كۇنى كەشە عانا الماتىداعى «نۇر-مۇباراك» ۋنيۆەرسيتەتىندە «ءدىني ءبىلىم تۇتاستىعى – ءدىني تۇراقتىلىق كەپىلى» اتتى رەسپۋبليكالىق تاجىريبەلىك كونفەرەنسيا بولىپ ءوتتى. ءدىني ءبىلىم بەرۋدى جەتىلدىرۋگە ارنالعان كونفەرەنسياعا قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ ءتوراعاسى ەرجان قاجى مالعاجى ۇلى، ءدىن ىستەرى كوميتەتىنىڭ جەتەكشى ماماندارى، مەدرەسەلەردىڭ ديرەكتورلارى، ءدىني ساۋات اشۋ كۋرستارىنىڭ ۇستازدارى، ءدىنتانۋشى-عالىمدار قاتىسىپ، كوكەيدە جۇرگەن ويلارىن ورتاعا سالدى.
ءتۇرلى جات اعىمدار جاستارىمىزدى الداپ، ارباپ، قاتارلارىنا تارتىپ جاتقان تۇستا ءدىني ءبىلىم بەرۋ ءىسىن جەتىلدىرۋدىڭ ماڭىزى زور. سوندىقتان بۇل جيىننىڭ قازاق قوعامى ءۇشىن ماڭىزى جوعارى بولدى دەسەك، ارتىق ايتقاندىق بولماس ەدى. ءوز كەزەگىندە ءسوز العان باس ءمۇفتي ەرجان قاجى مالعاجى ۇلى:
– ءبىز ساناۋلى مەرزىم ىشىندە مەدرەسە جۇمىستارىنا ەلەۋلى رەفورمالار جاسادىق. مەدرەسەلەردىڭ وقۋ باعدارلامالارىنا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلدى. مىندەتتى ءدىني پاندەردەن بولەك، قازىرگى زامان تالابىنا ساي قوعامدىق ماماندىقتار قوسىلدى. مەدرەسەلەرىمىز كوللەدج دەڭگەيىنە كوتەرىلدى. جاڭا قابىلدانعان جارعى بويىنشا مەدرەسە-كوللەدج دەپ اتالادى. دەمەك، مەدرەسە-كوللەدجىمىزدى بىتىرگەن شاكىرت كەز كەلگەن مەملەكەتتىك مەكەمەلەردە ءدىني جانە زايىرلى ماماندىقتار بويىنشا قىزمەت ەتە الادى. بۇل – بولاشاق ءدىن قىزمەتكەرلەرى ءۇشىن ۇلكەن مۇمكىندىك، زور جەتىستىك دەپ اتار ەدىم، – دەپ ءدىني ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا ىلگەرىلەۋ ورىن الىپ وتىرعانىن العا تارتتى.
ءدىني باسقارما تاريحىندا تۇڭعىش رەت ءدىني وقۋ-اعارتۋ سالاسى بويىنشا قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىمەن مەموراندۋم جاساعانىن دا وسى باسقوسۋدا بىلدىك. ەكى جاقتى كەلىسىم قۇجاتى اياسىندا العاش رەت مەدرەسەلەر ءۇشىن مەملەكەتتىك ستاندارتقا ساي وقۋ جوسپارى مەن وقۋ باعدارلامالارى ازىرلەندى. سونىمەن قاتار مەدرەسە جارعىلارىنا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلگەن.
قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسى حالقىمىزدىڭ ءدىني ساۋاتىن اشۋ، ءدىني قىزمەتكەرلەر الەۋەتى مەن قابىلەتىن ارتتىرۋ ماقساتىندا اۋقىمدى ءىس-شارالار مەن يگى جوبالاردى جۇزەگە اسىرعان. وسى باعىتتا اتقارىلعان جالپى جۇمىستاردىڭ ءبىرقاتارىن ايتا كەتسەك. اۋەلى سىرتقى بايلانىستار بويىنشا ىلكىمدى ىستەر تۋرالى.
باس ءمۇفتي ەرجان قاجى مالعاجى ۇلىنىڭ باستاماسىمەن قمدب مەن تۇركيانىڭ مارمارا، ىستامبۇل، سەلجۋك، ناجمەددين، ەرباكان ۋنيۆەرسيتەتتەرى اراسىندا وقۋ سالاسى بويىنشا كەلىسىم-شارتتار جاسالىپ، مەموراندۋم قابىلداپتى. سونىڭ كەلىسىم اياسىندا تۇركيانىڭ ءبىرقاتار ىرگەلى ءدىني وقۋ ورىندارىنا عالامتور ارقىلى ماگيستراتۋرا مەن دوكتورانتۋراعا تۇسۋگە مۇمكىندىك تۋىپ وتىر.
