ۇستىمىزدەگى جىل ءبىزدىڭ ەلىمىزدە قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ جىلى بولىپ جاريالاندى. سونىمەن قاتار، ۇلى جەڭىستىڭ 70 جىلدىعى جانە كونستيتۋسيانىڭ 20 جىلدىعى اتاپ وتىلمەك. وسىعان وراي اسسامبلەيا وكىلدەرىنە ۇلكەن مىندەتتەر جۇكتەلۋدە. وبلىستىق دوستىق ۇيىندە ايماق باسشىسى دانيال احمەتوۆتىڭ قاتىسۋىمەن وتكەن ەتنومادەني بىرلەستىكتەر جەتەكشىلەرىنىڭ، قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى مۇشەلەرىنىڭ، عىلىمي-ساراپتامالىق توپتىڭ كەزدەسۋىندە بيىلعا ارنالعان جوسپارلار جانە وتكەن جىلدىڭ قورىتىندىسى تۋرالى اڭگىمە ءوربىدى.
«بىرلىك بولماي، تىرلىك بولماس» دەگەن اتام قازاق. بەرەكەنى كوزدەگەن ەل مەرەكەلى تىرلىك جاساۋدان جالىقپاعان. بيىل قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ جىلى اتاپ وتىلەدى. «بەرەكە باستاۋى – بىرلىك، ەل ءىشى – تاتۋ تىرلىك» قاعيداسىن ۇستانعان ەل ءۇشىن بۇل مەيرامنىڭ ورنى ەرەكشە. ال جىل سايىن اتاۋلى مەرەكەدە 1 مامىر – قازاقستان حالقىنىڭ بىرلىگى كۇنىندە ەل اۋماعىندا تۇرىپ جاتقان 130-دان استام ۇلت پەن ۇلىس وكىلدەرى كيەلى قارا شاڭىراقتا ءتاتۋ-تاتتى، بەرەكە مەن بىرلىكتە، بەيبىتشىلىك پەن ىنتىماقتا ءومىر ءسۇرىپ جاتقاندىعىن كەڭ كولەمدە اتاپ وتەدى.
قازىرگى تاڭدا شىعىس قازاقستاندا وزگە ەلدەر وكىلدەرىمەن مادەني بايلانىستار كۇشەيىپ، جۇڭگو، موڭعوليا جانە رەسەيدىڭ ەتنومادەني بىرلەستىكتەرىمەن شەكارالىق ىنتىماقتاستىق دامىپ كەلەتىنىن، سونىمەن قاتار «التاي – ءبىزدىڭ ورتاق ءۇيىمىز» اكسياسى اياسىندا ءوزارا ىقپالداستىق بەلسەندى تۇردە ىسكە اسۋدا. وڭىردەگى قالالىق جانە اۋداندىق دوستىق ۇيلەرىنىڭ، ەتنومادەني بىرلەستىكتەردىڭ قىزمەتى دە ەرەكشە اتاپ ءوتىلدى.
قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ باستى مىندەتى – مەملەكەتتىك ۇلتتىق ساياساتتى ىسكە اسىرۋ، ەلىمىزدەگى قوعامدىق-ساياسي تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋ، مەملەكەتتىك جانە ازاماتتىق قوعام ينستيتۋتتارىنىڭ ەتنوسارالىق قاتىناستار سالاسىنداعى ءوزارا ءىس-قيمىلىنىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ بولىپ تابىلادى.
ەل پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىن قۇرۋ يدەياسىن العاش رەت 1992 جىلى تاۋەلسىزدىكتىڭ ءبىرىنشى جىلدىعىنا ارنالعان قازاقستان حالىقتارىنىڭ فورۋمىندا ايتتى. 1995 جىلعى 1 ناۋرىزدا قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىن مەملەكەت باسشىسى جانىنداعى كونسۋلتاتيۆتى-كەڭەسشى ورگان مارتەبەسىمەن قۇرۋ تۋرالى پرەزيدەنتتىڭ جارلىعى شىقتى. 2007 جىلعى مامىر ايىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋسياسىنا ءبىرقاتار وزگەرىستەر ەنگىزىلدى. قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنا كونستيتۋسيالىق مارتەبە بەرىلدى، ول ق ر پارلامەنتى ماجىلىسىنە توعىز دەپۋتات سايلاۋ قۇقىعىنا يە بولدى. وسى ارقىلى اسسامبلەيانىڭ قوعامدىق-ساياسي ءرولى ايتارلىقتاي ارتتى.
2008 جىلعى 20 قاڭتاردا پرەزيدەنت «قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى» تۋرالى الەمدە بالاماسى جوق زاڭعا قول قويدى. قحا ەلىمىزدىڭ ساياسي جۇيەسىنىڭ تولىققاندى سۋبەكتىسىنە اينالدى. ونىڭ قىزمەتىنىڭ نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق نەگىزدەرى ايقىندالدى.
