كۇنى كەشە عانا قحر استاناسى پەكيندە «ءبىر بەلدەۋ – ءبىر جول» حالىقارالىق ىنتىماقتاستىق فورۋمى شاقىرىلدى. وعان ءبىزدىڭ پرەزيدەنتىمىز ىشىندە 30-عا جۋىق ەلدىڭ باسشىلارى مەن ۇكىمەت باسىلارى، بۇۇ سىندى حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ باسشىلارى قاتىستى. وسىنىڭ ءوزى-اق بۇل فورۋمنىڭ، تۇپتەپ كەلگەندە وسى ستراتەگيانىڭ تىم ماڭىزدىلىعىن اڭعارتسا كەرەك.
2013 جىلدىڭ قىركۇيەگىندە نازاربايەۆ ۋنيۆەرسيتەتىندە قحر ءتوراعاسى سي ءسزينپيننىڭ اۋزىنان كادىمگى جىبەك جولى بويىندا وتىرعان ەلدەردى مۇرناعى جىبەك جولىن قايتا جاڭعىرتىپ «جىبەك جولى ەكونوميكالىق بەلدەۋىن» قۇرۋعا شاقىرىپ تۇڭعىش جاريالانعان بۇل باستاما، ءبىر اي وتەر-وتپەستەن يندونەزيا ەلىندە وڭتۇستىك-شىعىس ازيا ەلدەرىن بىرلەسىپ «تەڭىزدەگى جىبەك جولىن» قايتا كوتەرۋگە شاقىرعان ۇندەۋمەن تولىقتى. تۋ باستا ءبىر نيەتتەن قاينار الاتىن وسى ەكى باستاما كەيىن كەلە «ءبىر بەلدەۋ – ءبىر جول ستراتەگياسى» اتىمەن ۇگىتتەلىپ جاريالانا باستادى. دەمەك، جۇڭگو تاراپىنان جەتە ويلاستىرىلىپ جاسالعان ستراتەگيا وزگە ەلگە باستاما، ۇندەۋ، شاقىرعى ەسەبىندە تاستالعان-دى. 3 جىلدان استام پراكتيكالىق ۇردىستەن وتكەن بۇل قۇجات بۇگىندەرى 100 ەلدە تانىلىپ، ونىڭ 40 نەشەسى ونى ءوزىنىڭ ەكونوميكالىق ستراتەگيالىق باعدارلامالارىمەن ۇشتاستىرا اتقارا باستادى. ونىڭ كوكەيتەستىلىگى مەن پراگماتيكالىعىنىڭ، ومىرشەڭدىگىنىڭ ءوزى وسىندا جاتىر.
بار گاپ قىتايدىڭ وركەندەۋىنەن باستاۋ الادى. سوڭعى 40 جىلدا ۇشقان قۇستاي دەرلىك قارقىنمەن (جىلدىق ءوسىمى 36 جىل بويى ورتاشا ەسەپپەن 9.7 پايىزبەن) دامىعان جۇڭگو ءىجو كولەمى بويىنشا 2010 جىلى جاپونيانى ارتقا تاستاپ، جەرشارىنداعى ەكىنشى ءىرى ەكونوميكاعا ايلاندى. تاعى سول جىلى ونىڭ ەكسپورت كولەمى گەرمانيانى باسىپ وزىپ، دۇنيەدەگى ەڭ ءىرى ەكسپورتتاۋشى ەل بولىپ تانىلدى. 