قازىرگى تاڭدا باۋىرلاس ەلدەگى حاسەكي اكادەمياسىندا 76 شاكىرت ءدىني ءبىلىم الىپ، تاجىريبەلەرىن شىڭداۋدا. ال مىسىردىڭ ايگىلى ءال-ازھار ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ 2 ايلىق كۋرسىندا 23 يمام ءبىلىمىن جەتىلدىرىپ قايتقان. سونىمەن قاتىر بيىل تۇڭعىش رەت ءدىني باسقارما جانە ماسكەۋ، قازان قالالارىنداعى يسلام ۋنيۆەرسيتەتتەرى اراسىندا ورتاق كەلىسىمگە قول جەتكىزىلدى. الداعى ۋاقىتتا ەلىمىز بويىنشا 40 يمام «ماسكەۋ يسلام ينستيتۋتىندا» ەكى اپتالىق كۋرستا حالىقارالىق ءدىن عۇلامالارىنىڭ ءدارىسىن تىڭداعانىن دا ايتا كەتۋىمىز كەرەك.
ال ەلىمىزدەگى بىردەن-بىر ءدىني ءبىلىم بەرەتىن وقۋ ورىن «نۇر-مۇباراك» ۋنيۆەرسيتەتى مالايزيانىڭ سۇلتان زەينەل ابيدين ۋنيۆەرسيتەتىمەن عىلىمي بايلانىس ورناتىپ، ساۋاتتى ءدىني ماماندار دايارلاۋعا دەن قويعان. بولاشاق عالىمدارىمىز ديسسەرتاسيالىق جۇمىستارىن سول ەلدە جەتىلدىرۋگە مۇمكىندىك الىپ وتىر ەكەن. سونىمەن قاتار مالايزيا مەملەكەتى «نۇر مۇباراك» ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ستۋدەنتتەرىن ءتىل جەتىلدىرۋ كۋرسىنا قابىلداۋ تۋرالى كەلىسىمگە قول قويعان.
ءدىني وقۋ-اعارتۋ سالاداعى باستى جاڭالىقتىڭ بىرەگەيى – شەتەلگە ءدىني وقۋعا باراتىن ستۋدەنتتەردىڭ قمدب تاراپىنان ارنايى رۇقسات قاعاز الۋى. بۇل قادام شەتەلدە ءبىلىم الىپ جاتقان قانداستارىمىزدىڭ ءدىني كوزقاراسىن قاداعالاۋعا ۇلكەن مۇمكىندىك تۋدىراتىنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى.
قازىرگى تاڭدا «نۇر مۇباراك» ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ يسلامتانۋ ماماندىعى بويىنشا بىتىرگەن 527 تۇلەك ءتۇرلى ءدىني قىزمەتتەر اتقارۋدا. ال مەدرەسەلەرىمىزدى ءتامامداعان 897 شاكىرت جۇمىسپەن قامتىلىپ، قالعان بولىگى ءبىلىمىن جەتىلدىرگەنىن باسقوسۋعا قاتىسقانىمىزدا بىلدىك.
2015 جىلى مەدرەسەنى بىتىرگەن 200 شاكىرتتىڭ 60-ى جوعارى وقۋ ورىندارىنا تۇسسە، 105 بالا ءدىني قىزمەتپەن قامتاماسىز ەتىلگەن. رەسپۋبليكامىز بويىنشا 751 مەشىتتە ءدىني ساۋات اشۋ كۋرستارى جۇمىس ىستەۋدە. اتالعان كۋرستاردا 2015 جىلى 48 000 ادام ساۋات اشقانىنان قازاقستان مۇسىلماندار ءدىني باسقارماسىنىڭ بۇل باعىتتا جان اياماي جۇمىس ىستەپ جاتقانىن اڭعارۋعا بولادى. ەلىمىز بويىنشا ءار وبلىس، وڭىرلەردە يمام-مولدالاردىڭ ءبىلىمىن جەتىلدىرۋگە ارنالعان 180 سەمينار ۇيىمداستىرىلىپ، وعان جالپى سانى 2 500 ءدىن قىزمەتكەرى قاتىسقان. ءدىني باسقارمانىڭ بۇل باعىتتاعى جۇمىستارى الداعى ۋاقىتتا دا جۇيەلى تۇردە جالعاسا بەرمەك.
الماتىدا وتكەن كونفەرەنسيا جۇمىسىنىڭ سوڭىندا ارنايى قاۋلى قابىلدانىپ، قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ 2020 جىلعا دەيىنگى ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋ تۇجىرىمداماسى ماقۇلداندى. قمدب-عا قاراستى جوعارى جانە ورتا وقۋ ورىندارى وقۋ پروسەسىن ۇيىمداستىرۋ ءىسى، يمامداردىڭ ءبىلىمى مەن بىلىكتىلىگىن جەتىلدىرۋ يسلام ينستيتۋتى كادرلاردى قايتا دايارلاۋ جانە ولاردىڭ بىلىكتىلىگىن كوتەرۋ، مەشىتتەر جانىنداعى ءدىني ساۋات اشۋ كۋرستارى الداعى ۋاقىتتان باستاپ وسى تۇجىرىمداماعا ساي جۇمىس ىستەيتىن بولادى.
