الاشتىڭ رۋحاني استاناسىنىڭ باس يمامى اسقار ابىتايۇلىمەن سەمەي وڭىرىندەگى ءدىني احۋال، قايىرىمدىلىق شاراسى، ءبىلىمدى ماماننىڭ تاپشىلىعى، سانالى عۇمىرىندا ەلدى يماندىلىققا، بەرەكە-بىرلىككە شاقىرعان، ءدىن قايراتكەرلەرىنىڭ ەل اراسىندا ناسيحاتتالۋى جايلى سۇراقتار توڭىرەگىندە  سۇحباتتاسۋدى ءجون سانادىق.

   اسقار ءابىتاي ۇلى سەمەي شاھارىنا باس يمام بولىپ قىزمەت اتقارىپ جاتقانىڭىزعا  ءبىر جارىم جىلدىڭ ءجۇزى بولدى. وسى ۋاقىت ارالىعىندا رۋحاني باعىتقا دەن قويىپ، قالامىزداعى سۋىقباستاۋ كەنتىندەگى مەشىتكە الاش قوزعالىسىنىڭ جەتەكشىسى  ءاليحان بوكەيحانوۆتىڭ اتىن بەرۋگە مۇرىندىق بولدىڭىز. سونىمەن قاتار سەمەي وڭىرىنە قاراستى سايتتىڭ اتىن ءالاشدىن دەپ وزگەرتتىڭىز. بۇل باستامالارىڭىزدان ءسىزدىڭ الاش قايراتكەرلەرىنىڭ ەڭبەگىمەن ءجىتى تانىس ەكەنىڭىزدى اڭعارتا ما الدە قازاق ەلىنىڭ بولاشاعى ءۇشىن شەيت بولعان ارىستارعا قۇرمەتتىڭ ءبىر بەلگىسى مە؟

– ءيا، ءبىز قاشاندا ەلى ءۇشىن، حالقى ءۇشىن شەيت بولعان جاندارعا قۇرمەت كورسەتۋىمىز كەرەك. وسى ماقساتتا  قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ شەشىمىمەن قازاقستان مۇسىلماندار ءدىني باسقارماسىنىڭ 30 جىلدىق مەرەيتويىنىڭ اياسىندا، سەمەي قالاسىنىڭ سۋىقباستاۋ كەنتىندەگى مەشىتكە الاش كوسەمى، مەملەكەت قايراتكەرى، عالىم  ءاليحان بوكەيحاننىڭ ەسىمى بەرىلگەن ەدى. ءاليحان بابامىز وسى سەمەي جەرىندە ءجۇرىپ، قازاقتىڭ بولاشاعى ءۇشىن ايانباي ەڭبەك ەتىپ، الاش پارتياسىن قۇردى.

باستى ماقساتىمىز  قازاقتىڭ ۇلى رەتىندە ، ارتىندا قالعان جاندار ۇمىتپاي،  دۇعا جاساپ، ساۋاپ بارسا دەگەن نيەتىمىز. الداعى ۋاقىتتا وسى مەشىتتىڭ ىشىنەن ءاليحان بوكەيحانوۆتىڭ ەڭبەكتەرىن جيناقتاپ كىتاپحانا اشۋ، ونەگەلى جولىن ناسيحاتتاۋ جوسپارىمىزدا بار.

قازىرگى زامان تالابىنا ساي  يمام تەك مىنبەردەن عانا ەمەس، الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى دا ۋاعىز-ناسيحات جۇرگىزىپ، حالىقتى يماندىلىققا، مەيىرىمدىلىككە، قايىرىمدىللىقا شاقىرۋ ءلازىم.