بۇگىندە اسسامبلەيا ەتنوسارالىق كەلىسىمدى، قوعامداعى تولەرانتتىلىقتى جانە حالىق بىرلىگىن ودان ءارى نىعايتۋ ءۇشىن قولايلى جاعداي جاساۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى. سونىمەن قاتار قحا مەملەكەتتىك ورگاندارعا ەكسترەميزم مەن راديكاليزم كورىنىستەرىنە قارسى ارەكەت ەتۋگە، ازاماتتاردىڭ دەموكراتيا نورمالارىنا نەگىزدەلگەن ساياسي-قۇقىقتىق مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋعا كومەك كورسەتەدى. اسسامبلەيا ەتنومادەني بىرلەستىكتەردىڭ كۇش بىرىكتىرۋىن قامتاماسىز ەتەدى، ەتنومادەني ورتالىقتاردىڭ، قازاقستان حالقىنىڭ ۇلتتىق مادەنيەتتەرى، تىلدەرى مەن داستۇرلەرىنىڭ وركەندەۋىن، ساقتالۋىن جانە دامۋىن قامتاماسىز ەتەدى.
شىعىس قازاقستان وبلىستىق قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ وكىلدەرى ەلدەگى تىنىشتىقتى ساقتاۋدا ەڭ باستىسى اقپاراتتىق تاۋەكەلدەرگە دۇرىس ارەكەت ەتۋ دەپ ەسەپتەيدى. ويتكەنى ەلەكتروندى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى ارقىلى بوگدە يدەولوگيالىق اعىمدار تاراتىلادى. ازىرشە بۇل قازاقستانعا كوپ قاتىستى ەمەس، ول بارلىق بىرلەستىكتەردىڭ ۇيلەسىمدى جۇمىسىمەن تۇسىندىرىلەدى.
ەلىمىزدىڭ دامۋىنداعى اسسامبلەيا ءرولىن باعالاماۋ مۇمكىن ەمەس. ويتكەنى، قازاقستان حالىقارالىق ساراپشىلاردىڭ «بۇل ەل ۇلتارالىق الاۋىزدىق سالدارىنان ىدىرايدى» دەگەن بولجامدارىنا قاراماستان، ۇلكەن جەتىستىكتەرگە قول جەتكىزە الدى. مەملەكەتىمىزدىڭ تابىسى حالىقتىڭ بىرلىگىنە، بارلىق ۇلتتىق تىلدەر مەن داستۇرلەرگە دەگەن قۇرمەتكە نەگىزدەلگەن. اسسامبلەيا جۇمىسىنىڭ ارقاسىندا سەنىمنىڭ، كەلىسىم مەن ءوزارا تۇسىنىستىكتىڭ ەرەكشە اۋانى قالىپتاستى، ءاربىر ازامات ۇلتىنا نەمەسە ءدىني نانىمىنا قاراماي اتا زاڭدا كەپىلدىك بەرىلگەن قۇقىقتار مەن ەركىندىكتەردىڭ ءبارىن تولىق پايدالاندى.
ەلباسىمىز نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ءوز جولداۋىندا: «ەتنوسارالىق كەلىسىم – ول ومىرشەڭدىك وتتەگى. ءبىز دەم العان كەزدە ونى بايقامايمىز، ول وزدىگىنەن بولادى – ءبىز تەك ءومىر سۇرەمىز. بىرلىگىمىز بەن ەتنوسارالىق كەلىسىمدى ءبىزدىڭ ءوزىمىز ساقتاۋعا ءتيىسپىز. ونى ءبىز ءۇشىن ەشكىم ەشقاشان سىرتتان كەلىپ جاسامايدى. ءبىزدىڭ جاستارىمىز جاڭا، تاۋەلسىز ەلدە ءوسىپ كەلەدى. بۇگىنگى بۋىن 90-شى جىلدارداعى ەتنوسارالىق سوعىستار مەن قاقتىعىستاردى، كۇيرەۋدى كورگەن جوق. سوندىقتان كوپشىلىگى قازاقستانداعى تۇراقتىلىق پەن قولايلى ءومىردى تۋعاننان سولاي بولۋعا ءتيىس سياقتى قابىلدايدى»، – دەپ اتاپ ايتقان بولاتىن.
– ەلدەگى بەيبىتشىلىكتى ساقتاۋداعى ماڭىزدى ءرول ءبىرىڭعاي ۇلتارالىق ساياساتتى جۇرگىزۋگە ارنالعان بارلىق ۇلتتاردى بىرىكتىرەتىن بيلىكتىڭ بىرەگەي ورگانىنا جۇكتەلگەن، ول – قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى. ونىڭ جۇمىسىنىڭ تابىستى بولۋىنا كوبىنەسە وڭىرىمىزدەگى عالىمدار جۇرگىزگەن زەرتتەۋلەردىڭ دە كومەگى بار، – دەگەن بولاتىن شىعىس قازاقستان وبلىسى قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ ءتوراعاسى دانيال احمەتوۆ.