ءبىلىم – ادامنىڭ مىنەزىن كوركەم ەتەتىن نىعمەت
ەرجان قاجى مالعاجى ۇلى، قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ ءتوراعاسى، باس ءمۇفتي
– يسلامدى جۇرەك قالاۋىمەن قابىلداعان حالقىمىز ءدىني تاربيە مەن ءدىني ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن عاسىرلار بويى اتادان بالاعا ميراس ەتىپ قالدىرىپ، ونەگەلى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرعان. قازاق جەرىندە پايدا بولعان ءدىني ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى جارتىلاي وتىرىقشى، جارتىلاي كوشپەلى تۇرمىس-سالتىنا ءتان وزىندىك ۇلگىلەرى ارقىلى دامىدى. ءىرى قالالاردا بوي كوتەرگەن مەدرەسەلەر قىزمەتى، كوشپەلى جۇرت اراسىندا مولدا ۇستاپ، بالا وقىتۋ ءداستۇرى دە كەڭ تارادى. ءدىن جاناشىرلارىنىڭ، بۇگىنگى سوزبەن ايتقاندا، مەسەناتتاردىڭ قامقورلىعىمەن ەل ىشىندە ساۋاتتى مولدالار ءدىني ءبىلىم بەرىپ، بالا وقىتۋ ارقىلى حالىقتىڭ ساۋاتىن اشتى. وسىلايشا، قاراپايىم قازاق بالالارىنان باستاپ، اتى اڭىزعا اينالعان تۇلعالارىمىزعا دەيىن حات تانىپ، ساۋاتىن كوتەردى.
ءدىني ءبىلىم بەرۋدى جەتىلدىرۋگە ارنالعان بۇگىنگى تاريحي قۇجاتىمىز يمامداردىڭ دا جان-جاقتى دامۋىن، قوعامنىڭ رۋحاني سۇرانىسىن تولىق قاناعاتتاندىرا الاتىن قابىلەتكە قول جەتكىزۋىن كوزدەيدى. ءمۇفتيات ءدىني ءبىلىم بەرۋ سالاسى بويىنشا تۇركيا، مىسىر، رەسەي، مالايزيا، تاتارستان مەملەكەتتەرىمەن ارىپتەستىك بايلانىس ورناتىپ، ورتاق كەلىسىمدەر جاسادى.
باسقارما ساناۋلى مەرزىم ىشىندە مەدرەسە جۇمىستارىنا ەلەۋلى رەفورمالار جاسادىق. مەدرەسەلەردىڭ وقۋ باعدارلامالارىنا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلدى. مىندەتتى ءدىني پاندەردەن بولەك قازىرگى زامان تالابىنا ساي قوعامدىق ماماندىقتار قوسىلدى. مەدرەسەلەرىمىز كوللەدج دەڭگەيىنە كوتەرىلدى.
ءدىندى بىلىممەن ەمەس، سەزىممەن تۇسىنگەن كەيبىر ازاماتتارىمىز ەل اراسىندا تۇسىنبەۋشىلىك تۋدىرىپ، ءدىني بۇلىكتەرگە جول اشىپ جاتقانى جاسىرىن ەمەس. ءبىلىم – ادامنىڭ مىنەزىن كوركەم ەتەتىن ۇلى نىعمەت. ساحابا مۇعاز يبن ءجابالدىڭ: «اللا ءۇشىن عىلىم ۇيرەنۋ – تاقۋالىق، ونى تالاپ ەتۋ – قۇلشىلىق، عىلىمدى بىلمەيتىن ادامعا ۇيرەتۋ – ساداقا، ونى لايىق ادامعا بەرۋ – اللاعا جاقىنداۋ. عىلىم جالعىز كەزدە – سەرىگىڭ، دەمەۋشىڭ، جات جەردە جۇرگەندە – باۋىرىڭ، ءجاننات جولىنداعى شام شىراق»، – دەگەنى بارشامىزعا ءمالىم. ال اللا ەلشىسى: «ءبىلىم الۋ – مۇسىلمان ەر مەن ايەلگە پارىز»، – دەپ ايتقان.
ەندەشە، بارشامىز ەل يگىلىگى جولىندا، جاستارعا دۇرىس ءدىني ءبىلىم بەرۋ، جالپى يماندى قوعام قۇرۋدا بىرلەسە، ىزگى ىستەرگە اتسالىسۋعا شاقىرامىن. اللا تاعالا ساۋاپتى جۇمىستارىمىزعا جار بولسىن!
