ال، يسلام قوعامنىڭ بارلىق سالاسىندا ءدىن تالاپتارى مەن زاماناۋي ناقتى عىلىمعا سۇيەنە وتىرىپ امال جاساۋدى قولدايدى، سوندىقتان يران بۇگىندە عىلىم مەن تەحنيكا سالاسى بويىنشا الەمدەگى الدىڭعى قاتارلى ەلدەردىڭ ساپىندا.
وسىعان وراي ءبىرشاما دەرەكتەردى كەلتىرەيىك:
يرانداعى حامادان قالاسىندا ورنالاسقان عىلىمي-تەحنيكالىق ورتالىق زەرتتەۋشىلەرى ارالاردى جاساندى ۇرىقتاندىرۋ ءۇشىن ولاردىڭ گەنەتيكالىق احۋالىن جاقسارتۋ مەحانيزمىن ۇسىندى، بۇل ولاردىڭ ءتۇرلى اۋرۋلارعا قارسى ەمدىك شيپاسىن ارتتىرادى. مۇنداي تەحنولوگيا تەك گەرمانيا مەن دانيادا عانا بار ەدى. ارالاردى ۇرىقتاندىرۋ جونىندەگى تەحنيكالىق ءىلىم جاعىنان يران دۇنيە ءجۇزى بويىنشا ءۇشىنشى ورىندا، نەمىس ساراپشىلارى يسلام ەلىندەگى بۇل تەحنولوگيانىڭ الەمدىك ساپا ۇلگىسىنە ساي كەلەتىنىن مالىمدەدى.
[caption id="attachment_9073" align="alignright" width="487"]
عارىشتىق عىلىم مەن تەحنيكانى از عانا مەملەكەتتەر مەڭگەرگەن. يران وسىنداي ءىلىمدى مەڭگەرگەن ءوز ايماعىنداعى جالعىز مەملەكەت. [/caption]
يادرولىق عىلىم جاعىنان دا ءوز ورنىن تابا بىلگەن ۋرانمەن بايىتىلعان يادرولىق وتىندى بەيبىت ماقساتتا پايدالانۋدا، بۇل سالانى دامىتۋ ازىرگە 7-8 مەملەكەتتىڭ عانا ەنشىسىندە ەكەنى كوزى قاراقتى جۇرتقا ءمالىم ەمەس پە؟ الەمدىك عارىشتىق كەڭىستىككە ەنۋ دە يراننىڭ عىلىم مەن تەحنيكاداعى ۇلكەن جەتىستىگى. عارىشتىق عىلىم مەن تەحنيكانى از عانا مەملەكەتتەر مەڭگەرگەن. يران وسىنداي ءىلىمدى مەڭگەرگەن ءوز ايماعىنداعى جالعىز مەملەكەت. بۇعان دەيىن جەر وربيتاسىنا بىرنەشە جاساندى جەر سەرىگى (سپۋتنيك) جىبەرىلگەن ەدى، كەلەشەكتە جاڭادان جاسالعان تاعى دا بىرنەشە جاساندى جەر سەرىگى ۇشىرىلماق. يران وسىنداي جەر سەرىكتەرىن شىعاراتىن، جوباسىن جاسايتىن جانە كوككە جىبەرەتىن التى مەملەكەتتىڭ ءبىرى.
يران ازيا بويىنشا ستراتەگيالىق لازەرلىك يندۋستريا جاعىنان ءبىرىنشى ورىندا. ودان كەيىن جۇڭگو، كورەيا، جاپونيا، تۇركيا ەكەنىن ەسكەرسەك، بۇل ەلدىڭ وسى سالادا قانشالىقتى العا شىققانىن اڭعاراسىز. بۇدان ءجۇز جىل بۇرىن لازەر ءوندىرىسىن العاش ويلاپ تاپقان ادام يراندىق دجاۆان مىرزا ەدى. ەلەكترونيكا، مەحانيكا ونەركاسىبىندە، اسكەري قورعانىس، مەديسينادا بۇل ءوندىرىس جىلدام قارقىنمەن تارادى. يران لازەرلىك تەحنولوگيا سالاسىنداعى ءىلىمدى دامىتىپ قانا قويعان جوق، ماشينا جاساۋ، مەديسينا، اەروعارىشتىق ءوندىرىس سالالارىنا وسى ىلىمگە بايلانىستى جاڭالىق (جىلدامدىق، دالدىك، ساپا) ەنگىزىپ، سۇبەلى ۇلەس قوستى. بۇل سالا بويىنشا يران وسى ءىلىمدى مەڭگەرگەن ون ەلدىڭ ىشىندە. ال، اەروعارىشتىق ءىلىمدى ەكىگە بولۋگە بولادى: اسكەري جانە ازاماتتىق. ۇشقىشسىز (پيلوتسىز) ۇشاقتاردىڭ جوباسىن جاساۋ ءارى جيناقتاۋ جونىنەن جەر شارىنداعى ءتورت مەملەكەتتىڭ ءبىرى دە وسى – يران. بۇل سالانى ودان ارى دامىتۋدى قولعا الىپ وتىر.
