قاسىمداعى جول سەرىگىم - قاراۋىلدىڭ تۋماسى ناۋبەت اقساقال دا جان-جاققا كوزىن جۇگىرتىپ، وسىناۋ ولكەنىڭ تاريحىمەن مەنى تانىستىرۋدا.
«مىناۋ قاسقابۇلاق دەگەن شاعىن اۋىل. وسى جەردە قازاقتىڭ باس اقىنى يبراھيم دۇنيەگە كەلگەن. ال الدىمىزدا كورىنىپ تۇرعان اناۋ قىراتتىڭ ەتەگىندە ءبورلى دەگەن اۋىلدا ابايدى بۇكىل الەمگە پاش ەتكەن زامانىمىزدىڭ زاڭعار جازۋشىسى مۇحتار اۋەزوۆتىڭ كىندىك قانى تامعان ولكە» -دەدى.
اسىرەسە، ناۋبەت اقساقال: «سوناۋ اشارشىلىق جىلدارى، ودان كەيىن ستاليندىك رەپرەسسيا كەزىندە كەڭ بايتاق جەرىمىز قانشا ۇلت پەن ۇلىسقا مەكەن بولدى. قۇشاقىن ايقارا اشقان، باۋىرىنا باسقان، قازاقتاي دارحان ەل بار ما، شىركىن» دەپ اتامىز ءبىر وقيعانى ەسكە الدى.
«جەر اۋدارىلىپ كەلگەن جۇرتقا قورعان بولىپ، ءبىر ءۇزىم ناندى ءبولىسىپ، توننىڭ ىشكى باۋىنداي قاراشا ۇيدە ءبىر وتباسىنداي ءومىر سۇردىك. ءوزىمىز كورشى تۇرعان نەمىس ۇلتىنىڭ وكىلدەرى يوگاننەس، ەلەونورا شەنيماندار قاراۋىلعا تاعدىردىڭ تالكەگىمەن 1941 جىلى كەلگەن بولاتىن.
سول قيىن كەزدەرى اۋىل حالقى قۇشاق جايا قارسى الىپ، باۋىرعا باسىپ، پانا بولدى. ول كەزدە وسىندا ولاردىڭ نە تۋىسى، نە ءۇيى جوق بولاتىن. ءبىراق كورشى-ماڭاي جينالىپ بىرەۋى ءۇيىن، بىرەۋى تاماعىن بەردى. ەشكىم باسقا ءدىننىڭ وكىلى نەمەسە باسقا ەلدىڭ ازاماتىسىڭدار دەپ الالامادى. باۋىرلارىنا جاقىن تارتتى. قازاقتىڭ ادەت-عۇرىپتارىن، سالت-داستۇرلەرىن ۇيرەتتى. ءسويتىپ، اۋىلدا ءوسىپ ەر جەتىپ، تاعدىرلاس جاندار وتباسىن قۇرىپ، ۇرپاق ءوربىتتى. اۋىلدا يۆان اتانىپ كەتكەن اقساقال، جارىمەن بىرگە ءومىر بويى جىلقى باعىپ، مال شارۋاشىلىعىن دامىتۋعا ۇلەس قوسقان. اسىرەسە بال تاتىعان قىمىزدارىن كەزەككە تۇرىپ الۋشى ەدىك دەپ ەسكە الدى» ناۋبەت اقساقال.
يوگاننەس اقساقال مەن ەلەونورا اجەي ۇلىن ۇياعا، قىزىن قياعا قوندىرىپ، 10 بالاعا ءومىر سيلاپ، سولاردان 31 نەمەرە، 19 شوبەرە سۇيگەن، باقىتتى جاندار ەدى.
«تالاي قۋانىشتارىندا بىرگە بولدىق. قىزدارىن قازاقتىڭ سالت-داستۇرىمەن ۇزاتىپ، قۇدالارىنا قۇيرىق-باۋىر اساتىپ، ءتوس قاعىستىرىپ، ادەپ-عۇرپىمىزعا وتە بەرىك بولدى. ءقازىر قىزدارىنىڭ بارلىعى قازاق جىگىتتەرىنە تۇرمىسقا شىعىپ، ءبىر اۋلەتتىڭ كەلىنى اتانىپ، اتا-اناسىنان كورگەن يگى ءداستۇردى ءوز شاڭىراقتارىندا جالعاستىرۋدا» دەپ، قازاق حالقىمەن ەتەنە جاقىن ارالاسىپ، سۋداي ءسىڭىسىپ كەتكەن وتباسى جايلى اعىنان جارىلدى.