2013 جىلى ەكسپورت جانە يمپورتتى قوسقانداعى جالپى ساۋدا اينالىمى (4،16 تريلليون دوللار) امەريكادان اسىپ، دۇنيەدەگى ەڭ ۇلكەن ەكسپورت-يمپورت دەرجاۆاسى اتاندى. سونداي-اق، ول 130-دان استام ەلدىڭ ءبىرىنشى ساۋدا سەرىكتەسى. 2014 جىلى ءۇشىنشى ينۆەستيسيا قۇيۋشى ەل دەپ تانىلدى. ەندىگى جەردە دۇنيەجۇزى ەلدەرى ودان ءوزىنىڭ قۋاتىنا ساي حالىقارالىق مىندەتتەمەلەر ارقالاۋىن كۇتەدى. سايكەس مىندەتتەردى موينىنا الۋعا كەلىسە وتىرا قحر حالىقارالىق قاۋىمنان وزىنە دە تيىسىنشە «ءسوز» – تورەلىك قۇقىق بەرۋىن سۇرايدى. ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستان كەيىن امەريكا باس بولىپ جاساعان حالىقارالىق ەرەجەلەردى قايتا قاراۋعا نەمەسە ونى وزگەرتۋگە قاتىسۋعا تالاپتانادى. 2009 جىلدىڭ وزىندە-اق، قحر سول تۇستاعى ءتوراعاسى حۋ سزينتاو اقش پرەزيدەنتى وبامامەن قىتايدىڭ دۇنيەجۇزىلىك بانكتەگى ۇلەسىن، حالىقارالىق ۆاليۋتا قورىنداعى ۇلەسىن كوبەيتۋ جايىندا كەلىسەدى. الايدا بۇل كەلىسىمدى اقش پارلامەنتى قابىلداماي تاستايدى. اقش كەرىسىنشە ءوزىنىڭ ازيا-تىنىق مۇحيت ايماعىنداعى گەوساياسي-ەكونوميكالىق مۇددەسىنىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ جانە وسىنداعى ستراتەگيالىق باسىمدىعىن ساقتاپ تۇرۋ ءۇشىن، ازيا-تىنىق مۇحيت ايماعىنا قايتا ورالۋ ستراتەگياسىن قابىلداپ، «تىنىق مۇحيت جاعالاۋى حالىقارالىق ىنتىماقتاستىق شارتى» ترر جانە «مۇزدى مۇحيت جاعالاۋى ساۋدا-ينۆەستيسيالىق ىنتىماقتاستىعى شارتى» ءتتىر دەگەندەردى ۇيىمداستىرادى. ءبىراق، تىنىق مۇحيتتىڭ باتىس جاعاسىن تۇتاس جايلاپ وتىرعان قىتايدى شاقىرمايدى.
وسىنداي جاعدايدا، قحر ءتوراعاسى سي سزينپين 2013 جىلى اراسىنا اي تۇسىرمەي ىركەس-تىركەس اتالعان ەكى باستامانى جاريالادى. بۇنى تەك شامشىلدىقتىڭ اسەرى دەپ تۇسىنسەك قاتتى قاتەلەسەر ەدىك. جۇڭگو ەندى امەريكانى وراپ ءوتىپ، ءبۇتىن ازيا مەن ەۋروپا قۇرلىعىن تياناق ەتكەن ۇلكەن ىنتىماقتاستىق الاڭىن جاساۋدى ماقسات ەتتى. وعان «مۇددەلەستەر تۇتاستىعى»، «تاعدىرلاستار تۇتاستىعى»، «مىندەتتەستەر تۇتاستىعى» دەگەن ات بەردى.
