تونىكوك، يولىعتەگىندەر تاسقا بادىزدەگەن تارلان جىرلار — سونىڭ جارقىن ايعاعى. بۇل ۇلى سارىن كەتبۇعا، سىپىرا جىراۋ داۋىرىمەن ساباقتاسا ۇلاسىپ، بۇقار جىراۋ، اقتانبەردىگە دەيىن جالعاسىپ، اباي ارقىلى دانالىق پاراساتپەن سۋارىلعان التىن تۇيىنگە اينالىپ، شىنشىل، الەۋمەتشىل، سىرشىل ليريزمگە قادام باستى.
الاشتىق، كەڭەستىك كەزەڭنىڭ ءولىارا تۇيىلىسىندە ۇلى ءداستۇردىڭ تۋىن ماعجان، ءىلياس سەكىلدى جامپوزدار اسپانعا كوتەرگەنىمەن، ولاردىڭ ءۇنىن بوداندىقتىڭ قارا قۇيىنى تۇنشىقتىردى. ارينە، كەڭەستىك كەزەڭدە اۋىزعا قاقپاق، باسقا توقپاق سالىنعانىمەن قازاق پوەزياسى زاە بيىكتەردى باعىندىردى، حالىقتىڭ ارمان-مۇراتىنىڭ جوقشىسى بولدى.
«وتكىزۋ ءۇشىن شىندىقتى، وتىرىك قوستىم ىشىنە» دەپ قادىر اقىن ايتقانداي بوداندىقتىڭ تاقسىرەتىن تارتقان تۇلپار جىر تۇعىردىڭ كەيپىنە ءتۇسىپ، تۇراسى توزىپ تاسىرقاعان، سۇڭقار ولەڭ جاپالاقتاي جالباقتاعان تۇستار دا بولدى. قازاقتىڭ ەبىنىڭ جەلىندەي ەسكەن ەسىل جىرى اسىرەسە تاريحي تاقىرىپتارعا كەلگەندە تەكىرەكتەپ، توباناياق كۇي كەشەتىن.
بۇل سالادا، شىندىعىن ايتقاندا، اق مىلتىق ۇشقىر پوەزيا ەمەس، كەرىسىنشە سابىرلى پروزا جانرى اتويلاپ العا شىعىپ، تاريحي تاقىرىپتاردى يگەرۋدە كلاسسيك جازۋشى ءىلياس ەسەنبەرلين كوشباسشى بولىپ، مۇزجارعىش كەمەدەي العا ۇمتىلىپ، ادەبيەت الەمىندە ءىرى بەتبۇرىس جاساعانى ايقىن.
قازاق پوەزياسىنداعى ورىنى ۇڭىرەيىپ تۇرعان وسى ءبىر كەتىك ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن ەندى عانا بۇتىندەلىپ، ەسەمىز تۇگەندەلىپ، ەنشىمىز دە ەسەلەنە باستاعانداي.
البەتتە، بۇل كۇرمەۋى قيىن، كۇردەلى تاقىرىپقا قالام قۋاتىن ارناعان مايتالمان شايىرلار بار بولعانىمەن، سولاردىڭ ىشىنەن شاشاسىنا شاڭ جۇقپاي سۋىرىلىپ العا شىققان مارقاسقا، وسى قازىنالى سالادا ولجا سالىپ، توپجارعان كەڭ قۇلاشتى ەپيك اقىن ورتامىزدا بار.
ول — تاۋەلسىزدىك پەن ەلدىك مۇراتتى تامىلجىتىپ ساڭقىلداپ جىرلاعان، ادەبيەتسۇيەر قاۋىم بۇگىندەرى «بوستاندىق جىرىنىڭ بوزجورعاسى»، «ءىلياستىڭ ءىزباسارى» اتاپ كەتكەن، قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، «پاراسات» «بارىس» وردەندەرىنىڭ يەگەرى، اسا كورنەكتى اقىن نەسىپبەك ايت ۇلى.
ول – شىن مانىسىندە، ازاتتىقتىڭ بوزالا تاڭى اتىسىمەن تۇساۋى شەشىلگەن تۇلپارداي كەڭ كوسىلىپ جۇيتكىگەن، وتپەلى كەزەڭ وتكەلەگىندە توسىرقاپ قالماي تولاسسىز جىر نوسەرىن سەلدەتكەن قازىنالى قالام يەسى. توكپە اقىن كەڭ تىنىستى ەپيكالىق پوەمالار شوعىرى، شىمىر تولعاۋلارى مەن نازىك ليريكالىق ولەڭدەرى ارقىلى قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنىڭ كۇمىسكومەي جىرشىسىنا، جامپوز جارشىسىنا اينالدى. ونىڭ تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ كوك اسپانىندا جەلبىرەگەن كوك بايراقتىڭ كيەسىنەن شابىت الىپ جازعان پوەمالارى حالقىمىزدىڭ باسىنان كەشكەن قاھارماندىق تاريحى مەن بۇگىنگى ومىر-تىرشىلىگىمىزدى جىمداستىرا جىرلاۋىمەن ايىرىقشا ماڭىزعا يە.
مازمۇندىق تۇرعىدان بىر-بىرىمەن تىعىز ساباقتاسقان سالالاس پوەمالار سيكلى ءداۋىر مەن ۋاقىت جونىنەن دە ىشكى بىرلىك ۇيلەسىمىن ساقتاپ، جالپى تۇتاستىقتا قاراعاندا ەپوپەيا سەكىلدى اسەر قالدىرادى. بۇل بايتاق داستانداردا الاش جۇرتىنىڭ قاھارماندىق تاريحى مەن ازاتتىق رۋحىنىڭ قاداۋ-قاداۋ كەزەڭدەرى، حالقىمىزدىڭ باسىنان كەشكەن ءتۇرلى ءناۋبات، قيلى زوبالاڭداردىڭ تۇتاس پانوراماسى شەبەرلىكپەن سومدالعان.
اقىننىڭ «ءجالاڭتوس»، «تولەگاتاي»، «ساردار»، «تۋ»، «ناۋرىزباي»، «بەردىقوجا»، «شاقانتاي»، «بايمۇرات باتىر» «مۇقاعالي-جەلتوقسان» سەكىلدى پوەمالارىندا ارعى-بەرگى تاريحىمىزداعى حالقىمىزدىڭ ازاتتىعى ءۇشىن جانىن پيدا ەتكەن حاندارىمىز بەن بيلەرىمىزدىڭ، جاۋجۇرەك باتىرلارىمىز بەن ابىز اقىندارىمىزدىڭ جاۋھار گالەرەياسى جاسالعان.
