ءدال وسى ساۋالدى ءبىز «ۇلتتىق عىلىمي-تەحنيكالىق اقپارات ورتالىعى» اق-نىڭ عىلىمي-تەحنيكالىق ارىپتەستىكتى دامىتۋ دەپارتامەنتىنىڭ ديرەكتورى تامارا كۋبەيەۆاعا قويدىق. ايتا كەتەلىك، جاقىندا اتالعان ورتالىقتىڭ ماماندارى تۇركيادا وتكەن ANKOS Link-2014 عىلىمي كونفەرەنسياسىنا قاتىسىپ قايتقان بولاتىن.

[caption id="attachment_7868" align="alignleft" width="300"] تامارا كۋبەيەۆا[/caption]

– تامارا حانىم، تۇركيادا وتكەن شارانىڭ ءمانى مەن مازمۇنى جايىندا ايتىپ وتسەڭىز؟

–  ازىرگى كۇنى حالىمداردىڭ حالىقارالىق مالىمەتتەر بازاسىنداعى بەدەلدى عىلىمي جۋرنالدا ماقالا جاريالاپ، جوعارى يمپاكت-فاكتورلىق كورسەتكىشكە قول جەتكىزۋى عىلىمنىڭ ءتيىمدى باعىتتا دامىپ جاتقانىن ايقىندايتىن نەگىزگى كورسەتكىشكە اينالدى عوي. بۇل رەتتە ەلىمىزدىڭ ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى مەن ءبىزدىڭ ورتالىقتاعى عالىمدارىمىزدىڭ Thomson Reuters،  Elsevier سىندى عالامدىق عىلىمي مالىمەتتەر بازاسىنداعى تولىق ءماتىندى عىلىمي جۇمىستاردى ەركىن پايدالانىپ، عىلىمي-زەرتتەۋ جۇمىستارىمەن اينالىسۋىنا مۇمكىندىك تۋعىزعان ەدى. تاياۋدا تۇركيانىڭ انادولى ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ كىتاپحاناشىلار كونسورسيۋمى ۇيىمداستىرعان شاراعا قاتىسىپ قايتتىق. باسقوسۋدا عىلىمي اقپاراتتى ءتيىمدى پايدالانۋ ماسەلەسى ءسوز بولدى. بۇل ىسكە تۇرىك اعايىندار قاتتى كوڭىل بولۋدە. تۇركيادا دۇنيەجۇزىندەگى مالىمەتتەر بازاسىمەن تىكەلەي  جۇمىس ىستەۋ ىسىمەن وقۋ ورىندارىنىڭ كىتاپحاناشىلارى اينالىساتىنىن اڭعاردىق. ءوز باسىم مۇنى ورىندى شەشىم دەيمىن. حالىقارالىق عىلىمي مالىمەتتەر بازاسىنا شىعۋعا مۇددەلىلىك تانىتقان تۇركيانىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ كىتاپحانالار جەلىسى ءبىر كونسورسيۋم قۇرىپ جۇمىس ىستەپ جاتقانىنا 10 جىلدان اسىپتى. ءقازىر تۇرىك عىلىمى حالىقارالىق مالىمەتتەر بازاسىنداعى عىلىمي اقپاراتتاردىڭ يگىلىگىن كورۋدە.

– انادولى ۋنيۆەرسيتەتىندەگى كىتاپحانالار كونسورسيۋمىن تۇرىك عالىمدارىنىڭ عالامدىق عىلىمي مالىمەتتەر بازاسىنا قول جەتكىزۋ جۇيەسىن قالىپتاستىرعان بىردەن-بىر عىلىمي مەكەمە دەپ اتاساق بولا ما؟

