ق ر حالىق ءارتيسى، اكتەر تۇڭعىشباي جامانقۇلوۆ "ءاقجۇنىس" جۋرنالىنا تەرگەۋ مەن سوت پروسەسى تۋرالى ەگجەي-تەگجەيلى بايانداپ بەرىپتى. ءبىز بەلگىلى اكتەردىڭ سۇحباتىن سول قالپى جاريالاۋدى قۇپ كوردىك.

(جالعاسى. باسى الدىڭعى بولىمدە)

…سەنتيابردە مە ەكەن، استانانىڭ «سەن تۇر، مەن اتايىن» جىگىتتەرى كەلدى دە، قاتتى تەكسەرۋ باستالدى. تاپسىرىس العانى بەلگىلى. «ولسەڭدەر دە تاباسىڭدار!» دەگەن بولۋ كەرەك…

كينو سالاسىندا، تەك كينو سالاسى ەمەس، بارلىق سالادا – ءقازىر نارىق زامانى – بىرەۋ تاۋارىن ءبىر سومعا ساتسا، بىرەۋ ەكى سومعا ساتادى. بىرەۋ جۇمىستى 1 ملن-عا جاساسا، ەندى بىرەۋ 2 ملن-عا جاسايدى. بولماسا 1،5 ملن-عا كەلىسەدى دەگەن سياقتى. ءبىراق، پالە ىزدەگەن ادامعا تۇك ەمەس ەكەن. «سەن نەگە 1،5 ملن-عا كەلىستىڭ؟ جارتى ميلليونىن اپارىپ بەرگەن شىعارسىڭ؟..» دەگەن سياقتى نەگىزسىز، دالەلسىز جالا جابۋ، قيناۋ، قورقىتۋ باستالعانىن مەن انىق بىلەم! ءسويتىپ، العاشقى تەكسەرۋ كەزىندە، «شامامەن 5 ملن-داي اقشا دۇرىس جۇمسالماعان» دەگەن قورىتىندى شىعارىپ، ونى يۋديناعا مويىنداتتىرىپ، وعان «تۇڭعىشباي اعاعا اكەپ بەردىم، ونى تۇڭعىشباي اعا جوعارىدا بىرەۋگە بەرۋ كەرەك دەگەن» دەپ ايتقىزدىرىپ، «ءبىز ءبىر رەت 2 ملن.، ءبىر رەت تاعى بىردەڭە، جالپى العاندا 5 ملن 300 مىڭدى تۇڭعىشباي اعانىڭ مىنا جاعىندا تۇراتىن كابينەتتەگى سەيفكە اپارىپ قويدىق» دەگەن مويىنداتۋدى مەنىڭ بۋحگالتەرىم ەكەۋىنە قاعازعا جازدىرىپ، ايتقىزدى. استانادان كەلگەن قارجى پوليسياسىنىڭ ادامدارى وسىنداي مويىنداۋدى جازىپ الادى.

– بۋحگالتەرىڭىزدى ءاتى-جونى كىم؟

– نازگۇل بولاتوۆ قىزى ءجۇنىسوۆا. مەن سول وكتيابردىڭ اياعىندا ءبىر سۇرالدىم، جاعدايدىڭ ءبارىن ايتتىم، «وسىنداي دا وسىنداي» دەپ.

– ەكى ايەل سول كەزدە تەرگەۋدە ءجۇردى مە؟ قاماپ تاستادى ما ولاردى؟

– تەرگەۋدە ءجۇردى. كەيىنىرەك يۋدينانى قاماپ تاستادى، سونان كەيىن «ءقازاقفيلمنىڭ» قارجى دەپارتامەنتىنىڭ باسشىسى بولىپ ىستەگەن كەزىندە – ىسقاقوۆا گاۋھار مىرزاعالييەۆنا دەگەن كىسىنى قاماپ تاستادى.

– ونى نە ءۇشىن؟

– ول كىسىنىڭ ەشقانداي جازىعى جوق. مەن تۇسىنبەدىم. ياعني، بۇل جەردە پوليسيانىڭ جاساپ وتىرعان قيسىندارى – ءبىز «قازاقفيلممەن» 50/50ء-مىز عوي، ياعني «ەكەۋى بىردەي كىنالى، ەكى جاقتىڭ دا ادامى وتىرۋ كەرەك» دەگەن ۇعىم بولار، ول كىسىنى قاماپ قويدى. ول كىسىگە «نەگە سەن وچەتقا قول قويدىڭ؟» دەيدى. نەگە قول قويمايدى؟ وچەتتى سول كىسى قابىلداپ الادى عوي. ول كىسى قابىلداپ الاردىڭ الدىندا بۋحگالتەريا تەكسەرەدى، ءوندىرىس ءبولىمى تەكسەرەدى، ەكونوميكالىق ءبولىم تەكسەرەدى، سونان كەيىن بارىپ ول كىسى سوڭىندا قول قويادى.

– زاڭ ءبولىمى دە تەكسەرەتىن شىعار؟

– زاڭ ءبولىمى دە تەكسەرەتىن بولۋ كەرەك، مەن ول جاعىن بىلمەيمىن. ءسويتىپ، «سەن قول قويدىڭ» دەپ ول كىسىنى قامادى. ول ءالى دە قاماۋدا ءقازىر… قاراشانىڭ 2ء-سى كۇنى مەنى تاعى شاقىردى فينپولعا. ول مەنىڭ ەكىنشى رەت تۇسىنىكتەمە بەرۋىم (پوكازانيا). كەشكە دەيىن وتىرعىزدى. قولىمدى تەكسەردى، قول قويدىردى، تاعى بىردەڭە-بىردەڭە… ءسويتىپ كەشكە قاراي مەنى الدىمەن يۋدينامەن بەتتەستىردى. مەن ونىمەن بەتتەستىرەتىنىن بىلگەن جوقپىن. ونى ماعان ايتقان دا جوق. مەن ءۇشىن توبەمنەن جاي تۇسكەندەي بولدى. يۋدينا وتىر، كوزى سوراداي بوپ… ونىڭ وتىرعانىنا جيىرما شاقتى كۇن بولعان. جيىرما كۇن بويى تەرگەپ جاتىر، تەرگەپ جاتىر… ال ەندى مەنىڭ الدىما كەلگەندە يۋدينانىڭ قولىندا جازىپ العان قاعازى بار..، تەرەگۋشى ۆيدەوعا ءتۇسىرىپ جاتىر كادىمگىدەي…، ول سول قاعازدا جازىلعان – دالمە-دال كۇنى مەن ساعاتىنا دەيىن، جانە ءاربىر اقشانىڭ سانىن تيىنىنا دەيىن – «بالەن كۇنى بالەن ساعات بالەن مينۋتتا بالەن سوم بالەن تيىندى اپارىپ، تۇڭعىشباي ءقادىروۆيچتىڭ بولمەسىندە تۇرعان سەيفكە اپارىپ قويدىق. ونى تۇڭعىشباي قادىروۆيچ جوعارىداعى بىرەۋگە بەرۋ كەرەك دەپ ايتقان بىزگە…» دەپ، قاعازعا جازىپ العاندارىن ايتىپ وتىر. مەن توبەمنەن جاي تۇسكەندەي بولىپ، «نە دەپ وتىرسىڭ، اينالايىن؟ قاشان مەن سەندەرگە ونداي ءسوز ايتتىم؟.. قانداي دالەلىڭ بار؟..» دەسەم، ۇندەمەيدى. ول سەيف مەنىكى ەمەس. بۇعان دەيىن مەنىڭ فيرمامدا ءابدىراحمانوۆ دەگەن جىگىت ديرەكتور بولعان، اندا-ساندا كەلىپ قول قويىپ كەتەتىن. ول جۇمىس جاساماي، كەتىپ قالعان، ورنىنا ادام تابا الماي ءجۇردىم. كابينەتتە ونىڭ ءوزىنىڭ جەكە سەيفى بولعان، مەن ونى قالاي اشۋدى دا بىلمەيمىن، سەيفىنىڭ ۇستايتىن تۇتقاسىن ۇستاماعام ءتىپتى! سويتسەم، ونىڭ كودى بار ەكەن باساتىن، ونى دا بىلمەيمىن. ءومىرى اشىپ كورمەگەن اداممىن! «سوعان سالىپ قويدى» دەپ وتىر.

 – ول سەيفتە ءسىزدىڭ ساۋساق ىزدەرىڭىز بار ما، جوق پا، تەكسەردى مە؟

– ونى تەكسەرگەن ەشكىم جوق! تەكسەر دەپ ايتاتىنداي، مەندە ونداي وي دا بولعان جوق! سول سەيفتىڭ ماعان پالە بوپ جابىساتىنىن بىلسەم، باسىندا ايتار ما ەدىم، تەكسەرىڭدەر دەپ. ايتىپ وتىرمىن عوي، توبەمنەن جاي تۇسكەندەي بولدى. ايتتىم، «مۇنىڭ ءبارى دۇرىس ەمەس، سەندەر مىنانى قيناعانسىڭدار… بۇلاي بولمايدى… مويىندامايمىن!..  قالاي بولماعان نارسەنى بولدى دەيدى؟…» ءبىر كەزدە ونى الىپ كەتتى. جارتى ساعاتتان كەيىن بە ەكەن، نازگۇلدى الىپ كەپ وتىر، بۋحگالتەرىمدى. مەنىڭ بەتىمە قاراي المايدى. تەرىس قاراپ وتىر. كوزىنەن پورا-پورا بوپ جاس اققان… كوگالا قويداي… جىلاپ وتىر قورسىلداپ… «ال ايت!» دەدى. ول دا جىلاپ وتىرىپ، يۋدينانىڭ ايتقانىن تۇگەل قايتالاپ ايتىپ بەردى.

– ول دا قاعازعا قاراپ ايتىپ وتىر ما؟

– ەندى… قاعازعا قاراپ ايتىپ وتىر، انانىڭ ايت دەگەنىن ايتىپ وتىر… «جوعارىدا بىرەۋگە بەرەم دەگەن»… «كىمگە بەرەم دەگەن؟» «بىلمەيمىن…» «تۇڭعىشباي اعانىڭ العانىن كوردىڭ بە؟» «جوق، كورگەنىم جوق» دەيدى… مەن ايتتىم: «سەندەر ەكەۋىن دە سىندىرعانسىڭدار… مۇمكىن ەمەس! قانداي دالەلدەرىڭ بار؟ مەندە داجە سەيفتىڭ كىلتى دە جوق، قالاي اشۋدى دا بىلمەيمىن…» دەدىم.

بىر-ەكى ساعات وتكەننەن كەيىن مۋجيكوۆ دەگەن باسشىسى «ءسىزدى قاماۋعا الامىز» دەپ توبەمنەن جا-ا-رق ەتكىزىپ جاي ءتۇسىردى. قارجى پوليسياسىنىڭ تەرگەۋ ءبولىمىنىڭ باستىعى. «ءسىزدى بۇگىن قامايمىز» دەدى. «ە، نە سەبەپتەن؟» «سول، ءبىز ءبىلىپ وتىرمىز، ءسىزدىڭ باسقارعانىڭىزدى وسى ءىستىڭ ءبارىن… موينىڭىزعا الىڭىز!..»

ءسويتىپ، مەنى سول كۇنى – 2 قاراشا كۇنى – تۇندە ساعات 11-لەردە مە، الىپ كەتتى. ءسويتىپ، تۇندە، الگى وزدەرىنىڭ ماشينەلەرىمەن، قاي جەرگە اپارعانىن بىلمەيمىن، ءبىر جەرگە اپارىپ قامادى… ۋاقىتشا ۇستايتىن جەرگە… ول جەردەگى ميليسيا جىگىتتەر مەنى تانىپ، ولاردىڭ دا توبە شاشتارى تىك تۇرىپ، كوزدەرى الاقانداي، «نە بوپ قالدى، اعا؟..» دەپ… ءسويتىپ، 2 قاراشا سول جەرگە تۇنەپ شىعۋعا تۋرا كەلدى. تۇنىمەن ۇيىقتاعام جوق. ءوزىم سول كۇنى اۋرۋحاناعا جاتامىن دەپ جۇرگەم…

– جەرتولەگە، كامەراعا قاماپ تاستادى ما؟

– ءيا، جەرتولەگە، كامەراعا!.. تۇنىمەن ۇيىقتاي المادىم. ءوزىم اۋىرىپ جۇرگەنمىن، بولنيساعا جاتامىن دەپ جۇرگەنمىن، اۋرۋحاناعا جولدامام دا بار ەدى، «ءسوۆميننىڭ» بولنيساسى ورىن دايىنداپ قويعان ەدى…

ەرتەڭىنە ساعات 10-داردا قايتادان الىپ كەلدى دەپارتامەنتكە. تاڭەرتەڭ 10-نان باستاپ تاعى دا سول تەرگەۋ. «موينىڭا ال دا ال!.. ءبىز ءبارىن دالەلدەدىك!.. ءسىز باسقارعانسىز!.. ءسىز اقشانى العانسىز!.. ءسىز ۇيتكەنسىز!.. ءسىز بۇيتكەنسىز!..» دەپ مۋجيكوۆ تەرگەپ وتىر.

ايتپاقشى، «قامايمىز» دەگەندە، مەن جۇرەگىم ۇستاپ، سول جەردە قۇلاپ ءتۇستىم. قالتامدا «ۋسپوكويتەلنىي» ءدارىم بار ەدى، سونى اۋزىما سالا بەرگەندە، لوقسىپ، باسىم اينالىپ، ديۆانعا قۇلادىم. جەدەل جاردەم شاقىرتتىم. «ءسوۆميننىڭ اۋرۋحاناسىنان ءوزىمنىڭ دارىگەرىمدى شاقىرتىڭدار… مەن بۇگىن بولنيساعا جاتۋىم كەرەك ەدى…» دەدىم. وعان قاراعان جوق، تانىمايتىن ءبىر دارىگەرلەر كەلدى دە قارادى، قان قىسىمىم 168 بە، ەسىمدە جوق… قان تامىرىما ىستىق ۋكول سالدى دا كەتتى. مەن ول ۋكولدان كەيىن ىرجالاڭداپ كۇلە باستادىم. نە سالعانىن بىلمەيمىن… سول كۇنى اپارىپ مەنى قامادى، ەرتەڭىنە الگىندەي قايتا باستالدى. نە تاماق جوق، نە سۋ جوق… ونى سۇراۋعا دا مەنىڭ قۇلقىم جوق… جاعدايىم وتە ناشارلاي باستادى. ولاردىڭ ايتاتىن اڭگىمەسى: «وتىراسىز. موينىڭىزعا الىڭىز… ءبارىن باسقارعان ءسىز ەكەنسىز…» مەن ايتام، «ولاردىڭ سوزىنە سەنەسىڭدەر دە، نەگە ماعان سەنبەيسىڭدەر؟» دەپ. ەندى، ول جەردە ەسىم كىرەسىلى-شىعاسىلى بولدى، شىنى كەرەك. مەنىڭ ومىرىمدە مۇنداي جاعداي بولعان ەمەس!..

– تەرگەۋ كەزىندە ۇرىپ-سوعۋ، قوقان-لوققى، كۇش كورسەتۋ بولدى ما؟

– ۇرىپ-سوقپاعان شىعار، ءبىراق پسيحولوگيالىق دەڭگەيدە قاتتى قىسىم جاسادى. تىزەگە باسۋ جاعىنان… «ءبىز بىلدىك… ءسىز وسىنداي ىستەگەنسىز… سوندىقتان، بىلاي ىستەيىك… كەلىسەيىك» دەدى. «ءسىز موينىڭىزعا الاسىز. 5 ملن 300 مىڭدى موينىڭىزعا الىڭىز، اپارىپ قۇيىڭىز. سونان سوڭ ءبىز ءىستى جابامىز!» دەدى. «ءىستى جابامىز، انا ەكى ايەلدى دە بوساتامىز». مەن ايتتىم، «مەن نەگە موينىما الام الماعان نارسەنى؟!.» «جوق، ءسىز العانسىز…» «قاي جەردە كوردىڭدەر مەنىڭ العانىمدى؟» «انا قىزدار ايتتى». «ولار كوزىمەن كورىپ پە؟.. مۇمكىن باسقا بىرەۋ العان شىعار؟.. سول جەردە ءوزى اقشا بولعان با ەكەن؟..» مەن ءالى دە ول قىزداردى قورعاپ ءجۇرمىن: «سەندەر ول قىزداردى سىندىرىپ، زورلاپ ايتقىزدىڭدار! مۇمكىن ەمەس ول! ونداي بولعان جوق! مەن ارالاسقام جوق ەشقانداي فينانسقا! بىردە-بىر قاعازدا، قۇجاتتا مەنىڭ قولىم جوق! قول قويامىن دەپ ويلاماعام دا، ونداي فينانسوۆىي جۇمىستاردى اتقاراتىن مەن ەمەس، باسقا ادامدار!.. مەنىڭ ول جەردە شارۋام جوق، اينالايىن!..» دەسەم، تۇسىنبەيدى. سونىمەن، كەلىسىمگە كەلە باستادى، مەنى اينالدىرا باستادى. الدىندا ءبىز ءبىر ادۆوكات تاۋىپ قويعانبىز، سول ادۆوكات 2ء-سى كۇنى دە قاسىمدا بولدى، 3ء-ى كۇنى دە قاسىمدا بولدى – عاليا تىلەپوۆنا ناراتاۋوۆا دەگەن كىسى. بولىپ جاتقان قازىرگى سوتتا ول كىسى وسىنىڭ ءبارىن ايتتى. «وسىلاي بولعانى راس، وتە قيىن جاعدايدا بولعانى راس، مويىنداتقانى راس…» دەگەن سياقتى ماسەلەنى.

– ياعني، ءسىز 5 ملن 300 مىڭ تەڭگەنى سول جەردە مويىندادىڭىز با؟

– ەندى ايتايىن، نەگە مويىنداعانىمدى… باسىندا مەن كەلىسىمدەرىنە كونبەدىم. ماعان ايعاي سالدى… سول كۇنى تاعى دا جاعدايىم ناشارلاپ، جەدەل جاردەم شاقىرتتىم، بۇل جولى ءوزىمنىڭ بولنيسامنىڭ «سكورىيى» كەلدى. ولار تاعى ۋكول سالدى، «بۇل كىسىنى بۇل كۇيىندە تەرگەۋگە بولمايدى، الىپ كەتەمىز بولنيساعا» دەدى. انالار جىبەرمەدى. مەن ديۆاندا جاتىرمىن، ماعان تۇنەرىپ كەپ انا مۋجيكوۆ دەگەن جاپ-جاس جىگىت ايتادى: «مەن جوعارى جاقپەن كەلىستىم. ءسىزدى قامايمىن. ۋجە ءبارى بىلەدى. سىرتتا 200-دەي ادام تۇر، ءسىز وپپوزيسيا شاقىردىڭىز، ءقازىر ءسىز وپپوزيسيانى ۇيىمداستىرىپ جاتىرسىز. انانى توقتاتىڭىز!.. تاعى ءبىر ادۆوكات سىزگە كىرەم دەپ تۇر. ول وپپوزيسيانىڭ ادۆوكاتى! بايقاڭىز!.. ۇلكەن كىسى ءسىزدى جاقسى كورەدى، رەنجىپ قالادى… تۇڭعىشباي دا وسىنداي ەكەن دەيدى عوي… سوندىقتان قويعىزىڭىز… مەن سىزگە ۋادە بەرەمىن: مەنىڭ فاميليام مۋجيكوۆ! مەن مۋجيكپىن! ءسىز دە مۋجيك بولساڭىزشى!!! ەكى ايەلدى ايامايسىز با؟!! 20 كۇن بولدى جاتقاندارىنا! ايەل ادامدار عوي ولار! سولاردى ايامايسىز با؟ ءسىزدىڭ جىگىتىگىڭىز قانە؟ اتاق-داڭقىڭىز دارداي!..» دەپ ايعايلادى. سوڭىندا، «وسىنى موينىڭىزعا الىڭىز، مەن ءىستى جابۋعا ۋادە بەرەمىن! مەن مۋجيكپىن!..» دەدى. «سونان سوڭ ءسىزدىڭ جوعارىداعى ءمينيسترىڭىزدىڭ جانى جاي تابادى…» دەپ قۇلاعىما سىبىرلادى.