ۇلى دالانىڭ قاسيەتتى توپىراعى ءۇشىن ازۋلى يمپەريامەن ايقاسقان حان كەنە باستاعان، تايجان، سەيتەندەر قوستاعان ەرلەر تۋرالى «اقمولا شايقاسى» پوەماسىندا سۋرەتتەلسە، وسى تاقىرىپقا ۇندەس تۋعان كەڭەستىك وتارشىل وكتەم جۇيەگە ارىستانداي ارپالىسقان مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى جۇمابەك تاشەنوۆتىڭ تاباندى كۇرەسى «جەر — جاننان قىمبات» داستانىنا ارقاۋ بولادى. حالقىمىزدىڭ باسىنان كەشكەن ناقاق قۋعىن- سۇرگىن، اشتىق ءناۋبات «كوكالا ۇيرەك»، «تاناباي»، «كامەي ۇشقان»، «سارى قىز» سەكىلدى پوەمالاردا كورىنىس تاپقان.
اقىننىڭ پوەمالار شوعىرى — وتكەن تاريحتىڭ جالاڭ وقيعالارىنىڭ تىزبەگى ەمەس، وتانىمىزدىڭ ازاتتىعى جولىندا جانتالاسقان بۇرىنعى بابالارىمىزدىڭ باسىنان كەشكەن قىمقۋىت ومىر-تىرشىلىكتىڭ جاندى سۋرەتى، عيبراتتى ءدارىسى، كوركەم شەجىرەسى. اقىن بۇگىنگى ۇرپاقتىڭ تاريحي جادىن جاڭعىرتۋمەن بىرگە كەيىپكەرلەردىڭ شيەلەنىسكەن درامالىق تارتىسى مەن قاقتىعىسى ارقىلى وقىرماننىڭ ار-نامىسىن قامشىلاپ، ىستىق سەزىمنىڭ شارپىسىنا بولەپ، وتكەننەن اششى ساباق الىپ، بۇگىنگى كۇنى قاپى قالىپ وكىنبەۋگە، بولاشاققا اداسپاي ايقىن قاراۋعا ۇيرەتەدى.
ۇلى دالانى ۋىسىنا ۇستاعان قاھارمان دانا بابالارىمىزدىڭ ەرلىگى مەن وسال تۇستارىن اقىندىق اڭقىلداعان پاك جۇرەكپەن بۇكپەسىز اشىق جىرلاپ، شىندىقتى بەتىڭ-جۇزىڭ دەمەي اشكەرە ەتىپ، تاۋەلسىز ەلىمىزگە كولەڭكەسىن ءتۇسىرىپ وتىرعان كەلەڭسىز قۇبىلىستاردىڭ سەبەپ-سالدارىنا سىن جەبەسىن اياۋسىز قادايدى. وسىلايشا سۇلۋ پوەزيا ارقىلى وتكەن تاريحتى ماقتان تۇتاتىن داڭعازا مەن داقپىرتتىڭ قويماسى ەمەس، بۇگىنگى كۇنىمىزگە ساۋلە ءتۇسىرىپ، بولاشاق مۇراتىمىزدى شىڭدايتىن، ۇلتتىق بەت-بەينەمىزدى جاڭعىرتىپ تۇلەتەتىن قۇندى قۇرال ەتە ءبىلۋى — اقىننىڭ ونەرنامالىق تەمىرقازىعى.
ن. ايت ۇلى بابالاردىڭ ارمانى جۇزەگە اسىپ، تاۋەلسىز ەلىمىز الەمدىك قاۋىمداستىقتان مارتەبەلى ورىن الىپ، ايبىنى ارتىپ، جاڭا استانانىڭ بوي تۇزەپ، ساۋلەتى ارتقانىن «بايتەرەك» پوەماسى ارقىلى قاپىسىز مۇسىندەيدى، وتكەن تاريحىمىزدان ساباق الىپ اۋىزبىرشىلىك پەن ىنتىماقتى كۇشەيتۋ ارقىلى ەگەمەندىكتى نىعايتۋ قاجەتتىگىن، توعىشارلىق پەن ەنجارلىقتان اۋلاق بولۋدى ۇرپاققا ۇلگى ەتەدى.
«ەرلىگىن ساقتاي الماس ەنجار حالىق، قۋلىقپەن، سۇمدىقپەنەن اينالىسقان» دەپ ازاتتىعىمىز باياندى، تۋىمىز تۇعىرلى بولۋ جولىندا كەسىرىن تيگىزەتىن قوعامىمىزدا ورىن الىپ وتىرعان تۇيتكىلدەردى دە سىناپ اشكەرەلەيدى. «ءتىرىسىڭ — تۋعان انا ءتىلىڭ بار دا، ءولىسىڭ — ءتۇپ تامىرىڭ جۇلىنعاندا»، «پەرىشتە التىن كورسە جولدان تايىپ، توناسا ءوزىن ءوزى وڭباس قوعام»، «جوعالسا قىزدان يبا، ۇلدان يمان، كەڭ دالا كىمگە كەرەك قۇر داليعان؟»، «بۇتىنگە سىزات تۇسسە سىنادى وڭاي، ءبىرىڭدى-بىرىڭ سىيلا عۇلاماداي»، — دەپ تولعايدى.
اقىننىڭ سۋرەتتەۋىندە «بايتەرەك» — ەلوردانىڭ عانا ەمەس، كۇللى قازاق ەلىنىڭ ارمان-مۇراتىن ايگىلەگەن ءرامىز، تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ اسقاق ميۋالى مۇناراسى، بابالار اماناتى.
اقىن قازاق مەملەكەتىنىڭ ءداستۇرلى باس ءرامىزىنىڭ ءبىرى بايراققا ارناپ «تۋ» اتتى پوەما جازدى. بۇل قازاق ادەبيەتى تاريحىندا بولماعان تىڭ قۇبىلىس، ازاتتىق كەزەڭىندە قول جەتكىزگەن پوەزياداعى سۇبەلى تابىس دەۋگە بولادى. بۇرىنعى قازاق اقىندارىندا تۋعا، بايراققا، جالاۋعا ارناعان جەكەلەگەن ولەڭدەر، جىر شۋماقتارى بولعانىمەن بۇل تاقىرىپتا تۇتاس پوەما ءالى تۋعان جوق ەدى.
اقىن ن.ايت ۇلىنىڭ كولەمدى «تۋ» پوەماسى قازاق حاندىعىنىڭ حان ابىلاي، قاراكەرەي قابانباي، قانجىعالى بوگەنبايلار كوتەرگەن قاسيەتتى بايراعىن بۇگىنگى ازات وتانىمىزدىڭ اسپان تۇستەس كوك تۋىمەن ساباقتاستىقتا ەكەنىن جىرمەن كەستەلەپ، مايدان دالاسىندا ءوزى ءشايىت بولعانىمەن قولىنداعى تۋدى جىقپاعان ساربازدىڭ ەرلىك وبرازىن نەگىز ەتىپ ايشىقتى سومداۋىمەن پاتريوتتىق تاعىلىمى زور بولعان. قازاق ەلىنىڭ قاسيەتتى بايراعىن قاندى شايقاستا قاس قاقپاي كۇزەتىپ، ءوزى قۇربان بولعانىمەن تومەن ءتۇسىرىپ قۇلاتپاي، ۇزەڭگىلەس نوكەرلەرىنە تابىستاي العان قازىمبەتتىڭ قايسارلىعى — ادامزات تاريحىندا دا كەزدەسە بەرمەيتىن سيرەك ەرلىكتىڭ ۇلگىسى. البەتتە، وسىعان ۇقساس وقيعانى ارقاۋ ەتكەن پوەما دا، جىر ەتكەن اقىن دا، مەنىڭشە، الەم ادەبيەتىندە جوق سەكىلدى.
