ءتىپتى، بۇل ءسوز ورىسقا قارسى ءسوز ايتقاننىڭ اۋزىنا ۇراتىن ولاردىڭ قولىنداعى توقپاق سەكىلدى. وسى ءسوز ەڭ وڭباعان، ءازازىل ءسوز ەكەنىن ءبىرى بىلسە، ءبىرى بىلمەيدى. ءتىپتى، بۇقار جىراۋ ايتىپتى-مىس! «شىندىق قوي، بۇل ءسوزدىڭ وڭباي تۇرعان نەسى بار؟» دەرسىزدەر. نەگە وڭدىرمايتىن ءسوز ەكەنىن مەن ايتايىن، كوڭىل قويساڭىز.
ەڭ اۋەلى بۇل ءسوزدىڭ ماعىناسىنا زەر سالايىق. مەنىڭشە، بۇل سوزدەن مىناداي ەكى ماعىنا شىعادى: 1) «ەگەر جۇڭگو سوعىس اشسا، ورىس اكەڭدەي بولىپ قۇتقارادى»؛ 2) «قىتايعا وتار بولعانشا، ورىسقا وتار بولعان جاقسىراق» دەگەن.
بۇل ەكەۋى دە بوس ءسوز. وتكەن تاريحىمىزدان بەلگىلى، تۇركى داۋىرىندە دە، بەرگى قازاق حاندىعى زامانىندا دا قىتايلارمەن بولعان سوعىستاردا ورىس اسكەرى بىردە ءبىر رەت قازاقتارمەن وداقتاسىپ، كومەكتەسكەن ەمەس. كەرىسىنشە، ءى پەتر پاتشا تۇسىندا جوڭعارلارعا جاسىرىن قارۋ-جاراق، زەڭبىرەك بەرىپ، قازاق حالقىن سولاردىڭ قولىمەن جەر بەتىنەن جوق قىلۋ جوسپارىن جاساعان سولار بولاتىن. قازاق حالقىنىڭ ساحاراداعى داڭقتى تاريحىنىڭ اياقتالىپ، 300 جىلعا سوزىلعان وتار بولۋ تاريحىنىڭ باسى جوڭعار شاپقىنشىلىعىنان باستالدى دەسەك، ونى باستاعان سول ورىس ۇكىمەتى بولاتىن. اقىرى امالدى جاۋ قازاقتى الدى، بۇگىندە سول قامىتتان ءالى قۇتىلا الماي ءجۇرمىز. العاشىندا قازاقتى قۇرتۋ ءۇشىن ورىس ۇكىمەتى جوڭعارمەن وداقتاس بولعان. ال سوڭىندا قازاق قولىنان جەڭىلىپ، السىرەگەن جوڭعاردى قىتايلار جەر بەتىنەن جوق قىلعاندا، وداقتاس بولا تۇرا جوڭعارلارعا ەشقانداي كومەك كورسەتپەي، قاراپ وتىرعان سول ورىس ۇكىمەتى بولاتىن. مىنە، بۇل ەگەر جۇڭگو سوعىس اشسا، ورىس اكەڭدەي بولىپ كومەكتەسپەيتىنىنە تاريحي دالەل.