سوندىقتاندا ءبىز ورتالىق مەشىتتىڭ سايتىن alashdin.kz دەپ وزگەرتىپ، رەبرەندينگ جاسادىق. اتاۋىن اۋىستىرىپ، الاش پەن بايلانىستىرىپ قويۋداداعى بىردەن ءبىر سەبەپ، سەمەي الاشتىڭ رۋحاني استاناسى، الاش زيالىلارى وسى شاھاردا باس قوسقان. قازاق ەلىنە، جەرىنە قاتىستى ارماندارى، ماقساتتارى وسى ولكەدەن باستاۋ العان ەدى.  مىنە سايت ارقىلى  حالىققا  الاش ارىستارىنىڭ ەل تاۋەلسىزدىگى جولىنداعى جانقيارلىق ەرلىكتەرىمەن قاتار ەڭبەكتەرىن، ءتول دىنىمىزبەن قاتار، ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى  ناسيحاتتايتىن بولامىز.

    قمدب ءتوراعاسى، باس ءمۇفتي ناۋرىزباي قاجى تاعان ۇلى  جەتى باعىت بويىنشا جۇمىستارعا باسىمدىق بەرىلەتىنىن جەتكىزدى.  وسى جۇمىستار وڭىردە قالاي ىسكە اسۋدا؟

–  ناۋىزباي قاجى تاعان ۇلى باس ءمۇفتي لاۋازىمىنا سايلانعان ساتتەن باستاپ اقپارات سالاسىنداعى جۇمىستارعا سەرپىن بەردى. وسى باعىت بويىنشا يگى جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ ماقساتىندا قمدب جانىنان اقپارات جانە قوعاممەن بايلانىس ءبولىمى اشىلدى.

سونىمەن قاتار ءمۇفتيات مەديا ورتالىعى اشىلىپ، ءدىني اقپارات سالاسىنداعى يگى جوبالار جۇيەلى تۇردە جۇزەگە اسا باستادى. وتكەن جىلى الەمدى جايلاعان ىندەتكە بايلانىستى ساقتىق شارالارىنا بايلانىستى مەشىتتەردە قۇلشىلىق ەتۋگە رۇقسات بەرىلمەگەندىكتەن، ءدىن قىزمەتكەرلەرى الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى، حالىقپەن بايلانىسقا شىعىپ، سۇحبات بەرىپ وتىردى. جەرگىلىكتى ب ا ق ارقىلى ءار ءتۇرلى تاقىرىپتا ماقالالار جارىق كورىپ، ناسيحاتتالدى.

جەتى باعىتتىڭ ءبىرى قايىرىمدىلىق. «قايىرىمدىلىق قايىرىمدى ءىس» دەپ دانا حالىقمىز تەىگن ايتپاعان.

«Covid-19» ينفەكسيامەن كۇرەسىپ جاتقان دارىگەرلەر مەن ناۋقاستارعا جان-جاقتى قولداۋ كورسەتۋ ماقساتىندا  قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ باستاماسىمەن قولعا الىنعان «ومىرگە ءۇمىت سىيلا» اكسيا اياسىندا سەمەي وڭىرىندە  19 ميلليون 900 مىڭ تەڭگە كولەمىندە 85 دانا وتتەگى كونسەنتراتورلارى( يۆل اپپاراتى)، 550 مىڭ تەڭگەگە  22 دانا پۋلسوكسيمەتر، 3 ميلليون 500 مىڭ تەڭگەگە دارى-دارمەك، 3100 دانا بەتپەردە ءدىن قىزمەتكەرلەرىنىڭ ۇيىمداستىرۋمەن  مەشىت جاماعاتى مەن كاسىپكەرلەردىڭ قولداۋىمەن شاھارىمىزداعى اۋرۋحانالارعا جەتكىزىلگەن بولاتىن.

«مەكتەپكە جول» شاراسى اياسىندا 2020 جىلى 230 بالاعا وقۋشىلارعا ارنالعان سومكەلەر، وقۋ قۇرالدارى،  تابىس ەتىلدى. «Qurban-2020» جوباسى بويىنشا  قۇرباندىق ەتتەرى الەۋمەتتىك جاعىنان از قامتىلعان 2638 وتباسىعا ۇلەستىرىلدى. «ەل ۇلەسى پاتەرگە» شاراسى ءوز جەمىسىن بەرىپ، جاعدايى تومەن 3 وتباسىنىڭ باسپانالى بولۋىنا جاردەمدەستىك.

