قازاق ەجەلدەن تۇلعالاردان كەندە بولماعان. جالاڭاش بارىپ جاۋعا تيگەن بابالار جولى – اسقاق ارماندار مەن ىزگى مۇراتتاردىڭ شەجىرەسى. بۇگىنگى قازاق قانىندا – سول ەرلىك داستانى جازۋلى. ونى رۋحي تۇرعىدان وياتپاق ءلازىم. باسىن تومەن سالعان، ەل كوزىنە وتتى جانارىن تىكتەپ قاداي الماعان ۇلاننىڭ – رۋحى ءپاس، تىرلىگى ەڭكىش. قانشالىقتى قاتىگەز زامانا تۋسا دا، قاسقايىپ قارسى تۇرارلىق ماحامبەتتىك ورلىك پەن كەنەسارىلىق جانپيدالىق بارشا الاش جۇرتىنا ورتاق مىنەزدەمە بولۋى كەرەك. جۇنجىگەندەردى جاردان ۋاقىت داۋىلى ءۇيىرىپ، قۇزعا تاستايدى، بوركەمىكتەردى ءداۋىر تاسقىنى جۇلمالاپ، جاعاعا لاقتىرادى. ۇلتتىق رۋحتىڭ ءتىنى – وزەگىڭدى ءورت شالسا دا، ايباتىڭدى، ايبىنىڭدى جوعالتپاۋ. مىنە، تاۋەلسىزدىك سىن ساعاتى بىزگە وسىنى ۇيرەتتى. نارىقتىق ەكونوميكا قاراشا حالىقتى قوس بۇيىرىنەن قىسقاندا، وزىنە ارقا سۇيەر قورعان ىزدەدى، تابان تىرەر تياناعى – ەرتەڭگە سەنىم ەكەنىن ۇمىتپاۋ كەرەكتىگىن مىقتاپ ءتۇسىندى. پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆ حالىقتىڭ ۇدەسىنەن شىعاتىن جاستاردى ماڭىنا توپتاستىرا باستاعان توقسانىنشى جىلداردىڭ باسىندا ەلگە ەرتە تانىلعان، ىسىمەن دە، سوزىمەن دە، بەرگەن ۋادەسىمەن دە حالىقتىڭ كوڭىلىنەن ورىن تاپقان ساناۋلى تۇلعالاردىڭ ءبىرى – يمانعالي تاسماعامبەتوۆ بولدى.
ديەۆالۆاسيا تەك قارجى سالاسىنا قاتىستى تەرمين ەمەس، تۇلعالاردىڭ دا نارقىن ايگىلەيدى. كەشەگى ەگەيلەردىڭ كوبى ۋاقىت تەزىنە شىداس بەرمەدى، ءبىرىنىڭ اتى ون جىلدىقتار تىزىمىندە جازىلسا، ەندى ءبىرىنىڭ ەسىمىن ەل سىندارلى ءساتتىڭ ارحيۆتەرىنەن عانا كورەتىن كۇنگە جەتتى. كەيبىرى ءاز باستارىن بايگەگە تىگىپ، شاھيد كەشسە، تاعى ءبىرى بوراندى-شاشىندى مەزگىلگە سىر بەرگەن جوق. از ۋاقىت كوپ پەندەنىڭ شىنايى بولمىسىن تارازىعا سالىپ ۇلگەردى. يمانعالي نۇرعالي ۇلىنىڭ بيلىك ساتىسىنداعى جۇرگەن جولىنا زەر سالساڭىز، قانداي قىزمەت اتقارسا دا، ەڭ اۋەلى قاراپايىم كوپشىلىكتىڭ كوڭىلىنەن شىعىپ، ءار ىسىمەن ءوزىنىڭ ساياسي تۇلعا ەكەندىگىن دالەلدەگەنىن كورەسىز.
اسكەري ماماندارعا يدەولوگيالىق جۇمىس، پاتريوتتىق رۋح جەتىڭكىرەمەيدى، شەكارانى كۇزەتۋ – قازاقستان كارتاسىن كۇزەتۋ ەمەس، ونىڭ رۋحاني بولمىسى مەن ەلدىڭ رۋحىن كۇزەتۋ ەكەنىن ەستەن شىعارماۋ پارىز. يمانعالي نۇرعالي ۇلىنىڭ الدىنداعى ەڭ باستى مىندەت وسى عوي دەپ ويلايمىز.
