«شىنىمەن دە، ەرەسەكتەر تۇسىنىكسىز جاندار»، «ەڭ ماڭىزدى ادەمىلىك كوزگە كورىنبەيدى»... مۇنى نەگە ۇمتتىق، ءتايىرى؟ ءوزىمىزدى ءوزىمىز جەگىدەي جەپ ءجۇرىپ، تاپقانىمىزدان جوعالتقانىمىز كوپ ەكەنىن نەگە ويلامايمىز؟ بالا كوڭىلىنىڭ تازالىعىن، شىنايىلىعىن قاي جەردە ۇمىت قالدىردىق؟ زىمىراعان جىلدارعا ىلەسىپ، وزىمىزدەن ءوزىمىز الىستاپ كەتكەن جوقپىز با؟ ادەمىلىكتى كورمەك تۇگىل، وعان تاڭدانبايتىن بولعانىمىز نەلىكتەن؟ قويىلىمنىڭ وزەگى وسى سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەيتىندەي...
شىنىندا ءبىز كىمبىز؟ ءوزىن اقىلدى، ەرەسەك سانايتىن ادامدار دۇنيەنى مەيلىنشە قارابايىرلاندىرىپ جىبەرگەن جوقپىز با؟ قويىلىم ادامنىڭ ءوزىن وزىنە جاقىنداتادى. سونىسىمەن دە قۇندى.
[caption id="attachment_8637" align="alignright" width="492"]
تەاتر جانە كينو اكتەرى سافۋان شايمەردەنوۆ.[/caption]
سافۋان شايمەردەنوۆ بۇعان دەيىن كينودا جانە تەاتردا ءارتۇرلى وبرازداردى سومداپ، ونەر مايدانىندا ەسىمىن ەلگە تانىتقان ساڭلاقتاردىڭ ءبىرى. بۇل رەت ج. قونايەۆا اۋدارعان ماعىناعا، مازمۇنعا تولى «كىشكەنتاي حانزادانى» ءبىر ءوزى ويناپ شىقتى. «تەاتر – جالعىز اكتەر» ۇعىمى باتىس جۇرتشىلىعىندا بۇرىننان بار ءتامسىل. ولار ءۇشىن تاڭ بولماس، ءبىراق ءدال قازاق تەاترىندا بۇعان دەيىن ءبىر سپەكتاكلدى جالعىز اكتەر ويناعانىن كورگەن دە، ەستىگەن دە ەمەسپىز. دەمەك، بۇل قويىلىمنىڭ ەڭ باستى ەرەكشەلىگىنىڭ ءوزى اكتەردىڭ ونشاقتى كەيىپكەردى جالعىز ءوزىنىڭ ويناۋى بولدى. جانە ءبىر كەيىپكەردەن ەكىنشىسىنە، ودان ارى تىزبەكتەپ، ەش ىركىلىسسىز، كورەرمەنىن ويعا دا، نازىك مۇڭعا دا، اسەرلى سەزىمگە دە ەلىتتىرە وتىرىپ، اياعىنا دەيىن ەرتىپ وتىردى. ءبىر جارىم ساعاتقا سوزىلعان قويىلىمدى جۇرت سىلتىدەي تىنىپ تاماشالادى. «تاماشالادى» دەگەنىمىز قالىپتى ءسوز، اركىم ساحناداعى ويىن ارقىلى ءوزىنىڭ بالالىق شاعىن، ەستەلىكتەرىن، قازىرگى كوڭىل تۇكپىرىندەگى تازالىقتاردى قايتا ءبىر اقتارىپ، كىرشىكسىز، رياسىز سەزىمدەردى باستان كەشتى.
اۋەلى قويىلىمنىڭ ءداستۇرلى تەاترلاردان بىرنەشە ەرەكشەلىگى بار ەكەنىن ايتۋعا ءتيىسپىز. مۇندا قاتىپ قالعان دەكوراسيا، ساحنالىق بەزەندىرۋ جوق. بار بولعانى ۇستەل، ورىندىق جانە جىپكە اسىلىپ تۇرعان جالعىز قوبديشا. ۇلكەن تەاترلارداعى ايرىقشا دەكوراسيالاردى كورىپ، كوزى ۇيرەنگەن جۇرت مۇنى بىردەن قابىلداي قويۋى ەكىتالاي. سونداي-اق، رەجيسسەردىڭ (بولات ءابدراحمانوۆ) كۇردەلى ويعا قۇرىلعان پەسانى ەجىكتەپ، تۇسىندىرمەستەن، بىردەن تەرەڭىنە تارتار جەلى قۇرعانىن دا كوپ ادام تۇسىنبەي قالۋى بەك مۇمكىن. ۋ-شۋ، داڭعازا از، ونىڭ ورنىن شىنايى قيمىل، كورەمەنمەن كورەرمەنشە سويلەسەتىن قاراپايىمدىلىق، باياۋ ىرعاق الماستىرعان.
مۇندا قاتىپ قالعان دەكوراسيا، ساحنالىق بەزەندىرۋ جوق. بار بولعانى ۇستەل، ورىندىق جانە جىپكە اسىلىپ تۇرعان جالعىز قوبديشا. ۇلكەن تەاترلارداعى ايرىقشا دەكوراسيالاردى كورىپ، كوزى ۇيرەنگەن جۇرت مۇنى بىردەن قابىلداي قويۋى ەكىتالاي.