وتكەن جىلعا كوز سالا كەلە، ىندەت ءورشىپ، ءىس ناسىرعا شاۋىپ تۇرعان كەزدە،حالىق  جۇدىرىق بولىپ جۇمىلىپ، يگىلىكتى ىسكە اتسالىسۋى ەلىمىزدەگى ازاماتتاردىڭ بىرلىگىن ارتىرا تۇسكەندەي بولدى. ىزگىلىكتىڭ كورىنىسى بولعان قايىرىمدىلىق شاراسى ءالى دە جالعاسىن تاباتىن بولادى.

باس ءمۇفتي ناۋرىزباي قاجى تاعان ۇلى ايماقتارداعى وكىلدىكتەرىگە جول بويىنداعى مەشىتتەرگە قولايلى جاعداي جاساۋعا بايلانىستى باستاما كوتەرگەن بولاتىن. وسى يگى باستامانى قولداۋ ماقساتىندا سۋىق-بۇلاق كەنتى مەشىتى جانىنان تىنىعۋ بولمەسى اشىلعان بولاتىن.  اسقار ءابىتاي ۇلى يگى ءىس جايلى كەڭىرەك ايتا كەتسەڭىز؟

  – قمدب ءيا بيىلعى جىلدىڭ العاشقى ءتورالقاسىندا  باس ءمۇفتي ناۋرىزباي قاجى تاعان ۇلى، جول بويىنداعى مەشىتتەردىڭ جاعدايىن جاقسارتۋ، جولاۋشىلارعا قولايلى ەتۋ ماسەلەسىنە باسا نازار اۋدارۋدى تاپسىرعان بولاتىن. وسى باعىتتا جارما اۋدانىنداعى سەمەي-الماتى تاس جولى بويىنداعى سۋىق-بۇلاق كەنتىندەگى مەشىت جانىنان تىنىعۋ بولمەسىن اشتىق. بولمەدە الىس جولدان كەلە جاتقان جولاۋشىلاردىڭ تىنىعىپ الۋىنا بار جاعداي جاسالعان. ساپارداعى ادامدارعا ۋاي-فاي جەلىسى، جىلى سۋمەن دارەت الۋ، ىستىق كوفە-شاي، العاشقى مەديسينالىق كومەك ءۇشىن  ءدارى دارمەكتەر، ۇيالى تەلەفون قۋاتتاندىرعىشى، سابىن جانە انتيسەپتيك، سۇلگى-ورامالدار، ىستىق جانە سۋىق سۋسىندار ازىرلەپ قويىلعان.

سەمەي وڭىرىندە تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ  30 جىلدىعىنا وراي قانداي ارنايى جوبالار مەن شارالاردى جۇزەگە اسىرۋدى جوسپارلاپ وتىرسىزدار؟

– تاۋەلسىزدىك جاراتۋشىنىڭ بىزگە بەرگەن ۇلكەن سىيى. ەگەمەندى ەلىمىزدىڭ 30 جىلدىق مەرەيتويىنا وراي،  قالا كولەمىندە، رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدە عىلىمي كونفەرەنسيالار، وسى جەرگە ەڭبەگى سىڭگەن ءدىن قايراتكەرلەرى جايلى كىتاپ شىعارۋ، زياتكەرلىك سايىستار،  رۋحاني-اعارتۋشىلىققا، ءدىن مەن ءداستۇر، قايىرىمدىلىق باعىتتا 100- گە جۋىق ءىس-شارالار ۇيىمداستىرۋ جوسپارلانۋدا. سونىمەن قاتار وڭىرىمىزدە سالىنىپ جاتقان مەشىتتەردى، تاۋەلسىزدىك جولىندا ەڭبەگى سىڭگەن ءدىن قايراتكەرلەرىنە، بەلگىلى تۇلعالاردىڭ اتىمەن اتاۋ، كوشە اتتارىن  بەرۋ ماسەلەلەرى قمدب تاراپىنان يگى باستامالار جۇزەگە اسپاق.