مىنە، اڭگىمە وسى… ۋھھ…

امالىم جوق، كونۋىمە تۋرا كەلدى. سونان سوڭ…  سەندىم عوي مەن! سەنىپ قالدىم! انا ەكى قىزدى بوساتاتىنىنا، ءىستى جابامىز دەگەنىنە سەندىم. «ارى قاراي ۋشىقتىرماي، 5 ملن-دى جابايىن دا، ارى قاراي تىرلىك ىستەي بەرەيىك، قۇرىسىن… ءبىر قادام ارتقا جاساپ، ەكى قادام العا جىلجيىن… بۇل جەردە وتىرعانمەن تۇك بىتىرە المايمىن، ودان دا سىرتقا شىقسام جازىقسىز ەكەنىمدى دالەلدەۋگە مۇمكىندىگىم كوبىرەك بولادى…» دەگەن ويمەنەن… ەسىم كىرەسىلى-شىعاسىلى… «ماقۇل» دەدىم. اش پالەدەن قاش پالە… «ماقۇل» دەپ ەدىم، «جارايدى وندا» دەدى. «ۋادەڭدە تۇراسىڭ عوي؟» دەپ ەدىم، «ۋادەم – ۋادە» دەدى. «وندا ءبىز مۇنى ۆيدەوعا تۇسىرەمىز» دەدى. ۆيدەوعا ءتۇسىردى. مەن شاتىپ-بۇتىپ ەشتەڭە ايتا المايمىن. زاڭ جونىندە سويلەۋدى بىلمەيمىن عوي. ەموسيامەن سويلەيمىن… ماعان ءبۇي دەدى: «اناۋ-مىناۋ ءارتۇرلى اڭگىمە ايتپا… ءبىز ءقازىر ۆيدەوعا تۇسىرەمىز. انا مونيتوردا ءسىزدىڭ ايتاتىن جاۋاپتارىڭىز تۇرادى، سونى سىزگە قاراتىپ قويامىز، سونى ءسىز وقىپ بەرەسىز» دەدى. كادىمگى تەلەديدار سياقتى مونيتور. كامەرا وسىلاي ماعان قاراپ تۇر. ءبىرىنشى مۋجيكوۆقا تۇسەدى، ماعان تۇسەدى، ادۆوكاتقا تۇسەدى – وبششيي پلان دەيمىز عوي. اناۋ ءبىرىنشى سۇرايدى: «فاميلياڭىز… بالەن… اتىڭىز… تۇگەن…. قاي جىلعىسىز… قايدا ىستەيسىز… بالەن-تۇلەن… سىزگە قويىلاتىن سۇراق:…» دەپ سۇراعىن قويادى. جاۋاپ بەرەردىڭ الدىندا كامەرا ماعان قاراي بۇرىلادى. سول كەزدە مۋجيكوۆ الدىندا تۇرعان مونيتوردى ماعان قاراي بۇرادى. مونيتوردا مەنىڭ بەرەتىن جاۋاپتارىم جازۋلى تۇر. سونى مەن وقي باستادىم. ول ءوزىنىڭ الدىندا جازىلعان سۇراعىن قويادى، مەن وقيمىن. زاڭ تۇرعىسىنان وتە ادەمى سوزدەرمەن جازىلعان، مەن ونداي سوزدەر ايتا المايمىن… سونى وقيمىن. ونشا بولمايدى. قايتا وقىتادى، تاعى دا ونشا شىقپايدى. قانشا ءارتىس بولسام دا، ويناي المادىم. ۆيدەوعا ءتۇسىرىپ وتىرعان وپەراتور جىگىت، ورىس جىگىتى ەكەن، ول دا سولاردىڭ ادامى عوي – توقتاتىپ قويىپ، «جوق، دۇرىس ەمەس، شىندىققا ۇيلەسپەي تۇر، نەپراۆدوپودوبنو!.. ءسىز ءارتىسسىز عوي!.. ويناساڭىزشى دۇرىستاپ!..» دەپ… مەنىڭ نامىسىما ءتيدى… مەن ول ارادا نە ىستەيمىن؟ توبەلەسە كەتەمىن بە؟.. ءۇشىنشى دۋبل ما، ەسىمدە جوق، بىرنەشە رەت قايتالاپ، سول جەردە بوسقا موينىما الىپ جاتقان نارسە ەكەنىن تۇسىنگەندىكتەن قايتا-قايتا «ۋھ…ۋھ…» دەپ… كامەراعا قاراپ ەمەس، مونيتورعا قاراپ وقىپ بەردىم.

سودان كەيىن «ەندى وسىنى جازىڭىز قولىڭىزبەن» دەدى. «دوپروس» الدىن الا قاعازعا جازىلىپ دايىن تۇر ەكەن، سوعان قول قويدىق. سودان كەيىن ءوزىمنىڭ اتىمنان، قولمەن جازدىرتىپ الدى. «مەن، وسىنداي دا وسىنداي…» دەپ. ونى دا جازىپ دايىنداپ قويعان. سونى كوشىرىپ… قولىم قالتىراپ، سىزگە وتىرىك، ماعان شىن – بەس رەت كوشىردىم. سەبەبى، قايتا-قايتا قاتە كەتىپ قالادى، سىزسام، «جوق، بولمايدى مىناۋ سىزعانىڭىز… قايتادان جازىڭىز!..» قايتادان قاتە كەتىپ قالادى، قولىم دىرىلدەپ، قيسىق بوپ كەتەدى… قايتا جازعىزادى… بەس مارتە جازدىم سونى. ءبىر ساعات وتىرعان شىعارمىن.

ايتپاقشى، مويىنداردىڭ الدىندا، جاڭاعى «وپپوزيسيا كەلىپ تۇر… وپپوزيسيانىڭ ادامدارىن تاراتىڭىز… سىزگە ءبىر وپپوزيسيا ادۆوكات كەلىپ تۇر… مىناۋ ادۆوكاتىڭىز بار عوي قاسىڭىزدا… وپپوزيسيانىڭ كەرەگى جوق دەپ جازىڭىز» دەدى. مەن «ويباي، وپپوزيسيانىڭ كەرەگى جوق»  دەپ تاعى دا جازىپ بەردىم.

– سول كەزدە، شىنىمەن دە 150-200 ادام جينالىپ پا؟

– جينالعان. ەشقانداي دا وپپوزيسيا ەمەس، بالالارىم، تۋعان-تۋىسقاندارىم، شاكىرتتەرىم، جورا-جولداستارىم، ارىپتەستەرىم، تىلەۋلەستەرىم… ءبىرتالاي ادام جينالىپتى. «وپپوزيسيانىڭ ادۆوكاتى، ءبىر ايەل كىرەم دەپ تۇر» دەگەندەرى ەشقانداي وپپوزيسيا ەمەس، ءوزىمنىڭ شاكىرتىمنىڭ ماماسى، كادىمگى الماتى ادۆوكاتتار كوللەگياسىنىڭ ادۆوكاتى – قادىربايەۆا باقىتگۇل ۇزاقبايەۆنا دەگەن كىسى ەكەن. مەنى «وسىنداي بولىپ جاتىر» دەپ تەلەديداردان ايتىلعان كەزدە اتىراۋدا جۇمىس ىستەپ جۇرگەن شاكىرتىم ماماسىنا زۆوندايدى، «ماما، اعا ءتۇسىپ قاپتى، وسىنداي دا وسىنداي..، ماما، بار، اعانى قۇتقار!.. قۇتقار!..» دەپ. ول جۇگىرىپ كەلەدى. مەنىڭ كەلىنشەگىممەن – داريامەن كەزدەسەدى. كىرمەك بولادى، تومەندەگىلەر كىرگىزبەيدى. ولاردى مەن بىلمەيمىن. ول بىردەن قولىنا كەرەك قاعازىن، وردەرىن الىپ كەلگەن. «كىرۋىم كەرەك» دەيدى، ولار كىرگىزبەيدى. ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىنا دەيىن جۇرەدى، ارىز جازادى، ءبارىبىر كىرگىزبەيدى. سودان كەيىن، «ءقازىر ايەلىڭىزدى كىرگىزەيىك، – دەدى، – اناۋ وپپوزيسيانى شىعارىپ جىبەرۋ ءۇشىن…»

كەلىنشەگىم داريا كەلدى. تۇردەن-تۇر جوق، ءدىر-دىر ەتەدى. مەن دە دىرىلدەپ تۇرمىن… داريا ايتادى، «اناۋ نۇرشاتتىڭ ماماسى، ادۆوكات، سونى مىنالار جىبەرمەي جاتىر» دەيدى. «ول وپپوزيسيا دەپ ايتتى عوي». «قايداعى وپپوزيسيا، ول نۇرشاتتىڭ ماماسى… ءوزى ەستىپ كەپ وتىر… كادىمگى الماتى قالالىق كوللەگياسىنىڭ كاسىبي ادۆوكاتى، سونى كىرگىزبەي جاتىر… ول ايتىپ جاتىر، موينىنا الماسىن دەپ جاتىر، وتىرىك الدايدى دەپ جاتىر…» مەن ايتتىم، «بۇلار ماعان ۋادە بەردى، داريا، وسىنى موينىڭا الساڭ ءىستى جابامىز دەپ وتىر، ءسوزىن بەرىپ وتىر، سوندىقتان مەن موينىما الۋىم كەرەك بوپ تۇر…» داريا ايتادى، «الما موينىڭا، وتىرىك ايتادى!..» دەيدى. مەن ەكى ارادا قالدىم… بۇلار «موينىڭا الماساڭ، قامايمىز» دەپ وتىر. ال مەن ەكىنشى كۇنى قايتا قامالسام، امان شىعۋىم ەكىتالاي. ويتكەنى مەن ەموسيانىڭ ادامىمىن. ساحنادا قانشا ءومىر سۇرگەنىممەن، مەنىڭ جۇرەگىم تەمىر ەمەس… تاس ەمەس… جاسىم وسىنشاعا كەلگەن اداممىن. الگىندەي ۋايىممەن، الگىندەي ماسقارامەن، الگىندەي ناقاق جالامەن ەكىنشى كۇنى تاڭەرتەڭ ويانۋىم نەعايبىل ەدى… سونان سوڭ… جەتىنشى تۇيسىكپەن كەلگەن وي – مەن مىنا ارادا جاتىپ ايقاسا المايمىن، مەن شىعىپ ايقاسايىن، شىعىپ دالەلدەيىن، انا ايەلدەردى دە شىعارايىن، بايعۇستاردى… ءسويتىپ دالەلدەيىن… نە دە بولسا، ءبىر قادام ارتقا جاساپ، ەكى قادام العا جاسايىن دەگەن ۇعىممەن، شالاجانسار كۇيدە، «ولار مەنى الدايدى» دەگەن كۇيدەن گورى، «مەن كىنالى ەمەسپىن، اقتالامىن» دەگەن ءۇمىتىم كوبىرەك ماعان كۇش بەردى. موينىما العان سەبەبىم وسى بولدى.

دارياعا ايتتىم، «بالالاردى قايتار، ءبارىن قايتار، ۇيات بولادى، تەلەديدارعا ءتۇسىرىپ جاتىر ەكەن، ەرتەڭ ۇلكەن كىسىگە كورسەتەدى، تۇڭعىشباي دا وپپوزيسيا بوپ كەتىپتى دەپ ايتادى، مەنى ۇلكەن كىسى بىلاي جامان كورمەيدى، سىيلايدى مەنى، مەن ول كىسىنىڭ الدىندا ابىرويىن تۇسىرمەيىن، بالالارعا ايت، وپپوزيسيا دەپ ويلاماسىن، قايتىڭدار» دەپ، مەن دارياعا تاپسىرما بەرىپ، شىعارىپ جىبەردىم. بۇلار تارادى.

ونان سوڭ باعاناعى ايتقان «مويىنداۋ» پروسەسى بولدى. ءبىراق سول كۇنى اقشانى اكەپ بەرۋگە تۋرا كەلدى. تۇنگى ساعات 11-لەردە! سويتسەك، دالادا مينيسترلىكتىڭ ادامدارى ءجۇرىپتى اڭدىپ، ءبارىن ءتۇسىرىپ. استاناعا بەرىپ وتىرىپتى، نە بوپ جاتقانىن كورسەتىپ… سول كەزدە مەن، ولار ۋادە بەرگەننەن كەيىن، ءدال ءقازىر اقشا سالىڭىز دەگەننەن كەيىن، مەنىڭ كەلىنشەگىمە ادۆوكاتىم شىعىپ، «تەزىرەك 5 ملن-دى سالىڭدار، سوندا عانا شىعارادى… 1 ملن 300 مىڭ تەڭگە كەپىلدىككە اقشا تولەيسىز، سوندا عانا شىعارادى، ايتپەسە وتىرعىزادى… بالەن دە ءپاشتۋان… تەزدەتىڭدەر… اعايىن-تۋىسقان، شاكىرتتەرىنە ايتىڭدار…» دەگەننەن كەيىن، بۇلار دەرەۋ انا تۋىسقان، مىنا تۋىسقان، بارىنەن جيناپ، تۇنگى ساعات 11-دە (!) سىرتتا جۇرگەن مينيسترلىكتىڭ ادامدارى كينوستۋدياعا زۆونداپ، كاسسيرىنىڭ ءۇيىنىڭ تەلەفونىن تاۋىپ الىپ، ونى ۇيىنەن الىپ، جۇمىسىنا اپارىپ، پەچاتىن، قاعازىن دايىنداپ، ماشينەمەن الىپ كەلىپ، سول دەپارتامەنتتىڭ الدىندا 5 ملن 300 مىڭدى ساناپ الادى.

– سول كۆيتانسيادا تۇنگى ساعات 11-دە تولەم جاسالعانى جازىلعان با؟

– ول جازىلماعان. ءبىراق سول جەردەگى ادامداردىڭ ءبارى كورىپ وتىر عوي! كەپىلدىككە تولەيتىن 1 ملن 300 مىڭدى تۇنگى ساعات 11-12-دە (!) جۇمىس ىستەپ تۇرعان بانكتى تاۋىپ، سول جەرگە بارىپ تولەتتىرەدى. ءسويتىپ مەنى تۇنگى ساعات 1-2-لەردە مە ەكەن، دالادا كۇتىپ تۇرعان ادامدارىما كورسەتپەي، سىرتقى ەسىكتەن مەنى ماشينەگە مىنگىزىپ، وزدەرى ۇيگە اكەپ تاستادى.

ەسىم كىرەسىلى-شىعاسىلى. جاعدايىم وتە ناشار. ۇيگە كەلسەم، 40-50-دەي ادام ۇيدە وتىر ەكەن – شاكىرتتەرىم بار، تۋىسقاندارىم بار، باۋىرلارىم بار… كوبى شاكىرتتەرىم… تەاترداعى ارىپتەستەرىم بار – جاستار اسىرەسە… وسى جەردە وتىرىپ، «جىگىتتەر، اينالايىندار، سەندەر ۇندەمەڭدەر…» مەن ولارعا تاعى قولحات جازىپ بەردىم عوي: «تەرگەۋ بىتكەنگە دەيىن ەشقانداي بۇقارالىق اقپاراتقا ينتەرۆيۋ بەرمەيسىز، ەشقانداي اقپاراتتى سىرتقا شاشاۋ شىعارمايسىز… ەگەر شىعارساڭىز، وندا ءسىزدىڭ مەرا پرەسەچەنيا دەيدى عوي – ۇيگە كەپىلدىككە شىققانىڭىز بۇزىلادى دا، تۇرمەگە وتىراسىز» دەگەنىنە قول قويىپ بەردىم عوي.

ءسويتىپ، بالالارعا ايتتىم، «ەشكىمگە ايتپاڭدار، اينالايىندار، ۇندەمەڭدەر… مەن پاتريوت اداممىن، مەن ەلىمنىڭ پاتريوتىمىن، جەرىمنىڭ پاتريوتىمىن، مەملەكەتىمنىڭ پاتريوتىمىن… مەن قازاق ەلىنە، قازاق حالقىنا جامان ءسوز كەلمەسە دەيمىن، «قازاقتىڭ وسىنداي ۇلكەن، اتاقتى اكتەرى ءىستى بولىپ، پرەزيدەنتىنە قارسى وپپوزيسيا جيناپ جاتىر» دەگەن سوزگە قالعىم كەلمەيدى، مەن پرەزيدەنتتى سىيلايمىن…» دەدىم.

تاڭعى ساعات 4-5-تەردە بالالار ءبارى كەتتى، شارشاپ-شالدىعىپ. ول كۇنى دە ۇيىقتاي المادىم. ەرتەڭىنە جاعدايىم ناشار بولدى. سول كۇنى اۋرۋحاناعا ءتۇستىم. ورىن بولماي جاتىر دەپ، ءبىر بولمەگە جاتقىزا تۇردى. «ءقازىر مىنا بولمە بوسايدى» دەپ ءبىر ۇلكەندەۋ بولمەنى كورسەتتى. «ءبىراق بۇگىنشە وسىندا بولا تۇرىڭىز، ءقازىر ءتۇس قايتا ءتاۋىر بولمە بوسايدى» دەدى. كەيىن ەستىدىم، ول ۇلكەن بولمە بوس ەكەن، ول بولمەگە تىڭدايتىن اپپاراتتاردى قويىپ جاتىر ەكەن. ول تىڭداعانىنان قورقىپ جۇرگەن مەن جوق. مەن نە، ۇكىمەتكە قارسى ءسوز ايتامىن با؟ ۋادە بەردىم بە – بەردىم. «مەنىڭ جازىعىم جوقتان» باسقا نە ايتامىن؟ كەلىپ، جىلاپ-سىقتاعان تۋعان-تۋىسقاندارىما «مەنىڭ جازىعىم جوق، توبەدە اللا تۇر، ءبىر اللا بىلەدى عوي!.. مۇمكىن ەمەس بۇل! شىندىق اشىلادى! بۇل ۋاقىتشا بولىپ جاتقان نارسە! ەرتەڭ تەكسەرىلەدى، سوت ونىڭ ءبارىن قارايدى…» دەگەن سياقتى ءۇمىتىمدى ايتامىن. سوتتىڭ ادىلدىگىنە دەگەن ءۇمىت مەندە ءالى كۇنگە دەيىن سونگەن جوق. ءبىراق، ءومىر ايتادى، باسقا ادامدار دا ايتادى، «سوتتىڭ دا كەيدە ءادىل بولا المايتىن كەزدەرى بولادى ەكەن» دەگەن ۇعىمدى. مەنىڭ ءقازىر ەكىنشى ۇرەيىم سول. ءقازىر مەنى قاراپ جاتقان سۋديا ەستيار جىگىت، جاسى ءبىرازعا كەلگەن، ىشتەي ءبارىن ءتۇسىنىپ وتىرعان سياقتى. ارينە، انا جاققا دا، مىنا جاققا دا بىردەي، ءبىراق ادىلدىكپەن شەشىپ بەرەدى دەگەن ءۇمىتىم ۇزىلگەن جوق… دەگەنمەن ۇرەي بار… ماعان قويىلعان كىنانىڭ دالەلدەرى جوق. اۋىزبەن عانا ايتىلعان، ەكى ايەلدىڭ دالەلسىز جالاسى. ول اۋىزبەن ايتىلعان – زورلىقپەن ايتىلعان، ەكى ايەلدى زورلاپ ايتقىزعان.

– ءفيلمنىڭ شىعىنىن – الدىن-الا دايىندىق كەزى، كەيىنگى دايىندىق كەزىندە جۇمسالعان قاراجاتتىڭ سوماسىن ايتا الاسىز با؟

– سەناريي اۆتورلارىنا تولەنگەن 10 ميلليونمەن قوسقاندا 79 ملن تەڭگە. الدىن-الا دايىندىق پەن كەيىنگى دايىندىققا كەتكەن اقشا – 69 ملن.

– ياعني، شىعىننىڭ ءبارىنىڭ ورنى بار ما، ونى راستايتىن قۇجاتتار بار ما؟…

– بار. وكىنىشكە وراي، العاش ايىپتاۋ اكتىسىن قارجى پوليسياسىنىڭ جىگىتتەرى قولىما ۇستاتقاندا سونشاما قالىڭ ەكەنىن كورىپ شوشىدىم. بىر-ەكى بەتىن وقىعاندا، جاڭاعى «جامانقۇلوۆ ءبارىن جاساعان» دەگەندە، شوشىدىم. ول جەردەگى جىگىتتەر ايتتى، «اعا، ءسىز وعان ءمان بەرمەڭىز، ءبىزدىڭ جۇمىسىمىز وسىلاي..، سوت ءبارىن قارايدى، جوققا شىعارادى…» دەدى. سوسىن بارىپ جۇرەگىم ورنىنا تۇسكەندەي بولدى. سوتقا دەگەن سەنىممەن ونى الىپ كەتتىك. ءبىراق ايىپتايتىن پروكۋرور تەك وسى «ايىپتاۋ اكتىسىمەن» عانا تىزەگە باسىپ وتىر. نىعىرلاپ. دالەل جوق بولسا دا. ەسەپ-قيساپ قۇجاتتارى بار، ءبىراق ونى ەسەپتەمەي وتىر. ياعني، قارجى پوليسياسىنىڭ ادامدارى بىزگە دەيىن وسى زاتتاردىڭ ورىندى-ورىنسىز جۇمسالعانىن تەكسەرتەتىن كوميسسيا قۇرعىزىپ العان. ءبىرىنشى «قازاقفيلمنەن» كوميسسيا قۇرعان – 14 ادامنان. ءسويتىپ ولار ءبىزدىڭ تۇسىرگەن ماتەريالداردى كورىپ، ولار دا مينيسترلىكتىڭ تاپسىرماسىمەن  «بۇل جاسالىنعان جۇمىس وسى اقشاعا ساي كەلمەيدى..، تولىققاندى ەمەس..، مىناۋ باسقا فيلمگە ۇقسايدى..، جالپى بۇل ءالى تولىق شارۋا ەمەس..، قاناعاتتاندىرىلمايدى…» دەگەن شەشىم شىعارتىپ العان. ولاردىڭ ءبارى كينوستۋديانىڭ ادامدارى، سول جەردە جۇمىس ىستەيتىن ادامدار، مادەنيەت مينيسترلىگىنە تاۋەلدى ادامدار… جۇمىسىنان شىعىپ كەتەدى ەرتەڭ… ءبىز ول قورىتىندىمەن كەلىسپەدىك. باسقا شاقىرايىق دەگەندە، سوت وعان دا كەلىسىم بەرمەدى. تاۋەلسىز اۋديت جۇرگىزىلمەدى. ەندى ەكىنشى: بۇلار، قارجى پوليسياسىنىڭ جىگىتتەرى ءبىزدىڭ جۇمسالعان اقشالارىمىزدى وزدەرىنىڭ اۋديتتەرىنە تەكسەرتتىرگەن. سوت-ەكونوميكالىق ەكسپەرتتەرىنە تەكسەرتتىرىپ، ءبىزدىڭ جاساعان جۇمىستارىمىزدىڭ ءبارىن جوققا شىعارىپ، العان ايلىعىمىزعا دەيىن دۇرىس ەمەس دەگەن ناتيجە شىعارىپ، «ءبىر جەرىندە 58 ملن دەيدى، ءبىر جەرىندە 53 ملن شاشاۋ شىققان دەپ قۇجات بەرىپ وتىر. ءبىز سوتتا «بۇلاردىڭ ءبارى دۇرىس ەمەس، قايتادان تەكسەرۋ كەرەك» دەگەن تالاپتى قويىپ وتىرمىز. ازىرشە ول تالابىمىز ورىندالعان جوق. مەنىڭ تۇسىنىگىمدە، جامان با، جاقسى ما – ادام جۇمىس ىستەدى عوي! ەڭبەك ەتتى ءبىر جىلدان استام!.. ءبىر جىلدان استام العان ايلىعىن قالاي جوققا شىعارۋعا بولادى؟ «جامان ىستەدى» دەسە، جارايدى، ول ءۇشىن «ۆىگوۆور» الۋعا بولادى… جاقسى ىستەدى مە، جامان ىستەدى مە، ول ادام ەڭبەك ەتتى عوي، سول اقشامەن بالا-شاعاسىن ءبىر جىل اسىرادى عوي!.. وزىنە ءتيىستى مىندەتىن اتقاردى عوي – ورتاشا اتقاردى ما، جاقسى اتقاردى ما – ول باسقا اڭگىمە. سونان سوڭ… الگى  كومپانيالار، بىزدەرمەن كەزدەسكەن كومپانيالار، ءبىرى 1 ملن-عا جاسادى، ءبىرى 1،5 ملن-عا جاسادى. ونىمەن دە تايتالاسىپ كورۋگە بولادى، ءقازىر نارىق زامانى. ولاردىڭ كونكۋرەنتتەرى بار، سولاردى اكەپ ءبىزدىڭ «ءقازاقفيلمنىڭ» ادامدارى كۋاگەر قىلىپ وتىر – «مەن بۇل جۇمىستى 1-اق ملن-عا جاسايمىن، سىزدەردىڭ ادامدارىڭىز 3 ملن-عا جاساپتى» دەگەندى ايتقىزدىرىپ وتىر. ونى ايتىپ وتىرعان ادامنىڭ نە قولىندا ءبىلىمى جوق، سونداي جاساۋعا العان رۇقساتى – سەرتيفيكاتى جوق، ليسەنزياسى جوق، كىشكەنتاي عانا رەكلامنىي روليك جاساپ جۇرگەن ادامدار. رەكلامنىي روليك پەن كوركەم فيلم ءتۇسىرۋ – جەر مەن كوكتەي! ونىڭ ۇستىنە – فانتاستيكالىق، ونىڭ ۇستىنە – عارىشتىق فيلم! سونان سوڭ ول جىگىتتەردىڭ ىشىندە «نەگە مەن بۇعان كىرمەدىم؟..» دەگەن ىشتەي نارازىلىق، ىشتەي قىزعانىشى دا بولعان. رەجيسسەر تالعات جانىبەكوۆ تاڭداعان كەزدە سول جىگىتتەردى الماعان ەكەن. جۇمىستارى ۇناماعان. ياعني، بۇل جەردە ولار بىزبەن «ەسەپ» ايىرىسىپ وتىر، ونى دا ويلاۋ كەرەك. سول جاعىنان كەلگەن كەزدە، بۇل جاسالىنعان ەكسپەرتيزا ارنايى جاسالىنعان، تاپسىرىسپەن جاسالىنعان دەگەن ماسەلەنى العا قويىپ، سۋديا مىرزانى وسىعان سەندىرۋگە تىرىسىپ جاتىرمىز.