پوەما جەلىسى ومىردە بولعان وقيعا مەن حالىق اڭىزىنىڭ اسىل ارقاۋىنا سۇيەنگەن. اڭىزدى ايتىپ بەرۋشى قارت شەجىرەشى — جاقىپبەك كارىپباي ۇلى. وقيعا ابىلاي، قابانباي، بوگەنباي باستاعان قازاق قولى تارباعاتاي تاۋىنان جوڭعارلاردى تالقانداپ قۋعان شورعا سوعىسىندا بولادى. تەگىندە، ءوزى ات ۇستىندە جاۋ وعىنان ءشايىت بولعانىمەن تۋدى قۇلاتپاي قۇرىشتاي قاتىپ كوز جۇمعان جاۋىنگەرلەر تۋرالى اڭىزداردىڭ باسقاداي نۇسقالارى قازاق حالقىندا كەزدەسەدى. مۇنداي تاريحي باعالى اڭىزدى بالا كەزىندە ابىز قاريانىڭ اۋزىنان ەستىگەن اقىن پوەمانىڭ كىرىسپەسىندە سول وقيعانى جاڭعىرتا جىرلاعانىن ايتادى:
وسىلاي ۇزاعىنان تولعاپ ەدى،
سۇڭگىتىپ تۇڭعيىققا سوندا مەنى.
شۇبىرىپ سىلەكەيىم، اۋزىمدى اشىپ،
سۋسىنىم شولىركەگەن قانعان ەدى.
جاقاڭنىڭ جاتقان جەرىن جارىق قىلسىن،
ۇزىلگەن ءجىپتىڭ ۇشىن جالعاپ ەدى.
بەرەيىن كەيىنگىگە قايتا جىرلاپ،
جادىمدا جاڭعىرىعى قالعان ەدى.
جىردا حان ابىلاي، بۇقار جىراۋ، قاراكەرەي قابانباي، قانجىعالى بوگەنباي، كوكجال باراق سەكىلدى ابىلاي زامانىنىڭ باس باتىرلارىنىڭ تۇلعاسى ەپيزود-شتريحتارمەن سومدالعانىمەن پوەمانىڭ باس كەيىپكەرى — قازاق ورداسىنىڭ تۋى، ونى كوتەرگەن تۋبەگى سارباز قازىمبەت، سول قاسيەتتى بايراقتىڭ قايتا جاڭعىرعان بۇگىنگى جالعاسى — كوك بايراق. اقىن وتكەن تاريحپەن بۇگىنگى كۇنگى قۇبىلىستى ساباقتاستىرا جىرلاپ، نامىستى نايزامەن قورعاعان بابالار ەرلىگىن قازىرگى ۇرپاققا اماناتتاپ، ازاتتىقتىڭ كوك بايراعىن قاستەرلەۋدى، قادىرلەۋدى، بيىككە كوتەرىپ، التىن تۇعىرىن بەكىتىپ، ايبارىن اسقاقتاتۋدى جاس بۋىنعا ونەگە ەتەدى.
بۇل پوەمانىڭ ەرەكشەلىگى سول، مۇندا وقيعانىڭ شارىقتاۋ شەگىندە باس كەيىپكەر — تۋ مەن تۋ ۇستاۋشى قازىمبەتتىڭ كۇردەلى تاعدىرى بەتپە-بەت تۇيىلىسەدى، تارتىس ۇلعايتىلىپ، كانىگى قولتاڭبالى ەپيك اقىننىڭ ماشىقتى شەبەرلىگى وقىرماندى تاعى دا ءتانتى ەتەدى. جىر ارقاۋىنا باس نىسان بولعان — تۋ جىعىلماعان، ال، باس كەيىپكەر — تۋ ۇستاۋشى قازىمبەتتىڭ ءشايىت بولۋى كورىنىس تاۋىپ، جەڭىستىڭ شاتتىق قۋانىشى مەن تراگەديالىق حال قاتار ءورىلىپ، ءبىر ارناعا توعىستىرىلادى:
جالعىز تۇر تۋ ۇستاۋشى ءدوڭ باسىندا،
كورگەندەر اڭ-تاڭ قالدى العاشىندا.
بايراعى قولىنداعى جەلبىرەيدى،
ءوزىنىڭ كورىنبەيدى جان قاسىندا.
بولماستان ويلارىندا ەشبىر ءقاۋىپ،
باتىرلار ساتىرلاتىپ كەلدى شاۋىپ.
كۇيىندە تۋ ۇستاعان قاتىپ قاپتى،
ولسە دە قۇلاماعان اتتان اۋىپ.
قوس جەبە قاتار ءتيىپ وندىرشەكتەن،
اققان قان ومىراۋىن كەتكەن جاۋىپ.
جىر تراگەديامەن اياقتالعانىمەن قاسيەتتى ءشايىت ارقىلى جەڭىستىڭ رۋحىن اسقاقتاتىپ، بۇگىنگى بەيبىت ءومىردىڭ، قاسيەتتى كوك بايراقتىڭ قۇنىن باعالاۋعا ۇرپاققا ۇلاعاتتى ۇندەۋ تاستالادى. باس كەيىپكەر تۋ ۇستاۋشى قازىمبەتتىڭ قازاسى ساي-سۇيەگىڭدى سىرقىراتىپ، قاراعايداي قاسقايىپ، جاۋعا ەڭكەيمەي، ات ۇستىندە بايراقتى قۇلاتپاي جەلبىرەتىپ ولگەن ءور مىنەزدى باتىردىڭ ارۋاعى نامىسىڭدى قوزعايدى. جىر سوڭىندا تۋ ۇستاپ قاتىپ قالعان قازىمبەت پەن قاسيەتتى تۋ تۇتاس تۇلعاعا، ەرلىك ءۇشىن تۇرعىزىلعان الىپ مونۋمەنت مۇسىنگە اينالعانداي اسەر ەتەدى:
كۇڭىرەنىپ اتتان ءتۇستى ەر قابەكەڭ،
سىرەسىپ قازىمبەت تۇر ەردە بەكەم.
تۇبىنەن تۋدىڭ سابىن قاتتى قىسىپ،
قارىسىپ ساۋساقتارى قالعان ەكەن.
قولىنان تۋىن الىپ ەل ازەرگە،
تاپسىردى قايران ەردى قارا جەرگە.