ارى قاراي بۇعان قىتايدىڭ ەرىك-جىگەرى دە، قۋاتى دا جەتەتىن ەدى. 2016 جىلعى ەسەپتە اقش-تىڭ ءىجو 17 تريلليون بولسا، قىتايدىكى 11،6 تريلليونعا جەتكەن، جۋىق جىلدارى امەريكا ءىجو 2 پايىزدىڭ ارى جاق-بەرى جاعىن كورسەتسە، قىتايدىڭ ءوسىمى 6،5 پايىزدى قامتاماسىز ەتىپ تۇر. دەمەك الشاقتىق ازايىپ كەلە جاتىر جانە قىتايدىڭ اقش-تى باسىپ وزار كۇنى دە تاقاپ كەلەدى دەگەن ءسوز. بۇگىندەرى جۇڭگو دۇنيەدەگى شەتەل ۆاليۋتالىق قورى ەڭ كوپ (2014 جىلى 3،84تريلليون) جانە ەڭ ءىرى ساتىپ الۋشى ەل سانالادى. سوندىقتان دا ول 50 ميلليارد شىعارىپ ازيا ينفراقۇرىلىم ينۆەستيسيالىق بانكىن، 40 ميلليارد شىعارىپ «جىبەك جولى» قورىن قۇرىپ، «ءبىر بەلدەۋ – ءبىر جول» ستراتەگياسىن قولداپ وتىر. كۇنى كەشەگى فورۋمدا سي سزينپين ازيا ينفروقۇرىلىم بانكىنە تاعى 10 ميلليارد قۇياتىنىن مالىمدەدى. 2010 جىلى جۇڭگو قۇنى 10 تريلليوندىق سومامەن امەريكانىڭ 1895-2009 جج. 115 جىل ساقتاپ كەلگەن دۇنيەدەگى ەڭ ءىرى ءوندىرۋشى ەل اتاعىنىڭ ورىنىن الدى. جەرشارىنداعى ىرگەلى 500 ونەركاسىپ ءونىمىنىڭ 221 ءتۇرىن وندىرۋدەن جۇڭگو 1-ورىندا. جۇڭگو تەك قالتاسىنا سەنىپ «قاعىنىپ» وتىرعان جوق، ونىڭ اسكەري الەۋەتى دە كىسى قورقارلىق دارەجەدە ءوسىپ كەلەدى. ءقازىر جەرشارىندا اقش جانە قحر – وسى 2-اق ەلدىڭ قورعانىس شىعىنى 100 ميللياردپەن سانالادى، ونىڭ ۇستىنە اقش اسكەري سالاعا بولەتىن قارجىسىن سالىستىرمالى ازايتىپ جاتسا، قحر جىلىنا 10 پايىزعا دەيىن ءوسىرىپ وتىر. قورىتا كەلگەندە، جۇڭگو ءوز ارەكەتىنە كادۋەلگى دايىندىقپەن جانە «تۇرىساتىن جەرىڭدى ايت» دەيتىن سەنىممەن كەلىپ وتىر.
بۇل ستراتەگيانىڭ قالتارىسىندا قىتايدىڭ كوز الدا ءدوپ كەلىپ وتىرعان ءامالي ماسەلەلەرى دە بار. الەمدىك داعدارىس باستالعالى بەرى «الەمنىڭ فابريكاسى» اتانعان قىتايدىڭ ەكسپورتى دا ايتارلىقتاي زارداپ شەكتى، ەكسپورت كولەمى ازايدى، سىرتقا باعىتتالعان زاۋىت-فابريكالار كوپتەپ جابىلدى. ىشكى ەڭبەككۇش قۇنىنىڭ وسۋىمەن شەتەلدەردىڭ قىتايداعى وندىرىستەرى ەڭبەك كۇشى ارزان ءۇشىنشى ەلدەرگە كوشە باستادى. ىشكى سۇرانىستى ارتتىرۋ ارقىلى نارىقتى قۇتقارعىسى كەلگەن تالپىنىستار ءوندىرىس قۋاتىنىڭ ارتىپ قالۋىنا ۇرىندىردى. وسىنىڭ ءبارى سىرتقى نارىقتى اسىپ قالعان ءوندىرىستى سىرتقا جوتكەۋ تاسىلىمەن اشۋعا يتەرمەلەدى، سۋبەكتيۆ جاقتان العاندا تومەن دەڭگەيلى وڭدەۋدەن وسىنداي جولمەن قۇتىلۋ جولى قاراستىرىلدى. ال ماقساتتى باعىت رەتىندە شيكىزات قورى مول، ەكونوميكاسى مەشەۋ، ينفراقۇرىلىمى كەنجە، ءوندىرىس قۋاتى ءالسىز ورتا ازيا، ورتا شىعىس، تۇستىك ازيا، شىعىس ەۋروپا، سولتۇستىك افريكا ەلدەرى نازارعا الىندى. دەمەك، بۇدان بىلاي جۇڭگو وسى ەلدەرگە ءوزىنىڭ باستاپقى ءام تومەن دەڭگەيلى ءوندىرىسىن تاسي باستاۋى مۇمكىن.