جەتى باعىتتىڭ ءبىرى اعىمدارمەن جۇمىس. ءقازىر قوعامدا ءسىز تۇسىنەتىن يسلام مەن مەن تۇسىنەتىن ءدىن دەگەن تۇسىنىك قالىپتاسۋدا. ناسيحاتتى، ءدىني ءىلىمدى مەشىتتەگى ۇستازدار مەن يمامداردان ەمەس، باسقا ەلدەگى وزدەرى ۇستاز سانايتىن جانداردان ءبىلىم الۋى بۇل جەرگلىكتى ءدىني قىزمەتكەرلەرگە دەگەن سەنىمسىزدىك تانىتقاننىڭ بەلگىسى بولۋى مۇمكىن بە؟ اق پەن قارانى اجىراتىپ، قايسى دۇرىس، قايسى بۇرىس ەكەندىگىن ايعاقتاپ كورسەتىپ، حالىققا جەتكىزۋ جۇمىستارى قانشالىقتى قارقىندى ءجۇرىپ جاتىر؟

–  جات اعىمدارمەن كۇرەس جۇمىسى قمدب كۇن تارتىبىندەگى ەڭ وزەكتى ماسەلەسى.ءدىني تۇرعىدان قاراعان كەزدە اداسۋشىلىق، قاتەلەسۋشىلىك دىنگە ابىرويسىزدىق اكەلەدى. سوندىقتاندا ءبىزدىڭ ازاماتتاردىڭ تەرىس جولدى تاڭداپ كەتپەۋىنە ات سالىسۋىمىز ءبىزدىڭ نەگىزگى مىندەتتەرىمىزدىڭ ءبىرى.

ءقازىر جاراتۋشىعا ءتاۋبا، ەلىمىزدە ءبىلىمى جوعارى، بىلىكتى ءدىني ماماندار، تەولوگتار بار. ءار وڭىردە   جەمىستى ەڭبەك ەتىپ جاتقان عالىمدارىمىز، ۇستازدارىمىز، جات اعىمنىڭ جەتەگىندە كەتكەن وتانداستارىمىزعا باعىتىنىڭ دۇرىس ەمەس ەكەندىگىن دالەلدەپ،  ءابۋ حانيفا ءمازھابىن ۇستاناتىن جانداردىڭ قاتارى كۇن وتكەن سايىن كوبەيىپ كەلە جاتقانى قۋانتادى.

كارانتين رەجيمىنە بايلانىستى قاشىقتىقتان وقىتۋ، عالامتور جەلىسىندەگى ۋاعىز-ناسيحات جۇمىستارىدا قارقىندى جۇرۋدە.

ءدىني كادر دايىنداۋ باعىتىندا قانداي جايتقا ءجىتى كوڭىل ءبولۋ كەرەك دەپ ويلايسىز؟ بۇگىنگى تاڭدا ءدىني بىلىممەن قاتار، ءدۇنياۋي ءىلىمدى مەڭگەرىپ، جوعارى وقۋ ورنىن ۇزدىك ءتامامداعان، ومىرلىك تاجىريبەسى بار، حالىقپەن ەتەنە جاقىن ارالاسا الاتىن ماماندار جەتكىلىكتى مە؟

–  ءالى دە سەمەي ءوڭىرىنىڭ ءدىني سالاسىندا ماماندار قاجەت. الاشتىڭ رۋحاني استاناسىنا باس يمام بولىپ كەلگەنىمە ءبىر جارىم جىلدىڭ ءجۇزى بولىپ قالىپتى. وسى ۋاقىت ىشىندە الەمدەگى ەڭ اتاقتى، بىلىكتى ۇستازدار مەن عالىمدار ءدارىس بەرەتىن «ءال-ازھار» ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ، تۇركيانىڭ  «حاسەكي» ينستيتۋتىنىڭ، الماتى  قالاسىنداعى «نۇر-مۇباراك» ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ تۇلەكتەرىن قالامىزعا شاقىرىپ، شاھارىمىزدا ۇستازدىق، ءدىن قىزمەتكەرى رەتىندە جەمىستى ەڭبەك ەتۋدە.