ال «قىتايعا وتار بولعانشا، ورىسقا وتار بولعان جاقسىراق» دەگەن ەكىنشى ماعىناعا كەلەيىك. ول ءۇشىن تاعى دا ورىسقا قاتىستى ەسكى تاريحىمىزدى ەسكە تۇسىرەيىك. پاتشا زامانىن قويا تۇرىپ، ءسوزدى بارشا ادامزاتقا جاقسىلىق، تەڭدىك، باقىت اكەلەدى دەگەن اتپەن قۇرىلعان «قىزىل ورىس ۇكىمەتىتەن» باستايىق. اتى دا قىزىل، زاتى دا قىزىل، ءىسى دە قىزىل بۇل ۇكىمەت العاش قۇرىلعان جىلدان باستاپ-اق قازاق حالقىن قىناداي قىردى. ايتالىق، 1918-1922 جىلدارى اشتىقتى قولدان جاساپ 1700000، 1931-1933 جىلدارى 2300000، جالپى 4 ميلليون قازاقتى ءبىر تال وق شىعىنداماي قىرىپ سالدى. تەك اشتىققا ولمەيتىن، رۋحى سىنبايتىن، ۇلتى ءۇشىن ولىسپەي بەرىسپەيتىن ءاليحان، احمەت باستاعان 25 مىڭ قازاق زيالىسىن 1937-1938 جىلدارى اتتى. وق شىعىندادى. ال 1914، 1941 جىلدارى بولعان دۇنيەجۇزىلىك سوعىستا اسكەرگە ەمەس، اكوپ قازۋعا، سوسىن، ارىنى قاتتى نەمىس اسكەرىنىڭ بەتىن قايتارۋ، وعىن تاۋىسۋ ءۇشىن قارۋسىز الدىعا ايداپ، وققا ۇستاعاندا قانشاما باۋىرلارىمىز قىرىلدى. ونىڭ ەسەبىن ءسىز بەن ءبىز انىق بىلمەيمىز. شاماسى، ميلليونعا تارتا بولسا كەرەك. ال وسىنداي زۇلىمدىققا توزبەي، اسىل رۋحىن تاپتاتپاي، اتا قونىسىن تاستاپ، شەتەل اسقان قازاقتاردىڭ سانى 1 ميلليون دەپ كورسەتەدى تاريحشىلار. سوندا 1916 جىلى جالپى سانى 6 ميلليون بولعان قازاق حالقى 1950 جىلى، نە ءبارى 34 جىلدىڭ ىشىندە، 1 ميليونعا جەتپەيتىنى عانا قالدى. ال وعان كەشەگى 86 جىلعى كوتەرىلىستە قىرىلعان قازاقتىڭ زيالى جاستارى مەن پاتشا زامانىندا كەنەسارى حان، يساتاي-ماحامبەت باستاعان ءىرىلى-ۇساقتى 300-گە تارتا كوتەرىلىستەردە قىرىلعان قازاقتاردى قوسساق، ورىس ۇكىمەتى قىرعان قازاقتىڭ جالپى سانى باياعىدا 6-7 ميلليوننان اسىپ جىعىلادى. بۇل تەك ورىس ۇكىمەتىنىڭ قازاق حالقىنا جاساعان ادام شىعىنى عانا. ال رۋحاني دۇنيەسىنە جاسالعان زۇلىمدىعى، مادەنيەتىنە، بايلىعىنا جاساعان تالان-تاراجىسىن ءسىز بەن ءبىز ءبىرىن بىلسەك، ءبىرىن بىلمەيمىز. ەندى ويلانىڭىز، ورىسقا بودان بولىپ تاپقان جاقسىلىعىمىز، وڭالعانىمىز وسى ما؟ «اكەڭدەي» كورگەن جاۋدىڭ دوسىتىعى وسى ما؟
ال وسىنداي زۇلىمدىققا توزبەي، اسىل رۋحىن تاپتاتپاي، اتا قونىسىن تاستاپ، شەتەل اسقان قازاقتاردىڭ سانى 1 ميلليون دەپ كورسەتەدى تاريحشىلار. سوندا 1916 جىلى جالپى سانى 6 ميلليون بولعان قازاق حالقى 1950 جىلى، نە ءبارى 34 جىلدىڭ ىشىندە، 1 ميليونعا جەتپەيتىنى عانا قالدى. ال وعان كەشەگى 86 جىلعى كوتەرىلىستە قىرىلعان قازاقتىڭ زيالى جاستارى مەن پاتشا زامانىندا كەنەسارى