– ارينە. جالپى، تۇرىك عالىمدارىنىڭ الەمدىك عىلىمي مالىمەتتەر بازاسىنان اقپارات الۋ ءۇشىن قۇرىلعان كونسورسيۋم 2000 جىلى اشىلدى. اۋەلدە وعان 12 ۇيىم، ياعني جوعارى وقۋ ورنى مۇشە بولىپ، ءۇش دۇنيەجۇزىلىك مالىمەتتەر بازاسىنان اقپاراتتار الا باستاعان. ال ءقازىر انادولى ۋنيۆەرسيتەتىندەگى كىتاپحانالاردىڭ كونسورسيۋمىنا مۇشە وقۋ ورىندارى مەن عىلىمي مەكەمەلەردىڭ سانى 190-عا  جەتتى. سول سياقتى عىلىمي اقپارات الاتىن عالامدىق مالىمەتتەر بازاسىنىڭ دا سانى ارتىپ، 90-عا دەيىن ءوستى. شىنىن ايتۋ كەرەك، ءازىر عالامدىق عىلىمي اقپارات بازاسىنا قوسىلۋ اقىسى قىمبات. كەز كەلگەن وقۋ ورنى وزدىگىنەن حالىقارالىق مالىمەت بازاسىنا قول جەتكىزە المايدى. تۇركيانىڭ وقۋ ورىندارى ءوزارا باس كونسورسيۋم قۇرىپ، بۇل ماسەلەنى وڭتايلى شەشكەن. تۇرىكتەردىڭ ىس-تاجىريبەسىن ءازىربايجاندار پايدالانىپ، عىلىمدى دامىتۋعا بەت بۇرىپ وتىر.

ۇلتتىق ليسەنزيانى ءتيىمدى پايدالانۋ قاجەت

– ال بۇل ءۇردىس ءبىزدىڭ ەلىمىزدە قالاي جۇرۋدە؟

– قازاقستاندىق عالىمداردىڭ حالىقارالىق عىلىمي جۋرنالعا ماقالالار جاريالاۋعا دەگەن قۇلشىنىسى جوعارى. ويتكەنى مۇنداي جاريالانىم عىلىمي-زەرتتەۋ جۇمىسىنىڭ باستى كورسەتكىشىنە اينالعان. دۇنيەجۇزى عالىمدارى مويىنداعان حالىقارالىق عىلىمي جۋرنالدارعا ماقالا جاريالاۋ — ۇلكەن ابىروي. حالىقارالىق مالىمەتتەر بازاسىن پايدالانۋ ءىسى تەك ماقالا جاريالاۋمەن شەكتەلمەيدى. حالىقارالىق مالىمەتتەر بازاسىنا ەنگەن كەيبىر عىلىمي جۋرنالدار عىلىمدى دامىتۋدان بۇرىن كوممەرسيالىق مۇددەنى كوزدەپ كەتكەن. مۇنداي جۋرنالدار اقشا ءۇشىن جىلىگى تاتىمايتىن ماقالالاردى جاريالاي سالادى. الداعى ۋاقىتتا ءبىزدىڭ ورتالىق قوي تەرىسىن جامىلعان قاسقىرلاردى تىزىمدەپ، عىلىمي ورتادا جاريالامايتىن بولادى. قۇر اتاق شىعارۋ ءۇشىن جاريالانعان ماقالالاردىڭ عىلىمدى دامىتۋعا ۇلەس قوسپايتىنىن ۇمىتپاۋىمىز كەرەك.

[caption id="attachment_8120" align="alignnone" width="300"] تۇركياداعى كونفەرەنسيا جۇمىسىنا قاتىسقانىمىزدا عالىمداردىڭ حالىقارالىق مالىمەتتەر بازاسىنا كىرىپ، عىلىمي مالىمەت الۋ ءىسىن تىكەلەي كىتاپحانالار جۇزەگە اسىراتىنىن بايقادىق.[/caption]

