قۇرمەت قابىلعازى
جوسپارلى ەكونوميكالىق قاتىناستار مەن اكىمشىل-امىرشىل جۇيەنىڭ قازانىندا قايناپ شىققان “ءونىم” بولا تۇرا، ەلباسىنىڭ سول تۇستا ليبەرالدى نارىقتىق ەكونوميكا ۇلگىسىنە سونشالىق بوي ۇرۋىنىڭ قانداي ءبىر يدەولوگيالىق، تاربيەلىك نەمەسە داستۇرلىك قاينارى بولعاندىعىن بۇگىندەرى بىزدەر ءداپ باسىپ ايتا المايمىز. ءبىزدىڭ بىلەتىنىمىز جانە كورگەنىمىز ەلباسى نارىق زاڭدىلىقتارىنا – سول ءبىر “كورىنبەيتىن قولدىڭ” بارلىعىن رەتتەيتىندىگىنە يمانداي سەندى جانە ەل ەكونوميكاسىن تىعىرىقتان شىعارۋدى سول “قولعا” تاپسىردى دا. سونىڭ ناتيجەسىندە ءبىز بۇگىنگى جەتىستىكتەرگە جەتتىك: تۇبەگەيلى نارىقتىق ەكونوميكا قۇردىق؛ ءىشىنارا مەملەكەتتىك ستراتەگيالىق سالالاردى ساناماعاندا، ەكونوميكانىڭ بارلىق قويناۋى نارىقتىق تاسىلدەرمەن رەتتەلەدى؛ قۇقىقتىق بازالار تولىقتاي نارىقتىق قاعيداتتارمەن ازىرلەنگەن؛ ەل نارىعى الەمدىك ينتەگراسيانىڭ قۇرامداس بولشەگى؛ ەكونوميكاداعى بەيمونوپوليالىق سەكتوردىڭ ۇلەسى قارقىندى ءوسىپ كەلەدى، ولار جانە سالىق،باعا سياقتى نارىق قۇرالدارىمەن رەتتەلەدى. بۇگىندە ەلىمىز وتكەن عاسىردىڭ 80-90 جىلدارىنداعى ''ازيا جولبارىستارىنان'' كەيىنگى جاڭا كوركەيىپ كەلە جاتقان ەلدەر لەگىندە تۇر.
قوش،ەندى جارماقتىڭ ەكىنشى بەتىنە نازار سالايىق. ءبىز نارىق زاڭدىلىقتارىن ەكونوميكالىق ءومىرىمىزدىڭ باعدار شامىنا اينالدىردىق، سونىمەن ءبىر ۋاقىتتا نارىق زاڭدىلىقتارى ىسكە قوسىلادى ەكەن، ەكونوميكانىڭ بارلىق تۇيتكىلدەرىن ماناعى ''كورىنبەيتىن'' قول وز-وزىنەن رەتتەپ تاستايدى دەپ تۇسىندىك، تۇسىنگەن ەمەس، سولاي سەندىك. ءارى وسى سەنىمنەن اينىعان جوقپىز، ياعني ەكونوميكالىق رومانتيزمگە ەلىتۋمەن كەلەمىز. بۇگىندەرى ءدوپ كەلىپ وتىرعان ەكونوميكالىق ماسەلەلەرىمىزدىڭ يدەيالىق، تەوريالىق قاينارى وسىندا جاتىر.
ءبىزدىڭ قۇقىقتىق قۇجاتتارىمىز، ايتارى جوق، كلاسسيكالىق-ليبەرالدى ۇلگىدە جازىلعان، وندا جەتىلگەن نارىقتىق ەكونوميكانىڭ تالاپتارى كورىنىس تاپقان، ەۋروپا ەلدەرىندە قانداي بولسا، بىزدە دە سونداي. اڭگىمە، وسى قۇجاتتاردىڭ وسى ەلدىڭ جاعدايىمەن، ونىڭ مەنتاليتەتىمەن، تۇلا عاسىردىڭ تورتتەن ءۇش بولىگىن ءجوسپارلى-امىرشىل جۇيەدە وتكىزگەن ەلدىڭ پسيحولوگيالىق الەۋەتىمەن قابىسۋىنىڭ قانشالىق دارەجەدە ەكەندىگى ەسكەرىلگەن ەمەس. ماسەلەنىڭ ءمانى، نارىققا ساي زاڭ بولسا بولدى، ءبارى دە ''وك'' دەگەن رومانتيكادا. ال وسى زاڭداردى ناقتىلى ەكونوميكالىق ومىرگە ەنگىزۋدىڭ ياعني وعان جۇمىس ىستەتۋدىڭ تەتىكتەرىنىڭ ايقىندالماۋى مەن قامتاماسىز ەتىلمەۋى ءوز الدىنا بولەك اڭگىمە
بۇرىنعى جۇيەدەن باس تارتىپ، كاپيتاليستىك-نارىقتىق جۇيەنى ەنگىزۋدىڭ العىشارتى ەسەبىندە جەكەشەلەندىرۋدىڭ قاراستىرىلعانى بەلگىلى. كەڭەستەر وداعىنىڭ قۇلاۋىنىڭ ەڭ بۇلتارتپاس سەبەبىنىڭ ءوزى مۇلىكتىڭ حالىقتىق مەنشىكتە، تۇپتەپ كەلگەندە، ەشكىمنىڭ مەنشىگىندە بولماعاندىعىندا جاتىر. ءبىراق ءبىز كوپىردىڭ ەكىنشى باسىنا وتە شىقتىق. بارلىعى جەكە مەنشىككە بەرىلسە، مەنشىك يەسى سۋبەكتىلەرى نارىق زاڭدىلىقتارى ارقىلى نارىقتاعى جانە بۇكىل قوعامدىق ومىردەگى ءوز ورىندارىن تابادى جانە وزدىگىنەن ۇيلەسىمگە كەلىپ، ىقپالداسىپ كەتەدى دەپ شەشتىك.