بايراقتى جاس جىگىتكە بەرىپ تۇرىپ،
دارابوز بىلاي دەدى قاراپ ەلگە:
— كۇن تۋار دەگەن راس ۇل تۋعانعا،
تۇسەسىڭ وت پەن سۋعا جۇرتىڭ باردا.
ەشقاشان ولمەك ەمەس ەر قازىمبەت،
ارتىندا جەلبىرەگەن تۋ تۇرعاندا!
الايدا قازاق ورداسىنىڭ قازىمبەتتەي تالاي ەرلەر كۇزەتكەن الىپ تۋى عاسىرلار كەرۋەنىندە قولدان تايىپ، كوزدەن تاسا بوپ، قايران الاش وتارلىق كەبىن كيىپتى. تۋ تۋرالى تۇسىنىك تە كومەسكىلەنىپ، نامىس تا ەنجار تارتىپ، ەلجاندىلىق سەزىمگە دە سەلكەۋ ءتۇسىرىلىپتى. سەبەبى، باس ءرامىزىمىز تۋدان دا ايىرىلعان، كەرى كەتكەن ءساتىمىز بولىپتى:
كەڭ دالا قاسىرەتتەن تۇردى اڭىراپ،
حالىقتىڭ كوكىرەگى قۇر قاڭىراپ.
بايراعى بوستاندىقتىڭ كوزدەن تايدى،
باسىمەن حان كەنەنىڭ بىرگە قۇلاپ.
جاۋلار قازىمبەتتى اتقانىمەن تۋدى قۇلاتا الماعانى سەكىلدى حان كەنە شاھيت بولعانىمەن ونىڭ رۋحى مەن ويى ازاتتىق بولىپ ورالىپتى، وسىنداي سانسىز ەرلەردىڭ ءداستۇر جالعاستىعى بۇگىنگى تۋعا ءسىڭىپ، قازاق ەلىنىڭ بايراعى كوك اسپاندا قالىقتاپ تۇر. ازات ەلدىڭ استانا تورىندەگى الىپ بايراعى اقىنعا شابىت سىيلاپ، وسى پوەمانىڭ تۋۋىنا كۇش بەرگەنى ءسوزسىز. اقىن بابالار اماناتىن بۇگىنگى ۇرپاققا تابىستاپ، كوك تۋدىڭ سابىنان ار-وجدانى تازا ازاماتتار عانا ۇستاۋعا ءتيىستى ەكەنىن ۇقتىرىپ، وتانشىلدىق سەزىمدى دارىپتەيدى:
جاۋىزدىڭ ەشبىرى جوق جازا كورگەن،
قاشاندا قياناتتان قازاق ولگەن.
كوك تۋدىڭ قاسيەتتى كيەسى اتار،
سابىنان ۇستاماساڭ تازا قولمەن!
جىعىلماس ەشقاشاندا ەلى جارعا،
الدىندا تۋ ۇستايتىن ەرى باردا!
كوتەرىپ الىپ بايراق قازاق وتىر،
تىلەگىن اڭساپ كۇتكەن بەرىپ اللا!
ازات ەلدىڭ باس ءرامىزى تۋ مەن ەلتاڭبانىڭ ءمانى دە، ماڭىزى دا ايرىقشا. قازاق ەلىنىڭ كوك بايراعى پرەزيدەنتىڭ ساپارى كەزىندە نەمەسە رەسپۋبليكامىزدىڭ سايىپقىران سپورتشىلارى جەڭىس تۇعىرىنا كوتەرىلگەندە الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە جەلبىرەگەنى بىزگە ماقتانىش. ەلىمىزدىڭ شەكارا-شەبىن قاس قاقپاي كۇزەتىپ تۇرعان جاۋىنگەر ساربازدارىمىز تۋدى ءسۇيىپ انت بەرەتىنى ەرلىك ءداستۇردىڭ بۇگىنىمىزگە ۇلاسقانىن اڭعارتادى. اقىن نەسىپبەك ايت ۇلىنىڭ «تۋ» پوەماسى حالىق اڭىزىن نەگىز ەتە وتىرىپ، قازاقتىڭ قاھارماندىق زامانىنىڭ تىنىسىن قازىرگى ۇرپاقپەن شەبەر توعىستىرعان تاربيەلىك ماڭىزى زور تۋىندى دەۋگە دالەلىمىز جەتكىلىكتى.
اقىننىڭ ليريكالىق ولەڭدەرى مەن تولعاۋلارى شىنايىلىعىمەن، ىستىق سەزىممەن سۋارىلعان وي سەمسەرى سەكىلدى لىپىلداعان وتكىرلىگىمەن وقىرمانىن تاڭداندىرىپ كەلەدى. ونىڭ ولەڭدەرىندە بۇگىنگى ومىر-تىرشىلىگىمىزدىڭ بۇلكىلدەگەن قان تامىرى، زامانداستارىمىزدىڭ كەسكىن-كەلبەتى، مىنەزقۇلىقتاردىڭ الۋان ءتۇرلى ءپىشىنى سومدالادى. قازىرگى تاۋەلسىز ەلىمىزگە، ۇلتىمىزدىڭ مۇددەسىنە كەسىرىن تيگىزەتىن توعىشارلىق پەن توڭمويىندىق، ماڭگۇرتتىك پەن سامارقاۋلىقتى قاتاڭ ايىپتاعان اقىننىڭ شەرلى ولەڭدەرى زارلى تولعاۋلارعا ۇلاسادى.
ءومىر ءوتتى ارپالىسپەن، تارتىسپەن،
كەزدەرىم كوپ ارتىق كەتكەن، كەم تۇسكەن.
بابالاردان ماعان دەيىن ۇلاسقان،
قايعىم ۇزاق ۇزىن اققان ەرتىستەن.
قاسىرەتتەن قانى قايناپ قارايعان،
كۇن استىندا كۇڭىرەنگەن تالاي جان.
بىزدەن اسىپ بولاشاققا جالعاسار،
قالعان قايعى الىشەردەن، ابايدان.
اقىن جىرىنىڭ سوڭىندا «ۇلى قايعى جانىمدى جەپ جەگىدەي، جەتى تۇندە ۇليدى كەپ بورىدەي» دەگەنىنە ءشۇباسىز سەنەسىڭ. ويتكەنى،بۇگىندەرى ايماڭداي اقىن — ولەڭ-ومىرى ارقىلى بۇكىل بولمىسىمەن ءاز حالقىمەن تۇتاسىپ، قابىسىپ، ونىڭ سىڭارىنا، بالاماسىنا اينالعان ليريكالىق تۇلعا. سوندىقتاندا ول «ءبىردىڭ مۇڭى ۇلاسار مىڭعا بارىپ، ءوزىمدى ايتىپ، حالقىمدى بەينەلەدىم» دەيدى نىق سەنىممەن. «نەسىبەمە بۇيىرعان سوڭ، قايعى — مەنىڭ قازىنام» دەيتىنى دە سودان.