ۇتىمدى شەشىم
[caption id="attachment_9067" align="alignright" width="471"]
ءقازىر ءبىز ءۇشىن باستى ماسەلە – ەلدىڭ بۇتىندىگى، ىرگەنىڭ سوگىلمەۋى جانە حالىقتىڭ ءوز قورعانىسىنا سەنىمى.[/caption]
مەملەكەت – الىپ مەحانيزم. ونىڭ جۇرەگى – ساياسي جۇيە. ءبىراق، جۇرەك ساۋ بولۋ ءۇشىن مەحانيزمنىڭ ءاربىر تەتىگى مىعىم بولعانى ءجون. ءبىز كوپ جاعدايدا جۇرەك تۋرالى ءسوز قوزعايمىز، جۇرەكتى نۇرلاندىرار وزگە دە مىڭداعان تەتىكتەردىڭ بار ەكەنىن ەستەن شىعارامىز. ەگەر ەلدىڭ ءاربىر قۇرىلىمى دۇرىس جۇمىس ىستەسە، جۇلىن-جۇيكەسى، قان تامىرلارى، وزگە دە اعزالارى ساۋ بولسا، جۇرەك تە تىنىش، قالىپتى ىرعاعىنان تايماق ەمەس. بۇل – ءاربىر وبلىس، اۋدان، اۋىل باسشىلارىنىڭ، بارشا ساياسي ءھام اكىمشىلىك قۇزىرەتتىڭ وزىنە جۇكتەلگەن مىندەتتى ويداعىداي ورىنداۋىنا بايلانىستى كۇردەلى بارىس.
يمانعالي تاسماعامبەتوۆتى پرەزيدەنت ەڭ وزەكتى ورىندارعا سەنىممەن تاعايىنداپ، ۇلكەن ءۇمىت كۇتەتىنى سول سەبەپتەن دەپ ويلايمىز. بۇرىنعى اتقارعان قىزمەتتەرى تۋرالى بۇعان دەيىن تالاي مارتە ايتىلدى، جازىلدى. ءبىز قولعا العانىنا كوپ بولا قويماعان قورعانىس مينيسترلىگىنە بارعالى بەرى مەملەكەت ءۇشىن، تاۋەلسىزدىك ءۇشىن ەڭ ماڭىزدى سالانىڭ تارتىپكە كەلە باستاعانىن كورىپ، جۇرتتىڭ رۋحى سەرپىلە باستاعانىنا كۋا بوپ وتىرمىز. «تارتىپكە باعىنعان – قۇل بولمايدى». قورعانىسىن جەمقورلىق، بەيبەرەكەتسىزدىك، ۇلتسىزدىق جايلاعان ەلدىڭ بولاشاعى بۇلىڭعىر. ەلباسى تاسماعامبەتوۆكە وسى سالانى تاپسىرعاندا ەل اراسىندا ءتۇرلى اڭگىمەلەر گۋلەدى. بىزدىڭشە، بۇنىڭ ەڭ ۇتىمدى كەزدەگى شەشىم ەكەنىن اڭعارعاندار دا بولدى. ويتكەنى، ءقازىر ءبىز ءۇشىن باستى ماسەلە – ەلدىڭ بۇتىندىگى، ىرگەنىڭ سوگىلمەۋى جانە حالىقتىڭ ءوز قورعانىسىنا سەنىمى.
