وتاندىق ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، بريكس - قازاقستان ءۇشىن جاڭا مۇمكىندىكتەرمەن قاتار، ءبىرقاتار تاۋەكەلدەردى تۋىنداتۋى مۇمكىن.
الدىمەن جاڭا مۇمكىندىكتەرگە كەلسەك، ولار: ەكونوميكالىق ارىپتەستىكتى كەڭەيتۋ، ساۋدا كولەمىن ۇلعايتۋ جانە ينۆەستيسيالاردى تارتۋ، ينفراقۇرىلىمدىق جوبالارعا قاتىسۋ ارقىلى دامۋدى جەدەلدەتۋ، گەوساياسي ارەنادا جاڭا وداقتاستار تابۋ جانە تاعى باسقا سىندى جاعىمدى تۇستارى بارشىلىق.
دەگەنمەن تاۋەكەلگە بەل بۋاتىن تۇيتكىلدەر دە جەتكىلىكتى. قارجىلىق جانە ساياسي تاۋەلدىلىكتىڭ كۇشەيۋى، كەيبىر بريكس ەلدەرىنىڭ ىشكى قاقتىعىستارىنا بايلانىستى تۇراقسىزدىققا ۇشىراۋى جانە كوپۆەكتورلى سىرتقى ساياساتتىڭ كۇردەلەنۋى سىندى قاۋىپ-قاتەرلەر دە جوق ەمەس.
سوندىقتان ساياساتتانۋشىلار قازاقستانعا بۇل پروسەستى ۇلتتىق مۇددەلەر تۇرعىسىنان مۇقيات باعالاۋ ماڭىزدى دەپ سانايدى.
ساياساتتانۋشى ايدار امرەبايەۆ،
قازاقستاننىڭ بريكس ۇيىمىنا قاتىستى ۇستانىمدارىنا قاتىستى ءوز پىكىرىن ءبىلدىردى.
- قازاقستان كوپۆەكتورلى سىرتقى ساياساتتى ۇستانادى. ءقازىر قازاقستان ءۇشىن ەڭ ماڭىزدىسى - ۇلتتىق مۇددەنى قورعاۋ.
بۇگىنگى تاڭدا حالىقارالىق دەڭگەيدەگى ءارتۇرلى ۇيىمدار ءبىزدىڭ ەلگە ۇسىنىس تاستاپ جاتقانى بەلگىلى. ءبىز ءقازىر ءتۇرلى ايماقتىق ۇيىمدارعا مۇشە بولىپ وتىرمىز. حالىقارالىق احۋالعا بايلانىستى ونىڭ ىشىندە بولىپ جاتقان تۋربۋلەنتتىك جاعدايلار بويىنشا بريكس-تىڭ الار ورنى ەرەكشە.
مەنىڭشە، بريكس-تى كوبىنەسە باتىس ايماعىنا قارسى ۇيىمداسقان بىرلەستىك دەپ ايتۋعا بولاتىن شىعار. مۇشەلەرى قاي ەلدەرى ەكەنى بەلگىلى. ۇيىمنىڭ قازىرگى ماقسات-مۇددەلەرى، ياعني جاھاندىق وڭتۇستىك ەلدەرىن توپتاستىرۋعا دەگەن تالپىنىسى اقش باستاعان جاھاندىق باتىسقا قارسى ارەكەت رەتىندە كورىنەدى.
سوندىقتان مەنىڭ ويىم پرەزيدەنتىمىز ق.ك. توقايەۆ حالىقارالىق دەڭگەيدەگى بەلگىلى ديپلومات بولعاندىقتان ول ءاربىر قيمىلدارىن ۇقىپتى جاسايدى، ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىق مۇددەگە جارايتىن باعىتتا عانا شەشىم قابىلدايدى، - دەدى ساياساتتانۋشى.
پرەزيدەنت توقايەۆتىڭ بريكس ۇيىمىنا كىرۋدەن باس تارتۋى جونىندەگى شەشىمى تۋرالى ايتا كەلە، ايدار امرەبايەۆ مەملەكەت باسشىسىنىڭ توپ-توپقا ءبولىنىپ، الەم ەلدەرىنىڭ بولىنىسىنە اكەپ سوقتىراتىن جاعدايلاردان ىرگەسىن اۋلاق ۇستايتىنى جايلى ايتتى. سونداي-اق، ساراپشى بريكس-تىڭ بولاشاعان بىردەن ءدوپ بولجاپ ايتۋ قيىن ەكەندىگىنە توقتالدى.
- جاڭادان بىرلەسىپ اتقارىپ جاتقان، باستامالارى مەن ءىس-قيمىلدارىنا قاراپ ءبىراز نارسەنى بولجاۋعا بولادى. ءقازىر ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق بار، دەسەك تە ونىڭ قازىرگى جاعدايى ءبىزدىڭ كوڭىلىمىزدەن شىعىپ جاتقان جوق، اسىرەسە ۋكراينداعى سوعىسقا بايلانىستى احۋال اسا جاقسى ەمەس.
