بەلگىلى ءانشى، زەرتتەۋشى ەرلان تولەۋتايدىڭ ءۇيىن قاراعاندىلىق شەنەۋنىكتەردىڭ تارتىپ العانى راس پا؟ قازاقستاندىق ونەرپازدارعا "ەۋروپالىق ءچيپتىڭ" قانداي قاتىسى بار؟ مادەنيەت مينيسترلىگىنە نەگە ءىلياس وماروۆتاي ادام كەرەك؟ ءبىزدىڭ بايلار اقشالارىن ۇلتتىق ونەردى دامىتۋعا نەگە قيمايدى؟ ديماش - پاسسيونار بولسا، ول ارقىلى الەمگە قازاقتى قالاي تانىتامىز؟ ءانشى، زەرتتەۋشىمەن اراداعى سۇحبات ۇلتتىق مادەنيەتتىڭ بۇگىنگى احۋالى تۋرالى ءوربىدى.

حالىق كومپوزيتورلارى تۋرالى جازىپ ءجۇرمىن

– دالا كونسەرۆاتورياسىنىڭ تۇلەگىمىن دەيسىز، سول تۇلەكتىڭ باستى ميسسياسى نە؟ ميسسياڭىز ورىندالدى ما؟ قاي جەرى ولقى ءتۇستى؟

– مەن كەيدە ويلاپ قاراسام، ءومىرىمدى ەش جوسپارلاماپپىن. ءار ادام الدىنا ماقسات قويادى، «مەن مىناعان قول جەتكىزدىم، ەندى مىنانى جاساۋىم كەرەك» دەپ، شالا-شابىلىپ، ومىرىنە، ەرتەڭىنە جوسپار قۇرىپ، سوعان جەتۋگە بار كۇش-قايراتىن جۇمساپ جاتادى. ال مەن ءوز ستيحياممەن ءومىر ءسۇردىم. ىشىمدەگى سەزىم يىرىمدەرىنە، سىرت كوزگە كورىنبەيتىن اساۋ تولقىندارعا، جۇرەك قالتارىسىنداعى وزىمە عانا ايان داۋىلدارعا باعىنىپ كەتكەن كەزدەرىم بولدى. مۇحيتتان وزەنگە شىعىپ، سۋدىڭ ەڭ ساياز جەرىنە بارىپ ۇرىق شاشاتىن اناۋ ءبىر بالىق بار ەدى عوي. مەندە دە سونداي تۇيسىكپەن عانا جەتەتىن، ءىشىم سەزەتىن نازىك دۇنيەلەرىم بارشىلىق. تۇبىندە ءوزىم ءانىن ايتىپ جۇرگەن ۇلى ونەرپازدار تۋرالى جازاتىنىمدى، سولاردىڭ ومىرىنە بايىپتى زەرتتەۋ جاسايتىنىمدى ىشتەي سەزىنەتىنمىن. «حالىق كومپوزيتورلارى تۋرالى جازۋىڭ كەرەك، ول – سەنىڭ ومىرلىك ميسسياڭ» دەگەن سانامنىڭ الىس تۇكپىرىندە ءجيى-جيى دابىلدار قاعىلاتىن.



سوناۋ ستۋدەنتتىك شاقتان باستاپ وسى سالاعا قاراي ءومىردىڭ ىرقىمەن كەلە جاتتىم. ۋنيۆەرسيتەتتە قىزمەت ەتتىم، بوتا (ءبىلىمپازدار، ويشىلدار، تاپقىرلار، العىرلار) دەگەن جاستار ورتالىعىن قۇردىم، مادەنيەت سالاسىندا ىستەدىم، گازەت-جۋرنالداردا ءتىلشى بولدىم، ۇزاق جىل تەليەۆيدەنيەدە جۇمىس ىستەدىم، سوڭعى كەزدە «ءقازاقفيلمنىڭ» ىقتيارىندا قىزمەتتەمىن. ءار جەردە ءتۇرلى قىزمەتتە جۇرگەنىممەن مەنىڭ باستى نىسانا باعىتىم، ميسسيام، سول سال-سەرىلەر مەن ۇلى ونەرپازداردىڭ ءومىرى مەن ونەرى تۋرالى جازۋ، ناسيحاتتاۋ بولدى. ءبارىن تۇتاس جازىپ، ءبىرجولا تياناقتاعىم كەلەدى. قازاقتا جۇزگە تارتا سال-سەرى وتكەن، قازىرگى زاماننىڭ تىلىمەن ايتساق، بارلىعى ۇلى دالا كومپوزيتورلارى، سايىپقىران ونەر تارلاندارى. ولاردىڭ سوڭىندا قالدىرعان ونەر مۇراسى – كوشپەلىلەر دۇنيەتانىمىنىڭ ايعاعى. ءبىرجان سال، اقان سەرىنىڭ ءومىرى مەن اندەرىن جۇرتشىلىق ءبىرشاما بىلەدى، الايدا اراسىندا ءبىر عانا انىمەن حالىق جادىندا وشپەستەي ورىن العان سال-سەرىلەر بار. ولاردىڭ ونەگەلى ءومىرى مەن وشپەس ونەرى جايلى جازاتىن دۇنيەلەرىم ءازىر تۇرعالى، ءپىسىپ جەتىلگەلى قاشان. سوعان ىقتياتتىلىق تانىتىپ، الاڭسىز جازۋعا كۇندەلىكتى كۇيبەڭ تىرلىك مۇرشا بەرمەيدى. ءبىرازىن جازدىم دا.

– سونىڭ اراسىندا ءيمانجۇسىپ تۋرالى حيكاياتىڭىز بار عوي...

