قاشاۋبايەۆتىڭ ەكسپو-عا قاتىسقانىن ۇلتتىق مۇراجايدىڭ عىلىمي قىزمەتكەرى لاۋرا ۇسەنبەك ايتىپ بەردى. كورمە تۋرالى، كورمەگە عانا ەمەس قازاق ونەرىندە وزىندىك ورنى بار تۇلعانىڭ تاعدىرىن قامتيتىن دۇنيە وقىرمانعا دا وي سالار دەگەن ويدامىز.
امىرە اعا…
كسرو دەلەگاسياسى سول جىلى ەكسپو كورمەسىنە العاش رەت بارعان. سوعان بايلانىستى كۇللى وداق بويىنشا تالانتتى ونەر يەلەرى ماسكەۋگە ارنايى شاقىرتىلعان. 1925 جىلى سەمەي قالاسىنىڭ حالىققا ءبىلىم بەرۋ بولىمىنە كسرو حالىق اعارتۋ كوميسسارى لۋناچارسكييدىڭ اتىنان:
«قازاق ءانشىءسى امىرە قاشاۋبايەۆتىڭ پاريجدە وتەءتىن دۇنيەجۇزىلىك كورمەنىڭ ەتنوگرافيالىق كونسەرتىندە ونەر كورسەتۋ تۋرالى كەلىسىمىن كۇتەمىن. جول شىعىنى تولەنەدى. وتەتىن ۋاقىتى — ماۋسىم، شىلدە ايلارى»
دەپ جازىلعان جەدەلحات كەلگەن. سول كەزدەن-اق مادەنيەت پەن ونەردىڭ ورتالىعى، ءسان الەمىنىڭ استاناسى — پاريج قالاسىندا قازاقتىڭ دومبىراسىن سويلەتۋ، ءان ارقىلى حالقىنىڭ دارحان كوڭىلىن جەتكىزۋگە مۇمكىندىك العانىنا ءامىرە، ءبىر جاعىنان، قاتتى قۋانسا، ەكىنءشى جاعىنان، ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىندى.
ونىڭ داۋسى
اقىرى، امىرە پاريج ساحناسىنا كوتەرىلگەندە، وزىنە تاڭعالا قاراعان مىڭداعان ادامنىڭ نازارىن بايقادى. سەبەبى باسقالار سياقتى ونىمەن بىرگە شىققان وركەستر، حور دا بولمادى، ونىڭ ورنىنا ەكى شەكتى دومبىراسىن الدى.
«امىرەنىڭ داۋسى كۇننىڭ كۇركىرەگەنىندەي، كەيدە اسپاندى جەرگە ءتۇسىرىپ، دۇرىلدەپ، كەيدە باياۋ سوققان جەلمەن قوزعالعان بيدايىقتىڭ شاشاعىنداي سۋسىلداپ، سىبىرلاپ كەتەدى»
دەلىنگەن ءماسكەۋدە بولعان بۇكىلوداقتىق كەڭەستەر قۇرىلتايىندا شىققان اتالعان كونسەرت جونىندە جازىلعان ماقالانىڭ ءبىرىندە. «بالقاديشا»، «اعاش اياق»، «قاناپيا»، «ءۇش دوس»، «جالعىز ارشا»، «قوس بالاپان» سياقتى اندەرءدى ورىنداپ، ەۋروپانى مويىنداتىپ، ەكىنشى جۇلدەمەن ماراپاتتالادى.
قىزىل يمپەريا
قازاق حالقىنىڭ انشىلىك ونەرىءنىڭ شىرقاۋ شىڭى، ەرەكشە دارىن يەسى امىرەنىڭ تاعدىرى وكىنىشپەن اياقتالدى. وعان سەبەپ — كەڭەستىك جۇيەنىڭ تاققان جالعان ايىبى. پاريجدە ەميگراسيادا جۇرگەن مۇستافا شوقايمەن كەزدەسۋى ونىڭ بولاشاعىنا بالتا شاپتى.