يران ادامنىڭ ميى ولگەننەن كەيىن اعزا الماستىرۋ (دونورلىق) جاعىنان تاياۋ شىعىستا ءبىرىنشى ورىنعا شىقتى. تەگەران مەن شيراز قالالارىندا لاپاروسكوپيا تاسىلىمەن 1000-عا جۋىق باۋىردى، 3000 بۇيرەكتى اۋىستىرۋ وتالارى تابىستى تۇردە جۇرگىزىلدى. شيراز قالاسى باۋىردى اۋىستىرۋ جانە دەنە مۇشەلەرىن الماستىرۋ جونىنەن الەم ەلدەرىنىڭ اراسىندا ءۇشىنشى ورىندى الادى.
ادامداردىڭ دەنساۋلىعىن قورعاۋعا ءبىرىنشى كەزەكتە كوڭىل بولەتىن پارسىلار ەلى مەديسيناعا باسا نازار اۋدارادى. مىسالى، قاتەرلى ىسىكتى وپەراسياسىز ەمدەۋ مەديسينا عىلىمىنىڭ ۇلكەن جەتىستىگى. يران وسى ءادىستى قولداناتىن الەمدەگى دامىعان ەلدەر ساناتىندا تومەندەگىدەي تاسىلدەردى قولدانادى:
- قۋىق قالبىرشاعى جانە بەزىن ولاردى الىپ تاستاماي ەمدەۋ ؛
- بالالارداعى قۋىق جولدارى تارىلۋىن وتاسىز ەمدەۋ؛
- بۇيرەك قاتەرلى ىسىگىن بۇيرەكتى الماي ەمدەۋ؛
- بۇيرەكتەگى تاستاردى ۋلترادىبىس ارقىلى تابۋ.
- الەمدە ءبىرىنشى رەت نيگەللا وسىمدىگىنەن «Phytovagex» ءدارىسى جاسالىپ شىعارىلدى.
يراننىڭ فارماسيەۆتيكالىق ءوندىرىس زەرتتەۋشىلەرى ماشحادتتاعى مەديسينالىق ۋنيۆەرسيتەتپەن بىرىگە وتىرىپ، دۇنيەجۇزى بويىنشا تۇڭعىش رەت تاز اۋرۋى، اسىرەسە قىشىماعا قارسى Candida Albicans (كانديدوزا) ەمدەيتىن جاڭا دارىلەردى شىعاردى. بۇل اۋرۋدان كوبىنە ايەلدەر ازاپ شەگەدى. الەمدە ءبىرىنشى رەت قىشىما جانە ينفەكسياعا قارسى نيگەللادان جاسالعان جاڭا ۆاگينالدى دارىلەر تۇڭعىش رەت وسى ەلدە شىعارىلدى.
سونداي-اق، يران ادامنىڭ ميى ولگەننەن كەيىن اعزا الماستىرۋ (دونورلىق) جاعىنان تاياۋ شىعىستا ءبىرىنشى ورىنعا شىقتى. تەگەران مەن شيراز قالالارىندا لاپاروسكوپيا تاسىلىمەن 1000-عا جۋىق باۋىردى، 3000 بۇيرەكتى اۋىستىرۋ وتالارى تابىستى تۇردە جۇرگىزىلدى. شيراز قالاسى باۋىردى اۋىستىرۋ جانە دەنە مۇشەلەرىن الماستىرۋ جونىنەن الەم ەلدەرىنىڭ اراسىندا ءۇشىنشى ورىندى الادى. بۇل قالادا اعزا مۇشەلەرىن اۋىستىرۋعا بايلانىستى عىلىمي زەرتتەۋ جۇمىسىن جۇرگىزەتىن ورتالىق ورنالاسقان. مۇنداي ورتالىقتار دۇنيەجۇزى بويىنشا اقش-تا ەكەۋ، ۇلىبريتانيادا بىرەۋ عانا.