 – تاۋەلسىز اۋديت-تەكسەرۋ جاساۋ تۋرالى ادۆوكاتتارىڭىز حوداتايستۆو جاسادى ما؟

– ادۆوكاتتار دا جاسادى، 27 ءساۋىر كۇنى مەن دە جاسادىم. سوت اياقتالۋعا جاقىن قالدى. ءقازىر ءبىزدى ايىپتاۋشى – مادەنيەت مينيسترلىگى بولىپ وتىر. ولار ازاماتتىق تالاپ قويىپ وتىر، «جامانقۇلوۆ مىنانشا اقشا، تۇگەنبايەۆ مىنانشا اقشا اكەپ قۇيسىن!» دەگەن. پروكۋرور دا سونى تالاپ ەتىپ وتىر. «نە سەبەپتەن، سونى تالداپ بەرسىن؟..» دەگەن ءبىزدىڭ ادۆوكاتتاردىڭ سۇراعىنا ازىرگە جاۋاپ بەرە قويعان جوق. سوڭعى وتىرىستا مەن تاۋەلسىز اۋديت جۇرگىزۋ تۋرالى حوداتايستۆو جازىپ بەردىم. «مىنا تەكسەرۋلەردىڭ قورىتىندىسىمەن مەن كەلىسپەيمىن. تاۋەلسىز تەكسەرۋ بولسىن، ول مادەنيەت مينيسترلىگىنەن بولماسىن، ول «قازاقفيلمنەن» بولماسىن، ول ءتىپتى، الماتىدان بولماسىن، ادىلەت مينيسترلىگىنەن الايىق» دەپ سۇرادىم. «ءتىپتى، شەتەلدەن تەكسەرۋ كوميسسياسىن شاقىرايىق، تىم بولماسا، مىنا تۇرعان رەسەيدەن كەلسىن، ساراپتاما جاساسىن، سولار باعاسىن كورسەتسىن، سول ءۇشىن رۇقسات بەرىڭدەر» دەپ ارىز بەردىم. ونى سوت قاراي ما، قاراماي ما، ول جاعى بەلگىسىز. ول سۋديانىڭ ادىلەتتىلىگىنە بايلانىستى، مەن سوعان سەنىپ وتىرمىن.

– «قازاقفيلم»، «الداميسرۋس» جانە ءسىزدىڭ فيرماڭىز اراسىنداعى ۇشەۋارا كەلىسىمشارت قاي كەزدە بۇزىلدى؟

– ونى «قازاقفيلم» كينوستۋدياسى بۇزدى – وسى تەكسەرىس ءجۇرىپ جاتقان كەزدە.

– تەكسەرۋگە دەيىن «سىزبەن كەلىسىمشارتتى بۇزامىز» دەگەن الدىن الا «ەسكەرتۋ» («ۋۆەدوملەنيە») بەردى مە؟

– جوق، ونداي نارسە بولعان جوق. تەكسەرۋ ءجۇرىپ جاتقاننان كەيىن، ءىستىڭ ناسىرعا شاۋىپ بارا جاتقانىن بايقاپ، «قازاقفيلم»، ءوزىن-وزى قورعاۋ ءۇشىن ولار العاشقى بىگىرىپ ىستەۋ تۋرالى كەلىسىمشارتتى دا بۇزدى «الداميس رۋسپەن» ءۇش قايتارا بولعان كەلىسىمشارتتى دا، سوتقا بەرىپ، بۇزدى، ءبىز قاتىسا المادىق وعان، ءبىز مىندا تەرگەۋدە جۇردىك.

– كەلىسىمشارتتى بۇزۋدىڭ سەبەبى نە دەپ كورسەتىلدى؟

– سەبەبى – ءبىز جاق ءوز مىندەتتەرىن ورىندامادى دەپ  كورسەتتى. ال ولاردىڭ ءوز تاراپىنان اتقارۋى ءتيىستى مىندەتتەرىنىڭ ورىندالعان-ورىندالماعانىن قاراپ وتىرعان ەشكىم جوق.

– ءسىزدىڭ فيرما قانداي مىندەتتەردى ورىندامادى، «قازاقفيلم» تاراپىنان قانداي مىندەت ورىندالمادى؟

– ءبىز ءوز مىندەتتەرىمىزدى ارتىعىمەن ورىندادىق، ءتىپتى، امەريكالىق ينۆەستورلارعا دەيىن تاپتىق. ال «قازاقفيلم» امەريكالىق سەناريستكە تولەۋگە ءتيىستى 50 مىڭ دوللاردى تولەمەدى. ال امەريكالىقتار ءوز مويىندارىنا العان 50 مىڭ دوللاردى تولەيتىن ەدى جانە ءبىز ولارمەن كاسىبي دەڭگەيدە جۇمىس ىستەگەنىمىزدە، ناقتى جۇمىس، ءتۇسىرىلىم باستالعاندا ولار باسقا دا ۋادە ەتكەن مىندەتتەرىن تولىق اتقاراتىنى انىق ەدى. بۇلاردىڭ تالاپ ەتىپ وتىرعانى بالانىڭ ءىسى – «50 مىڭ دوللاردى بىزگە جىبەرىڭدەر دەيدى، سونان كەيىن بارىپ ۇستىنەن ءوزىمىز تولەيتىن 50 مىڭ دوللاردى قوسىپ، ءبىز كەرى جىبەرەيىك» دەيدى. بۇل نە بۇل، اتكەنشەك ويناعانداي؟!.  ونىڭ بەر جاعىندا نالوگتار كەتەدى، تالاي اقشادان ايرىلامىز عوي. ءبىر قىزىق جايتتى ايتا كەتەيىن: وسى جايىندا ءبىزدىڭ مەملەكەتتىك ەسەپ كوميتەتىنە مادەنيەت مينيسترلىگى بىزگە بولىنگەن 100 ميلليون تەڭگە تۇگەلدەي دەرلىك جۇمسالدى دەپ ەسەپ بەرىپ قويعان. ونىڭ 79 ملن جۇمسالىپ، 21 ميلليونى ءالى كينوستۋديادا جاتىر. ءبىز ونى العان دا جوقپىز، ءبىراق مادەنيەت مينيسترلىگى وسى فيلمگە بەرىلگەن 100 ملن تەڭگە تۇگەلدەي يگەرىلدى دەپ رەسپۋبليكالىق ەسەپ كوميتەتىنە ەسەپ بەرىپ قويعان. بۇعان نە دەيمىز؟ ونى ادۆوكاتتار ايتىپ وتىر، «وندا نەگە سوت بولىپ جاتىر؟» دەپ. مادەنيەت مينيسترلىگىنىڭ العاشقى كەلگەن زاڭگەرى ءبىزدىڭ جاۋاپتارىمىزعا، سۇراقتارىمىزعا شىداي الماي، ەكىنشى كۇنى كەلە الماي قالدى. ايتاتىن ءۋاج تابا الماي قالدى. سودان كەيىن مينيسترلىك ازۋلى ءبىر ادامىن جىبەردى، سوسىن اقشا تولەپ ءبىر ادۆوكاتتى جالداپتى، سول كەلدى، ولاردىڭ بەرگەن جاۋابى مىنانداي: «ءيا، ءبىز ونداي ەسەپ بەردىك، ويتكەنى ءبىز ونداي ەسەپ بەرمەسەك، بىزگە اقشا تۇسپەيتىن ەدى، سوندىقتان تۇگەلدەي يگەرىلدى دەپ ەسەپ بەردىك. ءبىراق، كەيىن بىزگە كۇدىك پايدا بولدى،.. بۇل 79 ملن دۇرىس جۇمسالماعان شىعار دەگەن كۇدىك پايدا بولىپ، سونان سوڭ ءبىز پروكۋراتۋراعا ارىز بەردىك» دەيدى. بۇل نە؟ جازىلعان پەسا ما؟ سەناريي مە؟..

– «بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنا سۇحبات بەرمەۋ تۋرالى» قولحاتىڭىزدا قاي كەزگە دەيىن ەكەنى، ۋاقىتى كورسەتىلگەن بە؟

– «تەرگەۋ امالدارى بىتكەنشە سۇحبات بەرمەيمىن» دەپ قولحات بەردىم. تەرگەۋ امالدارى باياعىدا ءبىتتى، سوت ءجۇرىپ جاتىر.

– العاشقى سوت وتىرىسى قاشان بولدى؟

– 27 اقپاندا.

– سودان بەرى ەكى اي بويى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىمەن بايلانىسپاۋلارىڭىزعا نە سەبەپ بولدى؟ نەگە ءار سوت وتىرىسى سايىن حالىقتى بولىپ جاتقان جايدان حاباردار ەتىپ وتىرمادىڭىزدار؟ نەگە تىم-تىرىس قالدىڭىزدار؟ ءسىز تۋرالى «مويىندادى»، «مويىندادى» دەگەن اقپار عانا تاراپ جاتتى…

– بىرىنشىدەن، ماسەلەنىڭ الدىنا بارماي، ءالىپتىڭ ارتىن باعايىق دەگەن وي بولدى. سوت ۇكىمى شىققاندا بارىنە بەلگىلى بولادى عوي دەگەن ۇعىممەن… سونان سوڭ الدىنداعى بەرگەن تەرگەۋشىنىڭ ۋادەسى بار، سوعان سەندىك. سونان سوڭ قازاقى ۇعىم بار – «مويىنداعاننان كەيىن، كوپىلدەتىپ، شۋلاتىپ، ەندى شاۋىلدەپ بىردەڭە ايتىپ جاتىر مىنا كىسى» دەمەسىن دەپ، ءۇنسىز سابىرلىق ساقتاپ جۇرگەنىمدە وسىنداي سىر بار. ونىڭ ۇستىنە، ادۆوكاتتارىمنىڭ دا «ۇندەمەڭىزشى، ويتكەنى ءسىزدىڭ اۋزىڭىزدان شىققان ءسوزدى باسقا جاققا بۇرىپ اكەتەدى، ازىرشە ۇندەمەڭىزشى» دەگەن وتىنىشتەرى بولدى. سوندىقتان دا ۇندەمەۋگە تۋرا كەلدى. تاعى ءبىر ماسەلە – ەموسيا ماسەلەسى. «ەموسيامەن بىردەڭە ايتساڭىز، قارجى پوليسياسىنىڭ جىگىتتەرى اشۋلانىپ، تاعى بىردەڭە جاساۋى مۇمكىن. ياعني، ءسىزدىڭ قازىرگى كەپىلدىكتە جۇرگەن ماسەلەڭىزدى وزگەرتىپ، قاماپ قويۋى مۇمكىن، سوندىقتان كىشكەنە اۋزىڭىزعا اباي بولىپ، ۇندەمەي ءجۇرىڭىز…» دەگەن تالابىن ورىنداۋىما تۋرا كەلدى. بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى دا ءارتۇرلى… ەڭ ءبىرىنشى سوتقا كەلگەن اقپارات قۇرالدارىنا سۋديا، مىسالى، «ءبارىن تۇسىرمەڭىزدەر» دەپ تاپسىرما بەردى. تەك تالعات جانىبەكوۆ قانا قولىن كوتەرىپ، «مەنى ءتۇسىرىڭىز!» دەدى. ويتكەنى، ونىڭ ىشىندە وپپوزيسيالىق اقپارات قۇرالدارى دا بار ەدى، باسقالارى دا بار ەدى. سونى وپپوزيسيا جالاۋلاتىپ اكەتپەس ءۇشىن مەنىڭ ادۆوكاتتارىم «تۇڭعىشباي اعانى تۇسىرمەڭدەر» دەپ تالاپ ەتتى. ال تالعات ولاردان قورىقپادى. ويتكەنى، جۋرناليستەردىڭ ىشىندە وعان جانى اشىپ جۇرگەن ادامدارى بار ەكەن. ءبىزدى تۇسىرۋگە، ءبىزدىڭ ايتۋىمىزعا ادۆوكاتتارىمىز بىزگە تىيىم سالىپ وتىردى. «ۋشىقتىرمايىق… ۋشىقتىرمايىق… ۋشىعىپ كەتۋ مۇمكىن… ەموسيانىڭ ادامىسىز، اۋزىڭىزدان بايقاماي ابەستىك ءبىر ءسوز شىعىپ كەتسە، جالاۋلاتىپ كەتەدى… باسقاشا بۇرىپ اكەتۋى مۇمكىن…» دەگەن سياقتى.

مىسالى، سوت وتىرىستارىندا مەن ەشقاشان سوتقا مويىندايمىن دەپ ايتقان جوقپىن. سوڭعى وتىرىستا ەكى ايەل ءجۋرناليستپىز دەپ قاتىسقان، مينيسترلىكتىڭ بلوگەرلەرى ەكەن، «تۇڭعىشباي جامانقۇلوۆ سوت وتىرىسىندا ءبارىن موينىنا الدى» دەپ جالعان اقپارات تاراتتى. ياعني، بولماعان نارسەنى بولدى دەپ حالىققا وتىرىك حابارلادى. ونى ەستىگەندە مەن تاعى اۋرۋحاناعا ءتۇستىم… كارديولوگياعا سودان كەيىن ءتۇستىم مەن… جۇرەگىم قاتتى اۋىردى. ءبىر كۇننەن كەيىن تاعى سوت بولۋى كەرەك ەدى، جاڭاعىنى وقىعاننان كەيىن تۇنىمەن ۇيىقتاي المادىم، اھىلاپ-ۇھىلەپ شىقتىم، كەلىنشەگىم «سكورىي شاقىرايىق… سكورىي شاقىرايىق…» دەپ قانشا ايتتى، مەن تاعى ۇيالدىم، «وسى تۇڭعىشباي-اق سكورىي شاقىرا بەرەدى ەكەن» دەپ ايتادى عوي دەپ نامىستانىپ..، قويشى، «ەرتەڭ سوت قوي، قاشىپ جۇرگەندەي بولمايىن، بىر-ەكى ءدارىمدى ىشەيىن، قويادى عوي…» دەپ تاڭ اتقانشا ۇيىقتاماي شىقتىم. تاڭەرتەڭ تەاتر قايراتكەرلەرى وداعىنا جۇمىسقا باردىم. ماشينە ايداسام، سول قولىم رۋلگە تۇرمايدى، سىرعىپ ءتۇسىپ كەتە بەرەدى. قۇجاتتارعا قول قويىپ، ۇيگە كەلدىم. قولىم تاعى دا ءرۋلدى ۇستاي المايدى، ءتۇسىپ كەتە بەرەدى. ارقام شانشىدى. سودان داريا بولماي، سكورىي شاقىردى. ولارعا جايىمدى ايتىپ ەدىم، «بۇل جۇرەكتىڭ ماسەلەسى، ءسىزدى جاتقىزامىز» دەدى. مەن ايتتىم، «وندا سەندەر ناعىز جۇرەكتى ەمدەيتىن اۋرۋحاناعا اپارىڭدار» دەدىم. سونىمەن كارديولوگياعا اپارىپ جاتقىزدى. ولار بىردەن تەكسەرىپ، «ينفاركتتىڭ الدىنداعى ۇلكەن كريزيس» دەگەن سياقتى بىردەڭە ايتتى. ءسويتىپ ولار، باعانا ايتقانىمداي، سەگىز كۇندەي ەمدەپ، ون كۇنگە شىداتتىرماي، ويتكەنى انالار كەلىپ تەكسەرىپتى، سونىمەن مەنى شىعارىپ جىبەردى. ءقازىر دە اۋىرىپ جۇرگەن جاعدايىم بار. ءبىراق تاعى جاتايىن دەسەم، نامىستانىپ ءولىپ بارامىن، باسقاشا ويلاي ما دەپ… جاعدايىم ونشا ەمەس… ءتىل مەن جاق سايراپ وتىر، جۇرەكتە ۇلكە-ە-ەن اۋىر جۇك جاتىر…

– وسى ءىس بويىنشا سوتقا جاۋاپقا تارتىلعان توعىز ادام ەكەن، ولاردىڭ جايى قالاي بولىپ جاتىر؟

– مەنەن باسقا، ناتاليا يۋدينا – ول بىردەن تەرگەۋشىلەرگە قىزمەت ەتۋ ءۇشىن، بىردەن سولارمەن جۇمىس ىستەپ، ونى جەلتوقساننىڭ 28ء-ى مە ەكەن، ءۇيقاماققا شىعاردى. ول سول جەردە بارلىق كىناسىن مويىندادى. «بارلىق كىنامدى تۇگەلدەي مويىندايمىن، العان اقشامدى قايتارامىن» دەپ، 1-2 ميلليونداي اقشا قايتارعان ەكەن. تاعى ەكى-ۇش جىگىت – ولار دا كىناسىن مويىندادى، العان اقشالارىن قايتارامىز دەپ وتىر. مويىنداماي وتىرعان – مەن – ەشتەڭە الماسام، نە مويىندايمىن؟.. تالعات جانىبەكوۆ ەشتەڭە الماسا نە مويىندايدى؟.. سونان سوڭ كومپيۋتەرلىك گرافيكا جاساعان جىگىت، اتىن ۇمىتىپ وتىرمىن… ءابدىقادىروۆ دەگەن جىگىت مويىنداماي وتىر. ولار «جۇمىسىمىزدى ىستەدىك ءبىز، ادال ماڭداي تەر اقىمىزدى الدىق، قالاي مويىندايمىز؟» دەپ.

ەندى بىزگە ءارتۇرلى ادۆوكاتتاردان ءارتۇرلى سوزدەر ايتىلىپ جاتىر، مينيسترلىكتەن دە سوزدەر كەلىپ جاتىر، «تۇڭعىشباي اقشانى قۇيسىن دەپ جاتىر…» دەگەن سوزدەر.

– ەلباسىعا جاساعان جولداۋىڭىزدا استانادا مينيسترمەن كەزدەسكەنىڭىزدى ايتىپ ەدىڭىز، ول جەردە قانداي اڭگىمە بولدى؟

– ءيا، وسى تەرگەۋ بولاردىڭ الدىندا، ءىس ناسىرعا شاباردىڭ الدىندا، وكتيابردىڭ 26-سى عوي دەيمىن، ءوزىمنىڭ شاكىرتىم، تەاتردىڭ ديرەكتورى ەرلان ءبىلال دەدەكتەتىپ مەنى استاناعا الىپ باردى. ءالى تەرگەۋ باستالعان جوق. ءبىراق تەكسەرىس ءجۇرىپ جاتىر. مەنى ءالى تەرگەۋگە شاقىرعان جوق… قاباعى ءتۇيىلىپ كەتكەن: «استاناعا بارايىق، ارەكەڭە كەزدەسەيىك، مينيسترمەن كەزدەسەيىك، ءسىزدى كۇتىپ وتىر، سويلەسكىسى كەلەدى» دەدى.

مەن بارمايمىن دەدىم. سونان سوڭ كەلىنشەگىم ايتتى، «سەنى شاقىرىپ جاتىر عوي، دەمەك، كومەك بەرەيىن دەگەن شىعار، تۇسىنىسەيىن دەگەن شىعار، سەن جاي ادام ەمەسسىڭ، مامىلەگە كەلەيىن دەپ جاتقان شىعار، سەن حالىق بىلەتىن ادامسىڭ، مينيستر رەتىندە ول سەنىڭ قامىڭدى ويلاپ جاتقان شىعار، نەگە بارمايسىڭ؟..» دەگەن ءۋاج ايتقاننان كەيىن مەن ويلاندىم دا، «مەيلى، بارسام، بارايىن» دەدىم. تاڭەرتەڭ ۇشىپ باردىق، كەشكى ساعات 7-لەردە مە، زورعا كەزدەستىك ءبىر رەستوراندا. «كافە-ستار» دەگەن رەستوران بار ەكەن جاڭا قالا جاعىندا، سوندا مەن، ەرلان ءبىلال، اسحات ماەميروۆ جانە مينيستر ارىستانبەك مۇحامەدي ۇلى تورتەۋمىز سول جەردە كەزدەستىك. بىردەن ايعايلاپ باس سالدى ول جىگىت. ول كەزدە ءالى 69 ملن دەگەن ءسوز بولعان ەمەس ەدى، ءبىراق ءمينيستردىڭ اۋزىنان سونداي ءسوز شىقتى: «69 ميلليوندى ۇرلاعانسىڭ سەن دەدى، سونى تولەيسىڭ، 69 ملن ءۇشىن تۇرمەگە 12 جىلعا وتىراسىڭ، ايەلىڭ، بالا-شاعاڭ قاڭعىرىپ قالىپ، ساعان «راحمەت» ايتادى» دەدى. مەن ايتتىم، «69 ملن ۇرلادى دەپ وتىرسىڭ با مەنى؟» «ءيا! ءبارى دوكازانو! تەلەفونمەن سويلەسكەندەرىڭ، جازعان قاعازدارىڭ، ءبارى دالەلدەندى!..»