شيكىزات قورى دەگەننەن شىعادى، قىتايدىڭ قۋاتى مەن سۇرانىسى تۇرعىسىنان باعامداعاندا، ول شيكىزاتقا جانە ەنەرگەتيكاعا تىم كەدەي، سوسىن دا وعان وتە-موتە تاۋەلدى ەل سانالادى. 2014 جىلعى ەسەپتە قىتايدىڭ سىرتتىڭ مۇنايىنا تاۋەلدىلىگى 60%-دان (308 ميلليون توننا يمپورتتاعان)، تەمىر رۋداسىنا تاۋەلدىلىگى 60%-دان (869ميلليون توننا يمپورت ) اسادى، تابيعي گازعا تاۋەلدىلىگى 32.2%. وسىنداي حالدە قىتايدىڭ شيكىزات جانە ەنەرگەتيكا رەسۋرستارىنىڭ كەلۋ قاينارىن كوپتاراپتاندىرۋ جوباسى ونىڭ ەكونوميكالىق قاۋىپسىزدىگىن كەسىردەن اۋلاق قىلۋدىڭ وزەكتى ماسەلەسىنە اينالىپ وتىر.
جۇڭگو ەسەپتەپ قويعان، وتكەن 10 جىلدىقتا قىتايمەن «ءبىر بەلدەۋ - ءبىر جول» جاعالاۋى ەلدەرىنىڭ ساۋدا اينالىمى جىلىنا 19%-دىق، تىكەلەي ينۆەستيسياسى جىلىنا 46 پايىزدىق قارقىنمەن ءوسىپ كەلگەن. 2015 جىلى ەكسپورت جالپى بەتتىك قۇلاعاننىڭ وزىندە، جاعالاۋ ەلدەرىنە 10% ارتقان. قىتايدىڭ جاعالاۋ ەلدەرىنە ەكسپورتى ونىڭ جالپى ەكسپورت كولەمىنىڭ 28%-ىن، يمپورتى23،4%-ىن ۇستايدى. بۇدان شىعاتىن قورىتىندى سول، جۇڭگو ءاۋ باستا بۇل ەلدەردى بەكەر تاڭداماعان. ونان سىرت، 1جاعالاۋدىڭ1 جان سانى 4،4 ميلليارد، ەكونوميكا كولەمى شامامەن 21 تريلليون دوللار، جەكە-جەكە جەرشارىنىڭ 63% جانە 29%-ىن ۇستايدى. كەلەسى 8-10 جىل كولەمىندە ازيا ەلدەرىنىڭ ينفراقۇرىلىمدىق قارجى سۇرانىسى 800 ميلليارد0ا جەتەدى. قانشاما كومەسكى رەسۋرس!
قىسقاسى، «ءبىر بەلدەۋ – ءبىر جول» جوباسى وسى جوبا ارقىلى ءوزىنىڭ كوز الداعى ماسەلەلەرىن رەتتەي وتىرا، ءىرى ەكونوميكالىق دەرجاۆا ەسەبىندە، ەرەجەگە بويسىنۋشىدان ەرەجە جاساۋشىعا تالپىنىس جاساعان قىتايدىڭ «جۇڭگو ارمانىن» ىسكە اسىرۋىنىڭ تەتىگى ىسپەتتەس.
قۇرمەت قابىلعازى