حان، يساتاي-ماحامبەت باستاعان ءىرىلى-ۇساقتى 300-گە تارتا كوتەرىلىستەردە قىرىلعان قازاقتاردى قوسساق، ورىس ۇكىمەتى قىرعان قازاقتىڭ جالپى سانى باياعىدا 6-7 ميلليوننان اسىپ جىعىلادى. بۇل تەك ورىس ۇكىمەتىنىڭ قازاق حالقىنا جاساعان ادام شىعىنى عانا. ال رۋحاني دۇنيەسىنە جاسالعان زۇلىمدىعى، مادەنيەتىنە، بايلىعىنا جاساعان تالان-تاراجىسىن ءسىز بەن ءبىز ءبىرىن بىلسەك، ءبىرىن بىلمەيمىز. ەندى ويلانىڭىز، ورىسقا بودان بولىپ تاپقان جاقسىلىعىمىز، وڭالعانىمىز وسى ما؟ «اكەڭدەي» كورگەن جاۋدىڭ دوسىتىعى وسى ما؟
18-19 عاسىردا تۇتاس ەۋروپا ەكونوميكاسىن شەڭگەلىندە ۇستاپ، ونىسى ۇلتتىق مەنمەندىككە ۇلاسقان، سونىڭ ناتيجەسىندە ەۋروپا حالىقتارىن ەزگىگە ۇشىراتا باستاعان ەۆرەي ۇلتىن 1941 جىلى گيتلەر قىناداي قىردى، تەكتەن تەككە ەمەس. سوندا باسىنان باقايشىعىنا دەيىن مۇزداي قارۋلانعان نەمىس اسكەرى 4 جىلدا 6 ميليون ەۆرەيدى قىرعان. ءبىراق ولار وزدەرىنە جاسالعان بۇل زۇلىمدىقتى ەشقاشان كەشىرمەيدى دە، ۇمىتپايدى. جانە «قارا جۇڭگو قاپتاسا، سارى نەمىس اكەڭدەي كورىنەدى» دەپ ايتقان ەمەس. ال ءبىزدىڭ حالىق تاريحتا جازا باسىپ، وتكىزگەن كىناسى جوق جازىقسىز سول شامادا قىرعىنعا ۇشىرادى. ءبىراق ءبىز كەكتەنۋدىڭ ورنىنا ولاردى جاقسى كورەمىز. بۇل نەدەن؟ مەنىڭشە وعان ءۇش ۇلكەن سەبەپ بار: بىرىنشىدەن، ءبىزدىڭ ۇلت وكىلدەرىنىڭ باسىم بولىگى ءوز تاريحىن بىلمەيدى؛ ەكىنشىدەن، يدەولوگيالىق وتارلاۋدان ءالى ايىعا قويمادىق؛ ۇشىنشىدەن، ءبىزدىڭ ۇلتتا ۇلتسىزداردىڭ سانى تىم كوپ.
ءبىر مىسال، ەگەر ەس-اقىلى ورنىندا، جاقسى تاربيە كورگەن، ءتىپتى، ونسىز دا جۇرەگىندە جالپى ادامدىق ماحابباتى وشپەگەن بالا بولسا، ءوز اتا-اناسىن جازىقسىز ولتىرگەن جەندەتتى ءومىربويى جەك كورىپ، كەكتەنىپ وتەر ەدى. ءبىزدىڭ ۇلتتان نەشەلەگەن اتا-انا، سۇيىكتى پەرزەنت جازىقسىز ءولتىرىلدى؟ ەندەشە، ءبىزدىڭ ۇلتتىڭ بۇگىنگى ۇرپاعى قانداي كۇيدە بولۋعا ءتيىستى؟
ورىس وتارلىعىنىڭ ءدامىن بىلمەي، كورمەي، وسىنداي وي ايتىلسا جارار ەدى، ءبىلىپ، كورىپ، باسىمىزدان وتكەرىپ تۇرىپ، تاعى ارامىزدا وسى «قارا جۇڭگو قاپتاسا، سارى ورىس اكەڭدەي كورىنەدى» دەگەن ءسوزدىڭ قالماي ىلەسىپ جۇرگەنى قالاي؟ ونىڭ قاسىندا ءبىز ۇركە قارايتىن، اتىن ەستىگىمىز كەلمەيتىن اتا-جاۋىمىز، تاريحتان بەرى كورشى وتىرعان قىتايلار ونداي زۇلىمدىق جاساعان جوق. كەرىسىنشە، اتا-بابامىز تۇركى، عۇنداردىڭ ولارعا كورسەتكەن قورلىعى كوپ بولدى. ال ءبىز ورىستارمەن تەك ءسىبىر تۇركىلەرى، نوعاي، باشقۇرت، تاتارلار وتار بولعاننان كەيىن عانا كورشى بولدىق. شاماسى 300 جىل.