ءالى ول كەزدە مەنى تەرگەۋگە دە شاقىرماعان. مەن ايتتىم، «وندا مەنى اتىپ جىبەرۋ كەرەك شىعار؟» دەدىم. ەرلان اقىرىن اياعىمدى ءتۇرتتى، «باستاڭىزشى…» دەپ. سونان كەيىن مەن، اقىرى بارعاننان كەيىن، ءسوز باستادىم: «ارىستان، سەن ەندى اشۋىڭدى باسا تۇر. مەن كەلگەندە سەنەن مۇنداي ءسوز ەستيىن دەپ كەلگەن جوقپىن، مامىلە بولا ما دەپ كەلىپ وتىرمىن. سەنىڭ الدىڭدا مەنىڭ كىنام بار. ول نە؟ ول – انا قىزدى قولداعانىم. سونى ەموسيامەن ايتقانىم ءۇشىن مەن سەنەن كەشىرىم سۇرايمىن. سەن ۇكىمەت ادامىسىڭ، مەنىكى دۇرىس بولماعان ەكەن. «الدىڭا كەلسە، اتاڭنىڭ قۇنىن كەش» دەگەن. «ادامدى ادام تۇسىنبەۋ ءبىر اقىرەت، ويلى جاس، ءتۇسىنىپسىڭ، راحمەت!..» دەگەن سەنىڭ مۇقاعالي اعاڭنىڭ ولەڭى بار» دەپ ەدىم، ورنىنان قارعىپ تۇردى دا: «مىناۋ ماعان اقىل ايتايىن دەپ كەلدى ما؟..» دەپ ايعاي سالدى. ارى قاراي ءتىلسىز قالدىم مەن… سودان ماعان تالاپ قويدى – ۋلتيماتۋم: «ەكى كۇن مۇرسات بەرەم! باراسىڭ، انا قىزدى تاباسىڭ – ەڭلىك سىدىقوۆانى. كوندىرىپ، مەنىڭ الدىما اكەلىپ، تىزەمە جىعاسىڭ! تەلەديداردان ايتقىزاسىڭ، «وتىرىك ايتتىم، ولاي ەمەس…» دەپ ايتقىزاسىڭ! ونى ۇيىماستىرعان – سەن!» دەدى ماعان. مەن اتتىم، «مەن تانىمايمىن ول قىزدى. مەن ەمەس…» «جوق، ءبارى بەلگىلى، تەلەفونمەن سويلەسكەندەرىڭ ءبارى انىق!..» مەن ءبىلىپ وتىرمىن عوي، تەلەفونمەن سويلەسپەك تۇرماق، مەن ول قىزدى تانىمايمىن دا. مەن ايتتىم، «نەگە ولاي دەيسىڭ، مەن ونى تانىمايمىن دا عوي…» «بىلمەيمىن! ەكى كۇن مۇرسات بەرەم، بولماسا – وتىراسىڭ!» دەدى دە كەتىپ قالدى.

سامولەتىمىز كەشكى ساعات 8-دە بولاتىن، سوعان كەشىگەتىن بولعاندىقتان ەرلان زۆونداپ اۋىستىرىپ، 10-10.30-دا ما، كەرى قايتادان ۇشىپ كەلدىك. سامولەتتا ءلام-ميم دەپ ايتا المادىم. مەنى قورعاۋعا ەرلانىمنىڭ شاماسى جەتپەدى…

–  سول كەزدە ءسىزدىڭ قالتاڭىزدى ءتىنتتى مە، كىرەبەرىستە تەلەفونىڭىزدى الىپ قالدى ما؟

– مينيستر كىرگەندە بىردەن ايتتى، «تەلەفوندارىن الىپ قويىپ پا ەدىڭدەر؟» دەدى. ال مەنىڭ تەلەفونىم كۋرتكامنىڭ قالتاسىندا بولعان، كۇز كەزى عوي، تەلەفونىم قالتامدا قالعان. قۇداي-اۋ، ول كەزدە جازىپ الۋ، ول كەيىن ماعان كۋاعا كەرەك بولادى-اۋ دەگەن سياقتى… ارام وي دەمەي-اق قويايىن… ءبىر زاششيتا كەرەك، ءوزىمدى-وزىم قورعاۋىم كەرەك دەگەن ۇعىم بولعان جوق قوي! ەگەر مەن شىنىندا دا… ءوزىم ءقازىر ويلايمىن، باسىما وسىنداي تالاي ىستەر ءتۇسىپ، وسىنداي «كىرلى-مىرلى» دەيدى عوي ورىستار، سوندايدان ءوتىپ جۇرسەم، مۇمكىن ءبارىن دايىنداپ قويار ما ەدىم… ساق بوپ جۇرسەم… مۇنداي ءومىرى بولماعان، ءجۇرىسىمنىڭ ءبارى ادال، ءسوزىمنىڭ ءبارى اق، ماڭدايىم جارىق، ءجۇزىم تازا اداممىن. ارتىمدا قالعان ءىزىم دە تازا. الدىم دا تازا. ونداي ويلاعان جوقپىن.

اناۋ مۋجيكوۆتىڭ مەنىڭ ۇستىمە ءتونىپ: «يا – مۋجيك!..»  دەگەن ءسوزىن، ۋادەسىن مەن جازىپ الۋىم كەرەك ەدى! ونى دا جازا المادىم عوي، تەكسەرىپ الىپ قالادى عوي، قايدان جازاسىڭ؟!. ءبىراق، ءبىر عانا دالەل بار: مەنىڭ كەلىنشەگىم كەلگەندە، «مىنالار ۋادە بەرىپ وتىر، مۋجيكوۆ ۋادە بەردى، ءىستى جابامىن دەدى، 5 ملن-دى تاپسىرىڭدار، كەپىلگە 1 ملن-دى بەرىڭدەر، ارى قاراي سوت بولمايدى، ەكى ايەلدى دە شىعارامىن دەپ وتىر» دەگەندە، داريا كەلىنشەگىم ايتادى، «الداپ وتىر ولار، وتىرىك ايتىپ وتىر، وعان سەنبە!..» دەدى. مەن ايتتىم، «امال جوق، قايتادان وتىرعىزىپ قويادى عوي…» دەگەن سوزدەرىمنىڭ ءبارى قالىپتى. قۇجاتتا بار ونىڭ ءبارى.

– ول سوزدەردى، ەكەۋىڭىزدىڭ اراڭىزداعى ديالوگتى قاعازعا كىم جازىپ وتىرعان؟

– جوعارىدا قوسۋلى تۇرعان كامەرا. ول جەردە ءبارىن قويىپ كەتەدى ەكەن، ءبىز بىلمەيدى ەكەنبىز عوي.

– سول كامەراعا جازىلعان اڭگىمەلەردىڭ ءبارى قاعازعا تۇسكەن، ىسكە تىركەلگەن  بە؟

– قاعازعا تۇسكەن، تومعا كىرگەن. مەنىڭ ءىسىم بويىنشا 32 توم قاعاز جينالدى. سودان كەيىن، مەن 26-سى كۇنى كەلدىم بە، 27ء-ى كۇنى تۇركىستانعا ۇشىپ كەتتىم، ويتكەنى الدىن-الا جوسپارلاپ قويعان جۇمىسىم بار ەدى – تۇركىستان تەاترىن بارىپ كورۋ، سونان سوڭ جەتىساي تەاترىن بارىپ كورۋ. سول ەكى تەاترعا بارۋعا دايىندالىپ قويعانمىن. ۇشىپ  باردىم. تۇركىستانعا بارۋ ءۇشىن شىمكەنتكە ءبىر كۇن ەرتە باردىم. سول جەردە ءبىر ىنىشەگىمنىڭ تويى بار ەدى… سول كۇنى قوناقۇيگە تۇنەپ شىقتىم عوي ەندى، سوعان كىرىپ كەلە جاتسام، ارتىمنان قازىرگى ع.مۇسىرەپوۆ اتىنداعى تەاتردىڭ ديرەكتورى ءسابيت ءابدىحالىقوۆ كەلىپ تۇر. «ءوي، قايدان ءجۇرسىڭ؟» «مەنى ارەكەڭ جىبەردى». «نە بوپ قالدى؟» «شارۋا بار». «نە بوپ قالدى؟» «ارەكەڭ ايتىپ وتىر، حات جازىپ بەرسىن دەيدى… «وسىنداي دا وسىنداي، مەن قاتەلەسىپپىن، مەن وسىنداي بولدىم، مەن ۇرلايىن دەگەن جوق ەدىم، مىنا ادامدارىم ۇرلاپتى، ءبىراق سونى دەر كەزىندە سەزگەن ارىستان نە دەگەن مىقتى جىگىت، كەرەمەت جاقسى مينيستر ەكەن…» دەپ، پرەزيدەنتتىڭ اتىنا حات جازۋىم كەرەك بولدى.

– حاتتىڭ دايىن ءماتىنىن اكەلگەن جوق پا؟ بۇلاي سۇراپ وتىرعان سەبەبىم، ءسىزدىڭ جارىڭىز داريا ءجۇسىپ ماعان ۆاتساپ ارقىلى «ءسابيت تيۋز» دەگەن نومەردەن كەلگەن حاتتىڭ ءماتىنىن سكرين-شوت جاساپ جىبەرگەن ەدى. سول حات ەمەس پە؟

– جوق، ول ەكىنشى حات. ال اناۋ حاتتى مەن قوناقۇيدە وتىرىپ، اق قاعازعا قولىممەن جازدىم. «وسى اشۋلانباسىنشى ەندى، توقتايىقشى… جۇرتتان دا ۇيات بولدى… قويايىقشى…» دەپ ويلادىم. ونىڭ ۇستىنە،  «ءىستى توقتاتايىن دەپ جاتىر..، تۇقاڭا ۇيات بولادى، وسىلاي جازىپ بەرسىن دەپ جاتىر» دەگەننەن كەيىن، مەن جازۋىن جازدىم پرەزيدەنتتىڭ اتىنا. «قىمباتتى ەلباسى! وسىنداي-وسىنداي… مەن وسى جاسىما دەيىن مۇنداي جاساپ كورگەن جوق ەدىم، بۋحگالتەريادا شارۋام جوق..، مەنىڭ ادامدارىم ماعان جاۋىپ جاتقان كورىنەدى، ەندى ماعان اراشا ءتۇسىڭىز، ەندى وسى ماسەلەنى دەر كەزىندە توقتاتقان ارىستانعا مەن ءبىر جاعىنان ريزا بوپ وتىرمىن…» دەپ جازدىم امالىم جوق. ءسويتىپ قول قويىپ بەرىپ جىبەردىم. ءسابيت سول جەردە قوناقۇيدە ونى ءوزىنىڭ تەلەفونىنا ءتۇسىرىپ، تۋرا سول جەردە ءوزىنىڭ مينيسترىنە جىبەردى.

– ول حاتتى «مويىنداۋ حات» دەۋگە بولا ما؟

– ول مويىنداۋ حات ەمەس، پرەزيدەنتتەن اراشا سۇراۋ. ول جەردە حالقىمنان كەشىرىم سۇرايمىن دەپ جازدىم – «وسىنداي سوزگە قالعانىما، مەنى جاقسى كورەتىن حالىقتىڭ مەن تۋرالى جامان ويلاپ قالعانىنا مەن كەشىرىم سۇرايمىن، ءبىراق ول اقشانى مەن العانىم جوق!..» دەپ جازدىم مىندەتتى تۇردە! موينىما المايمىن! تەك پرەزيدەنت مىرزادان اراشا سۇرادىم. ول حات پرەزيدەنتكە بارماعانى انىق. كەيىننەن، وسىندا كەلگەننەن كەيىن ءسابيت مىنا ەكىنشى حاتتىڭ ءماتىنىن جىبەرەدى: «جوق، بىلاي دەپ جازسىن دەپ جاتىر» دەپ. الدىڭعى حات ۇناماي قالعان… سابيتكە ايتتىم، «مەن بۇنداي حات جازبايمىن، باسىمدى كەسىپ الساڭ دا! بۇل نە دەگەن سۇمدىق؟؟؟» ول ايتادى، «كوكە، مەن بىلمەيمىن، انا كىسى مەنى ولتىرەتىن بولدى…» دەپ. حاتتىڭ سوڭىندا جازادى: «ارىستانبەك دەگەن كەرەمەت ادام، قايتالانباس تۇلعا، وتە كەرەمەت ادام!..» دەپ ماقتاۋ كەرەك ەكەن. مەن بۇنداي حات جازبايمىن، جازسام، باسقاشا جازامىن دەدىم. جازدىم باسقاشا. «اراشا ءتۇسۋىڭىزدى سۇرايمىن» دەپ.

وسىنداي ءۇش-تورت مارتە جاڭاعى حاتتى جازدىرۋعا كىرىستى. سودان سوڭ گازەتكە دە، بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنا دا ايتتى عوي: «مەن تولەپ بەرەم 69 ملن-دى!.، تۇڭعىشباي اعانى مەن قورعايمىن!.، وندايعا جىبەرمەيمىن!.، ءوزىم تولەيمىن كەرەك بولسا!..» دەگەن سوزدەرىن ەستىگەن حالىق كۋا. ءبىراق ونىڭ بىردە-بىرىن ول ورىنداعان جوق. الگى 5 ملن-دى دا مەنىڭ تۋعان-تۋىسقاندارىم جيناپ بەردى، الگى 1 ملن-دى دا مەنىڭ تۋعان-تۋىسقاندارىم جيناپ بەردى، ءقازىر مەن ولارعا 6 ملن بىردەڭە تەڭگە قارىزبىن. جانە ءتورت ادۆوكاتقا قارىزبىن. شامامەن، مەنىڭ قارىزىم ءقازىر 12 ملن-داي بولىپ وتىر. تۋعان-تۋىسقا قارىز بەرىپ وتىرعانىنا راحمەت! ەرتەڭ ماشينەمدى ساتامىن دا، قۇتىلامىن، قۇداي قالاسا.

ايتپاقشى، تاعى كەرى شەگىنىس جاسايىن، ەسكە ءتۇسىپ وتىر: استاناعا بارىپ كەلگەننەن كەيىن، ءىستىڭ ناسىرعا شاپقانىن مەن بايقادىم. سەبەبى، انا قىزدى اكەلە المايمىن، ويتكەنى ونى بىلمەيمىن، بىلسەم دە اكەلمەس ەدىم… 26-سى كۇنى تۇندەلەتىپ استانادان كەلدىم دە، ەرتەڭىنە شىمكەنتكە شىعۋىم كەرەك قوي… مەن كەتكەننەن كەيىن نە بولادى، كەلگەننەن كەيىن نە بولادى – جاعداي قيىن بولاتىنىن سەزدىم دە، ۇيدە وتىرىپ، تاسپاعا پرەزيدەنتكە ۆيدەوجولداۋدى سول كۇنى جازدىم: «وسىنداي دا وسىنداي، اعا، وسىلاي بولىپ جاتىر، بۇل جەردە مەنىڭ ەشقانداي قاتىسىم جوق، ەشقانداي قۇجاتقا قول قويعام جوق، ءبىراق مينيستر مىرزا، ارامىزدان قانداي قارا مىسىق وتكەنىن بىلمەيمىن، وسىنداي بوپ جاتىر. ەكى جىل بۇرىن سىزبەن كەزدەسكەندە ءوزىڭىز سۇراپ ەدىڭىز، «ارىستانمەن جاعدايىڭ قالاي؟» دەپ. ءسىزدىڭ ءوزىڭىزدىڭ تاڭداعان كادرىڭىز بولعاندىقتان، مەن ونىڭ ءارتۇرلى جاعدايىن ايتۋعا پاتىگىم جەتپەپ ەدى، ءوزىڭىز تاڭداعان كادرىڭىز بولعاننان كەيىن مەن ارتىق ءسوز ايتقىم كەلمەدى، ايتقان جوق ەدىم. «ءبارى دۇرىس» دەپ ەدىم. ءبىراق ول رەكتور كەزىندە ەكەۋىمىزدىڭ شەكىسىپ قالعانىمىز بار ەدى، ونى مەن سىزگە ايتا المادىم. ول جاي جىگىتتەردىڭ اراسىنداعى بولاتىن شارۋا عوي دەدىم دە قويدىم. ءبىراق ارىستانبەكتىڭ سونى ماعان دوق ساقتاپ قالاتىنىن سەزگەن جوق ەدىم. ءقازىر وسىنداي بولىپ وتىر. مەن سىزدەن وتىنەمىن، اراشا ءتۇسىڭىز!.. جاقسى پروەكت جاساپ جاتىر ەدىك، بۇل قازاقستاننىڭ يميدجىنە جاقسى بولاتىن ەدى، بولايىن دەپ تۇر، مەن سىزگە ۋادە بەرەمىن، جۇرەگىممەن جۇمىس ىستەيمىز!.. جۇمىستى اياقتايمىز!.. وسى فيلم شىقسا، ارىستانبەك ىرزا بولادى، بىزگە جاساعان سەنىمسىزدىگى ءۇشىن، اقىلى بولسا، ۇيالاتىن شىعار…» دەگەن سياقتى بىردەڭەلەردى ايتتىم. ءدال ءقازىر سوزبە-سوز ەسىمدە جوق…

– ول ۆيدەوۇندەۋىڭىزدى كوردىك، تىڭدادىق… سول ۆيدەوۇندەۋدەن كەيىن قاندايدا ءبىر رەاكسيا بولدى ما اقوردا تاراپىنان؟

– ەشقانداي دا رەاكسيا بولعان جوق. بىزگە جەتكەن قاۋەسەت بويىنشا، مينيستر اقپارات قۇرالدارىندا الىپ-قاشپا اڭگىمە ايتىپتى: «سەندەر قاراڭدارشى ول قاشان جازىلعانىن؟!.» ءبىراق مەنىڭ قاتەلىگىم بە، الدە ءوزىمنىڭ اقىلعا سالعانىم با – تاسپاعا جازعان ادامدارعا ايتقان ەدىم: «مۇنى جىبەرمەڭدەر ءازىر. ەگەر ءتىپتى جاعداي قيىن بوپ كەتسە عانا، جىبەرىڭدەر» دەپ، ءوزىم شىمكەنتكە كەتتىم. بۇل – 26 سەنتيابر تۇندە ۆيدەوعا جازىلدى، «ازىرگە جىبەرمەڭدەر، سولاي بولا قالسا عانا، جىبەرىڭدەر» دەپ، مەن 27ء-ى كۇنى شىمكەنتكە ۇشىپ كەتتىم. 28، 29، 30-ى – ءۇش كۇن شىمكەنتتە بولدىم. مەن سول جاقتا جۇرگەندە مەنىڭ شاكىرتىم ەرلان – قازىرگى تەاتردىڭ ديرەكتورى – استانادان كەلە سالىسىمەن مەنىڭ كەلىنشەگىمە «تەررور» جاساعان. ىزدەستىرىپ، تاپتىرىپ، ايتىپ، «ءجۇر استاناعا» دەپ، ءتىپتى، بيلەت الىپ قويعان!.. دارياعا ايتادى، «استاناعا جۇرەسىڭ بىزبەن بىرگە، باراسىڭ، ءمينيستردىڭ كابينەتىنىڭ ەسىگى اشىلا باستاسىمەن ءتورت اياقتاپ ەڭبەكتەپ كىرىپ، جاتا قالىپ، كەشىرىم سۇرايسىڭ…» دەپ، داريانى اينالدىرا باستاعان. داريا بارماي قويعان. مۇمكىن، قورىققانىنان بارماي قويعان شىعار؟!. ول جەردە، مۇمكىن، داريانى تاعى باسقا ءبىر نارسەلەردى مويىنداتتىرىپ، بولماسا باسقا ءبىر جوسپارلارى بولعان شىعار. بۇنى بيلەت الىپ، الگى ەڭلىككە سىدىقوۆاعا جىبەرمەكشى بولىپتى. باسقا دا قوقان-لوققى جاساۋى مۇمكىن ەدى عوي؟ بارماعاننىڭ وزىندە ساعات سايىن، سەكۋند سايىن تەلەفونىنا زۆونداپ، مازا بەرمەي، «قايدا ءجۇرسىڭ؟.. قايداسىڭ؟..» دەپ، ىزدەپ، ۇيگە دەيىن كەلىپ، كەشكە دەيىن قاقپانىڭ الدىندا كۇتىپ… «ءجۇر دە ءجۇردىڭ» استىنا العان. سول ەرلان باۋىرىم… مەنىڭ شاكىرتىم، مەنىڭ ديرەكتورىم… سودان باستاپ ءقازىر مەن تۋرالى الگى ينتەرنەتتە، فەيسبۋكتا شىعىپ جاتقان مەنى سىيلايتىن ارىپتەستەرىمە، شاكىرتتەرىمە – بارىنە «ءبىر اۋىز تۇڭعىشباي جامانقۇلوۆ تۋرالى ايتپايسىڭدار!..» دەپ تىيىم سالعان. ايتقان ادامداردى شاقىرىپ الىپ، «سورلاپ قالاسىڭ… ەرتەڭ اتاق الا الماي قالاسىڭ… نەگە ونداي ءسوز ايتاسىڭ؟.. ەندىگارى ايتاتىن بولساڭ، قۇرىدىڭ!..» دەپ قورقىتقان.