90-شى جىلداردىڭ بەل ورتاسىندا ۇلدارىنىڭ شاقىرتۋىمەن تاريحي وتانىنا كوشىپ بارعان يوگاننەس اقساقال مەن ەلەونورا اجەي، تۋعان جەرىندە كوپ تۇراقتامادى. بەس جىل وتپەي جاتىپ، «ەلىم، جۇرتىم» دەپ قاراۋىلعا قايتا ورالدى.
ناۋبەت اقساقال: «قازاقستانعا كەلگەنى جايلى حاباردى العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ ەستىدىم. قۋانىشىم قوينىما سىيماي تۋىسىمداي بولىپ كەتكەن ەسكى دوستارىمدى كورۋگە اسىعىپ، ۇيلەرىنە باردىم.
«گەرمانياعا ۇيرەنە الماي، وسىپ-ونگەن ورتام، تۋعان وتىنىمداي بولىپ كەتكەن قازاق جەرىن، ەتەنە جاقىن ارالاسىپ كەتكەن اۋىلداستاردى، سىزدەردى ساعىنىپ، قايتا ءبىرجولاتا كوشىپ كەلۋگە شەشىم قابىلدادىق. ونىڭ ۇستىنە بايبىشەمىز ەكەۋمىز قازاقتىڭ كەڭ دالاسىن، اۋىلىمىزدى اڭساپ تۇرا بەردىك، تۇرا بەردىك.
ءالى كۇنگە دەيىن قازاقستاننان بارعان ءبىز سياقتى تاعدىرلاس جاندار، تۋىپ-وسكەن ورتاسىن، اۋىلىن، ءتىپتى كەيبىرەۋلەرى سول جەردە قالدىرعان ءتورت تۇلىك مالدارىن ساعىنا ەسكە الىپ وتىرادى»- دەپ، جاساۋراعان كوزىن ءبىر ءسۇرتىپ قويىپ، اعىنان جارىلىپ ەدى يوگاننەس قۇرداسىم».
اقساقال باعانادان بەرى سۇحباتقا ارالاسپاي، تىڭداپ كەلە جاتقان جۇرگىزۋشىگە كولىكتى توقتاتۋعا بەلگى بەردى. دالاعا شىعىپ، ساف اۋامەن تىنىستاپ، كەڭ بايتاق دالامىزعا ءبىر كوز سالىپ، ناۋبەت اتا «ءيا، سايقال ساياساتتىڭ كەسىرىنەن تۋعان جەرىنەن پانا تاپپاعان جاندار قانشاما!» ونىڭ ۇستىنە جەر شارىنا تارىداي شاشىلعان قازاق بالاسىن قالاي ۇمىتا قويامىز؟ تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن ەلىمىزگە شەت ەل اسىپ كەتكەن قانداستارىمىز ورالا باستادى.
الايدا قازاق جەرىن، ءوزىنىڭ تۋعان ەلىنەن ارتىق كورىپ، ارادا جىلدار سالىپ تۋىپ وسكەن جەرىن اڭساپ كەلگەن شەنەماندار وتباسى سياقتى جاندار نەكەن-ساياق.
گەرمانياعا كەتەردە ءۇي جايدى تۇگەل ساتىپ كەتكەن قاريالاردى قايتا ورالعاندا دا، ءوز اۋىلداستارى وزەككە تەپپەدى. كاسىپكەرلەردىڭ ءبىرى اۋدان ورتالىعىنان ءۇي ساتىپ اپەرىپ جاتسا، اۋىلداستارى تۇگەل قۇشاق جايا قارسى الىپ، جىلى ىقىلاستارىن ءبىلدىرىپ جاتتى. مىنە قازاقتىڭ جومارتتىعى، كەڭ پەيىلدىلىگى، قامقورلىعى» دەپ، قاراڭعى تۇسپەي، قاراۋىلعا جەتىپ الايىق. ءالى 70 شاقىرىمداي بار» دەپ كولىككە وتىرىپ، اباي ەلىنە جول تارتتىق.
