ءححى عاسىردىڭ ەڭ وزەكتى پروبلەماسى – سۋ. راسىندا ادامزات ءۇشىن اۋادان كەيىنگى قاجەتتىلىك سۋدا. سۋسىز تىرشىلىك تىعىرىققا تىرەلىپ، جويىلۋ ءقاۋپى تونەدى. ال سۋ – شەكتەۋلى رەسۋرس. ءقازىر الەم ەلدەرى اراسىندا ونىڭ كوزىن يەلەنۋ ءۇشىن كۇرەس شيەلەنىسىپ، كەيبىر ايماقتاردا گەوساياساتتىڭ اسا ماڭىزدى فاكتورىنا اينالىپ كەلەدى.

سۋ پروبلەماسى ەڭ وتكىر بولىپ وتىرعان ايماق – افريكا جانە ورتالىق ازيا. ونىڭ ىشىندە قازاقستاننىڭ جاعدايى – وتە كۇردەلى. اۋىز سۋدى ۇنەمدەۋ كەرەك. ساراپشىلاردىڭ پايىمداۋىنشا، قازاقستان 2050 جىلعا قاراي «سۋعا وتە مۇقتاج» ەلدەردىڭ ساناتىنا كىرۋى مۇمكىن. ءقازىر ەلىمىزدە 600 مىڭنان استام ادام تازا اۋىز سۋعا ءزارۋ. 1987 جىلى بۇۇ-نىڭ دۇنيەجۇزىلىك قورشاعان ورتا مەن دامۋ كوميسسياسى «ءبىزدىڭ جالپى بولاشاعىمىز» اتتى ەسەبىندە «قورشاعان ورتا ءۇشىن ءقاۋىپسىز جولدا ەكونوميكالىق داۋىرگە» اياق باسۋعا شاقىردى.

العاش رەت «تۇراقتى دامۋ» كونسەپسياسى ۇسىنىلدى. «تۇراقتى دامۋ ماقساتتارى» – قازىرگى ۋاقىتتىڭ قاجەتتىلىگىن قامتاماسىز ەتە وتىرىپ، بولاشاق ۇرپاقتاردىڭ ءوزىنىڭ قاجەتتىلىكتەرىن قامتاماسىز ەتۋىنە ءقاۋىپ تۋعىزبايتىن دامۋ. 6 تۇراقتى دامۋ ماقساتتارىندا  سۋ ماسەلەسى قوزعالعان.

بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ مالىمەتتەرىنە سۇيەنسەك، الەم حالقىنىڭ جارتىسىنا جۋىعى سۋ تاپشىلىعىن سەزىنەدى. ساراپشىلاردىڭ ايتۋىنشا، جەر بەتىندە 780 ميلليوننان استام ادام تازا اۋىز سۋعا قول جەتكىزە الماي وتىر. ال 1،7 ميلليارد ادام تۇششى سۋ كوزدەرىنە ءزارۋ. الەمدە جىل سايىن تازا سۋدىڭ جوقتىعىنان، سونىڭ سالدارىنان بولاتىن انتيسانيتاريادان مىڭداعان ادام كوز جۇمادى. ونىڭ كوبى – بالالار.

كەيبىر ەلدەردەگىدەي اسا قات بولماعانمەن، قازاقستاندا دا اۋىز سۋ پروبلەماسى بار. دەگەنمەن ەلىمىزدەگى جەراستى سۋ رەسۋرستارى ارنايى زەرتتەلىپ، ونىڭ گيدروگەولوگيالىق كارتاسى جاسالعان. پرەزيدەنت قاسىم-جومارت كەمەل ۇلى توقايەۆ ايتقانداي، سۋدىڭ شىعىنىن ازايتۋدا سۋ شارۋاشىلىعى سالاسىن تولىقتاي سيفرلاندىرۋعا كوشىرۋ مىندەتى تۇر. سوسىن كانالدار مەن سۋ قاشىرتپالارىن نازاردان تىس قالدىرماي، ۇنەمى تازالاپ، قاجەتتى جاع­دايلاردا، كانالداردىڭ تابانىن بەتونداۋدى قولعا الۋ ماڭىزدى.