– ناقتى بىر-ەكى مىسال ايتا الاسىز با، كىمدەرگە سولاي دەپ ايتقان؟

– مىسال كوپ. بىرەۋىن ايتايىن: مەنىڭ شاكىرتىم، ءوزىنىڭ كۋرستاسى رابيعا اعمانوۆا دەگەن قىزعا ايتقان. ول قىز ءوزى وتباسىلىق جاعدايىمەن تەاترعا جۇمىسقا كىرە الماي جۇرگەن – تۇرمىس قۇردى، بالالى بولدى… ەندى تەاترعا كىرگىسى كەلىپ ءجۇر، قۋىرشاق تەاترىندا جۇمىس ىستەپ ءجۇر. ەكەۋى بىرگە وقىعان. سول مەن تۋرالى جازىلعان فەيسبۋكتاعى بىرنارسەگە ءوزىنىڭ جاقسى ىقىلاسىن بىلدىرگەنى ءۇشىن جولدان توقتاتىپ الىپ، «سەن نەگە ونداي ايتىپ ءجۇرسىڭ؟ سەن ەگەر ونەردە جۇرگىڭ كەلسە، ونەردە قالام دەيتىن بولساڭ، مىناۋىڭدى توقتات!..» دەپ ايتقان. تەاترداعى بۇكىل جاستاردى، قولاستىنداعىلاردىڭ ءبارىن شاقىرتىپ الىپ، «ەشقانداي دا ەشقايسىسىڭ ەش جەردە!..» ءبارى كەلىپ ماعان ايتادى… «ءتىپتى، سۋرەتىن سالماڭدار!..» دەگەن جاعدايعا جەتكەن. ەرلان ءبىلال «ەندى سەندەر تەاتر قايراتكەرلەرى وداعىنان شىعىڭدار، بۇل وداق ەندى بولمايدى، جامانقۇلوۆ سوتتالادى، وداقتان شىعىڭدار، وداق جابىلادى!..» دەپ، بارلىق ادامداردى ۇگىتتەي باستاعان. مينيستر جالعىز اۋەزوۆ تەاترىنا ەمەس، لەرمونتوۆ اتىنداعى ورىس تەاترىنا، ۇيعىر تەاترىنا، نەمىس تەاترىنا، كورەي تەاترىنا جانە باسقا دا تەاترلاردىڭ بارىنە – وبلىستىق تەاترلارعا قۇزىرى جۇرمەسە دە، اكىمدەرىنە زۆونداپ، مادەنيەت ءبولىمىنىڭ باستىقتارىنا زۆونداپ، «تەاترلارىڭ قايراتكەرلەر وداعىنان شىقسىن!.. ءبىز ەندى اسسوسياسيا قۇرىپ جاتىرمىز…» دەگەن سياقتى قوقان-لوققىنى جاساپ، ءالى كۇنگە جالعاستىرىپ كەلەدى. ءبىراق وعان كونگەن بىرەن-ساران عانا ادامدار: كورەي تەاترى تۇگەلدەي شىعىپ كەتتى، اۋەزوۆ تەاترىنان 4-5 ادام قورىققاندارىنان، اتاق الا الماي قالاسىڭ دەگەن سوڭ شىققان، باسقالارى ورنىندا. كەرىسىنشە، تەاتر قايراتكەرلەرى وداعىنان شىققان ادامنىڭ سانى، شامامەن، 17-18 بولسا، وسى كەزدەردە وداققا كىرگەندەر 92 ادام بولدى! كەرىسىنشە، وبلىستارداعى ورىس تەاترلارى كىرىپ جاتىر! ولاردىڭ ءبارى مەنى قولداپ، ءقازىر 54 تەاتر بولسا، قالاداعى 8 تەاتردان باسقالارى – 40 تەاتر مەنى قولداپ حات جازدى. «جامانقۇلوۆتى قولدايمىز… بۇل دۇرىس ەمەس، جامانقۇلوۆ اعامىز تەاتر قايراتكەرلەرى وداعىن كوتەردى، بۇل نە دەگەن سۇمدىق… اسسوسياسيا دەگەن نە؟..» دەگەن سياقتى حاتتار جازدى. ءبىراق ونىڭ ءبارىن مەن قالاي بەرەمىن بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنا؟ تەك ولارعا ايتار راحمەتىمنەن باسقا ەشتەڭەم جوق. ول حاتتاردىڭ ءبارى ساقتاۋلى.

– ال زيالى قاۋىم وكىلدەرىنەن قانداي دا ءبىر قولداۋ بولدى ما؟

– زيالى قاۋىم وكىلدەرى دەگەندە – بۇرىن مەنى سىيلاعان، بۇرىن مەنى جاقسى كورگەن اعايىنداردان قولداۋ بولعاندار بار. مارال ىسقاقباي اعامىز، ۇلىقبەك ەسداۋلەت دوسىم، قوعام قايراتكەرى ءمۇسىلىم دايىربەكوۆ دەگەن اعامىز،  سونان سوڭ قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى روزا رىمبايەۆا، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى ماقپال ءجۇنىسوۆا، التىنبەك قورازبايەۆ – مىنە وسى كىسىلەر جوعارعى سوتقا قولداۋ جازدى. ەڭ باستىسى، ولجاس سۇلەيمەنوۆ – ول قازاقستانداعى بۇكىل شىعارماشىلىق وداقتار كونفەدەراسياسىنىڭ ءتوراعاسى رەتىندە «تۇڭعىشباي جامانقۇلوۆ قازاقستان تەاتر قايراتكەرلەرى وداعىن كوتەرگەن ازامات، وسىنشاما تىرلىكتەر جاساعان ازامات، ءولىپ قالعان وداقتى تىرىلتكەن ازامات..، بۇل جىگىتتىڭ قولىنان ونداي نارسە كەلمەيتىنىنە مەن كەپىلدىك بەرەمىن، دۇرىس قاراۋىڭىزدى سۇرايمىن!..» دەپ ءوز قولىمەن ورىسشا جازىپ بەرگەن حاتى بار. ولاردىڭ ءبارى جوعارعى سوتقا كەتتى جانە كوشىرمەسى ءقازىر ءىستى جۇرگىزىپ جاتقان سۋديانىڭ قولىندا.

ءتىپتى، الماتىداعى بولعان اسسوسياسيا… اسسوسياسيا دەگەن ول قوعامدىق ۇيىم ەمەس، ونىڭ قانداي زاڭدى تۇلعا ەكەنىن ءالى ەشكىم ءتۇسىندىرىپ تە بەرگەن جوق. قوعامدىق ۇيىم ەمەس، ول – قوعامداستىق، قاۋىمداستىق. ونىڭ ءوزىنىڭ بولەك ۋستاۆى بولادى. وعان جەكە ادامدار مۇشە بولمايدى، مەكەمەلەر، مىسالى تەاترلار قاۋىمداسادى. مەن وعان قارسى ەمەسپىن. قاۋىمداستىق بولسا بولا بەرسىن، قاۋىمداستىق كومەكتەسسىن اكتەرلەرگە، مىنا جاقتان وداق كومەكتەسسىن اكتەرلەرگە..، بۇكىل قازاقستاننىڭ اكتەرلەرىنە قولداۋ كوبەيسىن، ولاردى «ارقاسىنان قاعاتىن» ادامدار دا، ۇيىمدار دا كوپ بولسىن، مەنىڭ وعان ەشقانداي قارسىلىعىم جوق!.. جاقسى بولدى قايتا! ايتپەسە، بۇل كىسى مينيستر بولعالى تەاتر قايراتكەرلەرى وداعىنىڭ بىردە-بىر ۇسىنىسىن بۇل مينيستر قابىلداماي تاستادى. مەن اتاققا ۇسىنعان وبلىستارداعى مىقتى-مىقتى اكتەرلەردىڭ بىرەۋىن دە قابىلداماي، سىزىپ تاستاپ وتىردى. مەن قوعامدىق ۇيىمدا جاسايتىن كەيبىر فورۋمدارىمدى، مىسالى، «انانى جاسايىق، مىناداي جاسايىق… سۋرەتشىلەردىڭ، تەاترلاردىڭ فورۋمىن جاسايىق…» دەگەن ۇسىنىستارىمنىڭ ەشقايسىسىن قابىلداماي، قارجى بولمەي، لاقتىرىپ تاستاپ وتىردى. ول قاراجاتتىڭ ءبارىن مەن باسقا جاقتان تاۋىپ وتىردىم. «ەڭلىكگۇلدى» مەن توعىز جىل بولدى جاساپ جۇرگەنىمە. ءبىر دە بىرەۋىنە – نە شاقىرسام كەلمەيدى، نە كومەك بەرمەيدى… مينيسترلىكتىڭ اتىنان، تىم بولماسا، ءبىر پريز بەرەتىن جاعدايى جوق… ونىڭ ءبارىن مەن سپونسورلار ارقىلى تاۋىپ وتىردىم. ەندى سول «ەڭلىكگۇلدى» قايتالاپ، بۇلار وزدەرى «ساحناگەر» دەپ جاساپ وتىر. مەن بۇعان قۋانباسام، قىزعانىپ وتىرعان جوقپىن. ءبىراق ولار ءبىز سياقتى تالداپ، تالعاپ، «ءاي، شىنىمەن لايىقتى ەكەن عوي…» دەگەن ساراپتاۋ جاساماعان. وزدەرىنە جۇمىس ىستەگەن ادامدارعا پريزدەردى بەردى: مەنى جامانداپ سويلەگەن مەرۋەرت وتەكەشوۆاعا بەردى… مەنىڭ قىر سوڭىمنان ءومىر بويى قالماي كەلە جاتقان ءوزىمنىڭ قىمباتتى اعام ءاسانالى ءاشىموۆ – ءوزى اسسوسياسيانىڭ پرەزيدەنتى – ءبىرىنشى ءوزى سىيلىق الدى… ەرلان ءبىلالعا دا سىيلىق بەردى، اسحات ماەميروۆكە دە بەردى… بۇل نە؟ بۇل – جۇلدە مە، الدە بۇلدە مە؟..

– 9 جىل بويى ءوزىڭىز ۇيىمداستىرعان «ەڭلىكگۇل» سىيلىعىنىڭ اتاۋى تۋرالى ايتا كەتسەڭىز… نەگە «ەڭلىكگۇل» دەپ اتادىڭىز؟

– ءبىزدىڭ تەاتر قايراتكەرلەرى وداعىنىڭ سىيلىعىن «ەڭلىكگۇل» دەپ مەنىڭ اتاعانىمدا گاپ بار ەدى. ەڭلىكگۇل – ەرتە كوكتەمدە شىعاتىن گۇل. سونان سوڭ، ءبىزدىڭ قازاق دراماتۋرگياسىنىڭ العاشقى گەروينياسىنىڭ اتى – ەڭلىك. ونىڭ ۇستىنە بۇل سىيلىق كوكتەمدە بەرىلەتىن بولعاندىقتان، 27 ناۋرىز – حالىقارالىق تەاتر كۇنىندە بەرىلەتىن بولعان سوڭ، وسىنى ىرىم ەتىپ، «ەڭلىكگۇل» دەپ اتاپ، وتكىزىپ جۇرگەنىمە، مىنەكي، 8-9 جىل بولدى. ونىڭ بارىنە ۇكىمەتتەن ءبىر تيىن العانىم جوق. مەنى سىيلايتىن ازاماتتاردان الدىم. ونىڭ ءارقايسىسىن وتكىزگەندە، كەمىندە، 20 ملن تەڭگەدەي اقشا كەتەدى: ونى ۇيىمداستىرۋى بار، وعان كەلگەن قوناقتاردى قوناقۇيگە ورنالاستىرۋ بار، شايپ ۇلى بار، بەرەتىن جۇلدەم بار – ءبىر ەمەس، جەتى جۇلدە بەرەم، ءارقايسىسىنا ءبىر-بىر ميلليوننان! – ۇستىنەن نالوگىن تولەتتىرمەيمىن، تازا بەرەمىن، نالوگىن ءوزىم تولەيمىن. ونى قولدايتىن تاعى ەكىنشى پريز بار، ونى دا ادەمى ەتىپ بەرەمىز، گولليۆۋدتاعى «وسكار» سىيلىعىنداي ەتىپ جاساپ بەرەمىز – ءارقايسىسىنا التىن جالاتىلعان كۋبوك بەرەمىز! سونىڭ ءبارىن ۆيدەوعا ءتۇسىرىپ، ۇلكەن فەستيۆال جاساپ جۇردىك جىل سايىن. وزدەرىنىڭ ءتول مەرەكەسى – حالىقارالىق تەاتر كۇنى قارساڭىندا تەاتر اكتەرلەرىنىڭ ءبىر سەرپىلىپ قالاتىن كۇنى ەدى. بيىل سونى جاساتتىرماي قويدى. بوس تۇرعان اۋەزوۆ تەاترىن بەرمەي قويدى. مەن مينيسترگە حات جازدىم، ەرلان ءبىلالعا حات جازدىم، «27 ناۋرىز – دۇيسەنبى، تەاتردىڭ دەمالىس كۇنى، تەاتردى بەر بىزگە، مەن «ەڭلىكگۇلدى» جاسايىن…» دەپ. ءۇمىتىم بولدى. حاتىما ۇندەمەي قويدى. جاۋاپ جوق-جوق-جوق… تەك كۇن جاقىنداعاندا عانا، «ول كۇنى تەاتر اسسوسياسيانىڭ جۇمىسىنا بايلانىستى تەاتردا ۇلكەن شارا بار، بەرە المايمىز…» دەگەن جاۋاپ الدىم. تيۋز-دان دا سونداي جاۋاپ كەلدى. ەشقانداي تەاتردى بەرمەدى. سونان سوڭ ماعان كومەك بەرىپ وتىرعان «سامۇرىق-قازىنا» سياقتى مەملەكەتتىك كومپانيالارعا دا اقشا بەرگىزدىرمەي قويدى. كەرىسىنشە، اقشانى ءوزى الىپ، سۋداي شاشىپ، قانشاما ادامدارعا پريز بەردى. مەن وعان قۋاندىم، ءبىر جاعىنان. ول دا بولسىن، «ەڭلىكگۇل» دە بولا بەرسىن. ءبىراق، سونى ادەمى جاساۋعا بولار ەدى عوي… مەنىڭ اياعىمنان شالماي-اق… ونىڭ ۇستىنە، مەنىڭ تاڭعالاتىنىم، وسىنداي شاراعا مەملەكەتتىك حاتشى كەلىپ، ءاسانالى اشىموۆكە پريز بەردى!..

– ءاسانالى ءاشىموۆتىڭ تەاتر ساحناسىندا سوڭعى ويناعان ءرولى – 2002 جىلى «ىمىرتتاعى ماحاببات» قويىلىمىندا كلاۋزەن ەكەنىن بىلەمىز. وعان دەيىن جاس كەزىندە ويناعان يۋليي سەزارىن، دون جۋانىن، قودارىن، ەلامانىن ت.ب. رولدەرىن سوناۋ 1970-80ء-شى جىلدارى سومداعاندىقتان، ولاردى كورۋ باقىتى بىزگە بۇيىرماپتى. ول ەڭبەكتەرى ءۇشىن لايىقتى اتاق-داڭق، ماراپاتتىڭ ءبارىن سول كەزدە الدى… ال سوڭعى 20-30 جىلدىڭ اياسىندا كلاۋزەننەن باسقا قانداي رولدە وينادى، ءبىز بىلمەسەك، تەاتردىڭ ىشىندە جۇرگەن ءسىز بىلەتىن شىعارسىز؟

– «ىمىرتتاعى ماحابباتتان» كەيىن ەشقانداي ءرول ويناعان جوق. ونىڭ الدىندا دا ەشقانداي ءرول ويناعان جوق. 70ء-شى جىلدارى ازەكەڭنىڭ ءوزىنىڭ ءبىر اكتەرلەر شوعىرى بولدى – ول – فاريدا ءشارىپوۆا، ىدىرىس نوعايبايەۆ، ءسابيرا مايقانوۆا، انۋاربەك مولدابەكوۆ، ءاسانالى ءاشىموۆ، سونان سوڭ اندا-ساندا ءسابيت ورازبايەۆ. مىنە، وسىلارعا ارناپ ول كىسى ىلعي سپەكتاكل قويىپ ءجۇردى. وسىلاردىڭ ىشىندە مىندەتتى تۇردە اسەكەڭنىڭ رولدەرى بولدى. ءتاۋىر-تاۋىر رولدەرىنىڭ ىشىندە اتاي الاتىنىمىز – «دون جۋاننىڭ دۋمانىندا» دون جۋاندى جاقسى وينادى. سونان سوڭ بايتەن وماروۆ اعامىز قويعان «تاڭعى جاڭعىرىق» سپەكتاكلىندە مەن – باقتىعۇل رولىندە، ول كىسى – جاراسباي رولىندە وينادى، سول رولىندە جاقسى اكتەرلىق تابىسقا جەتتى، مۇنى ايتۋ كەرەك. ول سپەكتاكل 1979-80ء-شى جىلدارى قويىلدى. «قان مەن تەردە» ەلاماندى وينادى. وسىنداي بىردى-ەكىلى ءرولى بولدى.

– مەرۋەرت وتەكەشوۆا دا «ساحناگەر» سىيلىعىن الدى. ءسوز جوق، سوناۋ 1970ء-شى جىلدارداعى «قىز جىبەك» فيلمىنەن كەيىن ول كىسى «كىمسىڭ – مەرۋەرت وتەكەشوۆا» بولدى. ءومىر بويى سول قىز جىبەگىمەن كەلە جاتىر. كينوداعى ودان كەيىنگى بىرەن-ساران رولدەرىن ەشكىم بىلمەيدى دەسەك، ارتىق ايتقاندىق ەمەس. تەاتر ساحناسىندا دا سوڭعى رەت قاي جىلى، قانداي ءرول ويناعانىن ءبىلۋ ءۇشىن ءبىراز تەاتر تاريحىن قوپارۋعا تۋرا كەلەدى. جالپى، تەاتردا اۋىز تولتىرىپ ايتاتىن ءرول سومدادى ما؟ «ساحناگەر» دەگەن سىيلىقتى قانداي ەڭبەگى ءۇشىن العانى بىزگە تۇسىنىكسىز بولدى. الدە مەن ادىلەتسىز باعا بەرىپ وتىرمىن با؟.. ءسىزدىڭ العاشقى ماحابباتىڭىزعا… 

– ەندى ول بۇكىل قازاقتىڭ ماحابباتى بولدى عوي. سۇلۋ قىز بولدى. قىزىقتىق. بىرگە وقىدىق. ءبىراق قۇمان قۇرىق ساپ قويعان كەزى… ءبىراق ساباققا كەلمەي، كينوعا ءتۇسىپ ءجۇردى. اتى قىز جىبەك بولعاننان كەيىن، حاديشا اپامىز ول كىسىگە دە ەرەكشە ىقىلاس ءبىلدىرىپ، جاقسىسىن اسىرىپ، جامانىن جاسىرىپ، ايتەۋىر ءبىتىرىپ شىقتى.

– حالىق سۇيگەن جىبەكتى حاديشا اپامىز دا ءسۇيدى…

– ارينە… ونىڭ ۇستىنە بىردەن ونىڭ تاعدىرى – كينودا جولى بولدى، بىردەن جارق ەتتى. تاعدىرى ەرتەڭ قانداي بولاتىنىن قايدان بىلەدى، سول كەزدە اۆانسپەن بەرىلگەن دۋ قول شاپالاقتاۋلاردىڭ ءبارى ەرتەڭ ورىندالۋى بەك مۇمكىن عوي. ءبىراق مەنىڭ مەرۋەرت كۋرستاسىم اقىرى قازاقشانى بىلمەي كەتتى. بىلەدى-اۋ، دۇرىس سويلەي المايدى، ىرتىك-ىرتىك، اكسەنتپەن سويلەيدى. سونان سوڭ داۋىس رەگيسترى قويىلمادى، ونىمەن اينالىسپادى، ءوزىن ءوزى باپتامادى. كاسىبي ساحنا اكتريساسى دەيتىن دەڭگەيگە جەتە المادى. بىردى-ەكىلى كينوعا عانا ءتۇستى… ال ەندى تەاترعا ەڭبەگى ءسىڭدى دەپ مەن ەندى اللانىڭ الدىندا دا، ادامنىڭ الدىندا دا ايتا المايمىن. بىرگە وقىعانىمىز راس. جەك كورمەيمىن. ول جەك كورسە كورە بەرسىن. «جامانقۇلوۆ كۋرستاسىم بولعانى ءۇشىن ۇيالامىن» دەدى عوي، ۇيالسا ۇيالا بەرسىن… ءبىراق ونەردەگى تاعدىرىنا مەن الاڭدايمىن، ول ەمەس. نەگە تەك قىز جىبەك قانا بولىپ قالدى ول قىز؟ نەگە ول وزىنە ءوزى قامشى سالىپ، نەگە قىز جىبەكتەن كەيىن باسقا مىقتى-مىقتى رولدەردى وينامادى؟ نەگە جارق ەتىپ باسقا رولدەردە كورىنبەدى؟ نەگە قازاق بولا تۇرىپ، قازاقتىڭ قىز جىبەگى بولا تۇرىپ، پاتريوت رەتىندە ءوزىنىڭ ءتىلىن سايراپ تۇرىپ سويلەيتىندەي جاعدايعا جەتپەدى؟ نەگە تەلەديداردان، راديودان ينتەرۆيۋ بەرە المايدى؟ نەگە ەكى اۋىز ءسوزدىڭ باسىن قوسا المايدى؟ ءبىر قىزىعى – ورىسشا دا قوسا المايدى… ال داۋىستى جاساۋعا بولادى. داۋىسپەن جۇمىس ىستەۋگە بولادى. داۋىس – اكتەردىڭ اپپاراتى. مەن ونى جاماندايىن دەپ وتىرعان جوقپىن. ونىڭ جالقاۋلىعى ما، الدە سول جالعىز قىز جىبەكپەن قالعانىنا توقمەيىلسۋ مە؟ وسى ماعان جەتەدى دەدى مە ەكەن، مەن تۇسىنبەدىم…

– «ساحناگەر» سىيلىعى قانشالىقتى ادىلەتتى ءبولىندى دەگەن ويدان تۋىندادى عوي اڭگىمە…

– ەندى بۇل جەردە ول كىسىگە بەرىلگەن نوميناسيا بىلاي عوي: «ساحنالىق عۇمىرى ءۇشىن» دەيدى. ساحنالىق عۇمىر ول كىسىدە جوق. كەزىندە ءاليماندى ءۇشىنشى الدە ءتورتىنشى قۇرامدا تارعىل داۋىسىمەن بىر-ەكى رەت قانا ويناپ شىقتى. قاراگوزدى وتكەن عاسىردىڭ 80ء-شى جىلدارى بىر-ەكى رەت مەنىمەن بىرگە وينادى… حالىق تەرىس بۇرىلىپ، قىز جىبەگى بولعاننان كەيىن عانا ۇندەمەي وتىردى. كوپ ويناعان جوق. تاعى بىر-ەكى ءرولى بولعان شىعار، ءبىراق «ءاي، بارەكەلدى!» دەپ ايىزىڭ قانىپ قول سوعاتىن، تىم قۇرىماسا، ءبىر ءرول جاساعان جوق. «ساحنالىق عۇمىر» بىلاي تۇرسىن… «قاراگوز» سپەكتاكلىندە قاراگوزدى ويناي الماعان جەتى قىزدىڭ ىشىنەن ازەكەڭ مارقۇم، مەرۋەرتكە جانە گۇلنار ەرالييەۆاعا سەنىپ بەرىپ ەدى، ەكەۋىنىڭ دە ءتىلى شاتىق..، اينالىپ كەلىپ امالدىڭ جوقتىعىنان ازەكەڭ قاراگوزدى قىرىقتىڭ ۇستىندەگى فاريدا اپاي شاريپوۆاعا بەردى. سىرىمدى مەن وينادىم. مەن جاپ-جاس جىگىتپىن. فاريدا اپاي ورتا جاسقا كەپ قالعان. اكتەرلىك شەبەرلىگىمەن الدى. مۇنى ديماش احمەتوۆيچ قونايەۆ كوردى. ەندى، اكتەرلىك شەبەرلىگى جەتپەسە، داۋىسى تارقىلداپ تۇرسا، قازاقشا دۇرىس سويلەي الماسا، ءتىلى  تازا بولماسا… ازەكەڭ دە وزىنە ءوزى پىشاق سالعانداي بولار ەدى…

 

– تەاتر قايراتكەرلەرى وداعىن تاراتۋ تۋرالى سەزد دە ءبىراز شۋ بولدى…

– وسى ايعاي-شۋ باستالعاندا، «وداقتى تاراتۋ كەرەك، تۇڭعىشباي جامانقۇلوۆ ءمينيستردى وتستاۆكاعا كەتۋ كەرەك دەگەن ءسوزدى ايتتى» دەپ، اياق استىنان وسى الماتىنىڭ 6-7 تەاترىنىڭ ادامدارىنان جيىرما شاقتى ادامدى جيناپ الىپ، ءبىزدىڭ كىشى زالدا… نە دەيسىڭ، ءبىر كۇنى «قازاقستان تەاتر قايراتكەرلەرى وداعىنىڭ كەزەكتەن تىس سەزى بولىپ جاتىر» دەپ حابار جەتتى ماعان. «نە دەيدى؟!.» دەپ كەلدىم مەن، ماعان شاقىرۋ بەرگەن جوق. كەلسەم، الگىندەي، وزدەرىنشە تورت-بەس ادام جينالىپ العان، «وسىنداي-وسىنداي…» دەپ سويلەپ جاتىر. ءاسانالى اعامىز سويلەدى. ول كىسىنىڭ دە ءسوزى ارسىن-گۇرسىن… ورىسشا-قازاقشا… «ۆوت توۆاريشش جامانقۇلىپ» دەپ كەكەتىپ مەنىڭ فاميليامدى… «ۆاشە ۆسستۋپلەنيە ۆشەراشنيي وشەن بىل ۆسستۋپلەنيە تاكوي نەگرامىتنىي ۆستۋپلەنيە» دەدى.