نە ءۇشىن ەڭ ۇتىمدى شەشىم؟ اينالاڭىزعا قاراڭىز، الەمدە ءتارتىپ ورناعان جوق، حانتينگتون ايتقان وركەنيەتتەر قاقتىعىسى جاڭا مازمۇندا شيەلەنىسە ءتۇستى، ءتىپتى، ۋكراينا مەن رەسەيدىڭ ءوزى – اعايىندى ەلدەر سوعىس ءورتىن ۋشىقتىرىپ وتىر (حانتينگتون بۇل ەكى ەلدىڭ توقسانىنشى جىلدارداعى قىرعيقاباق شاقتان امان وتكەنىن ءوزارا ورتاق وركەنيەتتىڭ، ءتىلدىڭ، ءدىننىڭ، گەوگرافيالىق، تۋىسقاندىق جاقىندىقتىڭ ارقاسى ەكەنىن ايتىپ، سوعىسپاۋى مۇمكىن دەگەن بولجام جاساعان). ەۋرازيالىق كەڭىستىكتەگى بىرىگۋدىڭ استارىنان ساياسي مىنەز دە قىلاڭ بەرىپ ءجۇر، جاڭا رەسەي ەلەسى كەزگەن ۇيەكتە ۇرەي باسىم. بۇدان بولەك، تاياۋ شىعىستاعى تۇراقسىزدىق پەن قانتوگىس بىزگە دە ءقاۋىپ ءتوندىرىپ تۇرعانى انىق. ەل ىشىنەن شىققان ءتۇرلى ءدىني توپتار تۇراندى تاستاپ، قان مايداندا قارۋ اسىنىپ، عالامتورلىق مۇمكىندىكتى ابجىلدىكپەن پايدالانۋدا. ورتالىق ازيانىڭ ءتۇن ۇيقىسى ءتورت بولماسا دا، ۇنەمى قاۋىپ-قاتەردىڭ وتىندە ەكەنىن ۇمىتپاعان ابزال. جۇڭگو اسكەرى ءبىزدى عانا ەمەس، بارشا الەمدى تىتىركەندىرىپ وتىر؛ باتىس پەن رەسەي اراسىنداعى داۋ-داماي ەكونوميكالىق تارتىستان گورى، اسكەري الىمجەتتىلىككە باسىمدىق بەرىپ كەتپەسىنە كىم كەپىل؟! مۇنداي الماعايىپ كۇندە قورعانىستى كۇشەيتپەسكە لاج قايسى؟!
«تارتىپكە باعىنعان – قۇل بولمايدى». قورعانىسىن جەمقورلىق، بەيبەرەكەتسىزدىك، ۇلتسىزدىق جايلاعان ەلدىڭ بولاشاعى بۇلىڭعىر. ەلباسى تاسماعامبەتوۆكە وسى سالانى تاپسىرعاندا ەل اراسىندا ءتۇرلى اڭگىمەلەر گۋلەدى. بىزدىڭشە، بۇنىڭ ەڭ ۇتىمدى كەزدەگى شەشىم ەكەنىن اڭعارعاندار دا بولدى. ويتكەنى، ءقازىر ءبىز ءۇشىن باستى ماسەلە – ەلدىڭ بۇتىندىگى، ىرگەنىڭ سوگىلمەۋى جانە حالىقتىڭ ءوز قورعانىسىنا سەنىمى.
شەكارانى كۇزەتۋ – قازاقستان كارتاسىن كۇزەتۋ ەمەس
[caption id="attachment_9063" align="alignleft" width="443"]
قاسىم حاننىڭ تۇسىندا قازاق حاندىعىنىڭ 1 ميلليون اسكەرى بولعانىن جاستار ساناسىنا، اسىرەسە ساربازدار ساناسىنا مىقتاپ سىڭىرگەن ءجون.[/caption]
ارينە، بۇكىل ەلدىڭ قورعانىسىن سالا باسشىسى عانا رەتكە كەلتىرمەيدى، تۇتاس ەلدىڭ ساقتىعى مەن ەلگەزەكتىگى، سەرگەكتىگى قاجەت. الاش كوركەيسە، الاش وسسە، ءوزىنىڭ بارىن قادىرلەۋىمەن، قولدا بارىنان ايىرىلماۋىمەن وسەدى. اسكەرى مىعىم ەلدىڭ عانا ۇيقىسى تىنىش.
تاۋەلسىز ەل اتانۋ – ۇلى ماقسات. تاۋەلسىزدىكتى كىرپىك قاقپاي قورعاۋ – ءازىز مۇرات. تاۋەلسىزدىك الۋدان گورى، ونى ساقتاۋ – قيىننىڭ قيىنى. سەنبەسەڭىز، داۋىرلەر كەرۋەنىنە قاراڭىز، ۇلى دالانىڭ توسىندە تالاي حاندىقتار قۇرىلىپ، نەبىر پاتشالىقتاردىڭ داۋرەنى جۇرگەن.