ءقازىر قازاق عالىمدارى Thomson Reuters حالىقارالىق مالىمەتتەر بازاسىنىڭ Web of Science جانە Elsevier B.V. كومپانياسىنىڭ SciVerse® ScienceDirect تولىق ءماتىندى بازالىق مالىمەت قورىن ەركىن پايدالانۋدا. «ۇعتاو» اق حالىقارالىق مالىمەتتەر بازاسىنىڭ ۇلتتىق ليسەنزياسىنا يە بولعالى بەرى ەلىمىزدەگى جوو مەن عزي عالىمدار مەن جاس ىزدەنۋشىلەرگە اتالعان عىلىمي اقپاراتتى ەركىن پايدالانۋىنا بارىنشا مۇمكىندىك جاساعان. وكىنىشكە وراي، عالىمدار مەن ىزدەنۋشىلەر وسى مۇمكىندىكتى ءتيىستى دەڭگەيدە پايدالانباۋدا. بۇگىندە ورتالىقپەن كەلىسىمشارتقا وتىرعان ءاربىر جوو حالىقارالىق مالىمەتتەر بازاسىنا قوسىلاتىن IP-ادرەسكە يە. تۇركياداعى كونفەرەنسيا جۇمىسىنا قاتىسقانىمىزدا عالىمداردىڭ حالىقارالىق مالىمەتتەر بازاسىنا كىرىپ، عىلىمي مالىمەت الۋ ءىسىن تىكەلەي كىتاپحانالار جۇزەگە اسىراتىنىن بايقادىق. بىزدەر حالىقارالىق مالىمەتتەر بازاسىنا شىعۋ مۇمكىندىگىنە يە بولعان جوو-عا مونيتورينگ جاساعانىمىزدا، كەيبىر وقۋ ورىندارىنىڭ كىتاپحانا قىزمەتكەرلەرى وزدەرىنىڭ IP-ادرەسكە يە ەكەنىن بىلمەيتىنىن بولىپ شىقتى. ءوز باسىم «قازاقستاندىق عالىمدار حالىقارالىق مالىمەتتەر بازاسىنا كىرۋگە قۇلىقسىز» دەگەن پىكىرمەن كەلىسپەيمىن. تەك IP-ادرەسكە يە وقۋ ورىندارىنىڭ كىتاپحانالارى عالىمدار مەن جاس ىزدەنۋشىلەردىڭ حالىقارالىق مالىمەت قورىن كەڭىنەن قولدانۋىنا مۇمكىندىك تۋعىزۋى كەرەك. كەيدە بىزگە ەلىمىزدەگى ماڭدايالدى وقۋ ورىندارىنىڭ ىزدەنۋشىلەرى كەلىپ، وزدەرىنىڭ حالىقارالىق مالىمەتتەر بازاسىنا كىرگىسى كەلەتىنىن ايتقاندا، ولارعا ءوزى قىزمەت ەتەتىن ۋنيۆەرسيتەتتىڭ حالىقارالىق مالىمەتتەر بازاسىنا قوسىلعانىن ايتامىز. ءبىزدىڭ ورتالىق وقۋ ورىندارداعى IP-ادرەسكە يە جاۋاپتى مامانداردىڭ جۇمىسىن باقىلاي المايدى. سوندىقتان بۇل باعىتتاعى ناسيحات جۇمىستارىن وقۋ ورىندارى وزدەرى جۇرگىزۋى كەرەك.

– تامارا حانىم، سوزىڭىزدەن باۋىرلاس ەلدە حالىقارالىق مالىمەت بازاسىنا شىعۋدىڭ جاقسى جورالعىسى قالىپتاسقانىن بايقادىق. بىلگىمىز كەلگەنى، تۇركيادا IP-ادرەسكە يە كىتاپحاناشىلار كونسورسيۋم باسشىلىعىنا عالىمداردىڭ حالىقارالىق مالىمەت قورىن قالاي پايدالانىپ جاتقانى جايىندا ەسەپ بەرە مە ەكەن؟

– ولار وسى كونسورسيۋم اياسىندا ءتۇرلى جيىنعا قاتىسىپ، حالىقارالىق مالىمەت بازاسىنا شىعۋ جانە عىلىمي جۋرنالدارعا ماقالا جاريالاۋ بويىنشا بىلىكتىلىگىن جەتىلدىرىپ تۇرادى. مۇنىڭ ءوزى تۇرىك عالىمدارىنىڭ حالىقارالىق مالىمەتتەر بازاسىن پايدالانۋداعى بەلسەندىلىگىن ارتتىرادى. بۇگىندە حالىقارالىق مالىمەتتەر بازاسىن پايدالانىپ، عىلىمي-زەرتتەۋ جۇمىستارىمەن اينالىسۋ جۇمىستىڭ تيىمدىلىگىن انىقتايتىن نەگىزگى كورسەتكىش. بۇل باعىتتا ءبىزدىڭ ۇكىمەت عالىمداردىڭ حالىقارالىق عىلىمي مالىمەت بازاسىنا ەركىن كىرۋىن قولداپ وتىر. ءبىز وسى مۇمكىندىكتى پايدالانۋىمىز قاجەت. ايتالىق، انادولى ۋنيۆەرسيتەتىندەگى كىتاپحانا كونسورسيۋمى ءقازىر تۇركياداعى 190 وقۋ ورنى مەن عىلىمي مەكەمەنىڭ حالىقارالىق مالىمەتتەر بازاسىنا ەركىن شىعۋىنا جاعداي جاساپ وتىر. ال ۇلتتىق ليسەنزياعا يە بولعان «ۇعتاو» اق ق ر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى عىلىم كوميتەتىمەن بىرلەسىپ ەلىمىزدەگى 300-دەن استام جوو مەن ءعزي-دىڭ حالىقارالىق مالىمەتتەر بازاسىن تەگىن پايدالانۋعا مۇمكىندىك بەرۋدە. الداعى ۋاقىتتا «ۇعتاو» اق عىلىم ءۇشىن ماڭىزى زور وزگە دە مالىمەتتەر بازاسىنا قازاقستاندىق عالىمداردىڭ قول جەتىمدىلىگىن ارتتىرۋ ءۇشىن جۇمىس ىستەيتىن بولادى.