پەسانىڭ ۇزىن-ىرعاسى تومەندەگىدەي. ساحارا شولىنە ۇشاعى بۇزىلىپ قونعان ۇشقىش ءوزىنىڭ بالالىق شاعى تۋرالى ويلانادى دا، سونى اقىرىن اڭگىمەلەي باستايدى. بالا كەزىندە سۋرەتشى بولۋدى كوكسەپ، ءپىلدىڭ سۋرەتىن سالادى. ۇلكەندەرگە كورسەتكەندە ولار بىردەن: «بۇل قالپاق قوي» دەيدى. بالا اڭ-تاڭ. شەبەرلىگىن جەتىلدىرۋ ءۇشىن سول سۋرەتتى انىعىراق ەتىپ قايتا سالادى. ۇلكەندەر تاعى دا قالپاق ەكەنىن ايتادى. ۇشقىش سول ءساتتى ەسىنە ءتۇسىرىپ، ۇلكەندەردىڭ كوزقاراسىنىڭ قاشاندا بالا كوڭىلىندەگىنى ءداپ باسىپ تاني المايتىنىنا تاڭدانادى. وسى كەزدە يەن دالادا وزگە عالامشاردان كەلگەن كىشكەنتاي حانزادا كەلەدى. ول ۇشقىشقا قوشاقاننىڭ سۋرەتىن سالىپ بەرۋدى وتىنەدى. ءبىراق انانى-مىنانى سىزعانىمەن، ءبارىبىر ونىڭ كوكەيىندەگى سۋرەتتى سىزىپ بەرە المايدى. وعان الگى سۋرەتتى كورسەتكەندە: «بۇل – ءپىل» دەيدى بىردەن. مىنە، كىشكەنتاي حانزادا مەن ۇشقىشتىڭ اراسىنداعى ديالوگ وسىدان باستالادى. اقىرى، ۇشقىش وعان كىشكەنتاي قوبديشانىڭ سۋرەتىن سىزىپ، «مىنە، سەنىڭ قوشاقانىڭ» دەيدى. وسى قوبديشانىڭ ىشىندە ءوزىنىڭ قوشاقانى بارلىعىنا يلانعان بالا ءماز بولىپ، ونى ءوزىنىڭ الەمىنە الىپ كەتۋدى ارماندايدى. بۇدان كەيىن بالا ءوزىنىڭ جالعىز گ ۇلى بارىن ايتىپ، ونى قوشاقاننىڭ جەپ قويۋى مۇمكىن ەكەنىن ويلاپ، جۇرەگى اۋىرادى. بۇدان كەيىن ساحناعا راۋشان گۇل، پاتشا، اتاققۇمار، ماسكۇنەم، ىسكەر ادام، گەوگراف، شىراقشى، تۇلكى، جىلاندار بىرىنەن سوڭ ءبىرى شىعادى. اركىمنىڭ ءوز الەمى بار. بارلىعى ءوز الەمىنىڭ قوجاسى. كىشكەنتاي حانزادانىڭ ساپارى بارىسىندا تۇيگەنى، بارلىعى ءوز پلانەتالارىندا جالعىز بولعانىنا قاراماستان، وزدەرىن سول جەردىڭ ءامىرشىسى سەزىنەتىندىگى. پاتشا دا، اتاققۇمار دا، ىسكەر ادام دا جانىندا ەشكىم بولماسا دا، سول الەمگە بيلىك ەتۋدى ارماندايدى. جالعىز ءوزى – بۇكىل ەلدىڭ تۇتقاسى. ويلاپ قاراساق، قويىلىمنىڭ ونە بويىندا ادامداردىڭ ەگويستىگى، مەنمەندىگى، اتاققۇمارلىعى، وزىمشىلدىگى اياۋسىز سىنالادى.
شىنىندا ءبىز كىمبىز؟ ءوزىن اقىلدى، ەرەسەك سانايتىن ادامدار دۇنيەنى مەيلىنشە قارابايىرلاندىرىپ جىبەرگەن جوقپىز با؟ قويىلىم ادامنىڭ ءوزىن وزىنە جاقىنداتادى. سونىسىمەن دە قۇندى.
اسىلى، بۇل قويىلىمنىڭ ايتار ويى تىم تەرەڭدە جاتىر. ءبىز بەتىن قالقىپ بەرىپ وتىرمىز. ءبىزدى قۋانتقانى، قازاق تەاترىنا وزىندىك ىزدەنىسپەن جاڭا كەزەڭ باستاۋدى كوكسەگەن اكتەردىڭ باتىلدىعى. جاڭالىققا جانى قۇمار كورەرمەن ءۇشىن – ولجا، جاڭالىقتىڭ ءبارىن جاتسىنا قاراتيىندار ءۇشىن – «تۇككە تۇرعىسىز دۇنيە». مونوسپەكتاكلدىڭ جۇگى اۋىر. وعان ساي پەسا جازۋ ءۇشىن ىزدەنگىش، ويلى، قالامى قارىمدى دراماتۋرگ كەرەك. جاستاردىڭ اراسىنان جاڭا قويىلىمعا ارقاۋ بولار پەسا جازاتىن قالامگەرلەردىڭ تابىلارىنا سەنەمىز. سونىمەن قاتار، «تامشى» قورىنىڭ باسى-قاسىندا جۇرگەن ازاماتتارعا دا ايتار العىسىمىز شەكسىز. ونەردى قولداعانداردىڭ ۇتىلعانى جوق.
ت. وسكەنباي.
