادىق. بۇل رەفورمالار «رەفورما جاساۋ ءۇشىن» عانا جاسالىپ كەلگەنى وكىنىشتى، ارينە. ناتيجەسىز، جۇيەسىز دۇنيەدەن جۇيەلى مەحانيزم قۇرىلماق ەمەس. ءبىلىم مەن عىلىم مينيسترلەرىنىڭ قانشاۋى اۋىسىپ ۇلگەردى. مەن سانىنان جاڭىلدىم. كوبىنىڭ اتىن دا ۇمىتتىق.
ءيا، شالاجانسار اۋدارمالار بار. ۋنيۆەرسيتەتتە ساباق بەرەتىن ۇستازداردىڭ كەيبىرى مەملەكەتتىك تىلدە كىتاپ جازۋ «تالابىن ورىنداۋ ءۇشىن» تولىمسىز اۋدارمالارمەن وقۋلىق قۇراستىرۋدى داعدىعا اينالدىرعان. اسىرەسە، بۇل ءۇردىس تەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتتەردە «قالىپتى جاعداي» سانالىپ بارادى. مۇنىمەن عىلىم وزبايدى، توزادى. قازاق تىلىنە بۇلاي «قىزمەت ەتۋ» – ءوز ۇلتىڭنىڭ بولاشاعىنا قارسى جۇمىس ىستەۋ.
بىزدىڭشە، بۇل ءبىر ۋنيۆەرسيتەتتىڭ نەمەسە ۇستازداردىڭ ەمەس، تۇتاس جۇيەنىڭ سىرقاتى. وسىعان دەيىن ۋنيۆەرسيتەتتەر قاۋىمداستىعى ياكي ۋنيۆەرسيتەتتەگى بىرلەستىكتەر اقىلداسىپ، عىلىمدى قازاقشالاۋعا جۇيەلى جۇمىس ىستەسە، بالكىم ءبىراز جۇمىستىڭ باسى قايىرىلىپ تا ۇلگەرەر ەدى.
بىزدىڭشە، بۇل ءبىر ۋنيۆەرسيتەتتىڭ نەمەسە ۇستازداردىڭ ەمەس، تۇتاس جۇيەنىڭ سىرقاتى. وسىعان دەيىن ۋنيۆەرسيتەتتەر قاۋىمداستىعى ياكي ۋنيۆەرسيتەتتەگى بىرلەستىكتەر اقىلداسىپ، عىلىمدى قازاقشالاۋعا جۇيەلى جۇمىس ىستەسە، بالكىم ءبىراز جۇمىستىڭ باسى قايىرىلىپ تا ۇلگەرەر ەدى. ونداي قوزعالىستى بايقامادىق. «عىلىمدى قازاق تىلىندە سويلەتۋ» دەگەن تاقىرىپتار اياسىندا ازىن-اۋلاق باياندامالار مەن جاتتاندى پىكىرتالاستاردان قولىمىز تيمەي ءجۇر. بەس ساۋساقتى اۋىزعا سالماي، جەكە-جەكە ماماندىقتار بويىنشا تولىمدى وقۋلىقتار شىعارا بەرگەن بولساق، وندا دا ءبىراز ءىستى وڭدى اياقتار ەك...
سونداي-اق، مەملەكەتتىك تىلدە زاڭ شىعارۋدى قولعا الاتىن كەز كەلدى. باياعىدا-اق سولاي جاساۋىمىز كەرەك ەدى...
بۇعان دا سول جۇيەسىزدىك، عىلىمنىڭ تولىق قازاق تىلىندە سويلەمەگەن مۇكىستىگى، سالا ماماندارىنىڭ ءتىلدى بىلمەۋى، كاسىبي اۋدارماشىلاردىڭ جوقتىعى كەسىرىن تيگىزىپ وتىر.
ادەبيەت دەيسىز بە؟ ول دا جەتىسىپ تۇرعان جوق. «مادەني مۇرا» باعدارلاماسىمەن 100 تومدىق كوركەم ادەبيەت شىقتى. جەتە مە؟ ادەبيەت جاڭارماۋشى ما ەدى؟ تىم قۇرىسا، جىل سايىن نوبەل سىيلىعىن العان جازۋشىنى ۋاقتىلى اۋدارىپ تۇرۋعا بولادى عوي. جازۋشىلار وداعى تىم قۇرىسا وسى شارانى قولعا السا، ەشكىم كەسە-كولدەنەڭ تۇرماس. ءبىر كەم دۇنيە. قاپتاعان باسپالار قايدا قاراپ وتىر؟ ادەبي ءۇردىستىڭ شاڭىنا دا ىلەسە المايتىن ولاردان نە قايىر كۇتەمىز؟.. تىم قۇرىسا، ادەبيەت سالاسىندا وزگەلەرمەن ىلەسىپ، ەڭسەمىزدى تىكتەسەك جارار ەدى-اۋ...
«پسيحولوگيا»، «فيلوسوفيا»، «مادەنيەتتانۋ» اتالىمدارى بويىنشا جارىق كورگەن 10 تومدىقتاردىڭ بارىنا شۇكىر... سونىڭ كەيبىرىن وقىرمان تۇگىل، اۋدارماشىنىڭ ءوزى تۇسىنەرىنە كۇمانمەن قارايمىن...
تىلگە قۇيىلعان ينۆەستيسيانىڭ ەڭ ءماندىسى – عىلىمدى قازاق تىلىندە سويلەتۋ.
قايتالاپ ايتقىم كەلەدى، قازاق مەملەكەتى ءوزىنىڭ ءتول ءتىلىن تورگە وزدىرامىن دەسە، اۋەلى سول ءتىلدىڭ عىلىمي فۋنكسيونالدىق مۇمكىندىگىن نىعايتۋى كەرەك. ونسىز توككەن تەر، قاجىرلى ەڭبەك دالاعا كەتە بەرمەك.
ءتوقتارالى تاڭجارىق