كەڭەستىك دەلەگاسيا ىشىندە قازاقتىڭ بار ەكەندىگىن بىلگەن مۇستافا شوقاي قوناقۇيگە كەلىپ، امىرەمەن كەزدەسىپ، اڭگىمەلەستى. امىرەنىڭ قولى بوس كەزىندە وعان ءپاريجدى كورسەتتى. وگپۋ قىزمەتكەرلەرىنە وسىنىڭ ءوزى جەتكىلىكتى ەدى…
فرانسيادان قۋانىشپەن ورالعان ءا.قاشاۋباي ۇلىنا «م. شوقايدىڭ سىبايلاسى» دەگەن ايىپ تاعىلىپ، ودان كۇن سايىن جاۋاپ الىپ، سوققىعا جىقتى. ونىڭ ءارىپتەستەرى مەن دوستارى امىرەنىڭ ءومىرىنىڭ سوڭعى ون جىلى ازاپپەن وتكەندىگىن ەسكە الادى. اشىلىپ ەشكىمگە ءتىس جارماسا دا، ۇنەمى كوءڭىل كۇيى بولماي، بەت-اۋزىنان سوققىنىڭ ورىندارى انىق بايقالعان.
1934 جىلى 6-قاراشادا الماتى كوشەلەرىنىڭ بىرىندە امىرەنىڭ ءولى دەنەسى تابىلدى. ءبىر كۇننەن كەيىن 7-قاراشادا قازان توڭكەرىسىنىڭ قۇرمەتىنە بولعالى جاتقان ە.برۋسيلوۆسكييدىڭ «قىز جىبەك» وپەراسىنىڭ پرەمەراسىندا باستى ءرولءدىڭ ءبىرىن ورىنداۋ تۋرالى ارمانى جۇزەگە اسپادى. امىرەنىڭ قازاسى قۇپيا بولىپ قالدى.
ول…
امىرە قاشاۋباي ۇلى 1888 جىلى شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ قاينار اۋىلىندا كەدەي وتباسىندا دۇنيەگە كەلدى. اكەءسى قاشاۋباي، اناسى تويعان دا ءانشىلىك ونەردەن قالىس قالماعان. ءامىرەنىڭ بالالىق شاعى اۋىل بايىنىڭ مالىن باعۋمەن ءوتتى. قولى بوساعاندا، ءان ايتىپ، داۋسىن شىڭدايتىن. ءانشى بالا تۋرالى اۋىل-اۋىلدان ەستىپ، كەيىن ول توي-جيىننىڭ ورتاسىنان تابىلدى. اكەسى سەمەي قالاسىنا كوشۋ تۋرالى شەءشىم قابىلداپ، امىرەنىڭ ومىرىندە جاڭا كەزەڭ باستالدى.
قالا ءومىرى ونىڭ جان-جاقتى دامۋىنا، ساياسي كوزقاراستارىنىڭ قالىپتاسۋىنا ىقپال ەتتى. سەمەيدە اشىلعان «ەس-ايماق» اتتى قازاق جاستارىنىڭ ۇيىمىنا مۇشە بولدى. وسى كەزدە امىرەگە كاسىبي ءانشى بولۋ تۋرالى وي كەلسە كەرەك. 1924 جىلى ءانشىلەر اراسىندا ۇيىمداستىرىلعان بايقاۋعا قاتىسىپ، جەڭىمپاز اتاندى. ونىڭ ءانشىلىك ونەرى بۇكىل قازاقستانعا كەڭىنەن جايىلىپ، وداق، ودان ەكسپو-عا دەيىن جەتتى.
مىنە، ارادا تۋرا 92 جىل وتكەندە، استانادا ەكسپو-2017 كورمەسى تورتكىل دۇنيەنىڭ نازارىن وزىنە اۋداردى. بۇل جولى كورمە تورىندە ءقازىردىڭ وزىندە تالايدى مويىنداتىپ ۇلگەرگەن ديماش قۇدايبەرگەنوۆتەي دارابوز تالانت ءان سالاتىن بولادى.
دەرەككوز: قازاقپارات