بوزبالا كەزىندە البىرتتىقپەن «ەي، ولەڭ باراسىڭ سەن، قاي جاققا الىپ؟ سەسكەنەم، ءتۇبى تەرەڭ ءيىرىمبىسىڭ، بەت جاعى جاتاتۇعىن قايماقتانىپ» دەپ قايمىعىپ باستاعان اقىننىڭ ءقازىر الاشتىڭ ءسوزىن سويلەيتىن ابىز اقىنعا اينالعان شاعىندا:
جىرىم مەنىڭ — مۇڭداسىم، سىرلاسىم دا،
كوز جاسىم بار ءموپ-مولدىر تۇنباسىندا.
ءبىر باسىندا ول تۇرسا تارازىنىڭ،
ال، تاعدىرىم تۇرادى ءبىر باسىندا! –
دەپ جىرلاۋعا تولىق حاقىسى بار ەكەنىنە يلاناسىڭ.
اقىننىڭ حاس شەبەرلىگىنىڭ ارقاسىندا ونىڭ ولەڭدەرى مەن تولعاۋلارىندا انا ءتىلىمىزدىڭ اجارى مەن بازارى جاراسىم تاۋىپ جارقىراپ، ءتىلىمىز بەن ءدىلىمىزدىڭ، ءداستۇرىمىز مەن ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدىڭ جۇيەسى جاڭاشا قىرىنان تۇلەپ، پوەزيانىڭ سۇلۋلىق سارايىنىڭ جاۋھار مۇلكىنە اينالدى. ولەڭ ءورىمىنىڭ كوركەمدىك كەستەسى ەجەلگى جىراۋلار داستۇرىمەن ەتەنە، شىعىستىق ءنىلى باسىم، تەڭەۋ، بالاما، ءرامىز تۇسپالدارى اپسانا-ەرتەگىلىك، ميفتىك-تامسىلدىك رەڭمەن ۇشتاسىپ، حالىق مۇراسىمەن كىندىكتەس بولۋى — ونىڭ ەشكىمگە ۇقسامايتىن دارا قولتاڭباسى. «ۇستامىن ەسكى ۇلگىمەن ولەڭ سوققان، كوز جازباي كورگەنىمنەن جاسىمداعى»، — دەيدى اۆتور ول تۋرالى. سوندىقتان دا، اقىن بۇگىنگى ءومىرىمىزدىڭ كۇندەرەگى سەكىلدى قازىرگى بارشامىزدىڭ باسىمىزدان كەشىپ وتىرعان تۇيتكىلدەردى ءجيى جىرلاپ، بۇكپەسىز اقيقاتتى اشىق ايتقانىمەن ونىڭ ولەڭدەرى كوركەمدىكتىڭ كوكوراي مۇنارىنا بولەنىپ تۇراتىندىقتان استارلى دا تۇسپالدى، تىلسىم راي تانىتادى.
اقىن ءسىز بەن ءبىزدىڭ باسىمىزدان كەشكەن نارىقتىق قوعامنىڭ وتپەلى ءولىارا كەزىندەگى يۋ-قيۋى قاشقان يتىرعىلجىڭ تىرلىگىمىزدى، قازىرگى كەزەڭدەگى قۇندىلىقتارىمىزدىڭ قۇنسىزدانعان پۇشايمان ءحالىن «ەل قىدىرعان ەسەكدامە»، «ارپالىسقان ەسسىز توبىر»، «قارا بالا قول جايىپ»، «وي، اللا»، «قازاق سيقى» سەكىلدى كوپتەگەن ولەڭدەرىندە دابىل قاعىپ سۋرەتتەيدى.
تون بۇيىرماس كەدەيگە كوكتەن تەرى جاۋسا دا،
بايعا قۇداي بولىسقىش ارتقان تەڭى اۋسا دا.
بۇزاۋى ولگەن سيىرداي تاقىس تىرلىك تاس جەلىن،
جىبىمەيدى جارلىعا جەزدەي قاقتاپ ساۋسا دا.
«ب ا ق مولشەرى — بارماقتاي»
التىباقان الاۋىزدىق اينالاڭدى جايلاسا،
اينا تازداي قىلتاناقسىز قۋ تاقىرعا وتىردىڭ،
ءبىر ەسەككە ورىن بوسار ەكى جىلقى تەبىسسە،
ءسانى قاشىپ سايگۇلىكتەر ساپ تۇزەگەن اقىردىڭ.
«ارپالىسقان ەسسىز توبىر»
شىر ايلانىپ شىقسام دا شارتاراپتى،
توناسا دا قاراقشى شەشىندىرىپ،
قاسيەتىن حالقىمنىڭ توناتپادىم،
بەسىگىمدى ارقالاپ بوسىپ ءجۇرىپ....
«مەنىڭ جۇمباق تاعدىرىم»
ءبىز مىسالعا كەلتىرگەن الدىڭعى ەكى شۋماقتا كۇندەلىكتى ومىرىمىزدە كەز بولاتىن قاراپايىم شىندىقتار بەينەلەنگەنىمەن انا ءتىلىمىزدىڭ اجارلى بەدەر-ورنەگىمەن كومكەرىلىپ، كەڭ ماعىناعا يە بولىپ، الەۋمەتتىك ۇلكەن استارلى ويدىڭ جۇگىن يىعىنا كوتەرىپ تۇر. قىزىل قىرعىنعا، قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراپ الەمگە تارىداي شاشىراعان قازاق حالقى تالاي قياناتتى كورىپ، سان مارتە تونالعانىمەن ار-ۇياتىن ساقتاپ، بەسىگىن ايالاپ، كىسىلىك كەلبەتىن جوعالتپاي بۇگىنگە جەتكەنىن اقىن قاتىگەز «قاراقشى» تۇسىنىگىنە ناپ-نازىك «بەسىك» ۇعىمىن قاراماقارسى قويۋ ارقىلى وقىرماننىڭ سانا-سەزىمىنە وشپەستەي ەتىپ تاڭبالايدى. قاراپايىم سوزدەردەن عانا قۇرالعان وسى ءبىر شۋماققا حالقىمىزدىڭ سان عاسىردان بەرى باسىنان كەشكەن زوبالاڭدى تاعدىر-تالايى، ۋىزداي كەنەۋلى قادىر-قاسيەتى تۇتاس سىيىپ كەتكەنىنە قايران قالاسىڭ؟!