جۇڭگو دەمەكشى، «قارا جۇڭگو قاپتاسا، سارى ورىس اكەڭدەي كورىنەدى» ءسوزىنىڭ توركىنى جامان، تەگى بوتەن ويدى ەل ىشىنە جايۋ ءۇشىن شىعارىلعان ءسوز ەكەنىن زەر سالعان ادامعا ءتۇسىنۋ قيىن ەمەس. ونى وسى «قارا جۇڭگو» ءسوزىنىڭ وزىنەن انىقتاۋعا بولادى. ول ءۇشىن «قارا جۇڭگو» دەگەن كىم؟ قاي حالىق؟ ول قازىرگى «Chaina» دەگەن اتپەن بەلگىگى ەلدىڭ نەگىزگى ۇلتىن كورسەتە مە؟ سونى انىقتاۋ قاجەت.
ايتالىق، قاراقىتاي مەملەكەتى – قازاق مەملەكەتتىلىگىنە باستاۋ بولعان ورتاعاسىرلىق ەل. شەجىرەگە قاراساڭىز، قازاقتىڭ كوپتەگەن رۋلارىنىڭ ارعى ءبىر اتاسى «جۇڭگو» بولىپ كەلەدى: مىسالى، نايمان رۋىندا وسىلاي اتالاتىن رۋ بار. شىندىعىندا،قاراقىتاي – قيداندار، ول تۇركى-مونعول تىلدەس كوشپەلى تايپا، ولار قىتايلاردى («Chaina») جاۋلاپ الىپ، «لياو يمپەرياسىن» (تەمىر يمپەريا) قۇرعان. سونىڭ ىشىندە جەتىسۋداعى قاراقىتايلار – تازا تۇركى تايپالارى بولعان. بۇل جايلى مۇحتار ماعاۋين «شىڭعىسحان» اتتى تاريحي رومانىندا ناقتى دالەلدەرمەن كەلتىرەدى. ال «Chaina» حالقىنىڭ اتى رەتىندەگى «جۇڭگو» ءسوزى بەرتىندە قالىپتاسقان. ولار وزدەرىن سولاي اتامادى، ءبىز سولاي جاڭىلىس اتادىق. ءبىزدىڭ اتا-بابالارىمىز ورىسقا بودان بولماي تۇرعاندا ولاردى باسقاشا اتاعان، مىسالى، ءشۇرشىت، تابعاش ت.ب حالقى دەپ.
ويتكەنى (1644-1911) جىلدار ارالىعىندا بۇل ەلدى كوشپەلى مانچجۋر تايپاسى بيلەدى. ولار وزدەرىن مانچجۋر-سين يمپەرياسى دەپ اتادى. مانچجۋرلاردىڭ جەرگىلىكتى حالىقتاردى جەك كورگەنى سونداي، ولاردىڭ ءبىر دە ءبىرىن بيلىككە، لاۋازىمدى ورىندارعا شىعارماعان. ال ودان بۇرىن (1271-1368) جىل ارالىعىندا بۇل ەلدى ءقازىر مونعول اتانىپ كەتكەن تۇركى تەكتەس قيات تايپاسىنان شىققان شىڭعىسحاننىڭ ۇرپاقتارى بيلەدى. سوندىقتان بەرتىنگە دەيىن مۇنداعى حالىقتىڭ تۇتاس اتاۋى جوق (قولىندا بيلىك بولماسا، اتى قايدان بولسىن) بيلەگەن تايپالاردىڭ حالقى بولىپ قانا ءومىر ءسۇرىپ كەلگەن. تەك 19-20 عاسىرلاردا عانا سول مەملەكەتتىڭ قاراماعىنداعى كوپتەگەن ۇلتتار مەن ۇلىستاردىڭ توعىسۋى، ءسىڭىسۋى ناتيجەسىندە، ەجەلگى «حۋا» تايپاسىنىڭ نەگىزىندە وزدەرىنە «حانزۋ» دەگەن اتاۋدى بەرىپ، بۇگىندە ءبىرتۇتاس ۇلتقا اينالدى. ءتىپتى ولار ەجەلدەن بۇگىنگە دەيىن وزدەرىن ەشقاشان «جۇڭگو» اتاعان ەمەس. ولاي بولسا، وزدەرى دە اتاماسا، ءبىز دە ولاي اتاماعان بولساق، بۇل اتاۋ قايدان شىقتى؟ مىنە بۇل جايت كوڭىلگە كۇمان تۋدىرۋى كەرەك. الگى «بۇقار ايتتى» دەگەن بۇل ءتامسىل ول ءومىر سۇرگەن 18 عاسىردا ەمەس، ءبىز ورىسقا بودان بولىپ، الەمگە ورىس نۇسقاعان باعىتپەن قارايتىن حالگە تۇسكەن زاماندا پايدا بولعان. ءبىز مۇنى اڭعارۋعا ءتيىسپىز.