ەل ەگەمەندىگىن العالى بەرى قورعانىس سالاسىنا قىرۋار قارجى قۇيىلىپ، وسىزاماندىق تەحنولوگيالار، اسكەري تەحنيكالارمەن جابدىقتالدى. قورعانىستىڭ قىر-سىرىن بىلەتىن بىلىكتى ماماندار قازاق اسكەرىنىڭ وسۋىنە، دامۋىنا ءوز ۇلەسىن قوستى. ءقازىر ورتالىق ازيا بويىنشا ەڭ قۋاتتى ارميا بىزدىكى. دەگەنمەن، بۇل سالانىڭ وزىندىك كەمشىلىكتەرى مەن قيىندىقتارى دا جەتەرلىك. سوڭعى جىلدارى قورعانىستاعى ءبىراز بىلىقتاردىڭ بەتى اشىلىپ، ەل ىشىندە اجىك-كۇجىك اڭگىمە تارادى. سونىڭ ءبارىن حالقىمىز عانا باقىلاپ وتىرعان جوق، سىرتتان سىعالاعان نەشە ءتۇرلى توپتار بار. «جاۋ – جار استىندا». اسكەري الۋەتتىلىكتى كورسەتۋ ءۇشىن جىلىنا بىرنەشە رەت اسكەري دايىندىق وتكىزىپ، ءوزىمىزدى ءوزىمىز مارقايتۋ جەتكىلىكسىز، ەڭ ماڭىزدىسى – بۇل سالادا ۇلتىنا قورعان بولاتىن ساربازداردىڭ كوپ ەكەندىگىن، ولاردىڭ جاڭا الەمدىك اسكەري تاحنولوگيانى جەتىك مەڭگەرگەن، ءبىلىمدى، سەرتكە بەرىك، وتان الدىنداعى انتقا بەرىك جىگەر-كۇش يەلەرى ەكەنىن ەلگە كورسەتە ءبىلۋ. ايتپاعىمىز، اسكەري ماماندارعا يدەولوگيالىق جۇمىس، پاتريوتتىق رۋح جەتىڭكىرەمەيدى، شەكارانى كۇزەتۋ – قازاقستان كارتاسىن كۇزەتۋ ەمەس، ونىڭ رۋحاني بولمىسى مەن ەلدىڭ رۋحىن كۇزەتۋ ەكەنىن ەستەن شىعارماۋ پارىز. يمانعالي نۇرعالي ۇلىنىڭ الدىنداعى ەڭ باستى مىندەت وسى عوي دەپ ويلايمىز.
بيىل قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىن اتاپ وتەتىن ءبىزدىڭ ەل سوناۋ قاسىم حاننىڭ تۇسىندا ءبىر ميلليون اسكەرى بولعانىن جاستار ساناسىنا، اسىرەسە، اسكەري قىزمەتكەرەلەر مەن ساربازدار ساناسىنا مىقتاپ سىڭىرگەنى ءجون. ولار قازاقستان مەملەكەتىنىڭ تەرريتورياسىن باعزى بابالاردىڭ قالاي قورعاعاندارىن تاريح بەتتەرىنەن عانا وقىماي، شىنايى جۇرەكتەرىمەن سەزەرىنە سەنىمدىمىز. اسكەرىندە رۋح بولماعان ەلدىڭ ەرتەڭىنە سەنىمى ازايادى. اسكەرى وتكەن تاريحىن بىلمەسە، ۇرى-قارى، ساتقىن، وپاسىزدار كوبەيەدى. اسكەري سالادا ساتقىندىققا جول جوق!
ايبىندان، الاش اسكەرى! سەنىڭ رۋحي سەرگەكتىگىڭ – ەلدىڭ تىنىشتىعى. سەن قالعىساڭ، سەن ءپاس بولساڭ – ەلدەن بەرەكەت، ىرىس كەتەدى.