يراننىڭ مىقتى عالىمدارىنىڭ كۇش سالۋىمەن الەمدىك مەديسينالىق ستاندارتقا ساي كەلەتىن دىڭگەكتى جاسۋشالار تاسىلىمەن وتە اۋىر حالدەگى 5000 ادام ەمدەلىپ جازىلدى. بۇل ءادىستى دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى بەكىتكەن بولاتىن. وسى ءتاسىل ارقىلى ناقتى ەمدەۋ جۇيەسى جوق قان ديابەتىن، باۋىر، جۇرەك اۋرۋلارىن، باسقا دا نيەۆرولوگيالىق دەرتتەردى ەمدەپ، جازۋعا بولادى. قۇددى، پارسىلار بۇل سالادا يبن-سينا سالعان جولدى قايتا جالعاستىرىپ جاتقانداي اسمەرگە بولەيدى.
[caption id="attachment_9074" align="alignleft" width="419"]
يران جاسۋشالى تەراپيا تاسىلىمەن ەمدەۋ جونىنەن تاياۋ شىعىس ايماعىندا كوشباسىندا كەلەدى. [/caption]
يران كوزدىڭ مۇيىزدىك قابىعىن كۇيىكتەن ەمدەۋ جونىنەن الەمدەگى ءۇش مەملەكەتتىڭ ءبىرى. بۇگىنگى تاڭدا وسىنداي تاسىلمەن ايىنا 3-4 ادام ەمدەلىپ جازىلۋدا. بۇل اۋرۋ حيميكاتتارمەن جۇمىس ىستەيتىن نەمەسە حيميالىق شابۋىلدارعا كۋا بولعان ادامداردا كەزدەسەدى. وسىعان بايلانىستى زەرتتەۋ جۇمىستارى يراندا، يتاليادا جانە ۇلىبريتانيادا جۇرگىزىلگەن ەدى. فارابي اتىنداعى اۋرۋحانا كوز الماسىن ەمدەۋدى جۇزەگە اسىراتىن ەڭ ءىرى ورتالىقتاردىڭ ءبىرى. مۇندا جىلىنا 700 مىڭ وتا جۇمىستارى جاسالادى. يران جاسۋشالى تەراپيا تاسىلىمەن ەمدەۋ جونىنەن تاياۋ شىعىس ايماعىندا كوشباسىندا كەلەدى. يراننىڭ مىقتى عالىمدارىنىڭ كۇش سالۋىمەن الەمدىك مەديسينالىق ستاندارتقا ساي كەلەتىن دىڭگەكتى جاسۋشالار تاسىلىمەن وتە اۋىر حالدەگى 5000 ادام ەمدەلىپ جازىلدى. بۇل ءادىستى دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى بەكىتكەن بولاتىن. وسى ءتاسىل ارقىلى ناقتى ەمدەۋ جۇيەسى جوق قان ديابەتىن، باۋىر، جۇرەك اۋرۋلارىن، باسقا دا نيەۆرولوگيالىق دەرتتەردى ەمدەپ، جازۋعا بولادى. قۇددى، پارسىلار بۇل سالادا يبن-سينا سالعان جولدى قايتا جالعاستىرىپ جاتقانداي اسمەرگە بولەيدى.
يراننىڭ عىلىم مەن تەحنيكا سالاسىنداعى وراسان زور تابىستارىن ءبىر ماقالادا سانامالاپ شىعۋ مۇمكىن ەمەس. ازۋلى مەملەكەتتەردىڭ قىسىمىنا ۇشىراسا دا، ادامزاتقا پايدالى ونىمدەردى شىعارىپ، يسلامي وركەنيەتتىڭ داڭعىل جولىنا تۇسكەن يران يسلام رەسپۋبليكاسى الدا دا الەمدى تاڭ قالدىرىر عىلىمي جاڭالىقتار اشۋدا كوش باسشى ەلدەردىڭ قاتارىنان تابىلادى دەپ ءۇمىت ارتامىز.
گۇلباھرام جەبەسىن،
الماتى قالاسى.