[caption id="attachment_8121" align="alignnone" width="300"] حالىقارالىق مالىمەتتەر بازاسىنداعى عىلىمي اقپاراتتىڭ باسىم بولىگى اعىلشىن تىلىندە جازىلعان.[/caption]

– قانداي دا ءبىر حالىقارالىق مالىمەتتەر بازاسىنا قول جەتكىزۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن قالاي ايقىندايسىزدار؟

– ءبىزدىڭ ورتالىق وتاندىق عالىمدارمەن تىعىز قارىم-قاتىناستا جۇمىس جاسايدى. ولار قانداي عىلىمي مالىمەتتەر بازاسىنا كىرگىسى كەلەتىنىن بىزگە ايتادى. وسى رەتتە ورتالىق قىزمەتكەرلەرى عالىمدار مەن ىزدەنۋشىلەردىڭ وي-پىكىرىن باسشىلىققا الىپ، ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنە قاراستى عىلىم كوميتەتىنە بيۋدجەتتىك ءوتىنىش دايىندايمىز. كوميتەتتەگى بىلىكتى ماماندار ءبىزدىڭ ۇسىنىسپەن مۇقيات تانىسىپ شىققاننان كەيىن ناقتى شەشىمدى قابىلدايدى.

– تامارا حانىم، قالاي ويلايسىزدار، قازاق عالىمدارىنىڭ كوپشىلىگى اعىلشىن ءتىلىن ءتيىستى دەڭگەيدە بىلمەۋى حالىقارالىق مالىمەتتەر بازاسىن ەركىن پايدالانۋىنا قولبايلاۋ بولىپ وتىر دەپ ايتۋعا بولا ما؟

– حالىقارالىق مالىمەتتەر بازاسىنداعى عىلىمي اقپاراتتىڭ باسىم بولىگى اعىلشىن تىلىندە جازىلعان. بۇل قازاقستان عالىمنىڭ عىلىمي اقپاراتتى پايدالانۋىنا كەدەرگى كەلتىرىپ تۇر دەمەيمىن. ىزدەنگەن ادام كەز كەلگەن ۋاقىتتا تىلدىك كەدەرگىنى ەڭسەرەدى. بىزدەر عالىمدار مەن ستۋدەنتتەر عىلىمي مالىمەتتەر بازاسىن مەيلىنشە پايدالانۋى ءۇشىن وقۋ ورىن دەڭگەيىندە ناسيحات جۇمىستارىن جۇرگىزۋ قاجەت. ءازىر ءبىزدىڭ عالىمدار حالىقارالىق جۋرنالدارعا ماقالا جاريالاۋعا كۇش سالۋدا. الداعى ۋاقىتتا حالىقارالىق عىلىمي مالىمەتتەر بازاسىن بارىنشا پايدالانىپ، عىلىم مەن ەكونوميكانى دامىتۋعا باعىتتاۋدىڭ ءمانى زور. ۇلتتىق عىلىمي-تەحنيكالىق اقپارات ورتالىعى بۇل باعىتتا جان-جاقتى جۇمىس جۇرگىزىپ جاتىر.

سۇحباتتاسقان،

 نۇرلان جۇماقانوۆ.