اقىن تابيعاتتىڭ تىلسىم سىرىن تۇيسىگىمەن بارلاپ، بايقاپ جىرلايتىن تاڭعاجايىپ سەزىمتالدىققا يە. جاراتىلىستىڭ قۇپيا قۇبىلىستارىن، جىل مەزگىلدەرىنىڭ وزگەرىستەرىن ادامنىڭ كوڭىل-كۇيىمەن، ىشكى الەمىمەن استاستىرا جىرلاۋ — ونىڭ شىعارماشىلىق ماشىعىنا ءتان بەدەر. اقىننىڭ «بالقاشتىڭ سوڭعى جولبارىسى»، «قۇلانويناق»، «قۇلىنشاعىم، قۇلان جال»، «تاعدىر»، «قۇرالاي-عۇمىر» سەكىلدى ولەڭدەرىندە حايۋاناتتار مەن قۇستاردىڭ بەينەسى ادامنىڭ تاعدىرىمەن شەندەستىرىلە سومدالىپ، تابيعاتتى ايالاۋعا، مەيىرباندى بولۋعا وقىرماندى ۇندەيدى.
مىنا كۇننىڭ الدى — جاڭبىر، ارتى — قار،
توڭعان جانىم تورعايدايىن قالتىرار.
عۇمىر، ءسىرا، قىزىلشاقا قۇرالاي،
تۋا سالا سان جىعىلىپ، سان تۇرار.
مىنا ءتۇننىڭ ارتى — بوران، الدى — قار،
جىلاساڭ دا سىڭايى جوق زاردى ۇعار.
قار ۇستىندە قالتىراعان نارەستە،
قايدا بارار، قاي تاراپقا قاڭعىرار؟
قورعانسىزعا جەر بەتىندە جوق پانا،
جەمتىك بولار جىرتقىشقا دا، وققا دا.
قۇلدىراعان ءسابي جۇرەك توبىقتاي،
قۇستاي ۇشىپ جانىن ساقتار تەك قانا...
اقىن «قۇرالاي-عۇمىر» اتتى وسى ولەڭىندە قۇرالايدىڭ سالقىنىندا تولدەگەن كيىكتىڭ لاعىن ۇشى-قيىرى جوق شەتسىز، ءتۇپسىز دالادا شەكسىز قاۋىپ-قاتەر كۇتىپ تۇرعانىن، ونىڭ ءسابي جۇرەگىنە الدەكىمدەر سۇعىن قاداپ ۇلگەرگەنىن ايتىپ، دابىل قاعادى. قۇرالايدىڭ سالقىنى دا ءولىارا قۇبىلىس، كيىكتىڭ لاعىنىڭ اياقتانۋى دا وتكەلەك مەزەت، سول سەكىلدى ادام بالاسىنىڭ عۇمىرى دا كەلتە، وتكىنشى ەكەنىن اقىن ۇشقىر تۇيسىگىمەن اڭعارىمپازدىقپەن جىرعا قوسىپ، سەزىمىڭدى سەلت ەتكىزەدى. «عۇمىر — بەينە جەزكيىكتىڭ لاعى... ورتاسىندا ءومىر مەنەن ءولىمنىڭ، كۇندىز-تۇنى ەلەڭدەيدى قۇلاعى» دەپ توسىن ءتۇيىن جاسايدى. وسىلايشا قۋ مەديەن دالا توسىندەگى قۇرالايعا وق جۇمساپ، ءسابي جۇرەگىنە پىشاق شانشىعالى تۇرعان قارا پيعىل قاتىگەز ادامنىڭ ءوزىنىڭ دە شىن مانىسىندە ءومىرى شولاق ەكەنىن ۇعىنباي مەيىرباندىقتان جۇرداي بولىپ وتەتىنىنە بۇل ولەڭدى وقىعان جان كوز جەتكىزەدى. بەتپاقدالاداعى قۇلدىراڭداعان قۇرالايعا، جەلدەي ەسكەن جەزكيىككە وق جۇمسايتىن پەندەنىڭ وزىنە دە قادالاتىن اجالدىڭ جۇيرىك وعى دايىن ەكەنىن ءبىر مەزەت پەندەنىڭ تۇسىنبەيتىنىنە قايران قالاسىڭ. حالىق كۇيى «بوكەنجارعاق»، «قوس مەرگەن»، «قوزى كورپەش — بايان سۇلۋ» جىرىنداعى بۋاز مارالدىڭ قودىعى تۋرالى ءاپسانادان بەرى جەلى تارتىپ س.سەيفۋلليننىڭ «اقساق كيىك» جىرىنا دەيىن جالعاسقان، ادامنىڭ ەت باۋىرىن ەلجىرەتىپ، تاسباۋىرلىق پەن بەزبۇيرەكتىككە لاعىنەت جاۋدىراتىن قازاق پوەزياسىنىڭ حايۋاناتتاردىڭ كيەسى تۋرالى ميفوپوەتيكالىق ءىنجۋ-مارجان جىرىنىڭ قاتارىنان وسى ولەڭ دە جارقىراپ ورىن الاتىن بولادى. اقىن بۇل جىرىندا تابيعاتتى قورعاۋ تۋرالى قۇرعاق ۋاعىز ايتپاي-اق قالت-قۇلت ەتىپ ومىرگە قادام باسقان ەن دالاداعى قۇرالايدىڭ مامىراجاي ءومىرىن ويراندايتىن «قۇدىرەتتىڭ كوك ءيتى» جاۋىزدىڭ قاراۋ نيەتىن بەينەلەۋ ارقىلى وقىرماننىڭ جاناشىرلىق سەزىمىن وياتىپ، ىزگىلىكتىڭ ءدانىن سەبەدى. بالكىم سوڭعى جىلداردا قاراقشىلىقپەن كيىك اۋلاۋعا شىعىپ تاپادايتالتۇستە اڭ ورنىنا ادام اتىپ، قورىقشىلاردى قورعاسىن وققا بايلاي سالاتىن قانىشەرلىك قوعام الدىندا ادەبيەتىمىزدىڭ ابىرويى السىرەۋدەن، پوەزيانى باعالاپ وقىماۋدان تۋعان سىرقات سانانىڭ جەمىسى شىعار؟!
كوشەدەن كەزىكتىردىم ءبىر بۇرالقى،
سونشالىق ايانىشتى مۇڭلى قالپى.
كوڭىلىم الاي-دۇلەي بولا قالدى،
بورانعا اينالعانداي كۇننىڭ ارتى.
قابىسقان قوس ءبۇيىرى ۇڭىرەيىپ،
تاستاعان يتاياقتاي ءتۇبىن ويىپ.
سەكىلدى شۇڭەت قاسىق سىناپ قۇيعان،
بايقۇستىڭ كوزى كەتكەن شۇڭىرەيىپ.
قولىڭا جاۋتاڭ-جاۋتاڭ تەلمەڭدەيدى،
قۋعانعا، زەكىگەنگە ءمان بەرمەيدى.
ۇرىداي تىعىپ كەتكەن زاتى قالعان،
كورىنگەن كۇرەسىنگە وڭمەڭدەيدى.