مىسالى شىعىستا قىتايمەن وتە تىعىز بايلانىستامىز. ناقتى ايتساق، «ءبىر جول – ءبىر بەلدەۋ» باعدارلاماسىنا قوسىلىپ سودان ناتيجەلەر شىعارۋعا ۇمىتتەنىپ جاتىرمىز. مەنىڭشە حالىقارالىق قانداي دا ءبىر ۇيىم بولماسىن، ءبىز ەڭ ءبىرىنشى ءوز ۇلتتىق مۇددەمىزدى، ءوز ماسەلەلەرىمىزدى شەشۋگە باعىتتاۋ كەرەك دەپ ويلايمىن، - دەيدى ساراپشى.
ساياساتتانۋشى ايدار امرەبايەۆ ورتا ازيالىق ينتەگراسياعا كوبىرەك كوڭىل بولگەنىمىزدى قۇپ كورەدى.
- ورتا ازياداعى ۇلكەن مەملەكەتتەر وزبەكستان بار، سولارمەن بىرلەسىپ ۇلكەن نارىق جاساساق. ودان كەيىن جاھاندىق دەڭگەيگە بىرلەسىپ شىقساق دەگەن جوسپاردى ءجون كورەم. قازىرگى وسى جاعدايمەن بريكس-قا نەمەسە اۋقىمدى ۇيىمدارعا كىرەتىن بولساق ءبىز ءوز ۇلتتىق مۇددەمىزدى ساقتاي الامىز با جوق پا، سوندىقتان بايقاپ قاراعانىمىز ءجون دەپ ويلايمىن. ەسكپەرتتىك-اناليتيكالىق جاعىنان قاراستىرىپ قازاقستانعا كەرەكتى جاعدايلار بولسا قاراستىرۋعا بولادى، - دەپ قورىتىندىلادى ايدار امرەبايەۆ.
فيلوسوفيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، ق ر فيلوسوفيا، ساياساتتانۋ جانە ءدىنتانۋ ينستيتۋتىنىڭ باس عىلىمي قىزمەتكەرى سەرىك نۇرمۇراتوۆ وسى تاقىرىپ بويىنشا ءوز پىكىرىن ءبىلدىردى.
- قازاقستانعا بريكس ۇيىمىنا قوسىلۋعا كەلىپ تۇسكەن ۇسىنىستار ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ حالىقارالىق دەڭگەيدەگى مارتەبەمىز بەن مۇمكىندىكتەرىمىزدى كورسەتەدى. مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ بۇل سۇراققا ءوزىنىڭ ناقتى جاۋابىن بەرەدى دەپ ويلايمىز.
دەگەنمەن برازيليا، رەسەي، جۇڭگو، ءۇندىستان سىندى الەمنىڭ الپاۋىت ەلدەرىنىڭ بۇل ۇيىمعا مۇشە بولۋى، ياعني جەر بەتىنىڭ جارتىسىنا جۋىعى وسى بريكس ۇيىمىنا ءوزىنىڭ سيمپاتياسىن ءبىلدىرىپ تۇرعانىن كورسەتەدى.
ياعني، بۇل ۇيىم ءوزىنىڭ ناتيجەلى ىستەرىن اتقارىپ جاتقاندىعىن كورسەتەدى. سوندىقتان ءقازىر بىردەن كىرە قويۋ وڭاي ەمەس شىعار. ءبىراق ءبىزدىڭ ەكونوميكامىزعا پايداسى تيەتىن بولسا، بىرتە-بىرتە ساتىلاپ وعان دا كىرۋگە بولادى، - دەيدى ساراپشى.
ساياساتتانۋشىنىڭ پايىمداۋىنشا، بۇگىنگى پراگماتيزم زامانىندا كەز كەلگەن ۇيىمعا مۇشە بولماس بۇرىن ەڭ الدىمەن پايداسى مەن زيانىن ساۋاتتى تۇردە زەردەلەپ العان ءجون.
- ەكونوميستەر، ساياساتتانۋشىلار، ماماندار زەرتتەپ، زەردەلەپ، ءوز ۇسىنىستارىن ايتقان دۇرىس دەپ ويلايمىن. سوندا عانا بۇل ارەكەتتىڭ ناتيجەسى بولادى. ونسىز كوپتەگەن ۇيىمعا مۇشە بولىپ كەتۋگە بولادى.
ءبىراق ونىڭ ناتيجەسى تەرىس بولىپ جاتسا، ودان ەلىمىز ۇتىلادى، ەكونوميكامىز العا جىلجىمايدى، كەرى كەتۋى مۇمكىن. سوندىقتان ونى زەرتتەپ، ساراپتاپ، بىلىكتى ماماندارىنىڭ ىسىنە سۇيەنىپ وتىرىپ ىستەيتىن ارەكەت دەپ ەسەپتەيمىن، - دەدى ساراپشى.
ساراپشى سونىمەن قاتار بريكس-كە كىرسەك، جاڭا مۇمكىندىكتەر اشىلادى دەپ سانايدى. سەبەبى وعان كىرگەن ەلدەردىڭ كوبى دامىعان جانە دامىپ كەلە جاتقان مەملەكەتتەردىڭ قاتارىنا جاتادى.