سودان كەيىن كورەي تەاترىنىڭ ديرەكتورى شىعىپ الىپ سويلەدى كەپ-كەپ: «ماڭگىلىك ەل باعدارلاماسى بويىنشا قازاقستان تەاترلار قايراتكەرلەرى وداعى ەشتەڭە جاساپ جاتقان جوق… سوندىقتان ءبىز وداقتىڭ ءتوراعاسىن قايتا سايلايمىز وسى سەزدە…» سودان تەاتر قايراتكەرلەرى وداعىنىڭ پرەزيديۋم مۇشەلەرى شىعىپ ايعاي سالدى: «بۇل قانداي سەزد؟ سەزد، الدىمەن، پرەزيديۋمدا قارالادى، پرەزيديۋم پلەنۋمعا سالادى، پلەنۋم سەزدى شاقىرادى، وعان اقشا بولىنەدى، بۇكىل 54 تەاتردان، ءارقايسىسىنان كەم دەگەندە ون-وننان ادام كەلۋى ءتيىس، سودان كەيىن كۇن تارتىبىنە ماسەلە قويىلادى، سودان كەيىن بارىپ شەشىلەدى. ءتوراعالىقتى شەشەتىن مينيستر ەمەس، سەزد. ال بۇل سەزد ەمەس!.. مىناۋ نە؟..» دەپ، لەرمونتوۆ تەاترىنىڭ اكتەرى ميحايل توكاريەۆ سويلەدى. سودان كەيىن مەن شىعىپ سويلەدىم، ءسويتىپ ءبىز بۇل سەزدى جوققا شىعاردىق. سوندا سول جەردە تۇرىپ مەرۋەرتتىڭ سويلەگەن ءسوزى: «يا ستەسنيايۋس، چتو يا ۋچيلسيا ۆمەستە س ەتيم چەلوۆەكوم» دەپ… مەن قاتتى قۋانىپ جۇرگەندەي – ونىمەن بىرگە وقىعانىما… وكىنىشتى… مەن ونى، ءوزىمنىڭ بىرگە وقىعان كۋرستاسىم عوي دەپ، وداقتىڭ كەيبىر شارالارىنا قاتىستىرىپ، فورۋمدارعا قاتىستىرىپ..، تارازدا مەنىڭ اتىمداعى فەستيۆال بولدى، «تۇڭعىشباي ءال-تارازي تارازعا شاقىرادى» دەگەن – تاراز جاسايدى ونى تارازدىڭ اقشاسىنا – سول فەستيۆالگە قۇمان ەكەۋىن جيۋري مۇشەسى ەتىپ شاقىرتىپ..، حاديشا اپايدىڭ ستۋدەنتى عوي دەپ… سول جەردە سويلەتتىرىپ، كىشكەنە ۇيرەنسىن، كورسىن، ءبىلسىن دەپ، قاسىمدا ەرتىپ جۇرۋگە تالاپتاندىم…

– ءسىزدىڭ ارىپتەستەرىڭىزگە دەگەن قۇرمەتىڭىزدى تاعى ءبىر جولى بايقادىم: وسى شۋدىڭ باستالىپ كەتكەن تۇسىندا ءتيۋز-دىڭ 70 جىلدىعى بولدى. ساحناعا ءاسانالى اشىموۆتەن باستاپ، بىرنەشە ادامدى شاقىردى. ءسىز ىنىلىك ىزەتپەن ول كىسىگە جول بەرىپ، ونى العا وزدىرىپ، ءوزىڭىز كەيىن قالىپ، ول كىسى ءسوز سويلەگەننەن كەيىن دە، وزىڭىزگە ءسوز بەرىلگەندە «ءاسانالى اعامنان كەيىن بىردەڭە ايتدىڭ ءوزى قيىن…» دەپ، ول كىسىنى تاعى دا كوتەرمەلەپ سويلەدىڭىز. ۇساق مىنەزگە بارماي، ىرىلىك، كىسىلىك تانىتقانداي بولدىڭىز… ءبىراق ءار كەزدە ەكەۋىڭىزدى اراڭىزدا كوزگە كورىنبەيتىن «مىلتىقسىز مايدان» ءجۇرىپ جاتقانداي بولىپ سەزىلەتىن…كەزىندە باسپا ءسوز بەتتەرىندە دە ءبىراز «شايقاسقاندارىڭىزدى» بىلەمىز… ارالارىڭىزدان قانداي «قارا مىسىق» ءوتىپ كەتكەنىن ايتىپ بەرە الاسىز با؟.

– ول «شايقاس» ءاشىموۆ تەاتردىڭ باستىعى بولىپ تۇرعان كەزدە باستالعان ەدى… قايتەيىن حالىقتىڭ الدىندا ەكەۋمىزدىڭ ارامىزداعى پەندەلىك كيكىلجىڭدى ورتاعا سالىپ؟.. ونى دا حالىق جاقسى كورەدى، ءبىراق پەندەلىگىن بىلمەيدى. سونى بىلمەي-اق كەتسىن دەگەن ىنىلىك وي مەنىكى… الدىمداعى اعام… ەگەر ول كىسىنىڭ ابىروي-اتاعىنا نۇقسان كەلسە، ماعان دا نۇقسان كەلەتىندەي بوپ تۇرادى. ويتكەنى ول كىسى دە ونەر ادامى، ول كىسى دە تەاتر مەن كينونىڭ اكتەرى، «ويبووي، ءبىزدىڭ ماقتاپ جۇرگەن ونەر ادامىمىز اس-اعامىز وسىنداي ادام ەكەن عوي!..» دەگەن ءسوز بولسا، ونىڭ ءبىر ۇشىعى ماعان ءتيىپ جاتقانداي بولادى… سوندىقتان ول كىسى تۋرالى مەن ەشتەڭە ايتپايمىن، «ول وسىلاي دەدى» دەگەن وسەك اڭگىمەلەر بولسا، «ەندى… بايقاماي ايتىپ قالعان شىعار، ول كىسى ۇلكەن تۇلعا عوي…» دەپ جۇرەمىن.

جالپى، الدىمداعى كەيبىر اعالارىمنىڭ جاساعان شالالىقتارىن، بىلىمسىزدىكتەرىن ءوزىمنىڭ جۇرەگىممەن قاتتى قىنجىلىپ قابىلدايمىن. نەگە عانا وسىلاي؟.. نەگە عانا ول اعالارىم ەل الدىنا شىققاندا، تىم بولماسا، ءۇش-تورت كىتاپ وقىعاندىعىن بىلدىرە المايدى؟ نەگە عانا سول اعالارىم حالىق سىيلايتىنداي دۋ قول شاپالاق يەسى بولعان سوڭ، سونىڭ ۇدەسىنەن نەگە شىعا المايدى؟ نەگە عانا سول اعالارىم القاقوتان وتىرعاندا اقساقال رەتىندە، تىم بولماسا، «قۇل-حۋ-اللانى» ءۇش قايىرىپ باتا جاساپ بەرە المايدى؟ نەگە عانا سول اعالارىم جيىلىپ وتىرعان كەزدە وزىنەن كەيىنگى ىنىلەرىنە جاقسى ءسوز، ارقاسىنان قاعا الاتىن ادەمى اعالىق، اقساقالدىق مىنەز تانىتا المايدى دەپ كۇندە مىڭ ولەمىن… نەسىپبەك ايت ۇلىنىڭ «اعالار-اي» دەگەن ولەڭى وسىندايدا تۋعان ەكەن عوي…

– ەلباسىنا ۆيدەوۇندەۋ جاساپ، اراشا سۇرادىڭىز. ساحنادا كوبىنەسە حان-سۇلتاندار مەن بي، تورەلەردىڭ ءرولىن سومداعان جامانقۇلوۆتىڭ سىرتقى ءتۇر-تۇلعاسى دا، مىنەز-بولمىسى دا ابىلاي حانداي ءىرى ەدى، كەسەك ەدى. ەلباسىنا جاساعان ۆيدەوۇندەۋىڭىزدە سول تۇلعانىڭ شوگىپ كەتكەنىن كوردىك، پسيحولوگيالىق تۇرعىدا تىم كىشىرەيىپ، سىنىپ كەتكەندەي كۇي بايقالدى…

–  مەن ويناعان ابىلاي حاننىڭ دا سىنعان جەرلەرى بار. مىسالى، بۇكىل بيلەردىڭ ءبارى وعان قارسى شىعىپ، جۇڭگو مەن ورىستىڭ اراسىنان ءۋاج تابا الماي، قينالىپ جۇرگەن كەزدە قاسىندا ءتاتتىقارا مەن بۇقار جىراۋ بولعان عوي، سوندا بۇقار دا، ءتاتىقارا دا ابىلايدىڭ كەيبىر ءمۇلت جەرىن ايتىپ وتىرعان. مىسالى، بۇقاردىڭ مىناداي ولەڭى بار:

«ەي، ابىلاي، ابىلاي،

مەن سەنى العاش كورگەندە

تۇركىستاندا ءجۇر ەدىڭ،

تۇرىمتايداي ۇل ەدىڭ،

ءۇيسىن تولە ءبيدىڭ (؟)

تۇيەسىن باققان قۇل ەدىڭ،

جانىس قىبىرايدىڭ ۇيىندە (؟)

تۇندە تۋعان ۇل ەدىڭ،

اكەڭ كۇمان اۋەلدەن

ونى دا مەن بىلەمىن…» دەيدى.

 

بۇل تۇستا ابىلايدىڭ تورە تۇقىمى ەمەس ەكەنىن تۇسپالداپ وتىرعان بۇقار جىراۋدىڭ استارىن مەن ءتۇسىنىپ وتىرمىن. سوندا بۇقار جىراۋ «ورىسپەنەن سوعىسىپ، جۇرتىڭا جاۋلىق ساعىنبا» دەپ وتىر. ابىلاي ەكىلەنىپ، ءوزىنىڭ باتىرلىعىنا سالىپ، ورىستارعا قارسى سوعىس اشپاقشى، سوندا بۇقار جىراۋ اقىل بەرىپ وتىرسا، ءتاتىقارا دەگەن اقىن ەل اراسىندا «وي، ابىلاي دەگەن كىم ول؟.. اناۋ عوي… مىناۋ عوي… ول دا پەندە عوي… ون ءتورت قاتىن العان… بۇيتكەن-سويتكەن…» دەگەن اڭگىمە ايتقان. سونىڭ ءبارىن كورگەن ابىلاي بۇقارعا اتتان سالادى: «مەن 48 جىل تاققا وتىرعاندا تاقىمىم تاقتان ەمەس، اتتان توزدى – ەلدىڭ قامىن ويلاۋمەن!.. سوندا سەن ءتاتىقارا ەكەۋىڭ الگىندەي ءسوز ايتقاننان گورى ەل قامىن نەگە ايتپادىڭدار؟ نەگە مەنى سولاي سىندىردىڭدار؟..» دەيتىن ولەرىنىڭ الدىندا ايتاتىن ءسوزى بار. بۇل مامان بايسەركەنوۆ اعامىزدىڭ پەساسىنداعى وتە ءبىر كەرەمەت سوزدەر. مەن سونى جانىم اۋىرا ايتامىن. ابىلايدىڭ دا سىنعان تۇستارىن ايتامىن…

ەلباسىنا مەن ءۋاج ايتقاندا، ۇندەۋ جاساعاندا، ەلباسىمنان اراشا سۇراردا، ەلباسىنىڭ توڭىرەگىندە جۇرگەن جاندايشاپتاردىڭ مەن تۋرالى جامان ايتىپ جۇرگەنىنە كوزىم جەتتى. ونى قالاي ايتامىن – ءوزىنىڭ تاڭداعان ادامدارى عوي… مەن ەلباسىنىڭ سول تۇستا، كوپ جىگىتتەردەن ول كىسى كوڭىلى قالىپ..، تاق بەرگەن ادامدارىنىڭ ءبىرازى تايقىپ كەتىپ جاتتى عوي. ول كىسى دە پەندە بولعاننان كەيىن، ەت پەن سۇيەكتەن جارالعاننان كەيىن، قاتەلەستى. باسىنا قانشاما قيىن جاعداي ءتۇستى. ەل وعان ءارتۇرلى قارادى… ەندى مەنىڭ جاعدايىمنان كەلگەن كەزدە، ەلباسىعا كىم نە ايتىپ جاتىر..، كىم نە دەدى ەكەن؟.. ەلباسىنىڭ جاعدايىن ويلاعاننان، ول كىسىنىڭ وسى ارادا شىرىلداپ، قايسىسىنا سەنەرىن بىلمەي جۇرگەن كوڭىل-كۇيىن مەن ءوزىمنىڭ كوڭىل-كۇيىممەن سالىستىردىم. مەنىڭ سىنعانىم ەمەس، مۇجىلگەنىم، كۇيىنگەنىم – ەلباسىنىڭ ىشكى جاندۇنيەسىنىڭ كۇيىنگەنىمەن بىردەي بولدى دەپ ويلايمىن. ونى ادەيى جاساعانىم جوق. ءوزى سولاي شىقتى. مەن ەلباسىنىڭ جايىن ءتۇسىنىپ وتىردىم. ول كىسى «ءاي، تۇڭعىشباي دا سونداي ەكەن-اۋ…» دەپ ويلاپ وتىر-اۋ دەپ، جالعان سوزگە، جاڭساقتىققا سەندى-اۋ دەپ، جانىم كۇيزەلىپ وتىردى. ول – سىنۋ ەمەس، ءمۇجىلۋ ەدى، سونان سوڭ شىنىم ەدى. جانە جۇرەك قاعىسىمدى ەلباسىعا جەتكىزۋ ەدى.

– دەگەنمەن، سول بەينەجولداۋىڭىز ءوزىڭىزدىڭ كىناڭىزدى مويىنداعانداي اسەر قالدىردى…

– مەن كىنالىمىن دەپ ەسەپتەگەننەن ەمەس، «مەنىڭ باسىما وسىنداي جاعداي تۇسكەنى ۇيات بولدى-اۋ… ەلدەن ۇيات بولدى-اۋ… مەنى سىيلايتىن ەلباسىنان ۇيات بولدى-اۋ… ەكىۇداي قالاتىن بولدى-اۋ…» دەپ كۇيزەلگەنىم راس. ول – كۇيزەلۋ، باسىما تۇسكەن سىناقتىڭ اۋىرلىعىن سەزىنۋ، جانە ودان شىعاتىن جولدىڭ وتە قيىن ەكەندىگىن سەزىنۋ، دالەلدەپ شىعۋدىڭ ءوزى وتە اۋىر ەكەنىن سەزىنۋ، ادىلەتتىڭ اۋىلى ءدال وسى تۇستا مەنەن تىپتەن الىستاپ بارا جاتقانىن سەزىنۋ، جانە مەن بىلەتىن شىندىقتىڭ قورعاۋسىز شىرىلداپ قۇرىپ بارا جاتقانىن سەزىنۋ…

– ول كىسىنىڭ قابىلداۋىندا بولعانىڭىزدا ارىستانبەك مۇحامەدي ۇلى ەكەۋىڭىزدىڭ اراڭىز تۋرالى سۇرادى دەدىڭىز. ول كەزدە بۇل ماسەلەنىڭ ءبىرى دە جوق ەدى عوي، ءبىراق نەگە ەلباسى سىزدەن «ارىستانمەن قالايسىڭ؟..» دەپ سۇرادى ەكەن؟ نەگە، مىسالى، «ماسيموۆپەن قالايسىڭ؟» دەپ سۇرامايدى؟ الدە سول كەزدىڭ وزىندە مينيستر ەكەۋىڭىزدىڭ اراڭىزدا ماسەلە بار ما ەدى؟

– ويتكەنى ول كەزدە، مەن ۇلكەن كىسىگە كىرگەندە ەكى ماسەلە قويدىم: ءبىرى – قازاقستان تەاتر قايراتكەرلەرى وداعىنا عيمارات سۇراۋ جانە وسى وداقتىڭ مارتەبەسىن ءوسىرۋ جايلى. ەكىنشى، ءوزىنىڭ قويعان سۇراعىنا مەندە جاۋاپ تۇردى: «نە ىستەپ ءجۇرسىڭ؟» دەپ سۇرادى. «ەشتەڭە ىستەپ جۇرگەن جوقپىن، اعا» دەدىم. «قالاي؟» دەدى. «ەگەر جۇمىس بەرگىڭىز كەلسە، مەن ءقازىر قازاقستان اكتەرلەرىنىڭ ىشىندەگى ەڭ ءبىرىنشى جانە جالعىز عىلىم كانديداتىمىن. ۇستازدىق جۇمىس ىستەگەنىمە 25 جىلدان استى. ت.جۇرگەنوۆ اتىنداعى ونەر اكادەمياسىنىڭ وتىمەن كىرىپ، كۇلىمەن شىعىپ جۇرگەن مەنمىن. بۇل اكادەميا تەاتر جانە كينو ماماندارىن وقىتاتىن ورىن. قيساڭىز، وسىنى مەن ءقازىر جونگە سالار ەدىم. ەپتەپ ولقى كەتكەن تۇستارى بار. ارىستان مينيستر بولىپ كەتتى، ءقازىر رەكتوردىڭ ورنى بوس تۇر» دەپ ەدىم. «بوس تۇر ما؟» دەدى. سودان كەيىن جوعارىداعى سۇراق تۋىندادى: «ارىستان ەكەۋىڭنىڭ اراڭ قالاي؟» دەدى. مەن سەزە قويدىم، ياعني، ارىستانمەن اقىلداساتىنىن سەزدىم دە، «ول وسىنداي ادام ەدى… رەكتور كەزىندە ءبۇلدىرىپ كەتتى عوي…» دەگەن ءسوزدى ايتۋعا اۋزىم بارمادى. اۋزىم بارماعانى – مەنىڭ قورىققاندىعىمنان ەمەس، ەلباسىنىڭ ءمينيستردى تاعايىنداعاندا ءمۇلت كەتكەنىن بەتىنە باسقانداي بولام با دەپ، ءوزىمدى ءوزىم ۇستادىم. سونان سوڭ، ول جىگىتكە جاڭادان وسىنداي مانساپ بەرگەننەن كەيىن، اناۋ-مىناۋ پەندەشىلىگىن، بالالىعىن، شالالىعىن قويىپ، تۇلعالىققا قاراي ويىساتىن شىعار دەگەن ءۇمىت تە بولدى. پاتشا وسىنداي تاق بەرىپ وتىرعاننان كەيىن، سوعان لايىق بولاتىن شىعار، كەيبىر جاساعان شالالىقتارىنان اجىرايتىن شىعار دەگەن ءۇمىت بولدى. سوندىقتان مەن ونىڭ سىرتىنان «اناۋ-مىناۋ» دەپ، قاتىنوسەك ايتقانداي بولمايىن دەپ اۋزىمدى جاپتىم. ايتا المادىم. ال ول كىسىنىڭ ويىندا نە بولدى – مەن ونى ەندى ءتۇسىنىپ وتىرمىن. «ەگەر ەكەۋىڭ ءتىل تابىسا الماي جۇرسەڭدەر، اكادەميا رەكتورىنىڭ ورنىن قالاي الاسىڭ؟..» دەگەن ۇعىم بولعان بولۋ كەرەك. اقىرى سولاي بولىپ شىقتى – ول ورىندى ماعان قيمادى. مەن وعان وكىنبەيمىن…