سۋ رەسۋرستارىنىڭ ەڭ كوپ پايدالانىلاتىن باعىتى - اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسى. اگروونەركاسىپتە پايدالانىلاتىن تەحنيكانىڭ ەسكى بولۋى، سۋارۋ تاسىلدەرىنىڭ ۇتىمدى قولدانىلماۋى كوپ جىلدار بويى سۋ قورلارىنىڭ دۇرىس يگەرىلمەي كەلۋىنە الىپ كەلدى. جاھاندىق ماسەلەگە اينالعان ارال ەكولوگياسىنىڭ دا ەڭ اۋەلى وسى اۋىل شارۋاشىلىق ەگىستىكتەرىنە سۋدى جولدان بۇرىپ الىپ، ەسەپسىز پايدالانۋدان باستالعانى بارشاعا ءمالىم.قازىرگى تاڭدا،ساراپشىلار كاسپييدىڭ قاتتى تايازدانۋىنا بايلانىستى دابىل قاعىپ جاتىر.

تەڭىزدە قاپتاعان قايراڭدار پايدا بولىپ، كەمەلەردىڭ ءجۇزۋى قيىنداعان. ال كاسپيي – قازاقستانعا سانكسيالار سالدارىنان الەمنەن وقشاۋلانعان رەسەيدى اينالىپ وتۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن جالعىز ءارى بىرەگەي تاسىمال جولى. جاعالاۋداعى ەلدەر ونىڭ ەكولو­گياسىن جاقسارتۋعا باسا ءمان بەرگەنى ابزال.

جالپى، كاسپيي ارالدىڭ تاعدىرىن قايتالاۋى مۇمكىن بە دەگەن ءقاۋىپ تە بار. كاسپيي تاعدىرى مەملەكەتتى دە الاڭداتادى.

پرەزيدەنت ق.توقايەۆ 29 ماۋسىمدا وتكەن VI كاسپيي سامميتىندە بۇل تەڭىزدىڭ ەكوجۇيەسىن ساقتاۋ – 5 ەل ىقپالداستىعىنىڭ باستى باعىتتارىنىڭ ءبىرى دەپ بەلگىلەدى. كاسپيي جاعالاۋىنىڭ ەكونوميكالىق دامۋى دا، ميلليونداعان تۇرعىنداردىڭ ءال-اۋقاتى دا ونىڭ تابيعي ورتاسىن ساقتاۋ مىندەتىمەن تىعىز بايلانىستى. قازاقستان پرەزيدەنتى ورتاق سۋ ارتەرياسىندا ەكولوگيالىق اپاتتى بولدىرماۋ ءۇشىن بىرلەسىپ جۇمىس ىستەۋگە شاقىردى. قالاي بولعاندا دا، ميلليونداعان جىلدىڭ كۋاسى  قارت كاسپييدى ساقتاپ، كەلەر ۇرپاقتارعا تابىستاۋ – پارىز ەكەنىن ەسكەرتكەن بولاتىن.جوعارىدا اتالعان جايتتاردى ەسكەرە وتىرا،تۇراقتى دامۋ ماقساتتارى اياسىندا ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ-دىڭ زاڭ فاكۋلتەتىنىڭ وقىتۋشىلار قۇرامى مەن ستۋدەنتتەر اراسىندا دوڭگەلەك ۇستەل،پىكىرتالاس سايىستارى،ءتۇرلى اكسيالار وتكىزۋدە.ەلىمىزدە ورىن العان وزەكتى ماسەلەلەردى شەشۋگە بىزدە ءوز تاراپىمىزدان ۇلەس قوسۋدامىز.مىسالى،سۋدى ۇنەمدەۋ،تابيعاتتى ايالاۋ،سەنبىلىكتەر ت.ب

ەندەشە، «بۇلاق كورسەڭ كوزىن اش» دەگەندى باسشىلىققا الا وتىرىپ، سۋدىڭ ءومىردىڭ ءنارى ەكەنىن ۇمىتپاي، «سۋدىڭ دا سۇراۋى بار» دەگەندى دە ەستەن شىعارمايىق.

 

تىلەپبەرگەنوۆ و.ن.
ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ زاڭ فاكۋلتەتى قىلمىستىق قۇقىق، قىلمىستىق ءىس جۇرگىزۋ جانە كريميناليستيكا كافەدراسىنىڭ اعا-وقىتۋشىسى،زاڭ عىلىمدارىنىڭ كانديداتى

ەل-تۇتقا ستۋدەنتتەر كلۋبىنىڭ جەتەكشىسى