شىنىن ايتقاندا بۇل ولەڭدى وقىعاندا الەمدىك ادەبيەتتىڭ الىپتارى س.تۋرگەنيەۆ، ا.چەحوۆ، دجەك لوندون، س.ەسەنيندەردىڭ، قازاق ادەبيەتىنىڭ مارعاسقالارى م.اۋەزوۆ، س.شايمەردەنوۆ، م.ماعاۋيندەردىڭ يت تۋرالى شىعارمالارى ساناڭا ساپ ەتىپ ورالارى انىق. ءبىراق اقىننىڭ جىرلاپ وتىرعانى — نەبارى بۇرالقى ءيتتىڭ تاعدىرى. مۇندا قاڭعىباس ءيتتىڭ پورترەتى اسقان ۇستالىقپەن، قازاقى بوياۋمەن مۇسىندەلەدى. باس كەيىپكەر بۇرالقى ءيتتى جانى اشىپ، ۇيىنە اكەپ، موينىنا قارعىباۋ تاعىپ باققانىمەن ول كوندىگە قويمايدى، كەرىسىنشە كەزبە، بوستاندىقتى اڭساپ بۇلقىنادى: «تاماعىن تويدىرسام دا تىنشىمادى، جاقپادى ءجىپتىڭ موينىن قىرشىعانى».
مۇنداي قاڭعىباس ءيتتىڭ دالامىزدا بولمايتىنى انىق. بۇل قالادا پايدا بولعان سۇركەي كورىنىس. يت ەكەش ءيتتىڭ يەسىز قالىپ بەتالدى قاڭعىعانىن ابەس سانايتىن كىسىلىكتى باس كەيىپكەر ونى ۇيىنە اكەپ ماپەلەپ اسىراۋدى ساۋاپ ساناپ، ءجون كورەدى. اقىن سول ارقىلى ادام تۇگىل كوشەدەگى قاڭعىباس يتكە دە جانى اشيتىن قازاقتىڭ دارقان مىنەزىن سۋرەتتەيدى. ءبىراق قالانىڭ قاڭعىباس ءيتى مەيىرىمدى قوجايىنعا كوندىگە قويمايدى:
سۇمدىقتاي كورىندى وعان مۇنداي شارا،
بوساتتىم، كونبەس ءتىپتى، جۇندەي سابا.
ءوز باسىن ءوزى سۇراپ العانداي بوپ،
بۇلكىلدەپ بارا جاتتى ءبىر بەيشارا...
بۇرالقى يت ءوزىنىڭ قالىپتاسقان، ۇيرەنشىكتى ادەتى مەن سۇيەككە ءسىڭدى مىنەزىنەن اجىراي المايدى، «كون قاتسا قالىبىنا كەلەدى» دەيدى مۇندايدى. ءبىز ءيتتى دە يەسىز قاڭعىتپاعان اردا حالىقتىڭ تۇقىمى ەدىك، بۇگىن يت تۇرماق قالاداعى كوگەنكوز جاستارىمىزعا يە بولىپ، باسپانالى ەتىپ، ەڭبەكپەن قامتي الىپ وتىرمىز با؟ الدە ولار دا ۇيىرىنەن اداسقان قاڭعىباستىڭ كۇيىن كەشىپ، تەنتىرەۋمەن ءناپاقاسىن تاۋىپ، جۇگەنسىز قىلىقتارعا ءۇيىر بولىپ، ۋرباندانۋدىڭ قۇربانىنا اينالىپ جۇرگەن جوق پا؟ اۋەلى ولار اقىلعا قۇلاق اسىپ، ايتقانعا كونەتىن حالدە مە؟ مىنە، اقىننىڭ «تاعدىر» دەپ اتاعان بۇرالقى يت تۋرالى ءبىر ولەڭىن وقىعان سوڭ مۇڭايىپ، نەشە ءتۇرلى تاعدىر مەن عادەت-مىنەز تۋرالى ەرىكسىز ويعا شوماتىنىمىز — اقىننىڭ شىنايى قالام قۋاتىنىڭ قۇدىرەتىنەن.
اقىن ن.ايت ۇلىنىڭ پوەزياسىنىڭ التىن ارقاۋى، باس تاقىرىبى — تاۋەلسىزدىك، بوستاندىق، تەڭدىك. تاۋەلسىزدىك جولىندا قانشاما سۇراپىل شايقاستار بولعانىن، اتا-بابالارىمىز ەلى مەن جەرىنىڭ تۇتاستىعىن قاسىق قانى قالعانشا قاھارماندىقپەن قورعاپ بىزگە امانات ەتكەنىن اقىننىڭ ەپوپەيالىق ورىسكە كوتەرىلگەن پوەمالار شوعىرىنا وزەك بولعان تاريحي وقيعالار شەرۋى راستايدى.
باسىنان كونە تاريح تومەن قۇلداپ،
تاعدىرىن تۋعان ەلدىڭ كەلەم جىرلاپ.
وزەگىم تالىپ جەتكەن، تاۋەلسىزدىك،
ومىردە نە بار ەكەن سەنەن قىمبات!؟
قۇبىلىپ سوققان جەلدەي زامان نەشە،
قان كەشتى تولارساقتان بابام كەشە.
كۇن ەمەس بوداندىقتا كورگەن كۇنىم،
توبەمنەن التىن قۇيسىن ماعان دەسە.
ازاپتى بىرگە تارتىپ قالىڭ ەلمەن،
اھ ۇرىپ اتامەكەن تەبىرەنگەن.
كوك تۋدى كوككە بويلاپ جەلبىرەگەن،
قازاقتىڭ ارمانى جوق كورىپ ولگەن!
جوڭعار مەن قۇبا قالماق، وتارشىل رەسەي، كەشەگى كەڭەستىك يمپەريا، كەيبىر كورشىلەس حالىقتار قازاق حالقىنىڭ بايتاق اتاجۇرتىنا سۇعاناقتىق جاساپ، ەلدىڭ مامىراجاي تىنىشتىعىن بۇزىپ، اشكوزدىلىكپەن شابۋىل جاساعانىمەن ويسىراي جەڭىلگەنى اقىننىڭ جىر-داستانىنا تامىزدىق بولعان. ول قازىرگى قازاق پوەزياسىن تاۋەلسىزدىك ءۇشىن كۇرەستە شاھيد بولعان باتىرلاردىڭ ايبىندى بەينەسىمەن تولىقتىردى. تۇپتەپ كەلگەندە، باسقىنشى يمپەريالاردىڭ وتارلاۋ ساياساتىنا تۇبەگەيلى قارسى شىعىپ، ەلىم دەپ ەڭىرەگەن ەرلەردىڭ ازاتتىق جولىندا قۇربان بولعانىن، بۇگىنگى قول جەتكىزگەن تاۋەلسىزدىك پەن بوستاندىق اتا-بابانىڭ قىزىل قانى، اق جاۋلىقتى انالاردىڭ ادال تەرىنىڭ وتەۋىنە كەلگەنىن اسا كورنەكتى ءسوز زەرگەرى ن.ايت ۇلىنىڭ بۇكىل شىعارماشىلىق بولمىسى مەن اقىندىق كەلبەتى قالىڭ وقىرمانعا ءتۇيسىندىرىپ، ءتۇسىندىرىپ تۇر دەۋگە تولىق نەگىز بار.