– ونى كوركەم دۇنيە رەتىندە جازدىم. ەندىگى ماقسات – عىلىمي تۇرعىدا قاراستىرۋ. ياعني، تانىمدىق ەڭبەك رەتىندە جۇيەلەۋ. ءيمانجۇسىپتى جازباسىما بولمادى. ول باياعىداعى ەستەلىك ەدى. بوراندى كۇنى شالعايداعى ءبىر اۋىلعا تويعا جولىم ءتۇستى. سوندا توسەك تارتىپ، اجال اۋزىندا جاتقان ءبىر قارت كىسىنىڭ ۇستىنەن ءتۇستىم. قاپ-قاراڭعى بولمەنىڭ ءبىر تۇكپىرىندە جاتىر ەكەن. مەنىڭ ءان سالعان داۋسىمدى ەستىپ: «قاراعىم، ءيمانجۇسىپتىڭ ءانىن بىلەسىڭ بە؟» دەپ سۇرادى. مەن ءيمانجۇسىپتىڭ ءانىن ايتىپ بەردىم. ءاندى ەستىگەن قاريا ءدۇر سىلكىنگەندەي بولدى. جاستىقتان باسىن كوتەرە الماسا دا، ارقالانعانداي قايراتتانىپ، ءيمانجۇسىپتىڭ ءوزى كۋا بولعان حيكاياسىن كوزىنە جاس الا ايتىپ بەردى. قولىمدا بلوكنوتىم عانا بار، وقيعاداعى ادامداردىڭ اتىن جازىپ الدىم. ءبىر اپتادان سوڭ قاريا كوز جۇمىپتى. اماناتىن ماعان ارقالاتىپ، ءوزى اتتانىپ كەتكەندەي بولدى. تۋرا ءبىر مەنى كۇتىپ جاتقانداي... «اپىرماي، نە دەگەن سايكەستىك ەدى؟!» دەپ ويلاندىم... ارادا ون جىلدان اسا ۋاقىت وتكەن سوڭ بارىپ الگى كەزدەسۋدى حيكاياتقا اينالدىرىپ، وقىرمانعا ۇسىندىم.

 

[caption id="attachment_26254" align="alignright" width="448"] ەرلان تولەۋتاي، ءانشى[/caption]

بالكىم، زامانىمنان كەش تۋعان شىعارمىن...

– كەرەمەتتەي ءانشىسىز. وعان قوسا ءان جازاسىز، ولەڭدەرىڭىزدى كونسەرتىڭىزدە كورىپ تاڭ-تاماشا قالدىق. كينو سالاسىندا ءارتىس تە بولدىڭىز، سەناريي دە جازىپ ءجۇرسىز. جازۋشىلىعىڭىز، عالىمدىعىڭىز ءبىر توبە. وسى «سەگىز قىرلى، ءبىر سىرلى» بولۋ دەگەن نە؟ امبەباپتىق قانداي قاسيەت؟

– امبەباپتىق قاي ءبىر جاقسى قاسيەت دەيسىز. ماسەلەن، الكەي مارعۇلاندى الىپ قاراڭىزشى. قازاقستانداعى ارحەولوگيا عىلىمىنىڭ نەگىزىن سالۋشى تۇڭعىش عالىم، فولكلورتانۋشى، ەتنوگروف، تاريحشى، ونەر مەن ادەبيەتتىڭ بىلگىرى. قىسقاسى، بىلمەيتىنى جوق ەدى. عىلىم اكادەمياسىندا قانداي جيىن بولسا دا، الكەي مارعۇلان شىعىپ ءسوز سويلەيدى، پىكىر ايتادى ەكەن. سويلەگەندە دە ءىرى سويلەيدى، كەسەك سويلەيدى. ءبىزدىڭ قوعامنىڭ ءبىر دەرتى – قاي كەزدە دە كوپ بىلەتىندەردى جاقتىرمايدى عوي. پرەزيدۋمدا وتىرعان الگى جاقتىرماۋشىلاردىڭ ءبىرى الەكەڭە: «بۇگىن كوپ سويلەپ كەتتىڭىز» دەپ «رەنىش» بىلدىرگەن ەكەن، الەكەڭ: «بىلەمىز، بىلگەننەن سوڭ سويلەيمىز» دەپ مىنبەدەن ءتۇسىپ كەتىپتى.

 مارقۇم تالاسبەك اسەمقۇلوۆ تا سونداي بويىنا سان الۋان ءىلىم جيعان قازىنا ادام ەدى. امبەباپ بولدى. كەرەمەت كۇيشى ەدى. ءبىراق، ونىڭ كۇيىن جۇرت تۇسىنگەن جوق. تالاي بايقاۋلارعا قاتىسىپ، باعىن سىناپ تا كوردى، ءبىراق بىردە-بىر بايگە الا الماي كەتتى. ول ەسكى كۇيشى ەدى. كونە سارىنمەن ىلعي ءىشتى كۇيلەر تارتاتىن. تالاسبەكتىڭ كۇيشىلىگى مىنا جىلتىراق ونەرپازدار جاۋلاعان قىزىلدى-جاسىلدى زامانعا لايىقسىز بولدى. ونىڭ جازۋشىلىعى دا باعالانبادى. ءومىرىنىڭ سوڭىندا ءوزىمدى كينودان تاپتىم دەپ وتىرۋشى ەدى.

كينو – الەمدىك ونەر بولعاندىقتان – كوسموپوليتتەردىڭ ورداسى. ول جەردە ەشكىم-ەشكىمدى جاتسىنبايدى. مامانسىڭ با، قولىڭنان ءىس كەلە مە، ءبىتتى. مەن دە سول، جان-جاقتان وپا تابا الماي، كينودان بارىپ تۇعىر تاپتىم.

ەندى ايتقانداي اسا امبەباپ بولماسام دا، ءبىراز دۇنيە قولىمنان كەلەدى دەپ ويلايمىن. اندەرىمدى قايرات بايبوسىنوۆتان باستاپ، روزا ءالقوجاعا دەيىن ايتۋدا. مونوگرافيالار جازدىم. جازۋشىلىققا بەت بۇردىم. زەرتتەۋشىلىك، ونەرتانۋشىلىق، كينو سالاسىنداعى ىزدەنىستەرىم بارشىلىق. بۇل مەنىڭ بولمىسىم، مەن ودان قالاي باس تارتامىن؟ باياعىدا بويىنداعى ونەرىن جاسىرعاندى  ەل «ۇرى» دەيدى ەكەن. ويتكەنى، ونەر – حالىق جانىنىڭ ازىعى. ونى حالىقتان جاسىرۋ قىلمىسپەن پاراپار بولعان. بويىمداعى ونەرىم مەن قابىلەتىمدى جۇرتتان جاسىرار بولسام، ەسكى تۇسىنىكپەن مەن دە «ۇرى» بوپ شىقپايمىن با؟ دەگەنمەن، وسى قابىلەتىمنىڭ ءبارى كادەگە اسىپ جاتىر دەپ ايتا المايمىن. بالكىم، زامانىمنان كەش تۋعان شىعارمىن...