- ارينە، جاڭا ۇيىمعا مۇشە بولعان سوڭ تاۋەكەلدەر تۋىندايدى. سەبەبى قانشا ءبىر ۇيىمدا بىرگە جۇرگەنىمەن، اراسىندا باسەكەلەستىك ءبارىبىر بولادى. اركىم كورپەسىن وزىنە قاراي تارتادى. سوندىقتان وعان دا دايىن بولۋ كەرەك.
ءار مەملەكەت الدىمەن ءوزىنىڭ ەكونوميكالىق پروگماتيزمىن ويلاپ وتىرادى. سوندىقتان وسىنى دا ەسكەرۋ كەرەك دەپ ويلايمىن. قازاقستاننىڭ ساياسي-ەكونوميكالىق ستراتەگياسى ىنتىماقتاستىقتا جۇمىس ىستەۋگە ءتيىستى.
سەبەبى ەشكىمنەن الىس كەتە المايمىز. جاھاندانۋ داۋىرىندە ءبارى بىر-بىرىمەن استاسىپ، ءوزارا ارەكەتتەسىپ داميدى. ونسىز بولمايدى. وڭاشالانىپ الىپ، بيىككە كوتەرىلۋ قازىرگى زاماندا مۇمكىن ەمەس. ءقازىر اقپاراتتىڭ دامىعان زامانى، ەلدىڭ مۇمكىندىكتەرىنىڭ ءبارى ۇلكەن ينتەگراسياعا تۇسۋدە. دەمەك، ىقتىماقتاستىقتا ونىڭ پايداسى دا، زيانى دا بولادى. مەملەكەتكە اكەلەر پايداسى كوبىرەك بولسا، ونىڭ قۇرامىنا ەنۋ كەرەك. كەمشىلىگى بولسا، ونىمەن كۇرەسۋدىڭ جولدارىن انىقتاۋ كەرەك. سوندىقتان بۇل جەردە ارنايى مامانداردىڭ ۇلكەن ساراپتاماسى كەرەك، - دەپ قورىتىندىلادى ساياساتتانۋشى.
ەسكە سالساق، جاقىندا عانا قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ كەڭەسشىسى ءارى باسپا ءسوز حاتشىسى بەرىك ءۋاليدىڭ مالىمدەۋىنشە، قاسىم-جومارت توقايەۆقا ەلىمىزدىڭ بريكس-كە قوسىلۋى تۋرالى ۇسىنىستار كەلىپ تۇسكەن. مەملەكەت باسشىسى بۇل ۇسىنىستاردى ۇلتتىق مۇددە تۇرعىسىنان مۇقيات قاراستىرۋدا، ءبىراق قازىرگى جانە جاقىن بولاشاقتا قازاقستان بريكس-كە مۇشە بولۋ تۋرالى ءوتىنىش بەرمەيدى.
پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ كەڭەسشىسى ءارى باسپا ءسوز حاتشىسى بەرىك ءۋاليدىڭ ايتۋىنشا، مەملەكەت باسشىسى بريكس سامميتىنە قاتىسىپ، «اۋتريچ» ءسوز سويلەيدى. بۇل ماڭىزدى شارا 22-24 قازان كۇندەرى قازان قالاسىندا وتەدى جانە وعان 32 ەلدەن جينالعان دەلەگاسيالار، ونىڭ ىشىندە 25 كە جۋىق ەلدىڭ باسشىلارى قاتىسادى.
بەرىك ءۋاليدىڭ ايتۋىنشا، قازاقستان بريكس-كە دەگەن ۇستانىمىن ساقتاپ وتىر، ءبىراق وسى كەزەڭدە ۇيىمعا مۇشەلىككە ءوتىنىش بەرۋ جوسپارى جوق. ۇيىمنىڭ كوپ ساتىلى پروسەسى مەن دامۋى ۋاقىتتى قاجەت ەتەدى، سوندىقتان بۇل ماسەلە كەيىنگە قالدى.
ايتا كەتەلىك، قازاقستان بريكس-تىڭ ءادىل جانە دەموكراتيالىق الەمدىك ءتارتىپ ورناتۋ جونىندەگى باستامالارىن قولدايدى.
بريكس 2006 جىلى برازيليا، رەسەي، ءۇندىستان، جۇڭگو ەلدەرىنىڭ بىرلەسۋىمەن قۇرىلدى، كەيىن وعان وڭتۇستىك افريكا قوسىلدى. قازىرگى ۋاقىتتا بريكس-كە مىسىر، يران، ءباا، ساۋد ارابياسى جانە ەفيوپيا دا مۇشە بولىپ وتىر، ال مالايزيا مەن ازەربايجان مۇشەلىككە ءوتىنىش بەرگەن. ۇيىمنىڭ باستى ماقساتى – الپاۋىت دەرجاۆالاردىڭ ۇستەمدىگىنەن ازات، ادىلەتتى الەمدىك ءتارتىپ ورناتۋ. قازاقستان بۇل باعىتتاعى وزگەرىستەردى باقىلاپ، ۇلتتىق مۇددەلەر تۇرعىسىنان باعالايدى دەپ ەل بيلىگى مالىمدەپ وتىر.