ءقازىر يمام،مولدالارعا تالاپ كۇشەيگەن. ارينە 90-شى جىلداردىڭ باسىندا كادر تاپشىلىعىنا بايلانىستى وۋقعا تۇسە الماعان نەمەسە مەكتەپتى ناشار وقىعان ازاماتتار مەشىتتەردە ەڭبەك ەتتى.

ءبىراق بۇگىنگى تاڭدا  جان-جاقتى، ءبىلىمدى، ساۋاتتى بولۋ تالاپ ەتىلەدى. ءقازىر وسى جەردەگى قۇلشىلىق ۇيلەرىندە قىزمەت ەتىپ جۇرگەن  ۇستازداردىڭ، يمامداردىڭ دەنى دۇنيەاۋي ءىلىمدى مەڭگەرگەنىن، جوعارى ءبىلىمى بار قىزمەتكەرلەر.

ءيا جاسىراتىن ەمەس سوڭعى كەزدەرى اتەيستىك، تاڭىرشىلدىك كوزقاراستاعى ادامدار حاق دىنگە بايلانىستى كەرەعار پىكىرلەرىن ءبىلدىرىپ، ءدىن قىزمەتكەرلەرىنە قارسى شىعىپ جاتقان جايتتاردا كەزدەسەدى. ءبىراق حالىق قاشاندا ءدىن ادامىنا ءتورىن ۇسىنىپ، ريزاشىلىعىن ءبىلدىرىپ قۇرمەت كورسەتىپ كەلەدى.

ءوز كەزەگىندە قمدب دا يمامداردىڭ قىزمەت ادەبىن قاتاڭ ساقتاپ، رۋحاني پاراساتتىڭ ۇلگىسى بولۋى ءتيىس دەگەن ۇستانىمى بويىنشا ەلورادادا  وتكەن جىلدىڭ سوڭىندا  «يسلام – مادەنيەت پەن ىزگىلىكتىڭ باستاۋى» اتتى يمامداردىڭ IV رەسپۋبليكالىق ونلاين-فورۋمىندا «زياتكەر يمام» تۇجىرىمداماسى بەكىتىلگەن بولاتىن. وندا يمامداردىڭ كيىم كيۋ مادەنيەتى، سويلەۋ ادەبى، حالىقپەن قارىم-قاتىناسى، زامان تالابىنا ساي بولۋى،ءسوزى مەن ءىسى ۇيلەسۋى،  ءبىلىمدى، بىلىكتى، ۇلگىلى، ىسكەر، ءدىني اعارتۋشى مامان بولۋى كوزدەلىنگەن. مىنە وسى جوعارىدا كەلتىرىلگەن تالاپتارعا ساي جۇمىس ىستەۋدەمىز.

«ەلىمىزدەگى جەرلەۋ راسىمدەرىن جانە زيرات كوتەرۋ مادەنيەتىن ءبىر جۇيەگە كەلتىرۋ ماقساتىندا قمدب جانىنان سالتتىق قىزمەت كورسەتۋ ورتالىعى اشىلدى. ماقساتى مەن مىندەتى قانداي؟

– ءيا، اجال ايتىپ كەلمەيدى. قايعىدان قارا جامىلىپ، جاقىنىن قارا جەرگە قيعان وتباسى ءقابىرستان ماڭىندا ءولىمدى كاسىپكە اينالدىرعان جاندار ۇرشىقشا ءيىرىپ اكەتىپ، بىرەۋدىڭ ءولىمى ارقىلى ءومىرىن تۇزەيتىن كەيبىر دەلدالدار، وسى قىزمەت تۇرلەرىنە اسپانداعى باعانى قويىپ  بيزنەسىن دوڭگەلەتۋدە. كەيدە مارقۇمنىڭ دەنەسى سۋىماي جاتىپ، اقى يلەرىنە  وزدەرى حابارلاسىپ، قىزمەت تۇرلەرىن ۇسىنىپ جاتۋىن قالاي تۇسىنەمىز.