قوعامدىق-ساياسي، مادەني-الەۋمەتتىك ومىردە امبەباپ بولۋ – XX عاسىرداعى الاش قايراتكەرلەرىنىڭ جولى ەدى. ولار بىرنەشە سالانى قاتار الىپ ءجۇردى. وعان ءاليحان بوكەيحاننىڭ، احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ ت.ب. الاش ارداقتىلارىنىڭ ءومىر جولى دالەل. مىسالى، مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى ساكەن سەيفۋلليندى الايىق. ءوزى اقىن، ءوزى كومپوزيتور. جازعان دۇنيەلەرى قانداي! ەل ىشىنەن ادەبيەت نۇسقالارىن جيناۋى، ولاردى ىجداعاتتىلىقپەن زەرتتەۋى، ونەر مەن مادەنيەتكە جاساعان قامقورلىعى قايران قالدىرادى. ال قازاقتىڭ عىلىم اكادەمياسىنىڭ نەگىزىن سالعان، ونىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى بولعان گەولوگ-عالىم قانىش ساتبايەۆ بولسا، جاستاۋ كەزىندە زاتايەۆيچكە 25 ءان جازدىرىپتى. ال اتاقتى امىرەنىڭ ءوزى 11 انمەن شەكتەلىپتى. وكىنىشتىسى، 37-جىلعى ناۋبەتتى ناۋقاندا حالقىمىزدىڭ قايراتكەر تۇلعالارى تۇگەلگە دەرلىك وپات بولدى. ال ەندى مەنىڭ بويىمدا ازعانتاي امبەباپتىق بولسا، ول وسى الدىڭعى تولقىن اعالاردان جۇققان قاسيەت شىعار. ءبىراق، ولاردىڭ قاسىندا مەنىكى بالانىڭ ويىنى سياقتى جاي شارۋا عوي. دەسەك تە، بۇل زاماندا دا امبەباپ ونەرپاز بولۋ وڭاي ەمەس، ەكى كەمەنىڭ قۇيرىعىن ۇستاعانمەن تەڭ دۇنيە. امبەباپ، حالىقشىل ونەرپازدى قاراپايىم جۇرتتان باسقالارى ۇناتا قويمايدى، ءوز ورتاسى، اينالاسى، ءتىپتى، جاقتىرمايدى. بۇعان جوعارىداعى اتى اتالعان اعالاردىڭ ءومىرى دالەل.

 

قاراعاندى شەنەۋنىكتەرى ءۇيىمدى تارتىپ الدى

– «سەگىز قىرلى، ءبىر سىرلى» بولۋ اركىمنىڭ قولىنان كەلە بەرمەس قاسيەت ەدى. قازىرگى تاڭدا  ءوزىن امبەباپ ەتىپ كورسەتۋ سانگە اينالىپ كەتكەن سياقتى. وسى دۇرىس پا؟

– قازىرگى ەسترادا انشىلەرى امبەباپ بولۋعا بەيىمدەلىپ الدى. قابىلەتى كەلە مە، كەلمەي مە، ساۋاتى جەتە مە، جەتپەي مە، بۇلاردىڭ بارلىعى تەلەجۇرگىزۋشى بولۋعا قۇمار. ال دومبىرا ۇستاعان انشىلەر كينو تىلىمەن ايتساق، تاپ ءبىر كونسەرۆاسياعا قويىلعانداي. ولاردى سىرگە سالىپ، تىرپ ەتكىزبەي تاستاعانداي قىلدىق. كەيدە ماعان دومبىرا ۇستاعاندار ءۇيقاماقتا وتىرعان ساياسي تۇتقىندارداي ەلەستەيدى. كەش وتكىزۋ بارىسىندا ءبىرتالاي شىندىققا، كوپ كەلەڭسىزدىككە كوز جەتكىزدىم. كورەرمەن جيناۋ ءۇشىن دە امبەباپ بولۋىڭ كەرەك ەكەن. ءبىراق، بۇل باسقا امبەباپتىق. بۇل ونەر شاشۋعا ەمەس، دۇنيە تابۋعا ارنالعان امبەباپتىق. كەزىندە مەندە دە دۇنيە قۋۋعا، مانساپ جولىمەن كەتۋگە مۇمكىندىك بولمادى ەمەس، بولدى. 25 جاسىمدا قاراعاندى مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىندە جاستار كوميتەتىنىڭ جەتەكشىسى، ءتىپتى، عىلىمي كەڭەستىڭ مۇشەسى بولدىم. نەسىن ايتاسىز، دايىن تۇرعان شەنەۋنىك ەدىم. ءبىراق، شەنەۋنىك بولۋدى جانىم قالامادى. ونەردى مانساپقا ايىرباستاعىم كەلمەدى. مەن عايىپقا سەنەمىن. تۇيسىگىم قاسيەتتى ءبىر اماناتتى ارقالاپ جۇرگەنىمدى سەزدىرتەدى. كوپ ىشىنەن تاڭداۋ تۇسكەنىنە، پەشەنەمە ەرەك جازۋ جازىلعاندىعىنا سەنەمىن. وسى جازۋ مەنى قاقپايلاپ، باسقا جاققا موينىمدى بۇرعىزباي ونەر جولىنىڭ ءورلى، ىلديلى بۇرالاڭ جولدارىمەن جەتەلەپ كەلەدى. تالاي كەدەرگى، بەينەت كورسەم دە، كەزىندە قاراعاندىنىڭ شەنەۋنىكتەرى ءۇيىمدى دە تارتىپ الدى، دالاعا تاستادى، ءبىراق مەن العان بەتىمنەن قايتقان ەمەسپىن، ءوز پرينسيپىمنەن ەشقاشان تايعان ەمەسپىن.

– نەگە؟

– ول كەزدە جاس بولدىق، البىرت ەدىك. جاستىق ماكسيماليزمى دەگەن بولادى. جۋرناليستيكا مايدانىندا پىكىر الۋاندىعىنا، ەركىندىككە جول بەردىم. تىكەلەي ەفيرلەردە اكىم-قارالاردى سىقپىرتىپ سىنادىم. ءبىزدىڭ قوعام وركەنيەتتى ەلدەردەگىدەي اشىق بولۋ كەرەك دەپ ويلادىم. دەموكراتيالىق قوعام ورناتىپ جاتقانىمىزعا سەندىم...