– سوڭعى كەزدەرى جوعارى وقۋ ورىندارى جەكەشەلەندىرىلىپ جاتىر. بالەنباي جىلدىق تاريحى بار ءاربىر جوعارى وقۋ ورىندارىنا قوجايىن تابىلىپ جاتىر… تەاترلاردى دا جەكەشەلەندىرۋ كەرەك دەگەن اڭگىمەلەر ارا-تۇرا ايتىلىپ قاپ جاتىر… اسقار توقپانوۆ ىرگەتاسىن قالاپ كەتكەن قاراشاڭىراق – ت.جۇرگەنوۆ اتىنداعى ونەر اكادەمياسىنىڭ جانە تەاتر وشاقتارىنىڭ جەكەشەلەندىرىلۋىنە قالاي قارايسىز؟

– جەكەشەلەندىرۋ – ءبىزدىڭ ءالى ەتىمىز دە، ەسىمىز دە ۇيرەنە الماي جۇرگەن قۇبىلىس. نارىق بولۋ ءۇشىن حالىق سانى ءبىزدىڭ بۇگىنگى سانىمىزدان كەمىندە ەكى-ۇش ەسە كوپ بولۋ كەرەك. نارىقتىق زامانعا كوشۋ ءۇشىن حالىق توق بولۋ كەرەك. حالىقتىڭ ەرتەڭگە ۇرەيى بولماۋ كەرەك. ءبىر-بىر ايلىققا قاراپ قالمايتىنداي، ءارقايسىسىنىڭ ءوزىنىڭ جەكە تىرلىگى بولۋ كەرەك. سوندا عانا مۇنداي جاعدايعا كوشۋگە بولار… ال ەندى جۇرگەنوۆ اكادەمياسى كونسەرۆاتوريا نەگىزىندە قۇرىلدى عوي. ءبىزدىڭ قۇرمانعازى اتىنداعى كونسەرۆاتاوريامىز حالىق قىرىلىپ جاتقان كەزدە، 1944 جىلى قۇرىلىپتى… قان توگىلىپ جاتقاندا… ونى قۇرعان قانشاما ادامنىڭ ءبارى – موگيكانداردىڭ ءبارى و دۇنيەلىك. ول جەردە قۇرمانبەك جانداربەكوۆ، روزا جامانوۆا، بايعالي دوسىمجانوۆ، ەرمەك سەركەبايەۆ ت.ب. قانشاما مىقتىلار ساباق بەردى. كۇلاش بايسەيىتوۆا ساباق بەرمەسە دە، سولارعا ۇلگى بولدى. شەتەلدەردەن كەلگەن، اسىرەسە ەۆرەي حالقىنىڭ «مەنمىن!» دەگەن كەرەمەت مۋزىكانتتارى سوعىس كەزىندە وسىندا كوشىرىلىپ، مۋزىكانىڭ بۇكىل تەرەڭ قۇپيالارىن ۇيرەتىپ، نەگىزىن، فۋندامەنتىن (ىرگەتاسىن) كەرەمەت قالاپ كەتكەن ونەر وشاعىن بىرەۋدىڭ جەكەمەنشىگىنە بەرۋ – كىساپىرلىك! كۇپىرلىك! قاسيەتسىزدىك دەپ ەسەپتەيمىن! ءبىز، جۇرگەنوۆ اكادەمياسى، سودان ءبولىنىپ شىققانبىز. باسقا رەسپۋبليكالاردا تەاتر ينستيتۋتى باياعىدان بولعان، ال ءبىز 1978 جىلى عانا ءبولىنىپ شىقتىق. حاديشا بوكەيەۆا، رابيعا قانىبايەۆ، فاريدا ءشارىپوۆا، ىدىرىس نوعايبايەۆ، كاۋكەن كەنجەتايەۆتار بەرىك ىرگەتاسىن قالاپ، شاڭىراعىن، ۋىعىن بەكىتىپ بەرگەن ەدى. ەڭ باسىندا ايشىق ءمۇيىز اق سەركەم – اسقار توقپانوۆ ءجۇردى. ۇلكەن كىسىلەرگە كىرە ءجۇرىپ، تاياعىمەن توقپاقتاي ءجۇرىپ، قازاقستان تەاتر ونەرىنىڭ وقۋ ورداسىن اشتى جانە قازاق اكتەرلەرى مەن رەجيسسەرلەرىن وقىتۋدىڭ وزىندىك مەكتەبىنىڭ ۇلگىسىن سالدى! ءوزى قۇرعان ينستيتۋتقا ول كىسى ارام ويمەن ءوز اتىن بەرۋ تۋرالى ويلاعان جوق، كەزىندە، زامان تاۋقىمەتىن تارتىپ جۇرگەن جەتىم كەزىندە وزىنە قول ۇشىن بەرىپ، ماسكەۋگە وقۋعا جىبەرگەن تەمىربەك جۇرگەنوۆتىڭ اتىن بەردى! رۋعا، جەرشىلدىككە بولىنگەن جوق. قازاق ونەرىنە قانىن، جانىن بەرگەن ادامنىڭ اتىن بەرگىزدى! سول اسقار توقپانوۆقا ءبىز ءالى كۇنگە دەيىن ءبىر دە ءبىر تەاتردىڭ اتىن بەرە الماي ءجۇرمىز… جامبىل تەاترىنا ا.توقپانوۆتىڭ اتىن بەرەيىك دەپ حات جازعانىما، مىنە، التى-جەتى جىل بولدى!

– راسىندا، ەڭ مىقتى دەگەن تەاترلاردىڭ بىرىنە ول كىسىنىڭ اتىن باياعىدا بەرەتىن ءجونىمىز ەدى… نە سەبەپتەن ول كىسىنىڭ اتى وسى كۇنگە شەيىن بىردە ءبىر تەاترعا بەرىلمەدى؟

– سەبەبى، ول كىسى شىنشىل، ادىلەتتى ادام ەدى. باردى – بار، جوقتى – جوق دەپ ايتاتىن. كەز-كەلگەن ءمينيستردىڭ ەسىگىنە كىرىپ كەلىپ: «ەي، مينيستر كۋلتۋرى ي وتدىحا! نە ءبىتىرىپ وتىرسىڭدار؟..» دەپ، بار ويىن ايتىپ، شىعىپ كەتە بەرەتىن. كەز-كەلگەن سپەكتاكلگە كىرىپ، ءبىرىنشى قاتارعا وتىرىپ الاتىن دا، قويىلىپ جاتقان سپەكتاكلدىڭ بيداي-بىلدىرىق ەكەنىن كورسە، ورنىنان قارعىپ تۇرىپ: «شانتروپا!.. بەزدارششينا!..» دەپ ايعايلاپ، سپەكتاكلدىڭ ورتاسىنان شىعىپ جۇرە بەرەتىن. ول شالدان سەسكەنەتىن. «شال» بولعاندا دا، «كۇنشۋاققا» جىلىنىپ وتىراتىن شاۋقان شال ەمەس، توقپانوۆ – ناعىز اقساقال، ناعىز قازىنا بولدى. اركىمنىڭ ىعىنا جىعىلعىش، كونگىش، «كوپ ايتسا – كوندى، جۇرت ايتسا – بولدى، ادەتى نادان ادامنىڭ» دەپ اباي حاكىم ايتقانداي، ءجۇر عوي تالاي شالدار… ول كىسى ونداي بولعان جوق. مۇقاڭنىڭ وزىمەن تىكەلەي، تەپە-تەڭ سويلەسكەن تەكتى كىسى. ۇلى ابايدى ساحناعا شىعارعان – سول كىسى! كىشكەنتاي كوميك قاليبەك قۋانىشبايەۆتى ۇلى تراگيك اكتەر جاساعان – سول كىسى! دىنمۇحامەد قونايەۆتىڭ كابينەتىنە كىرىپ كەلىپ: «ديمەكە! مىناۋ نە بوپ جاتىر؟..» دەپ ايتا الاتىن – جالعىز سول كىسى! ول كىسىنىڭ ەركەلىگىن ديمەكەڭ دە كوتەرگەن. ديمەكەڭمەن دوستىعى كەرەمەت بولعان! مۇقاڭمەن دوستىعى كەرەمەت بولعان! باۋىرجان مومىشۇلىمەن دوستىعى كەرەمەت بولعان! نۇرعيسا تىلەندييەۆپەن دوستىعى كەرەمەت بولعان! ولەرىندە ماعان ايتىپ كەتكەن ءبىر اۋىز ارمانى بولدى: «وكىنىپ كەتىپ بارام، تۇڭعىشباي! – دەدى. – مەن ديمەكەڭ مەن باۋىرجان مومىشۇلىن تاتۋلاستىرا الماي كەتىپ بارامىن…» دەپ جىلادى. ول كەزدە ديمەكەڭە باۋىرجان مومىش ۇلى «ورىستار ماعان گەنەرال بەرمەدى، گەروي بەرمەدى… سەن سوعان ارا تۇسپەدىڭ…» دەپ وكپەلەگەن بولۋ كەرەك… سول كەزدەگى دوستىقتارىن قاراڭىز: باۋىرجان مومىش ۇلى اسقار توقپانوۆقا ايتاتىن كورىنەدى: «اي، اسقار، مەن – دۋراك نومەر پەرۆىي، سەن – دۋراك نومەر ۆتوروي ەكەنسىڭ!..» دەپتى. توقپانوۆ: «دۋراك نومەر ترەتيي دە بار، اعا» دەسە: «بىلەم!.. تىلەندييەۆ – دۋراك نومەر ترەتيي» دەيدى ەكەن. ياعني، ۇشەۋى دە شىندىقتى ايتاتىن، ادىلەتسۇيگىش، بۇگىندە قازاققا ارمان بولىپ قالعان تۇلعالار… ءقازىر بۇلاردى ساعىنعاننان باسقا، ساعىنا وتىرىپ، ىزدەگەننەن باسقا امالىمىز قالمادى…

وسىدان ءبىر جىل بۇرىن ينتەرنەتتەن وقىپ قالدىم، جانىما قاتتى باتتى. ەرمەك تۇرسىنوۆ دەگەن اقىلمان جىگىت: «قازاقتا جالعىز اقساقال بار ەدى، ءبىراق ونىڭ ۇلتى نەمىس ەدى – گەرولد بەلگەر دەگەن. ودان دا ايىرىلدىق…» دەپ جازىپتى. جۇرەگىم سۋ ەتە قالدى. «اپىرم-اي، شىن با… شىن-اۋ…» دەپ قالدىم.

ءقازىر 80-گە كەلسە دە اقساقال بولا الماي جۇرگەن اعالارىما وكىنەمىن. 90-عا كەلسە دە، مۇحتار شاحانوۆشا ايتقاندا، «ساقال-شاشىن كۇنگە اعارتقان قارتتارعا» وكىنەمىن. اقساقال بولىپ، «جىگىتتەر-وۋ!..» دەپ، ءتىپتى، سول ەلباسىنا دا بارىپ، اعالىق، اقساقالدىق ءسوز ايتاتىنداي مىسى جوق. باياعى شاكىر ابەنوۆتار باتا بەردى عوي، سونداي باتا بەرەتىن دەڭگەيگە جەتكەن – برەند دەيمىز بە – ۇلتتىق برەند-اقساقالدىڭ جوقتىعى وكىنىش. سوندىقتان دا ەلباسىنىڭ توڭىرەگىندە شالالاردىڭ جۇرگەنى وكىنىشتەن گورى ءقازىر قايعىعا، قاسىرەتكە اينالىپ بارادى. ەلباسى – بىرەۋ. ول دا ەت پەن سۇيەكتەن جارالعان ادام. ەلىنىڭ قامىن ويلاپ وتىر. اناۋ-مىناۋ دەپ ول كىسىگە جابا بەرۋدىڭ ءجونى جوق دەپ ەسەپتەيمىن. مەن مۇنى شىن جۇرەگىممەن ايتامىن. جىبەرگەن قاتەلىگى – مەنىڭ قاتەلىگىم سياقتى قاتتى قاپالانامىن. جەتكەن جەتىستىگىنە – بوركىمدى اسپانعا لاقتىرامىن. ول دا سەنىمپاز ادام. سەنىپ قالىپ وتىر… ال الگىندەي اقساقالداردىڭ جوقتىعى ول كىسىنىڭ دە شىمبايىنا باتاتىن شىعار…

– ەگەر سونداي اقساقالدار بولسا، ارىستانبەك مۇحامەدي ۇلى مەن تۇڭعىشباي قادىر ۇلىنىڭ اراسى مۇنشالىقتى دارەجەگە دەيىن ۋشىقپاس پا ەدى؟ مىسالى ءدال سونداي اقساقالدىڭ ءرولىن ءاسانالى ءاشىموۆ اتقارسا… «مامىلەگە كەلىڭدەر، قويىڭدار، مىنالارىڭ دۇرىس ەمەس، ەلدەن ۇيات بولادى» دەگەن اقساقال بولدى ما؟ قونايەۆ پەن مومىشۇلىن تاتۋلاستىرعىسى كەلگەندەي قازاقتان ءبىر توقپانوۆ تابىلمادى ما؟

– ساكەن ءجۇنىسوۆتىڭ «اقان سەرى» رومانى ەسىمە ءتۇسىپ وتىر. قاسقىردىڭ اتى قالاي ەدى؟

– بىرىشەك بولسا كەرەك…

– سول قاسقىردى اتىپ الىپ، قانجىعاسىنا بايلاپ، اۋىلىنا سۇيرەتىپ جاقىنداي بەرگەندە، قاسقىردىڭ ءتىسى اقسيىپ جاتىر ەكەن. سوعان قاراپ، اقان: «ءاي، كوكجال، وزىڭنەن دە بار-اۋ…» دەپتى. سول ايتپاقشى، مەن ءوزىم «سۇتتەن اق، سۋدان تازا» بولمايىن. وزىمنەن دە بار-اۋ، شاماسى. شىندىق ايتاتىن مىنەزىمنەن… ول كىسى (ءاسانالى ءاشىموۆ) مەنىڭ جىبەرگەن مايدا-شۇيدە كەيبىر كەمشىلىكتەرىمدى كەشىرىپ، ارىستانبەككە بارىپ، ءتىپتى، ەلباسىنا بارۋعا دا حاقىلارى بار… ءبىر ءاسانالى ەمەس، ءسابيت ورازبايەۆ دەگەن اعام بار. ەكەۋى دە سەكسەننەن اسىپ وتىر. ەكى اقساقال بىرىگىپ: «ەي، اناۋ يت – تۇڭعىشباي، ءتىلىنىڭ توتيايىنى بار..، كەمشىلىك ودا جوق ەمەس، بار، ءبىر اشۋىڭىزدى بەرىڭىز…» دەپ باراتىن ءجونى بار ەدى. ونداي ءجون-جوسىقتى، وزدەرىنىڭ ورنىن ۇقپاي وتىرعان ادامداردى قالاي اقساقال دەپ ايتا الامىن؟ قاريالارىمىزدىڭ اقساقال بولا الماي قالعاندىعىنىڭ بىردەن-بىر مىسالى – وسى.

مەن قانشا جەردەن جىندى بولايىن – ءبىراق مەن ۇرى ەمەسپىن. قانشا جەردەن اقىماق بولايىن – مەن سونشالىقتى تەنتەك ەمەسپىن. قانشا جەردەن مەن شالا بولايىن، بىر-ەكى كىتاپتى ومىرىمدە كەم وقىپ قويايىن – ءبىراق مەن جەمقور ەمەسپىن. مەن حالقىمدى، ۇلتىمدى، مەملەكەتىمدى ىنتى-شىنتىممەن جاقسى كورەتىن اداممىن. سول ءۇشىن قىزمەت ەتىپ جۇرگەن اداممىن – ءتىلىم ءۇشىن، ۇلتىم ءۇشىن، ونەر ءۇشىن… قازاقتىڭ ونەرى جەردە قالماسا ەكەن، ارزانداماسا ەكەن دەپ شىرىلداپ جۇرگەن جىندىمىن. ءبىراق مەن ۇرى ەمەسپىن!. مەنىڭ ارمانىم – جاڭا ۇردىسپەن جاسالعان كينو ءتۇسىرۋ ەدى… «جەركىندىك» دەپ، «دوڭگەلەك، دومالاق» دەپ ەمەس، «جۇمىر جەر» دەپ قازاق قانا ايتا العان ەكەن عوي. مەنىڭ قازاعىم، ورىسشا ايتقاندا، «ينتۋيتيۆنو» تەگىن ەمەس ەكەن عوي. اللانىڭ سۇيىكتى ق ۇلى ەكەن عوي. «ەي، قۋ قۇداي، شۇناق قۇداي» دەپ، قۇدايدىڭ ءوزىن «تىلدەپ» العاندا، كەشىرەتىن سەبەبى – سودان ەكەن عوي دەگەن ۇعىمىمدى دالەلدەگىم كەلگەن شىعار… ايتپەسە ءوز باسىما جەتەر اتاق-داڭقىم بار، الاتىن اتاعىمنىڭ ءبارىن العانمىن – مەملەكەتتىك سىيلىقتى العانمىن، حالىق ءارتيسىن العانمىن، ءبىر ەمەس، ەكى وردەنىم بار، حالىقتىڭ الدىندا سۇيىسپەنشىلىگىم بار… ەندى ماعان اتاق ءۇشىن جۇمىس ىستەۋدىڭ قاجەتى جوق، كەرىسىنشە، حالىق ءۇشىن، ونەر ءۇشىن اتاعىمدى جۇمساپ ءجۇرمىن…شاشىپ-توگىپ… قازىرگى جاسىمدا اقشا جيناپ، سودان بيزنەس جاساپ بايۋ دا مەنىڭ ويىمدا جوق. مەنىڭ بايلىعىم ارتىمداعى بالاعا بايلىق بولمايدى. «اكە بايلىعى بالاعا بايلىق بولمايدى» دەپ قازاق باياعىدا ايتىپ كەتكەن. وعان ومىردە دە كوزىمىز جەتكەن… بالالارىمنىڭ ءوز ءناسىبى وزىندە…

مىسالى، ءبىزدىڭ داۋىرىمىزدەن 5 عاسىر بۇرىن بولعان انامىز توميريس جايىندا سپەكتاكلدى تۇڭعىش رەت مەن قويدىم ساحناعا! ازىرگە دەيىن ءجۇرىپ جاتىر. كورگەن سايىن ءوزىم كۇيزەلىپ، جانىم اۋىرىپ شىعامىن. ەكىنشى جاعىنان، «اي دا، پۋشكين!..» دەگەن پۋشكيننىڭ سوزىمەن ايتقاندا، «ءاي، تۇڭعىشباي، يت ەكەنسىڭ!.. جاقسى-اق قويىپسىڭ…» دەپ وزىمە ريزا بولىپ شىعاتىن كەزدەرىم بار. سپەكتاكل سوڭىنداعى ءتوميريستىڭ ءبىر-اق اۋىز ءسوزى ءۇشىن عانا قويۋعا بولادى. ەلەس ايتادى: «ءاي، توميريس، بالاڭنىڭ باسىن الدىڭ، بايىڭنىڭ باسىن الدىڭ، سۇيگەنىڭنىڭ باسىن الدىڭ، ءوزىڭ عانا قالدىڭ… وزىڭە نە قالدى؟..» دەگەندە توميريس ويلانىپ تۇرىپ: «ساق دەگەن ەل قالعان جوق پا؟ ساقتىڭ سارى دالاسى – جەر قالعان جوق پا؟!.» دەيدى. وسى ەكى اۋىز سوزدە قانشاما ۇلكەن استار جاتىر! سون-و-وۋ جيىرما جەتى عاسىردان بەرى قاراي ءبىزدىڭ ۇرپاققا – بۇگىنگى عاسىرعا ايتىلاتىن ايقاي جاتىر. ەل مەن جەر!.. جيىرما جەتى عاسىردىڭ استىنان ايعايلاپ جاتىر… وسى ەكى مۇرات ءۇشىن ءومىر سۇرۋگە بولادى… ول سپەكتاكل ءالى ءجۇرىپ تۇر، قۇدايعا شۇكىر. سول ءاسانالى اعامىز ءقازىر تەاتردىڭ كوركەمدىك جەتەكشىسى. «الىپ تاستاۋ كەرەك!..» دەيتىن كورىنەدى. كەيبىر اعالارىمىز: «حالىق جاقسى كەلىپ جاتىر، جۇرە بەرسىن…» دەيتىن كورىنەدى. ال ابىلاي حاننىڭ ەكەۋىن دە سول ءاسانالى اعامىز رەپەرتۋاردان الدىرىپ تاستادى. ول كەزدە مەنەن كەيىن تەاترعا باسشى بولىپ كەلگەن ەسمۇحان اعامىز، جاقسى كىسى، انا كىسىدەن قورىققانىنان با، الدە سولار تىنىش بولسىن دەدى مە – پاتشامىز كورىپ، كوزىنە جاس الىپ، دۋ قول شاپالاقتاپ، ريزا بولىپ، سپەكتاكلدەن سوڭ بىزبەن داستارحانداس بولىپ، اق تىلەگىن ايتقان، «مىنەكەي!» دەگەن «ابىلاي حاندى»، ءبىر-اق جىل جۇرگەن سوڭ، الىپ تاستادى… مەن كەتكەن سوڭ… 2000 جىلى قويىلدى، 2001-دە مەن كەتتىم، 2002-دە الىپ تاستادى.