سوندىقتان وسىنداي كەلەڭسىز جايتتىڭ، جانە قايعى جامىلىپ، جاقىنىنان ايىرىلعان جاندار پايدا كوزىن ىزدەگەن سالتتىق قىزمەت كورسەتەتىن مەكەمەلەردىڭ قۇرىعىنا ىلىنبەس ءۇشىن،  قمدب ءتوراعاسى، باس ءمۇفتي حازىرەتتىڭ باستاماسىمەن جاقىندا «QAMQOR-SHARAPAT» سالتتىق قىزمەت كورسەتۋ ورتالىعى قۇرىلدى. 

جانازا جانە جەرلەۋ راسىمدەرىندە ىسىراپشىلدىق پەن باسەكەلەستىككە جول بەرمەۋ جانە جالپىعا ورتاق مادەنيەت قالىپتاستىرۋ ماقساتىندا ىسكە قوسىلدى.  سوڭعى كەزدەرى ەلىمىزدە و دۇنيەلىك بولعان ادامعا حان سارايىنداي ءزاۋلىم زيراتتار مەن مازارلار سالۋ داستۇرگە اينالىپ كەلەدى. بۇل ىسىراپشىلدىق. جاراتۋشى الدىندا ءبارى بىردەي. مارقۇمعا ءبىزدىڭ دۇعامىز كەرەك. ءبىز قالا باسشىلىعىنان ارنايى قورىمعا جەر بەرىلسە، تولىعىمەن قورشاپ، قازىرگىدەي  ءتورت قۇلاقتى زيرات ەمەس، تەك بيىكتىگى 1 مەتر، ەنى جارتى مەتر مارقۇمنىڭ ءاتى-جونى ، تۋعان جانە دۇنيەدەن وتكەن جىلى مەن كۇنى جازىلعان بەلگى تاس قويىلاتىن بولادى.  باستى ماقسات يسلام ءدىنىنىڭ تالاپتارىن ساقتاۋ، باسەكەلەستىككە، ىسىراپقا جول بەرمەۋ،  زيرات كوتەرۋدى ءبىر تارتىپكە كەلتىرىپ، جالپىعا ورتاق مادەنيەتتى قالىپتاستىرۋ. سونىمەن قاتار حالىقتىڭ جاعدايىن ەسكەرىپ، سالتتىق قىزمەت كورسەتۋدىڭ اقىسى رەتىندە ەڭ تومەنگى باعانى بەلگىلەۋ كوزدەلىنگەن.

سەمەي قالاسىندا ۇزاق جىلدارعا سوزىلعان مەشىت قۇرىلىسى اياقتالۋعا جاقىن. قۇلشىلىق ورداسىنان ازاننىڭ ءۇنىن ەستيتىن كۇن جاقىن با؟

– 2008 جىلى ىرگەسى قالانىپ، قۇرىلىسى توقتاپ قالعان مەشىت تاستاكەيەۆتەر اۋلەتىنىڭ دەمەۋشىلىگىمەن قايتا جاندانا ءتۇستى. اللا قالاسا قۇلشىلىق ورداسى ناۋرىز ايىندا  ەل يگىلىگىنە پايدالانۋعا بەرىلمەك. حاكىم اباي قۇنانباي ۇلىنىڭ 175 جىلدىق مەرەيتويىنا وراي تۇركىستان وبلىسى اينالاسىن  اباتتاندىرىپ،  سەمەيلىكتەرگە تارتۋ جاساعان ەدى. الاشتىڭ رۋحاني استاناسىندا جاڭا مەشىتتىڭ بوي كوتەرۋىنە مۇرىندىق بولعان بارلىق جاندارعا العىسىمىز شەكسىز.

اڭگىمەلەسكەن، قۋانىش راحمەتوللا ۇلى