– سول سىناۋ كىمدى ءوسىردى؟

– قاراعاندى قوعامىن ءوسىردى. سول كەزدە ءسوز بوستاندىعى جونىنەن كەنشىلەر جۇرتى ەلىمىزدىڭ باسقا قالالارىنا قاراعاندا كوش ىلگەرى ەدى. ءتىپتى، الماتىنىڭ وزىندە قاراعاندىداعىداي ءسوز بوستاندىعى سالتانات قۇرعان جوق. بىزگە قوناققا كەلگەن قالامگەرلەر، جۋرناليستەر قاۋىمى «قالايشا اشىق ايتاسىڭدار، باتىل سىنايسىڭدار» دەپ تاڭىرقاسىپ، باستارىن شايقاپ كەتەتىن. جانىمدا قاراعاندىداعى ءسوز بوستاندىعىنىڭ نەگىزىن سالعان مارتبەك توقمىرزا، اقيقاتقا، تەرەڭ بىلىمگە نەگىزدەلگەن وردالى ويلارىمەن جۇرتتى ءدۇر سىلكىندىرگەن ومار جالەل اتتى قاندىكويلەك سەرىكتەرىم بولدى. ءبىزدىڭ سوڭىمىزدان مۇراتتاس، نيەتتەس، كوشەلى جاستار ەردى. وسىلايشا، تۇتاس ءبىر بۋىن قالىپتاستى. الايدا، كەيىننەن بارلىعىمىزعا قىلبۇراۋ سالىندى. سول كەزدەگى بيلىك باسىنداعى جەرگىلىكتى شەنەۋنىكتەردىڭ بىزگە قارسى اشقان ادامگەرشىلىكسىز مايدانىنان سوڭ، جان-جاققا تاراپ كەتۋگە ءماجبۇر بولدىق. دەگەنمەن، بوتا ورتالىعى سانالى جاستاردىڭ ورداسىنا اينالىپ ۇلگەرگەن ەدى. ونىڭ مۇشەلەرى رۋحانياتتىڭ قاجىماس جاۋىنگەرلەرى بولىپ شىقتى. تەلەديداردا باعدارلامالار، راديودا دا حابارلار اشىلدى، گازەتتەر شىعىپ جاتتى. سونىڭ ءبارىن جاپتى. ەڭ سوڭىندا مەنىڭ باعدارلامام جابىلدى. تاۋەلسىز مەملەكەت ورنادى، تاۋەلسىز ەلدە تاۋەلسىز، ەركىن وي ايتۋىمىز كەرەك دەپ اشىق سويلەدىك. ارتىنان ءبىزدىڭ بەل الىپ، كۇشەيىپ بارا جاتقانىمىزدان سەكەم العان جەرگىلىكتى شەنەۋنىكتەر سوڭىمىزدان شىراق الىپ ءتۇستى. ءسويتىپ، قاراعاندىدان قۋىلىپ، جان-جاققا تاراپ كەتتىك.

 

بىزدەگى مادەنيەت - جەڭىلگەن مادەنيەت

– تەليەۆيدەنيەنىڭ قازانىندا قايناپ شىققانسىز، قازىرگى تۆ-عا كوڭىلىڭىز تولا ما؟

– قازىرگى تەلەديداردا بەيبىت حابارلار عانا قالدى. «سەن تيمەسەڭ، مەن تيمە، بادىراق كوز» دەپ، ساياساتقا دەندەمەيتىن، بۇقارا حالىقتىڭ كوڭىلىن اۋلايتىن حابارلار اشىپ تاستادىق. سوعان ءمازبىز. باياعىدا تايىر جاروكوۆ ايتادى دەيدى: «ءوزىم دە قۋمىن، وكتيابر ريەۆوليۋسياسىنان ارى بارمايمىن» دەپ. قازىرگى تەلەارنالاردىڭ ۇستانىپ وتىرعان ساياساتى وسىعان سايادى. قوعامنىڭ ساناسىن وياتاتىن، رۋحاني دەڭگەيىن وسىرەتىن، ساياسي، ەكونوميكالىق مىقتى حابارلار جوققا ءتان. مادەني حابارلار جەتىسپەيدى.

– وسى بىزدە مادەنيەت بار ما؟

– مادەنيەت بار عوي. مادەنيەتتىڭ ءوزى بىرنەشەگە ءبولىنىپ سانسىراپ تۇر. جەڭىلگەن مادەنيەت جانە باسقارىلاتىن مادەنيەت. سوسىن جۇگەنسىز كەتكەن توبىرلىق مادەنيەت بار. نەگىزگى جەڭىلگەن مادەنيەت – ۇلتتىق مادەنيەت – ول، مىنا بىزدەر، كلاسسيكالىق ونەر وكىلدەرى. تىپ-تيپىل بولىپ جەڭىلگەن جوق، ارينە. ۇلتتىق مادەنيەتتىڭ تامىرى تىم تەرەڭدە. بەتى جاپىرىلىپ جاتقانمەن، ەرتەڭ ورتەڭگە بىتكەن گۇل قۇساپ، قايتا شەشەك جارۋى، فەنيكس قۇس قۇساپ تۇگى قالماي ورتەنىپ كەتىپ، ءوز كۇلىنەن قايتا جارالاتىنى سەكىلدى قۇبىلىس بولادى. كۇندەردىڭ كۇنىندە باعى اشىلىپ، جارق ەتەدى. مەنىڭ تاعى ءبىر ميسسيام سول – جارقىن كۇن تۋعانشا ۇلتتىق مادەنيەتتىڭ جوعىن جوقتاۋ. سول جولدا كۇرەسۋ.

– ءسىز سەكىلدى ۇلتتىق مادەنيەتتى ساقتاۋشىلار قاتارى كوپ پە؟

– قاتارىمىز ازداۋ...

– نەگە از؟ ەشكىم كۇرەسكىسى كەلمەي مە؟ ونەردى سۇيمەي مە؟

– مەن حالىق ونەرىنەن ورنەك العان «جابايى» ونەرپازبىن. وقىعاندار ارباعا جەگىلگەن ات سەكىلدى، بوجىنى قالاي قاقساڭ، سولاي بۇرىلادى. بىزدەگى مۋزىكالىق ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى – باسقارىلاتىن مادەنيەتتىڭ ءبىر پاراسى.