جەكەشەلەندىرۋ مەن ىرىقتاندىرۋدىڭ ءومىرىمىزدى باسقاشا جۇيەلەگەندىگى شىندىق، ءبىراق رومانتيكالىق ىڭعايمەن ىسكە اسقان جەكەشەلەندىرۋ تۋىنداتقان ستيحيالىق بەيبەرەكەتسىزدىكتىڭ، الەۋمەتتىك ادىلەتسىزدىك پەن ۇيلەسىمسىزدىكتىڭ زاردابىن ءقازىر دە كورىپ وتىرمىز.
ەكونوميكالىق رومانتيزم ءبىزدىڭ ستراتەگيالىق شەشىمدەرىمىزگە عانا ەمەس، ەكونوميكانىڭ بارلىق سالالارى مەن سەكتورلارىنداعى ساياساتقا دا سالقىنىن تيگىزدى. مىسالى، بانك سەكتورى. قارجى نارىعىن كوممەرسيالىق بانكتەرگە تاپسىردىق، ولار وزدەرىنە تيەسىلى نارىق قۇرالدارى ارقىلى، ايتالىق، دەپوزيت-نەسيە مولشەرلەمەلەرى ارقىلى حالىقتىڭ اقشاسىن تارتىپ، ونى بەلگىلى ۇستەمەمەن ەكونوميكانىڭ قاجەتسىنگەن سالالارىنا باعىتتاپ وتىرادى، ءسويتىپ قارجى نارىعى توسپاداعى سۋ سياقتى ءوز ءوزىن تەڭشەپ وتىرادى دەدىك. ناتيجەسى ءقازىر حالىقتىڭ كوز الدىندا.
تاريحي قالىپتاسقان شيكىزاتتىق ەكونوميكادان باس تارتىپ، ەكونوميكانىڭ وڭدەۋ سالالارىن دامىتۋعا دەن قويدىق. نيەت قالىس.
ءبىراق، ەكونوميكامىزدىڭ ىرگەلى سالالارى قايسىلار، ءبىزدىڭ باسقالاردان سالىستىرمالى ارتىقشىلىعىمىز قاي سەكتوردا، كومەسكى باسىمدىقتارىمىز قايدا ت.س. ماسەلەلەردى سارالاپ الماي تۇرىپ، ۇلتاندى اۋىلشارۋاشىلىق الەۋەتىمىز بولا تۇرا، وسى باعىتتاعى وڭدەۋ تەتىكتەرىن جەتىلدىرۋدىڭ ورنىنا، جاپونيامەن جارىسىپ جەڭىل اۆتوموبيل جاساپ كەتتىك. ءبىز ءالى وڭدەۋ ونەركاسىبى دەگەن ۇعىمدى ءوز مانىندە تۇسىنە العان جوقپىز، نەمەسە وڭدەۋدى ماشينا جاساۋ دەپ تۇسىنەمىز
حالىقتىڭ نارازىلىعىن قوزعاعان جەر ماسەلەسىنە دە وسىنداي قيالداۋ كەسىرىن تيگىزدى. جەر ەكونوميكالىق رەسۋرس رەتىندە نەگىزىندە جەكەشەلەندىرۋگە بولاتىن كاپيتال. ءبىز ماسەلەنىڭ وسى جاعىن عانا قاراستىردىق. ول جەكەنىڭ قولىنا بەرىلسە كۇتىمگە الىنادى، نارقى باعالانادى، ونىمدىلىگى دە الدەقايدا ارتادى دەدىك، قىسقاسى رەسۋرس سيپاتىمەن يەسىنە، مەملەكەتكە پايدا اكەلەتىندىگىن نازارعا ۇستادىق. ونىڭ قاتارداعى ەمەس، ەرەكشە، ءمورالدىق، سەزىمدىك، پسيحولوگيالىق مانگە يە رەسۋرس ەكەندىگىنە ءمان بەرمەدىك. ەلىتىپ وتىرىپ اي مەن كۇننىڭ امانىندا ارانداپ قالا جازدادىق.