الەم حالىقتارىنداعى تاريحى جانە مادەني اتاۋلارعا سول حالىقتاردىڭ وزدەرىندە قالاي اتالسا، سولاي اتاۋعا قازاق ءتىلىنىڭ دىبىستىق مۇمكىندىگى جەتكىلىكتى بولسا دا، ءبىز وزىمىزشە دە، ولارشا دا ەمەس، ورىسشا نۇسقاسىمەن اتايتىنىمىز بارشاعا ايان. سوندىقتان «Chaina» حالقىنىڭ اتاۋى رەتىندەگى وسى «جۇڭگو» ءسوزى بىزگە ورىستار ارقىلى قالىپتاسقان بولسا كەرەك.
ءبىزدىڭ تاريحىمىزدا ورىس ۇكىمەتىنىڭ اداستىرۋىمەن قالىپتاسقان قاتە ۇعىم، جاڭىلىس تۇستار كوپ، ونى تاۋەلسىز تاريحشىلار ەندى-ەندى ايتىپ كەلەدى. ويتكەنى ءبىز وسى تاريحي كەزەڭدە جەڭىلگەن حالىقپىز، ال تاريحتى جەڭگەن جاق جازاتىنى بەلگىگى. ءبىز قانشا اداسساق تا، دوس پەن دۇشپاننىڭ اراسىن ايىرا، شەگەلەپ ايتىپ كەتكەن تاعى دا سول اتا-بابالارىمىز بولاتىن. ونى حالىق جادى ساقتاپ، بۇگىنگە جەتكىزىپ وتىر. «ەجەلگى دۇشپان ەل بولماس» دەيدى بابالار وسيەتى. ەندەشە سول ەشقاشان «ەل بولماس» جاۋىمىز بىرنەشەۋ بولسا، سونىڭ ءبىرى – وسى قۇرمالاس سويلەمنىڭ ەكىنشى جاعىمدى سىڭارىنا ارقاۋ بولىپ العان ەل.
ءبىرتۇتاس قازاق حالقىنىڭ العاشقى حانى ءاز جانىبەك تە، ونىڭ ابىز قارتى اسان قايعى بولاتىن. استىراحان قالاسىن ەدىل بويىنا سالدىرىپ، حان ورداسىن ورىسقا جاقىن وڭىرگە كوشىرگەن ءاز جانىبەك حانعا نارازى بولعان اسان قايعى بۇل شەشىمنىڭ اقىرى جامان بولاتىنىن سەزىپ، بىلاي دەيدى:
دوڭگەلەك ءجۇزدى، قوي كوزدى
اسپەتتەگەن بالاڭدى
اتاسى نالەت كاپىرگە
كۇندەردىڭ كۇنى بولعاندا
باس بۇلعاماي بەرەرسىڭ...
...ارقادا جاتىپ اقىرعان
امالدى كاپىر العاندا
قيامەت قايىم بولعاندا
جانىبەك اتتى جاقسى حان
بالانى سەنەن سۇرارمىن.
قيامەت قايىم بولعاندا جاۋدان ءجابىر كورەتىن ءوز ۇرپاقتارىنىڭ ەسەبىن ورىسقا ۇيىرسەك بولعان حاننان سۇراماق.