– بۇل جۇيە وزگەرتۋگە كەلمەي مە؟

– ول وزگەرمەيدى. ول ءۇشىن ۇلتتىق قۇندىلىقتارعا كوزقاراس وزگەرۋى كەرەك. كەزىندە اقسەلەۋ سەيدىمبەك باستاعان اعالارىمىز وزگەرتۋگە تىرىستى. وزگەرتە المادى. باتىستىق تەوريالاردىڭ ىقپالىنان شىعا الماي قالدىق.

– تەورياسىز تاعى بولمايدى عوي...

– بولمايدى، ارينە. ءبىراق، ولاردىڭ وقيتىنى قازاق مادەنيەتىنە جات تەوريا. ولاردىڭ شاكىرتتەردىڭ ساناسىنا سىڭىرەتىنى باتىستىڭ ءىلىمى. بۇل تەوريا ءان مەن كۇيدىڭ جانىن سۋىرىپ الادى، سىرتقى فورماسىن عانا قالدىرادى. قازاقتىڭ جانىن سۋىرىپ الىپ، ورنىنا ەۋروپالىقتىڭ جۇرەگىن ساپ قويادى. سوندىقتان، حالىق ونەرى حالىققا جەتپەي جاتىر.

 

...ەۋروپالىق چيپ سالىپ قويدىق

– حالىق ۇلتتىق ونەردەن بولەكتەندى مە؟

– ءيا، وكىنىشكە قاراي بولەكتەنە باستادى. جاستاردان ۇلتتى، ۇلتتىق ونەردى وگەيسىنۋ ءۇردىسى بايقالادى. باياعى سال-سەرىلەر حالىقتىڭ پەرزەنتى ەدى. حالىق تاپقان اناسى ىسپەتتى ەدى. حالىق سال-سەرىلەردى تۋعان پەرزەنتىندەي توبەسىنە كوتەرىپ، مەيلىنشە ەركەلەتىپ باعۋشى ەدى. ونەرپاز سول ەركەلىكتىڭ وتەمىندەي تۋعان حالقىنا وڭكەي اسەم ءان مەن ءتاتتى كۇيدەن تارتۋ جاساۋشى ەدى. ونەرپاز پەرزەنتىنىڭ كوشەلى ونەرى – حالىق انانىڭ جۇرەگىن الديلەيتىن. حالىق – كۇيىنىش-سۇيىنىشىن، قىزىعى مەن قۋانىشىن ءوزىنىڭ ىشىنەن شىققان ونەرپازىنان تاباتىن. ءقازىر سونىڭ كودى وزگەردى. بۇگىنگىنىڭ سال-سەرىسى بولادى دەگەن ونەرپازدىڭ جادىنا ەۋروپالىق چيپ سالىپ قويدىق. حالىق دەگەن اۋليە عوي. ونەرپازدا بوتەن چيپ تۇرعانىن سەزەدى. الدارىندا جات ونەردىڭ سالقىنى تيگەن وگەيلەۋ بالا ونەر كورسەتىپ تۇرعانىن تۇيسىنەدى. وسى وزەكتى بالا كەزدەن ۋلاپ تاستاۋ ورتا مەكتەپتەن باستالىپ جاتىر. مەكتەپتە جاپپاي دومبىرۋ ۇيرەتۋ، بالالاردى ۇلتتىق ونەرگە ءۇيىر قىلۋ مۇلدە جولعا قويىلماعان.

– ءسىز قايدان ۇيرەندىڭىز؟

– مەكتەپتەن. ءبىزدىڭ ۇستازىمىز داڭقتى ءانشى قايرات بايبوسىنوۆتىڭ تۋعان اپايى كۇلاندا اۋكەن قىزى دەگەن ان-كۇي ساباعىنىڭ ءمۇعالىمى بولدى. سول كىسى ساباقتا «تاۋ ىشىندە»، «ءبىر بالا»،«گاككۋ»، «اقباقاي» دەگەن اندەردى شىرقاپ بەرەتىن. قازاقتىڭ ءانى مەن كۇيىن قانىمىزعا ءسىڭىردى. سۇيىسپەنشىلىگىمىزدى وياتتى. ادەبيەتتەن نازگۇل ساپيانوۆا دەگەن ءمۇعالىم بەردى. ءوزى جاپ-جاس مامان، سوندا تورت-بەس وقيتىن بىزدەرگە امىرەنىڭ پلاستينكاعا جازىلعان داۋىسىن تىڭداتاتىن. بۇل – 1979 جىل. ءقازىر كوپ جۇرت امىرەنىڭ داۋسىن ەندى عانا ەستىپ جاتىر... «بالالار، بۇل امىرە اتالارىڭ، پاريجدە ءان ايتقان» دەيتىن. «قازاق پاريجدە ءان سالعان» دەۋدى ەستۋ بالا كوڭىلىمىز ءۇشىن ەرتەگىدەي عاجاپ وقيعا.