اقىن شىعارماشىلىعىنىڭ اۋقىمدى ءبىر ارناسى — ونىڭ فيلوسوفيالىق تولعانىسى مەن ليريكالىق تەبىرەنىسىنەن تۋعان ءسوزى مەن سازى جاراسقان اندەرى. ن. ايت ۇلى — قازاق پوەزياسىندا ان-ولەڭ جانرىنا شالقار شابىتپەن ولجا سالىپ، سونى سەرپىلىس اكەلگەن قازىنالى اقىن. ونىڭ «ءان دومبىرا»، «سارىارقا»، «داۋرەن-اي»، «داريعا، داۋرەن»،«قازاقتاي ەل قايدا» «ايحاي، زامان»، سەكىلدى سان الۋان تۋىندىلارى حالىقتىڭ ءسۇيىپ ايتاتىن تاڭدامالى اندەرىنە اينالعان.
سونىمەن بىرگە اقىن — اۋدارما ونەرى سالاسىندا ءونىمدى ەڭبەك ەتكەن ءتارجىما تارلانى. ول اۋدارعان ايگىلى الىشەر ناۋايدىڭ «ەسكەندىر قورعانى»، «ءلايلى-ماجىن» داستاندارى مەن «عازالدارى»، ورىس حالقىنىڭ ەجەلگى قىپشاقتارمەن اراقاتىناسىنان تامىر تارتقان كونە ەپوسى «يگور جورىعى تۋرالى جىر» ەجەلگى ادەبيەتتىڭ كۇمبىرى مەن ءدۇبىرىن بۇگىنگە جالعاستىرعان التىن كوپىرگە اينالدى.
ول تۇرىكتىڭ ۇلى اقىنى ءجۇنىس ەمىرە، قىتايدىڭ كونە ءداۋىر اقىنى بو سزيۋ، ليباي، فرانسۋز اقىنى د. روداري، سونداي-اق، م. يساكوۆسكيي، ر. كازاكوۆا، س. ميحالكوۆ، س. بارۋزدين، ۆ. بەرەستوۆ، ت. سىدىقوۆ، س. جۋسۋيەۆ سەكىلدى كوپتەگەن اقىنداردىڭ ولەڭدەرىن انا تىلىمىزدە سويلەتتى.
اقىن ن.ايت ۇلىنىڭ اۋدارعان شىعىستىڭ جەتى جۇلدىزىنىڭ ءبىرى — الىشەر ناۋايدىڭ «ەسكەندىر قورعانى» مەن «ءلايلى- ءماجىن» داستانى «حامسا» (2019) دەگەن اتپەن حالىقارالىق تۇركى اكادەمياسى تاراپىنان جارىق كورىپ، ادەبي مۇرامىزدى ەجەلگى تۇركى پوەزياسىنىڭ نازىك ناقىسىمەن بايىتا ءتۇستى.
بۇل كىتاپقا «العى ءسوز» جازعان قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ق.ك. توقايەۆ: «الىشەر ناۋايدىڭ «حامسا» شىعارماسىنىڭ قازاق تىلىندەگى كورنەكتى اقىن نەسىپبەك ايت ۇلى اۋدارعان قوس داستانى رۋحانياتقا قوسىلعان باعالى ولجا بولارى انىق. لايىم، ۇلى شايىردىڭ جاۋھار جىرلارى جاس ۇرپاقتى وتانسۇيگىشتىك پەن دوستىققا، ادالدىق پەن پاراساتقا باۋلي بەرسىن!»، — دەپ جوعارى باعا بەردى.
شىعارماشىلىعى سان-سالالى اقىننىڭ قازاق بالالار پوەزياسىنا قوسقان قازىناسى ءوز الدىنا ءبىر توبە. باسقاسىن بىلاي قويعاندا، ونىڭ «بايتەرەك» پوەماسى مەن بالالارعا ارناعان ولەڭدەرى مەكتەپ وقۋلىقتارىنا كىرگەنىن ايتساق تا جەتكىلىكتى.
بۇگىندەرى اقىندىق لاپىلداعان وتتى سەزىمى پاراساتتىڭ تۇڭعيىق يىرىمىمەن ۇشتاسىپ، ليريكالىق تۇلعاسى ۇلتىنىڭ ءبولمىس-بىتىمى،اردا قادىر-قاسيەتىمەن ەتەنە قابىسىپ كەتكەن ول الدىڭعى ابىز اعالارىنىڭ ءىزىن باسىپ وتانى مەن مەملەكەتىنىڭ مۇددەسىن قورعاپ وي تولعايتىن قايراتكەرلىك بەلەسكە كوتەرىلدى.
ن.ايت ۇلى — قازىرگى قازاق قوعامىندا قالىپتاسقان وزەكتى ماسەلەلەر، ۇلتىمىزدىڭ بولاشاعى مەن بۇگىنگى كۇنىنە اسەر ەتەتىن كوكەيكەستى وقيعالار تۋرالى سەرگەك پىكىر ءبىلدىرىپ، شۇعىل ويلارىن جاريالاپ، حالقىنىڭ ار-نامىسىن جوقتايتىن ەركىن ويلى ساناتكەر. انا ءتىلى، اتا ءدىلى، ۇلتتىق قۇندىلىقتار، اسىرەسە رۋحاني ومىرىمىزدە تولعاعى جەتكەن تۇيتكىلدى دۇنيەلەر اقىننىڭ نازارىنان ەشقاشان تىس قالعان ەمەس. ونىڭ وسى باعىتتاعى ماقالالارى مەن سۇحباتتارى «سارايىمنان شىققان ءسوز» (2014) دەگەن اتپەن كولەمدى جەكە توم بولىپ جارىققا شىعىپ، وقىرماننىڭ قۇمارتىپ وقيتىن كىتابىنا اينالۋى — سونىڭ ءبىر دالەلى.
تۇلپار قالام يەسىنىڭ قاتارلاستارى مەن ارىپتەستەرى، ادەبيەتتانۋشى عالىمدار مەن قوعام قايراتكەرلەرى ونى «بوستاندىق جىرىنىڭ بوز جورعاسى» (2017) دەپ اتاۋى، اقىن تۋرالى زەرتتەۋلەردىڭ وسى اتتاس كىتاپتا توپتاستىرىلىپ وقىرمانعا جەتۋى ازاتتىقتىڭ ەلەڭ-الاڭىنان بەرى الاش جۇرتىنىڭ تەرەڭ تاريحىن تولقىتا تولعاپ، تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ بۇگىنگى تىنىس-تىرشىلىگىن شابىتتانىپ جىرلاعان جەمىستى تۋىندى يەسى بولۋىنا بەرىلگەن شىنايى باعا دەۋگە ابدەن بولادى.
اقەدىل تويشان ۇلى،
اقىن، فولكلورتانۋشى عالىم