ال ءبىرتۇتاس قازاق حالقىنىڭ ەڭ سوڭعى حانى ابىلاي بولسا، ونىڭ ابىز قارتى بۇقار ەكەنى ايان. حان مەن جىراۋ بابالارىنىڭ وسى ەسكەرتپەسىن ارادا 300 جىل وتسە دە ۇمىتپاعان. ۇرپاقتارىنىڭ بولاشاعىنان الاڭداعان حانعا بۇقار جىراۋ بىلاي دەگەن:
...كۇن باتىستان ءبىر دۇشپان،
اقىردا شىعار سول تۇستان،
ءوزى سارى، كوزى كوك،
باستىعىنىڭ اتى پوپ،
كۇن شىعىسقا قارايدى،
شاشىن الماي تارايدى،
قۇدايدى بىلمەس، ءدىنى جوق،
جاماندىقتا ءمىنى جوق،
وسى سىندى ءبىر كاپىر،
اۋزى-باسى ءجۇن كاپىر،
جاياۋلاپ كەلەر جۇرتىڭا...
...ەلىڭدى الار قولىڭنان،
اسكەر قىلار ۇلىڭنان،
تەكسىزدى تورگە شىعارىپ،
باسىڭا ول كۇن تۋعاندا،
تەڭدىك تيمەس قولىڭا،
بۇل ايتقان ءسوز ابىلاي،
بولماي قالماس ارتىڭنان،
ەستىدىڭ مىنا قارتىڭنان .
«اكەلىككە، دوستىققا تابىلماس ەل» دەپ تۇرعان جوق، «جاماندىققا ءمىنى جوق» دەپ ساقتاندىرىپ تۇر. وسى ءسوزدى ايتقان بۇقار جىراۋ «سارى ورىس اكەڭدەي كورىنەدى» دەۋى مۇمكىن بە؟
ال ساحارانىڭ تاعى ءبىر ساۋەگەيى موڭكە ءبيدىڭ ايتقانىن قاراڭىز:
...اقىر زامان بولاردا،
ورىس قازاق قوسىلىپ
بىر-بىرىنە ءۇيىر بولادى
سويتكەن زامان كەز كەلسە،
تۇزەلۋى قيىن بولادى.
سونىڭ ءبارىن كورەرسىڭ،
كورىپ بارىپ ولەرسىڭ.
ەندى بۇعان ايتار ءسوز دە جوق، تەك قورقىنىش قانا بار. تەك ايتۋعا ءتيىستىسى بابالارىمىزدىڭ ءار زاماندا قايتا-قايتا ساقتاندىرعان جاۋىنان ساقتانباي، وعان ۇيىرسەك بولىپ، اقتاپ الا بەرەتىنىمىز نەلىكتەن؟
مەنىڭ ايتقىم كەلەتىنى، ءبىز ءۇشىن وتارلىقتىڭ قايسى بولسا دا جامان ەكەنىن ايتقىم كەلەدى. ياعني كىمگە وتار بولساڭ دا وڭدىرمايدى. ەگەر وتار بولساق، ءدىنى، ءتىلى بولەك اتا جاۋلار ەمەس، تۋىسقان حالىقتاردىڭ ءوزى ايايىن دەپ تۇرعان جوق. ونى بۇگىندە تۋىسقان وزبەك، قىرعىز، تۇرىكتەردە تۇرىپ جاتقان قازاقتاردىڭ تاعدىرى كورسەتىپ وتىر. قازاق، بىرەۋلەر ايتقانداي «مىڭ رەت ءولدى، ەندى مىڭ ءبىرىنشى رەت ولسە، قايتا تىرىلمەيدى». سوندىقتان بىزگە «باعىنۋ» دەگەن ۇعىمدى ۇمىتۋ كەرەك. ول ءۇشىن ونى ەسكە سالاتىن وسىنداي سوزدەردى ۇرپاق ساناسىنان ءوشىرۋ كەرەك.
سوندىقتان الداعى كۇندەردە «ورىسقا قوسىلساڭ وڭالاسىڭ، قىتايعا قوسىلساڭ جوعالاسىڭ» دەگەن سياقتى جاقسىلىقتىڭ اتىمەن جاماندىققا ۇشاتىن «قارا قاناتتى» سوزدەر شىعۋى مۇمكىن. سودان سوڭ ءبىر زامانداردا «قازاق دەگەن ورىس ۇلتىنىڭ ءبىر رۋى بولىپتى» دەمەسىنە كىم كەپىل؟ ءبىز ءۇشىن جۇڭگو دا، ورىس تا دوس ەمەس، ارىپتەس قانا ەلدەر بولۋى ءتيىس. «ماڭگىلىك دوستىق جوق، ماڭگىلىك مۇددە عانا بار».