– ەندى سال-سەرىلىك كەلمەسكە كەتتى مە؟

– سال-سەرىلىك ونەر – كوشپەلىلەر مادەنيەتىنىڭ جەمىسى. قازاق XX عاسىردا وتىرىقشى جۇرتقا اينالدى. وسىلايشا، سال-سەرىلەر تاريح ساحناسىمەن قوشتاستى. كورنەكتى ميفتانۋشى عالىم، تاقاۋدا دۇنيەدەن وتكەن ەدىگە تۇرسىنوۆتىڭ زەرتتەۋلەرىنە سۇيەنسەك، سال-سەرىلەر العاشقىدا اسكەري وردەندەر بولعان. جاۋدىڭ وتىندە ءجۇرىپ، ەل قورعاعان ءباھادۇر سايىپقىران ەرلەر ەكەن اۋەلدە. «جالاڭاش بارىپ، جاۋعا تي، اجالىمىز ءقايدان-دۇر» دەيتىن شالكيىزدىڭ جىرى بار عوي. وسى ءسوز سال-سەرىلەردىڭ ۇرانى بولعانعا ۇقسايدى. اجالدان قورىقپاعان ارۋاقتى ەر، ەل ءۇشىن، ار ءۇشىن جانىن پيدا ەتكەن العاداي جاۋىنگەر بوپتى، قىسقاسى. قازاق «ار ما؟» دەپ، ياعني «ارىڭ تازا ما؟» دەپ امانداسقان. قىتايلار «قارنىڭ توق پا؟» دەپ حال سۇراساتىن كورىنەدى. ورىستار «ساۋلىعىڭ قالاي؟» دەيدى. سوعىستان، مايداننان بەتى قايتپاعان جاۋجۇرەك سال-سەرىلەر بەس قارۋدى تەڭ مەڭگەرگەن. جاۋدى جەڭىپ ەلگە كەلگەن سوڭ، «قىلىشىمنىڭ مايىن بەرىڭدەر» دەپ ەلگە ەركەلەيدى ەكەن. سول كەزدە مورالدىق قاعيدالار شەتكە ىسىرىلىپ، حالىق ولارعا ارنايى توي-دۋمان جاساپ، سان-سالتاناتىمەن كۇتىپ العان. بارىنشا ويناپ-كۇلگەن. ەلگە باتىر، باتىرعا قۇرمەت كەرەك بولعان. سەرىلەر شەتىنەن ونەرپاز، كۇيشى، جىرشى، تال بويىنا بىرنەشە ونەر توعىسقان عاجايىپ جاندار بولعان. جاي عانا جاۋىنگەر ەمەس، سال-سەرىلىك قۇرىپ، ەلگە ونەر شاشىپ ءجۇرۋ ولاردىڭ ءومىر سالتى ەكەن. سال-سەرى دۇنيە جيماعان. جومارتتىق، مارتتىكپەن اتىن شىعارعان. حالىقتىڭ قامىن ويلاپ، ءسوزىن سويلەگەن. باستى ۇستانىمى – ايەلدىڭ سۇلۋلىعىن جىرلاۋ، ارۋ ايەلدىڭ اتىن انگە قوسىپ اسقاقتاتۋ، جۇيرىك اتتى ماقتاپ، داڭقتى ەتۋ، جاقسىلاردى دارىپتەۋ، ساراڭ بايلار مەن ادىلەتسىز بيلەۋشىلەردى اشكەرەلەۋ. كوشپەلىلەر قوعامىنىڭ تەاترى دا، ساحناسى دا، ءباسپاسوزى مەن راديوسى – سول سال-سەرىلەر ەكەن. ولاردىڭ ونەرى – سان سالالى سينكرەتتى ونەر. جومارتتىق، دارحاندىق – سال-سەرىنىڭ باستى قاسيەتتەرىنىڭ ءبىرى. قىزدى اۋىلعا بارسا، ساۋساعىنداعى سوڭعى جۇزىگىنە، قالتاسىنداعى سوڭعى مونشاعىنا دەيىن بەرىپ كەتەدى. قوينى-قونىشىن جىبەك ماتا، ورامالعا تولتىرىپ جۇرەدى ەكەن. سۇلۋلار دا ولاردىڭ قالاۋىنا قارسى كەلمەگەن.

– بۇل جەردە مورالدىق ۇعىمدار قايدا قالادى؟

– مورالدىق شەكتەن شىقپاعان. ادەپتەن وزباعان. ەندى ەل بولعان سوڭ شەكتەن شىققان اۋەيىلەر دە بولماي تۇرمايدى. ءبىراق، قوعام ولاردى جۇگەنسىز جىبەرمەگەن. تىيىپ، شەكتەپ وتىرعان.

 

[caption id="attachment_26298" align="alignright" width="405"] ەرلان تولەۋتاي كونسەرتتە[/caption]

ءورىستىلدى كاسىپكەرلەر ونەر دەسە اۋزىن قۋ شوپپەن سۇرتەدى

– سال-سەرىلەردىڭ باي مۇراسىنىڭ بۇگىنگە جەتۋىنىڭ ءوزى ءبىر عانيبەت. نەگە سولار تۋرالى كىتاپ جازباي ءجۇرسىز؟

– بىزدە مەملەكەتتىك، ۇلتتىق يدەولوگيا جوق. سونىڭ ءبىر كورىنىسى – قالامگەرلەرگە، عالىمدارعا قالاماقى تولەنبەيدى. ەگەر قالاماقى تولەنسە، ءبىر كىتاپتان سوڭ ءبىر كىتاپ وندىرتە جازار ەدىم. كينودا قاڭعىماي، جەكە شىعارماشىلىق ماقساتتارىما بويلار ەدىم. ارحيۆتىڭ شاڭ باسقان سورەلەرىن اقتارىپ، ەل ارالاپ دەرەك جيناپ، تازا زەرتتەۋشىلىككە مويىن بۇرماس پا ەدىم؟ بيلىك جاقتان ۇلتتىق ونەرگە قامقورلىق تانىتاتىن، قولداۋ بىلدىرەتىن مەملەكەتشىل تۇلعالارعا ءزارۋمىز. وسى ۋاقىتقا دەيىن بىرنەشە كىتابىم، ەڭبەكتەرىم جارىق كوردى. كەيىنگى جازباق بولعان كىتابىما دەمەۋشى ىزدەپ تە كوردىم. ءىرى كاسىپكەرلەر شەتىنەن ءورىستىلدى، مۇنداي ماسەلەلەردى قولداۋعا كەلگەندە اۋزىن قۋ شوپپەن سۇرتەدى. بىلاي بولا بەرۋى مۇمكىن ەمەس.ۇكىمەت كەلەشەكتە قالاماقى ماسەلەسىن شەشۋى كەرەك. ۇلتتىق مادەنيەت پەن ادەبيەتكە بىلاي نەمقۇرايلى قاراۋعا بولمايدى. ەگەر وسى ينەرسيامەن بوگدە مادەنيەتتەردىڭ جەتەگىندە كەتە بەرەر بولساق، ۇلتتىق مادەنيەتىمىزدى ساقتاۋ ءۇشىن جانتالاسا كۇرەسپەسەك، جاھاندانۋ مايدانىندا جۇتىلىپ، قۇردىمعا كەتەرىمىز انىق. ءقازىر جانتالاسا قارۋلانعاننان گورى، مادەنيەت ءۇشىن جانتالاسا كۇرەسكەن الدەقايدا قايىرلى. ويتكەنى، الەمدە مادەنيەتتەر سوعىسى، وركەنيەتتەر قاقتىعىسى ءجۇرىپ جاتىر. بۇل سوعىستا جەڭىلگەندەر ۇلت رەتىندە تاريح ساحناسىنان كەتەتىن بولادى.