اتامىزدىڭ شەنيماندار وتباسى جايلى جول بويى ايتىپ كەلە جاتقان اڭگىمەسى ەندى قىزا تۇسكەندەي بولدى. بۇل جانۇيانىڭ ءومىرى قازاق حالقىمەن ەتەنە بايلانىسىپ كەتكەنىن شەجىرەلى قارتتىڭ اڭگىمەسىنەن اق ۇقتىق.
«يوگاننەس پەن ەلەونورا تويلاردىڭ ءسانىن كەلتىرىپ، ءبىرى ۇمىت بولىپ بارا جاتقان ءداستۇرلى اندەرىمىزدى شىرقاسا، اتامىز اق باتاسىن بەرىپ، كوپشىلىكتىڭ سىي- قۇرمەتىنە بولەنىپ جۇرگەن ابايلىقتاردىڭ قۇرمەتتەيتىن قاريالارىنىڭ قاتارىنا ەدى. قازاقتىڭ باي ءتىلىن سۋداي اعىزىپ، ادەت-عۇرىپتى دا كەيىنگى جاس بۋىن وكىلدەرىنە ناسيحاتتاۋدان جالىقپايتىن جاندار بولاتىن» دەپ قازاق پەن نەمىس ۇلتىنىڭ دوستىعىنداي بولىپ كەتكەن شەنيمانداردىڭ ءومىرى جايلى باعانادان بەرى سىر شەرتىپ وتىرعان ناۋبەت اقساقال كوز جاسىنا ەرىك بەرىپ، توننىڭ ىشكى باۋىنداي ارالاسقان قيماس جاندارى جايلى «ولاردىڭ عۇمىرى كوپكە ۇلگى-ونەگە. سوڭعى رەت شاڭىراقتارىنا بارىپ ءدام تاتقانىمدا، «ەندىگى جەردە ءوز وتانىمىزداي بولىپ كەتكەن قازاقستاننان ەشقايدا اتتاپ تا باسپايمىز» –دەپ ەدى قاريالار.
تاعدىردىڭ جازۋىمەن ەلىمىزگە جەر اۋدارىلىپ، اباي ەلىندە ەڭبەك ەتىپ، سانالى ۇرپاق تاربيەلەپ وسىرگەن، حالىقتىڭ قۇرمەتىنە بولەنگەن يوگاننەس اقساقال مەن ەلەونورا اجەيگە قازاق ەلىنىڭ توپىراعى بۇيىردى. مىنە بالام، عيبراتتى جانداردىڭ ونەگەلى عۇمىرى وسىنداي» دەپ اقساقال اڭگىمەسىن تۇيىندەدى. كەش قارايا قاراۋىلعا بىزدە جەتتىك. ناۋبەت اتانىڭ جول بويى ايتقان شەنەماندار وتباسى جايلى وقيعا تالايعا دەيىن ويىمنان كەتپەدى.
تاريحتىڭ تالكەگىمەن قازاق جەرىن پانا تۇتىپ، وزەككە تەپپەي، باۋىرىنا باسقان، قولىنداعى بارىن بەرگەن قازاقتىڭ كەڭ پەيىلدىگىلى مەن مەيىرىمدىلىگىن ەش ۇمىتپاي، اۋىلداستارىمەن ەتەنە جاقىن ارالاسىپ، ءبىر شاڭىراقتىڭ استىندا ءومىر سۇرگەن ەلەونورا شەنەمان 2013جىلى، جولداسى يوگاننەس شەنەمان 2014 جىلى دۇنيەدەن ءوتتى. قاراۋىلدىقتار جاقىن بولىپ كەتكەن قيماس جانداردى ءالى كۇنگە دەيىن ەسكە الادى.
قۋانىش راحمەتوللا ۇلى
سەمەي-قاراۋىل-سەمەي