ۇلتىمىز تاۋەلسىز بولعانىنا 23 جىل عانا بولدى. «ءبىر اينالدىرسا، شىر اينالدىرادى» دەپ ەسكەرتەدى تاعى سول بابالار ءسوزى. از جىل وتپەي-اق سول باياعى وتارلىقتىڭ دابىلى قايتا قاعىلا باستاعانداي. سەبەبى، كەشەگى «كەدەندىك وداق»، بۇگىنگى «ەۋرازيالىق وداق» سول باياعى ايلالى جاۋدىڭ العاشقى ارباۋىنداي بولىپ كورىنەدى ماعان. «بارلىق جاماندىق جاقسىلىقتىڭ اتىمەن كەلەدى» دەگەن اتالى ءسوز بار حالقىمىزدا. مۇنداي پيعىل باس كوتەرگەن شاقتا «...اكەڭدەي كورىنەر» سياقتى سوزدەردىڭ ءجيى ايتىلاتىنى، كوپتەپ شىعىپ، كەڭىنەن تارالاتىنى بەلگىلى. ويتكەنى ءار وتارلاۋشى ەل ءوز ماقساتىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن ءبىرىنشى كەزەكتە سول حالىقتىڭ رۋحاني دۇنيەسىنە سوعىس اشادى. ول حالىقتىڭ ساناسىندا ورنىققان «تاۋەلسىزدىك»، «ەلدىك» ۇعىمدارىنا كۇيرەتە سوققى بەرەدى، ءوزىنىڭ ۇستەمدىگىن رۋحاني جاقتان مويىنداتادى. سونىڭ بىردەن ءبىر قارۋى وسىنداي سوزدەر. سوندىقتان الداعى كۇندەردە «ورىسقا قوسىلساڭ وڭالاسىڭ، قىتايعا قوسىلساڭ جوعالاسىڭ» دەگەن سياقتى جاقسىلىقتىڭ اتىمەن جاماندىققا ۇشاتىن «قارا قاناتتى» سوزدەر شىعۋى مۇمكىن. سودان سوڭ ءبىر زامانداردا «قازاق دەگەن ورىس ۇلتىنىڭ ءبىر رۋى بولىپتى» دەمەسىنە كىم كەپىل؟ ءبىز ءۇشىن جۇڭگو دا، ورىس تا دوس ەمەس، ارىپتەس قانا ەلدەر بولۋى ءتيىس. «ماڭگىلىك دوستىق جوق، ماڭگىلىك مۇددە عانا بار».
نە ىستەمەك كەرەك؟ ءبىز ىستەيتىن ءىس كوپ. بۇل جەردە تەك كۇلدىرىپ كەلىپ، ءبۇلدىرىپ كەتەتىن ىلدىرگى، ىلگەن وزەگىن جىرتپاي شىقپايتىن وسىنداي بۇلدىرگى سوزدەردەن ساق بولۋ كەرەك. ەل اۋزىندا جەلدەي ەسكەن وسىنداي ءازازىل ءسوزدىڭ استارىن ۇعىپ، ۇلتىمىزدىڭ ساناسىنا ورىس نە باسقا جاۋلارىمىزدىڭ بوداندىق پيعىلىن ۇگىتتەيتىن، وي جۇزىندە مويىنسال ەتۋگە قىزمەت جاسايتىن وسىنداي سوزدەردىڭ تارالۋىنا زيالى، ۇلتشىل ازامات رەتىندە كەدەرگى بولا ءبىلۋىمىز كەرەك.
ەگەر وسى ويىم قۇپتارلىق بولسا، بۇگىنگى ساناسى ويانىپ كەلە جاتقان قازاق جاستارىنىڭ قاپەرىنە وسى ءسوزدىڭ ءمانىن جەتكىزۋگە مۇرىندىق بولا الساڭىز، ۇلكەن العىس بىلدىرگەن بولار ەدىم. اللا تاۋەلسىز قازاق ەلى جاستارىنىڭ بىرلىگىن بەكەم ەتسىن!
ەرمۇحامەت مارالبەك