– ەرتەڭ جولىڭىزدى كىمگە تابىستايسىز؟

– ونى ايتا المايمىن. باياعىنىڭ ونەرپازدارى «ءبىر بالا ءوزى ىزدەپ كەلەدى» دەيدى ەكەن. مەن دە ازدى-كوپتى ونەردى سوڭىنان قۋىپ ءجۇرىپ مەڭگەردىم عوي. قازاقتا شاكىرتتىڭ ۇستازدى ىزدەپ بارىپ، ونەرىن ۇيرەنىپ، باتاسىن الۋ دەگەن بار. ارينە، كەلگەن شاكىرتتى ۇستاز سىنايدى. يتاياقتان اس ىشكىزىپ، موينىنا قارعىباۋ تاعىپ، بوساعاعا بايلاپ قويۋعا دەيىن بارعان. وسىنداي اۋىر سىناقتار ارقىلى بولاشاق ونەرپازدىڭ ونەرگە قۇشتارلىعىنىڭ قانشالىقتى كۇشتىلىگى، ادالدىعى سىنالعان. ەگەر ونەردى تەك مال تابۋ ءۇشىن، اتاق ءۇشىن ۇيرەنگىسى كەلسە، مۇنداي «قورلىققا» شىداي الماي، ءبۇيتىپ ۇيرەنگەن ونەرى قۇرسىن دەپ كەتىپ قالادى ەكەن. ءبىزدىڭ ەلدە سايدالى سارى توقا دەگەن عاجاپ كۇيشى وتكەن. ءجاسوسپىرىم سۇگىر سول كىسىگە كەلىپ اراعا ادام سالىپ، كۇي ۇيرەنگىسى كەلەتىنىن جەتكىزىپتى. الايدا قارت كۇيشى ۇيىنە كىرگىزبەي، ۇزاق سىناپ، ابدەن زارىقتىرىپتى. اقىرى، جاس ونەرپازدىڭ العان بەتىنەن قايتپايتىنىنا كوزى جەتكەن سوڭ، كۇيدى كيىز ءۇيدىڭ ىشىنەن تارتىپ، سۇگىرگە سىرتىنان تىڭداتىپتى. ىلە ىشكە شاقىرعاندا، سۇگىر ساعاعى ءالى سۋىماعان الگى كۇيدى اينا-قاتەسىز توقانىڭ وزىنە تارتىپ بەرگەن ەكەن. ءسويتىپ، جاس سۇگىر سايدالى سارى توقادان باتا العان ەكەن دەپ اياقتالادى كۇي اڭىزدارى.

[caption id="attachment_26299" align="alignright" width="336"] ءىلياس وماروۆ[/caption]

 

مادەنيەتكە ءىلياس وماروۆ كەرەك

– سال-سەرىلىك وتارشىلارعا نەگە جاقپادى؟

– سال-سەرىلىك ەركىندىكتىڭ سيمۆولى عوي. بەتحوۆەن ايتقان ەكەن: «مۋزىكا – دانىشپاندىق پەن فيلوسوفيادان دا جوعارى تۇراتىن اقيقات» دەپ. ادامنىڭ جۇرەگىن لەزدە جاۋلاپ الۋعا قۇدىرەتى جەتەتىن مۋزىكا عانا. وتارشىلدار، اسىرەسە، سوۆەت يدەولوگتارى حالىق مۋزىكاسىنىڭ ۇلت رۋحىنىڭ قاينار كوزى ەكەنىن ءبىلدى. سول سەبەپتى ەل ىشىندەگى حالىقتىڭ اساۋ ونەرپازدارىن جويدى، امان قالعاندارىن اۋىزدىقتاپ، كەڭەس يدەولوگياسىنىڭ جىرشىسى، ناسيحاتشىسى قىلدى. حالىقتى سوۆەتتىك يدەولوگيا مايدانىنا توپتاستىرۋدىڭ امالىن وسىلايشا تاۋىپ، ونى اسقان ايارلىقپەن جۇزەگە اسىردى.

– ۇلتتىق ءان قايتا جاڭعىرا ما؟

– ۇلتتىق ونەر ءولدى، قۇردىمعا كەتتى دەلىنگەن الپىسىنشى جىلدارى ءىلياس وماروۆ كەلدى دە، اينالدىرعان ون شاقتى جىلدىڭ ىشىندە بارىنە جان بەرىپ، ءتىرىلتىپ الدى. سونداي ءولىارا شاقتا قۇداي قازاققا ءىلياس وماروۆتاي مادەنيەت ءمينيسترىن بەردى. مەنىڭ زامانداستارىم سول كەزدەگى قايتا ويانعان ۇلتتىق ونەرمەن سۋسىنداپ ءوستى. ءدال ءقازىر دە ءىلياس وماروۆتاي جاڭا زامان تۇلعاسى كەرەك.

– ءىلياس وماروۆ بولعىڭىز كەلمەي مە؟

– ءىلياس وماروۆتاي بولا الماساق تا، سول كىسى سالىپ كەتكەن سارا جولدى جالعاستىرار ەدىك. قازىرگى اتقامىنەرلەردە تاريحي سانا كەمشىن. تاريحي ساناسى كەمەل، حالقىنىڭ پاراسات بيىگىن مەڭگەرگەن تۇلعا عانا مەملەكەتكە، ۇلتقا جان اياماي قىزمەت ەتەدى. ءىلياس وماروۆتان ەستافەتانى وزبەكالى جانىبەكوۆ الدى. ونىڭ جانىندا جەكسەنبەك ەركىنبەكوۆ بولدى. جەكسەنبەك اقساقالدىڭ بۇل ەڭبەگىن بۇگىندە ەشكىم ەسكەرمەيدى. ال ول كىسىنىڭ كەيىنگىگە ايتارى مول دەپ ويلايمىن. ۇلتتىق مادەنيەت – جاھاندانۋ داۋىرىندەگى مادەنيەتتەر قاقتىعىسىندا، يدەولوگيا مايدانىندا قيراي جەڭىلىپ وتىر. ءبىراق، تىڭ، جاڭا كۇش كەلسە، دۇرك ەتىپ قاۋلاپ ءوسىپ شىعار ەدى. ول تۇلعاعا بايلانىستى. پاسسيونار تۇلعا كەرەك.