– دارىندى عالىمدارىمىزدىڭ ەڭبەگى ەلدىڭ دامۋىندا ماڭىزدى ءرول اتقاردى جانە ونىڭ جەتىستىگىنە اينالدى. ولار – كوپتەگەن رەسپۋبليكالىق قۇجاتتاردىڭ نەگىزىنە اينالعان ناقتى ۇسىنىستار. قۋانتارلىعى، ءبىزدىڭ عىلىمي ساراپتامالىق توبىمىز تەك شىعىس وڭىرىمەن عانا شەكتەلمەيدى. توپ 14 حالىقارالىق عىلىمي-تاجىريبەلىك كونفەرەنسيا وتكىزىپ، ولارعا الەمنىڭ كوپتەگەن ەلدەرىنەن عالىمدار قاتىستى. ءبىزدىڭ ازىرلەمەلەر الەمدىك عىلىم ءۇشىن ۇلكەن قىزىعۋشىلىق تۋعىزادى جانە ەۋروپا مەن امەريكانىڭ ءبىراز كىتاپحانالارىندا ساقتاۋلى، – دەدى تاريح جانە قوعامدىق عىلىمدار اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى، د.سەرىكبايەۆ اتىنداعى شقمتۋ فيلوسوفيا جانە ساياساتتانۋ كافەدراسىنىڭ پروفەسسورى ليليا ستولياروۆا.
قازاقستاندا بارشا ەتنوستاردىڭ مادەنيەتىن، ءتىلىن، ءداستۇرىن دامىتۋعا قاجەت جاعدايلاردىڭ ءبارى جاسالعان. اسسامبلەيا قىزمەتىنىڭ ارقاسىندا مەملەكەتىمىزدىڭ ەتنوسارالىق قارىم-قاتىناستاردى ءتيىمدى شەشەتىن ەل رەتىندەگى حالىقارالىق بەدەلى ارتىپ كەلەدى.
– قىرعىزستانداعى جانە ۋكرايناداعى باۋىرلاس حالىقتاردىڭ قاقتىعىسى تۇراقسىزدىقتىڭ ەلگە قانداي زارداپ تيگىزەتىنىن كورسەتتى. ۋكراينا كەڭەستىك كەزەڭدە ەكونوميكالىق دامۋدىڭ جارقىن ۇلگىسى بولاتىن. ءبىراق ءقازىر كەلىسپەۋشىلىكتەر ەلدى ءتىل ءپرينسيپى بويىنشا ەكىگە ءبولىپ وتىر. بىزدە ۋكرايناداعىداي زور الەۋەت جوق، ونىڭ كەمە جاساۋ ءوندىرىسى دامىعان، ەۋروپالىق ەلدەرگە تىكە شىعا الادى. الايدا، بىزدە ەلباسىنىڭ جۇرگىزىپ وتىرعان ساليقالى ساياساتى بار. بۇگىندە ەلىمىزدىڭ ىشكى جالپى ءونىمى ۋكرايناداعىدان جوعارى، حالىق سانى بىزدە ءۇش ەسە از بولعاننىڭ وزىندە. مۇنىڭ بارىنە ۇلتارالىق تۇراقتىلىقتىڭ ارقاسىندا قول جەتكىزىپ وتىرمىز. قانشاما مەكتەپ، اۋرۋحانا، جولدار سالىندى، ءالى دە سالىنادى. ءدال وسىنداي ءتيىمدى ساياساتتى بۇدان ءارى دە جالعاستىرا بەرسەك، وڭىرلەر وسى قارقىنمەن دامي بەرمەك. جەرىمىزدە تۇرىپ جاتقان بارلىق حالىقتاردىڭ تىلدەرى مەن ادەت-عۇرىپتارىنا قۇرمەتپەن قاراۋ كەرەك جانە وسى يگى ءداستۇردى ۇرپاقتان-ۇرپاققا جالعاستىرۋعا ءتيىسپىز. ءبىز – ەۋروپالىقتار ەمەسپىز، ەۋرازيالىقتارمىز. ءبىزدىڭ ءوز بەت-بەينەمىز بار، ءوزىمىزدىڭ ءدىلىمىز، تاريحي نەگىزىمىز بار جانە ءبىز وسىمەن ماقتانامىز! – دەدى وبلىس اكىمى دانيال احمەتوۆ.
الىبەك قاڭتارباي، شىعىس قازاقستان وبلىسى.