«ءدىني ءبىلىم تۇتاستىعى – ءدىني تۇراقتىلىق كەپىلى» اتتى رەسپۋبليكالىق كونفەرەنسياعا قاتىسۋشىلاردىڭ
ۇندەۋى
يسلام ءدىنىنىڭ قازاق توپىراعىنا جەتكەنىنەن مىڭ جىلدان استى. دالا حالقى اسىل ءدىنىمىزدى جۇرەك قالاۋىمەن قابىلداپ، ونەگەلى ءومىر سالتىنا اينالدىردى. ورتالىق ازيا، سونىڭ ىشىندە قازاق جەرى مۇسىلمان مادەنيەتى مەن وركەنيەتىنىڭ دامۋىنا سۇبەلى ۇلەس قوسقان قاسيەتتى مەكەندەردىڭ بىرىنە اينالدى. سامارقان، بۇقارا، فەرعانا ايماعىمەن قاتار تۇركىستان، سايرام، سىعاناق، بالاساعۇن سىندى ورتاعاسىرلىق قالالاردان شىققان عۇلاما-عالىم بابالارىمىزدىڭ بۇل ۇردىسكە قوسقان ۇلەستەرى ۇشان-تەڭىز.
جۇرتىمىزدىڭ ۇلتتىق قۇندىلىقتارى مۇسىلماندىق دۇنيەتانىممەن ۇشتاسىپ، ۇيلەسىم تاپتى. حالقىمىزدىڭ ءدىني تانىم-تۇسىنىگى اۋىز ادەبيەتىمىز ارقىلى دا تارالىپ، ناسيحاتتالدى. ءدىني تاقىرىپقا ارنالعان قيسسا-داستاندار، ولەڭ-جىرلار يسلام ءدىنىنىڭ نەگىزگى قاعيدالارىنان، شاريعات زاڭدارىنان باستاۋ الدى. بۇل يگى ءۇردىس قازاق حالقىنىڭ مۇسىلماندىق مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋدا، ءدىني ساۋاتىن كوتەرۋدە تەڭدەسسىز ءرول اتقاردى. وسىناۋ رۋحاني قۇندىلىقتارىمىزدى ءدىني ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارى اياسىندا جاڭعىرتۋدىڭ ماڭىزى جوعارى.
جاستاردىڭ ءدىني ساۋاتىنا ءمان بەرۋ، ولاردىڭ ءدىني تاربيە مەن ءدىني ءبىلىم الۋ قاجەتتىلىگىن قاناعاتتاندىرۋ ماسەلەسى – ستراتەگيالىق تۇرعىدان دا اسا ماڭىزدى. قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسى ءدىني ساۋاتى جوعارى، راديكالدى اعىمنىڭ ارباۋىندا كەتپەيتىن، باسەكەگە قابىلەتتى، بايسالدى، يماندى جاستار قاتارىن كوبەيتىپ، زيالى ورتانى قالىپتاستىرۋدى ماقسات ەتەدى.
بۇگىنگى كونفەرەنسياعا قاتىسۋشىلار ءداستۇرلى يسلام ءدىنىنىڭ تاريحي جانە مادەني نەگىزدەرىن وقىتۋدى كوزدەيتىن، زامان تالابىنا ساي ۇيلەسىم تاپقان قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ 2020 جىلعا دەيىنگى ءدىني ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋ تۇجىرىمداماسىن قابىلدايدى.
جاستارعا، جالپى جۇرتىمىزعا تولىققاندى، ساپالى، باسەكەگە قابىلەتتى ءدىني ءبىلىم بەرۋدە، زايىرلى بىلىممەن قوسا، باسقا دا سالالاردى ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزبەن ساباقتاستىرا وتىرىپ ءتۇسىندىرۋ تۋرالى ۇندەۋ جولدايمىز. ءدىني وقۋ ورىندارى باسشىلارىن جۇمىس بارىسىندا تۇجىرىمدامادا كورسەتىلگەن باعىت-باعدارلاردى باسشىلىققا الۋعا، سونىمەن قاتار زيالى قاۋىم وكىلدەرىن، بارشا تۇلعالاردى وسى قۇجاتتا ايقىندالعان مىندەتتەر مەن ماقساتتاردى، يگى باستامالاردى بىرلەسە جۇزەگە اسىرۋعا شاقىرامىز.
كونفەرەنسياعا قمدب ءتوراعاسى، عۇلامالار كەڭەسىنىڭ مۇشەلەرى، ءدىني وقۋ ورىندارىنىڭ باسشىلارى، تەولوگ-عالىمدار، ءدىنتانۋشىلار، ۇستازدار قاتىستى
الماتى قالاسى، 2015 جىل.