 

ديماش – ناعىز پاسسيونار

– بىزدە ونداي تۇلعا جوق پا؟ نەگە ءبارىن جوققا شىعارا بەرەسىز؟

– سەبەبى، كورىپ وتىرمىز عوي. پاسسيونار ونەرپازدارىمىزدىڭ باعىن بايلاپ قويدىق. مىنە، كوپ كۇتتىرىپ ديماش شىقتى. ول – ميلليونداردىڭ ىشىنەن سۋىرىلىپ شىققان ناعىز پاسسيونار ونەرپاز. تاۋەلسىزدىك العالى الەمدىك ساحنانى ءدۇر سىلكىندىرەر ديماشتاي ونەرپازدى سارىلىپ ۇزاق كۇتتىك. وسى ءولىارا شاقتا سيرەك تالانتتاردىڭ ءقادىرىن بىلمەيتىن جۇرتقا اينالىپ ۇلگەردىك. ءبىز قازىرگى تاڭدا ولەڭشىنىڭ ءبارىن ءانشى دەپ اتاۋدى ادەت قىلدىق. ءبارى شەتىنەن «جۇلدىز».

– جۇلدىز كوپ بولعان جامان با؟

– ءقايبىر جاقسى دەيسىز؟ حالىقتىڭ تالعامى توقىرايدى. ءوزىڭىز ويلاپ قاراڭىزشى، سوۆەت زامانىنىڭ سوڭعى ەلۋ جىلىندا نەبارى ون شاقتى ءانشى عانا ەل ساحناسىنىڭ كوركى بولعان ەكەن. ول كەزدە قازىرگىدەي فونوگرامما دەگەن كوزبوياۋشىلىق جوق بولاتىن. ونەرپازدار تالانتىمەن كوزگە ءتۇسىپ، جارىپ شىعاتىن. اۋىل اراسىنىڭ كوشە كەزگەن ولەڭشىلەرى ەسەپكە الىنبايتىن. ءقازىر سول قاپتاعان كوشە انشىلەرى تەلەديدار ءتورىن بەرمەيتىن جۇلدىزعا اينالدى. ءبىراق، ىشىندە ءبىر «اي» جوق. تەك ديماش قانا ءان الەمىندە «كۇن» بولىپ تۇر. ديماشتى، ونىڭ ونەرىن، داۋسىن ەندى مەملەكەت قورعاۋعا، قامقورلىققا الۋى كەرەك. ديماشتىڭ جانىنا مىقتى ونەرپازدارىمىزدى شوعىرلاندىرىپ، قازاق ونەرىن دۇنيەجۇزىنە تانىتاتىن، ناسيحاتتايتىن شەتەلدىك ونەر ساپارلارىن، تۋرنەلەر ۇيىمداستىرۋ كەرەك. سپورتتا، بوكس ونەرىندە ەلىمىزدىڭ كوك تۋىن جەلبىرەتىپ جۇرگەن گ.گولوۆكين بار. ەندى ديماش الەمدى انىمەن جالت قاراتتى. ول – جاس ونەرپاز. «جاسقا جاستىڭ تىلەگى ءبىر» دەگەندەي، الەم جاستارى ديماشتىڭ ونەرىنە قىزىعۋشىلىق تانىتىپ جاتىر. وسى ۇرىمتال ءساتتى پايدالانىپ، ديماشتىڭ ونەرىن الەم جاستارىنا قازاق مۋزىكاسىن ناسيحاتتايتىن برەندكە اينالدىرۋعا مول مۇمكىندىك بار، وسى جولمەن ءبىر جاعىنان ديماشتى ەلىمىزدەگى داراقى توي بيزنەسىنە جۇتىلىپ كەتۋدەن ساقتاي الامىز.

ۇلكەن جۇرەكتى، تالانتتى ونەرپاز بولۋدىڭ سوڭى قاي زاماندا بولسىن تراگەديامەن اياقتالعان. جۇسىپبەك ەلەبەكوۆ كۇلاش بايسەيىتوۆا قايتىس بولعان كەزدە ايتقان دەسەدى: «ءبىز كۇلاشتى بانكەتتەن بانكەتكە سۇيرەپ ءجۇرىپ، ءولتىرىپ الدىق» دەپ. تالانتتى باعالاي الماۋ، قادىرلەي بىلمەۋ وكىنىشى دەگەن وسى. بىلسەڭىز، بۇرناعى سال-سەرىلەر دە ءوز اجالىمەن ولمەگەن. ءبارىنىڭ تۇبىنە ءوزىمىز جەتىپپىز. كوبى قىزعانىش، كورەالماۋشىلىق، قياناتتان، جاۋىزدىقتان كوز جۇمعان. اقان سەرى ايدالادا، جالعىزدىقتان قۇسا بوپ ولگەن. ءبىرجان سالدى جىنداندى دەپ قول-اياعىن كەندىر ارقانمەن كەرىپ بايلاپ تاستاپ، سودان گانگرەنا بوپ، ءشىرىپ ولگەن. ءيمانجۇسىپتى اتىپ تاستادى. ءماديدى دە اتىپ ءولتىردى. ەستايدى دۇلەي بوراندا ات شانامەن كورشى اۋدانداعى «سوۆەتتىك ايتىسقا» قيناپ اپارىپ، وكپەسىن سۋىققا قابىندىرىپ ولتىرگەن. امىرەنىڭ دە اسقان جاۋىزدىقپەن ولتىرىلگەنىن بىلەسىز. بەرگى زاماندا امانگەلدى سەمبين دەگەن وپەرا ءانشىسى بولدى. كەڭەس وداعى زامانىندا وپەرا ونەرىنىڭ مەككەسى – لا سكالادا ءان ايتقان سوۆەتتىك اتاقتى ءۇش ءانشىنىڭ ءبىرى. ەلگە كەلگەن سوڭ كورەالماۋشىلار سەمبيندى اراققا جىقتى. اقىرى، ءولتىرىپ تىندى. اسا تالانتتى ونەرپازدار – ۇلت بايلىعى، مەملەكەت ماقتانىشى. سيرەك تالانتتار، سۋرەتكەرلەر مەملەكەتتىڭ قامقورلىعىنا الىنۋى كەرەك. ولاردى ايت پەن تويعا سالىپ جىبەرىپ قاراپ وتىرۋعا بولمايدى. بۇل – قىلمىسپەن تەڭ. وركەنيەتتى، مادەنيەتتى ەلدەردەگىدەي حاق ونەر مەن حاس ونەرپازدىڭ قادىرىنە جەتىپ ۇيرەنۋىمىز كەرەك.

– ورەلى اڭگىمەڭىزگە راقمەت!