«ابىلاي حاننىڭ اقىرعى كۇندەرى» دەيتىن سپەكتاكلدى 1996 جىلى مامان بايسەركەنوۆ قويدى. بەس جىلدان كەيىن الىپ تاستادى. سولار رەپەرتۋاردا جۇرە بەرسە، نەلەرى كەتەدى؟ جارايدى، مەن، ءاسانالى ءاشىموۆتىڭ جەك كورەتىن ادامى، ويناماي-اق قويايىن – باسقا جاسقا بەرسىن دە ويناي بەرسىن. حالىققا اكتەر ەمەس، سپەكتاكل كەرەك. حالىققا سپەكتاكلدىڭ ايتاتىن ويى كەرەك. مەن دە ماڭگىلىك ەمەسپىن، ەشقايسىسىمىز ماڭگىلىك ەمەسپىز، ال سپەكتاكل ماڭگىلىك بولۋى بەك مۇمكىن…

ال ەندى ءقازىر «توميريس» ءفيلمىن تۇسىرەيىن دەپ جاتىر دەيدى. ونىڭ دا باسى-قاسىندا ارىستانبەك ءجۇر. مەندە تاعى دا ۇرەي بار… شىن ايتايىن، كەيىنگى تۇسىرىلگەن «قازاق ەلى»، قانشا پاتريوت بولسام دا، قانشا حانداردى ويناپ جۇرسەم دە، كوڭىلىمە قونبادى. قۇلازىدىم. مەن سول فيلمدە شايباني حاندى ويناۋىم كەرەك ەدى، ءبىراق مينيستر ويناتتىرمادى. ال ول ءفيلمدى كورگەننەن كەيىن «ويناماعانىم قانداي جاقسى بولعان!» دەدىم. حالىقتىڭ الدىندا قارابەت بولاتىنداي فيلم تۇسىرىلگەن ەكەن. ول فيلمگە 2 ميلليارد تەڭگە كەتتى. ءبىزدىڭ فيلمگە بولىنگەن 450 ميلليوندى ارىستانبەك مۇحامەدي ۇلى سول فيلمگە لاقتىردى. وعان حاقىسى جوق ەدى. دەمەك، ءبىزدىڭ ءفيلمدى توقتاتۋداعى ماقساتى – «قازاق ەلىنە» اقشانى قۇيۋ ما، سونان سوڭ مەنەن كەك الۋ ما؟ وسى ەكى اراسىن بىلمەيمىن…

– ەكەۋىڭىزدىڭ اراڭىز ءوزى و باستا نەدەن باستالدى، قانداي ماسەلەدەن باستالدى؟ مينيستر بولىپ كەلە سالىسىمەن بىردەن فيلممەن، سىزبەن ۇستاستى ما؟

–  مەن اكتەرلىك شەبەرلىكتەن ساباق بەرەمىن – 1989 جىلدان بەرى! ءار ءتورت جىل سايىن تۇلەكتەردىڭ قاناتىن قاتايتىپ، تاربيەلەپ ۇشىرامىن. مەنىڭ وقىتقان بالالارىم، قۇدايعا شۇكىر، ءبارى دە ءاربىر تەاتردىڭ ورتاڭقولداي اكتەرلەرى. ونەر ينستيتۋتىندا اكتەر شەبەرلىگىنەن قابىلدايتىن ماستەر (شەبەر، كوركەمدىك جەتەكشى، ياعني، مەن) كەلگەن ابيتۋريەنتتەردىڭ ىشىنەن اداسپاي تاڭداپ، تالعاپ الۋىم كەرەك. كوزىنەن نۇر كورۋىم كەرەك، جۇرەگىنەن ءبىر ەرەكشە سەزىم كورۋىم كەرەك، ساحناعا شىققاندا كوز توياتىنداي جىگىتتەرى – ءبىرى تۇلعالى، ءبىرى ورتا بويلى، ءبىرى كىشىرەك، قىزدارى سۇلۋ بولۋ كەرەك. سول ابيتۋريەنتتەردىڭ ىشىنەن ءوزى وقىتاتىن شاكىرتتەرىن تاڭداپ، تالعاۋدا كوركەمدىك جەتەكشىگە عانا رۇقسات بەرىلگەن. باسقا ەشكىم ارالاسپاۋ كەرەك بۇعان.

ارىستانبەك رەكتور بولىپ كەلگەننەن كەيىن، 2012 جىلى مەن كۋرس قابىلدادىم. شىنىمدى ايتايىن، مەن دە قازاقپىن عوي، سونشالىقتى كاپىر، كىساپىر ەمەسپىن عوي. كۋرس قابىلداردىڭ الدىندا رەكتورعا باردىم: «ارىستانبەك، مەن بيىل قابىلدايمىن. بەرەتىن 12-اق گرانتىڭ بار ەكەن. ەندى، ساعان بىر-ەكى ادام زۆونداعان شىعار، بۇيىمتاي ايتاتىن تانىسىڭ بار شىعار، تۋىسىڭ بار شىعار، ءوتىنىش ايتقان شىعار… ونداي ادامدارىڭ بولسا، بىر-ەكى ادامنىڭ اتىن ايت، مەن دايىندايىن. ءسويتىپ، وزگەلەر بىلمەيتىندەي ەتىپ، سول ايتقان بىر-ەكى بالاڭدى الايىن…» دەدىم. بۇل – قازاقيلىق، تۇسىنۋشىلىك، باسشى رەتىندە ونى سىيلاعان سىي-قۇرمەت… وعان ءوتىنىش جاساعان ادامدار بولسا، كوڭىلى قالماسىن، رەكتور بولا تۇرا «ورىنداي المادى» دەگەن ءسوز كەلمەسىن دەگەن وي… قۇداي تۇر توبەمدە – الدىنا باردىم. «بولدى، اعا، ايتام، ايتام…» دەپ قالدى. ءبىزدىڭ ەمتيحاندار باسقا ۆۋزدارداعىداي ەمەس، باسقاشا عوي. 15-20 كۇندەي تالعاۋ، ىرىكتەۋ كوميسسياسى جۇمىس ىستەيدى، ونى ءوزىم باسقارىپ وتىرامىن، ساحناعا شىققان ءار بالانى مۇقيات تىڭداپ، تاڭدايمىن. مەنىڭ كۋرسىما 300-400-دەي ادام كەلەدى – 12 ورىنعا!.. تالعاۋ وتە قيىن. تالاپكەرلەر بىرىنەن سوڭ ءبىرى كەلىپ جاتىر، كەلىپ جاتىر. وسى بالانىڭ بويىندا بىردەڭە بار-اۋ دەگەندەرىنە «سەن ەمتيحان تاپسىرا عوي» دەپ، رۇقسات قاعازىن بەرىپ، ىرىكتەۋ تالاپتارىنا ساي كەلمەگەندەرىن «اينالايىن، سەن باعىڭدى باسقا جاقتان سىناپ كور…» دەپ شىعارىپ سالىپ جاتىرمىز. ەمتيحان جاقىنداپ قالدى، «ايتام» دەگەن رەكتور ءالى ايتپايدى… ءبىر ۋاقىتتا ەمتيحان باستالىپ تا كەتتى. اسحات ماەميروۆ ول كەزدە «تەاتر» فاكۋلتەتىنىڭ دەكانى. سول كەلىپ وتىردى. ەمتيحان باستالاردا سوعان ايتتىم: «ايتپاقشى، انا كىسى ماعان ءوزىنىڭ بىر-ەكى بالاسىنىڭ ءتىزىمىن بەرەم دەپ ەدى، سەن بارىپ كەلشى…» دەسەم، «مەن بىلەمىن… مەندە…» دەدى. «ا، جاقسى بولدى عوي» دەپ، ەمتيحاندى باستادىق. پاكەنە بويلى ءبىر بالا شىقتى. ونشا ەمەس… قاسىمدا وتىرعان دەكان «مىناۋ» دەپ سول بالانى ىمدادى. «ويبۋي، قۇداي-اي… جارايدى، ۇل عوي، توقپاقتاپ-توقپاقتاپ بىردەڭە قىلارمىن…» دەپ، جوعارى بالل قويىپ، ونى جىبەردىم.

ءبىر قىز شىقتى. بويى سورايعان، ءتۇسى سۋىقتاۋ. «مىناۋ» دەپ تاعى كورسەتتى. ءوزىم دە الدىندا «دوپۋسك» بەرگەندە ويلاپ قويعانمىن، «توقپاقتاسا، بىردەڭە شىعار ما ەكەن» دەپ. «ا، جارايدى» دەپ ونى قابىلدادىم.

تاعى بىرەۋدى كورسەتتى. تىپتەن ناشار. «مەن ەكەۋ دەپ ەدىم عوي…» دەدىم. «ەندى…» «جارايدى…» دەپ، وعان دا ءتاۋىر باعا قويدىم. «ۋھ، بولدى عوي… ەندى ءوزىمنىڭ تاڭداعاندارىمدى الامىن عوي» دەپ كىرىسىپ جاتقاندا، تاعى «مىناۋ» دەپ كورسەتەدى. «ءوي، توقتا… مەن ەكى-ۇش ادام دەگەنمىن… ۇشەۋىن الدىق…» دەسەم، «ەندى… ءوزىڭىز ءبىلىڭىز… ءتىزىم مىنە…» دەپ 11 ادامنىڭ ءتىزىمىن بەرىپ وتىر. «مەن سوندا كىمدى وقىتامىن؟.. – دەدىم. – جارايدى، مەن ءبارىن قارايمىن، بويلارىندا بىردەڭە بولسا الامىن، بولماسا، المايمىن…» دەدىم. ءسوز بەرگەنىم – ۇشەۋ مە، ۇشەۋىن الدىم دا، قالعاندارىن الماي قويدىم. ەمتيحانىمىز ساعات تۇنگى 11-لەردە ءبىتتى. كەلىنشەگىم ەكەۋىمىز ماشينامەن ۇيگە قايتىپ بارامىز. تۇنگى ساعات 11.30-داردا ماعان ارىستان تەلەفون سوعادى. «ەي، سەن نەگە مەنىڭ ايتقانىمدى ىستەمەيسىڭ؟» دەپ باستادى. ءدال وسىلاي «سەن!» دەپ…

– ارىستان، مەن… – دەي بەرگەنىم سول ەدى، تىڭدامايدى.

– سەن مەنىڭ كىم ەكەنىمدى بىلمەي ءجۇر ەكەنسىڭ!..

– ءاي، ارىستان، تىڭداسايشى… – دەيمىن، تىڭدامايدى.

– مەن سەنى ەرتەڭ جۇمىستان شىعارىپ جىبەرەمىن!.. سەنىڭ ورنىڭا ءسابيت ورازبايەۆتى الامىن!.. سەن بىلمەي ءجۇر ەكەنسىڭ مەنىڭ كىم ەكەنىمدى!.. سەن نەگە ايتقاندى ورىندامايسىڭ؟!.

– ءاي، ارىستان، مەن ورىندادىم عوي ايتقانىمدى… – دەيمىن، تىڭدامايدى. «بىردەڭە-بىردەڭە» دەپ ايعايلاپ جاتىر. قويماعان سوڭ: – پوشەل تى نا تري بۋكۆى!.. – دەپ ورىسشالاپ، تەلەفون تۇتقاسىن تاستاي سالدىم. قاسىمداعى كەلىنشەگىم «ويباي، نەگە ولاي دەپ ايتتىڭ، ول باستىعىمىز عوي، ۇيات بولدى عوي…» دەدى. قويماي جاتىر، قايتەم؟.. نە ءسوزىمدى تىڭدامايدى…

سول كۇنى تۇنىمەن ۇيىقتاي المادىم. تاڭەرتەڭ باردىم. مەنىڭ ەمتيحانىم ءبىتىپ كەتكەندىكتەن ماعان ەمتيحان كەزىندە اكادەمياعا كىرۋگە رۇقسات جوق. كىرەيىن دەسەم، الدىمدا «وحرانا» تۇر. «ءۇش ءارىپتىڭ» جىگىتتەرى ءجۇر. «مەن كىرىپ وتىرا تۇرايىن» دەپ ەدىم، كىرگىزبەدى. «رەكتور كەلدى مە؟» دەپ ەدىم، «كەلمەدى» دەدى. ساعات 10-عا تامان كەلدى. «ارىستان، كەشەگى جايىندا سويلەسەيىن دەپ، قابىلداۋ بولمەڭە كىرىپ كۇتىپ وتىرايىن دەپ ەدىم، مىنالار كىرگىزبەي جاتىر، مەنى الىپ كىر» دەپ ەدىم، بىلاي ءبىر قارادى دا، تۇرعان جىگىتتەرگە: «مىنانى كىرگىزبەڭدەر!» دەپ كەتىپ قالدى. مەن قازاقشالاپ تاعى بوقتادىم: «ءوي، اكەڭنىڭ…» دەدىم دە، كەتىپ قالدىم. سودان ەكى جىل سويلەسكەن جوقپىن. جۇمىسىمدى ىستەي بەردىم. سودان ول ەكى جىلدا مينيستر بولىپ كەتتى.

2014 جىلى مەنىڭ ءفيلمىمنىڭ «فينانسيروۆانيەسى» باستالدى. فيلمدە اقشا كوپ ەكەنىن بىلەدى. «قازاق ەلى» بار، باسقا بار..، فيلمدەردىڭ ءتىزىمىن كورگەندە «مىناۋ نە فيلم؟.. تۇڭعىشباي جامانقۇلوۆ؟..» دەگەن بولسا كەرەك. مەن «لوگيكا» بويىنشا ايتىپ وتىرمىن… بالەنىڭ ءبارى سودان باستالدى. سودان كەيىن باعاناعى ايتقان تالعات جانىبەكوۆ تەلەديداردان ايتقان «جازبا حات» — «انا جاق بالەنباي اقشا سۇراپ جاتىر» دەگەن… سودان كەيىن الگى قىز… ونى مەنەن كوردى، «سەن ۇيىمداستىردىڭ» دەپ. وسىنىڭ ءبارى ۋشىعىپ، اياعى وسىلاي بولدى.

– «سول قىزدى جامانقۇلوۆ ۇيىمداستىردى» دەگەن اڭگىمە نە سەبەپتەن شىقتى؟ ونداي ءسوزدىڭ تاراۋىنا قانداي دا ءبىر نەگىز بار ما؟ ول قىزدى تانيسىز با؟

– ول ءسوز ەشقانداي نەگىزسىز، دالەلسىز ءسوز. ول قىز مەنىڭ كۋرسىمنان ءبىر كۋرس جوعارى وقىعانىن بىلەمىن، ءوزىن تانىمايمىن. ءسابيت ءابدىحالىقتىڭ ايتۋىنشا، (كەيىنگى ءبىر كەزدەسۋلەردە ايتتى): «جوق، كوكە، ول قىز «سىزدىكى» ەمەس ەكەن، ونى ءوزى مويىندادى» دەدى. «ارىستانبەك مويىندادى، «تۇقاڭنىڭ بۇل جەردە جازىعى جوق ەكەن دەپ ايتتى» دەدى…

ەندى قايتا-قايتا ايتاتىن سالەمى: «انا اقشانى قۇيسىن..، مىنا حاتقا قول قويىپ بەرسىن… سودان كەيىن ءبىز ءىستى جابامىز…»

مەن ايتتىم، «قۇيعانىم – مەنىڭ مويىنداعانىم عوي؟!. قالاي قۇيامىن مەن؟ بىرىنشىدەن، مەنىڭ اقشام جوق. ەكىنشىدەن، مەن ونى قۇيمايمىن. نەگە؟ ويتكەنى مەن العام جوق ول اقشانى! نەگە قۇيۋىم كەرەك؟..» دەدىم. الدىمەن مەنى اراشالاپ الىپ شىقسىن، سوندا مەن ارىستاندى «ازامات!» دەپ، كەز-كەلگەن بۇقارالىق اقپارات قۇرالىندا ايتامىن. «مەن قاتەلەسكەن ەكەنمىن، ارىستان ازامات ەكەن!.. ءىرى تۇلعا ەكەن!.. ايتقانىن ورىندادى، مەنى پالەدەن قۇتقارىپ قالدى! مەنىڭ جازىعىم جوق ەدى! ءوزىنىڭ مينيسترلىك قىزمەتىن پايدالانىپ، مەنى دالەلدەپ شىعىپ، سوتتا مەنى قورعاپ، مەنى اراشالاپ الدى!» دەپ ءومىر باقي ايتىپ وتەمىن. ال الدىن الا، «اساتپاي جاتىپ قۇلدىق» دەپ، مەن وندايدى جازا المايمىن دەپ، ءۇش-تورت رەت جاڭاعى حاتىنا قول قويۋدان باس تارتتىم.

– ويلاپ وتىرسام، اكادەميادان باستالعان كيكىلجىڭدى سول كۇنى شەشۋگە ءبىر تىرىسىپسىز. كەيىنگى ەڭلىككە بايلانىستى داۋدا كەشىرىم سۇراپ تاعى دا الدىنا بارىپسىز. ارالارىڭىزداعى كونفليكتىنى شەشۋگە، ول كىسىمەن تۇسىنىسۋگە ءسىز بىرنەشە رەت تالپىنىپسىز. نە سەبەپتەن ول كىسى مامىلەگە كەلگىسى كەلمەيدى دەپ ويلايسىز؟

– سوسىن، ءۇشىنشى رەت، مەن ەرەكشە قۇرمەت تۇتاتىن ۇلكەن اقساقال بار – ءمۇسىلىم دايىربەكوۆ دەگەن، سول كىسى تەرگەۋ ءجۇرىپ جاتقان كەزدە ونى شاقىرىپ الىپ، مەنى شاقىرىپ الىپ، تاعى دا وسى الماتىداعى ءبىر كافەگە اپارىپ، تاتۋلاستىرماق بولدى. ارىستاننىڭ قاسىندا ءۇش-تورت «وحراناسى» بار. «ءاي، قاراعىم، ەكەۋىڭ دە ءبىر ونەردە جۇرگەن ادامسىڭدار. قاراعىم، تۇڭعىشبايدان كىنا بار ەندى… سەن ءمينيسترسىڭ عوي، قولىڭدا بيلىك بار، مۇنىڭ قولىندا بيلىك جوق… ەموسيامەن ايتىپ قالعان شىعار… قويىڭدار، ەندى، تاتۋلاسىڭدار، ۇيات بولادى… تۇڭعىشباي جامانقۇلوۆتى سوتتاپ جىبەرىپتى دەگەن ءسوز ساعان دا جاقسى ەمەس، «سوتتالىپ كەتتى» دەگەن تۇڭعىشبايعا دا جاقسى ەمەس. سەنىڭ دە ارتىڭدا ءسوز قالادى، بۇنىڭ دا ارتىندا ءسوز قالادى. «ءبىرىن-بىرى سوتتاتىپ جاتقان قازاق» دەگەن ءسوز ۇيات بولادى… قويايىق، اينالايىن… الدىڭا بارىپتى عوي، كەشىرىم سۇراپ… ءقازىر دە، مىنە، الدىڭدا وتىر، رەنجىمەسىن دەپ وتىر…» دەدى. سونداعى ايتقانى: «جوق… پاجالىستا-پاجالىستا… ءبىراق ستاتيا بولادى، ستاتيا بولماي قويمايدى…» دەدى دە تۇرىپ جۇرە بەردى. ياعني، كونبەگەنى، اقساقالدى تىڭداماعانى. ءۇنسىز قالدىق ءبىز…

بارلىق اقشانى شاشىپ، توگىپ، سوعان ەگە بولىپ، قول قويىپ، اقشانى الىپ جاراتقان ادام – يۋدينا دەگەن ورىستىڭ قىزى اقتالىپ شىعايىن دەپ وتىر، مەن – داتتالىپ شىعايىن دەپ وتىرمىن. ءبىر قاعازدا قولىم جوق، ءبىر اقشاعا ەشقانداي قاتىسىم جوق، تەك قانا ايلىعىمدى الدىم – ونى مويىندايمىن، ايلىعىما ساي جۇمىس ىستەدىم، بارماعان جەر، باسپاعان تاۋىم جوق. ەندى تەك سۋديانىڭ ءادىل شەشىمىن جۇرەگىمىز تولقىپ كۇتىپ وتىرعان جاعداي…

بىلمەيمىن… اتام قازاقتىڭ ءسوزى بار عوي، «زامانىڭ تۇلكى بولسا، تازى بوپ شال» دەيدى. وسى ماقال دۇرىس پا، بۇرىس پا، بىلمەيمىن. تۇلكىنى مەن تازى بوپ شالۋ ءۇشىن نە ىستەۋىم كەرەك؟ الگى تۇلكىنىڭ ايارلىعىنا ايارلىق قوسۋىم كەرەك پە؟ زامانىڭ وسىلاي بۇرىلىس-بۇلتالاڭ بوپ تۇرعان كەزدە سول بۇرىلىس-بۇلتالاڭنىڭ ىشىندە مەن دە قالۋىم كەرەك پە؟ الدە وسى شىندىعىمدى قورعاۋ ءۇشىن ازداپ وتىرىك ايتۋىم كەرەك پە؟ كەيدە شىندىقتى قورعاۋ ءۇشىن وتىرىك تە ايتۋعا بولادى ەمەس پە؟ ۋاقىتى كەلگەندە ايتۋ ءۇشىن ءدال ءقازىر مەنى كىنالاۋشىلاردىڭ ىعىنا ازداپ بولسا دا جىعىلۋىم كەرەك پە؟.. بىلمەيمىن… وندا مەن ءوزىمدى ءوزىم كەشىرە المايمىن… ءبىراق مەن بوستاندىعىمدى ساقتاپ قالۋىم مۇمكىن… ەرتەڭ حالقىمنىڭ الدىندا وسى شىندىعىمدى ايتۋعا مۇمكىندىك تۋاتىنىن بىلەمىن – ەگەر سونداي جاعدايدا بولسام… ەگەر ولار تالاپ قويسا، «جارايدى، ەگەر وسىلاي بولسا، مەن قۇتىلامىن با؟» دەپ، سول تالاپتارىن ورىندايمىن با؟ ورىندامايمىن با؟ تالاپتارىن ورىنداسام، حالقىم قالاي تۇسىنەدى؟ ورىنداماسام، مەن قاي كۇيدە بولامىن؟ سونى بىلمەيمىن…

– ادۆوكاتتارىڭىز قانداي كەڭەس بەرىپ وتىر؟

– ادۆوكاتتار – كادىمگى ادۆوكاتتار… تالايدى كورگەن ادۆوكاتتار…

– ادۆوكاتتارىڭىزعا سەنەسىز بە؟ ءاربىر اقپاردى بۇگە-شىگەسىنە دەيىن قوپارىپ، تەكسەرىپ، زەرتتەپ، سىزگە پايداسى تيەتىن كەز-كەلگەن مالىمەتتى، دالەلدى تولىق جيناپ، اسىرەلەپ ايتقاندا، «كينوداعى ادۆوكاتتارداي» جۇمىس ىستەپ ءجۇر مە؟

– تولىقتاي سەنەمىن دەپ، جانىن سالىپ، جۇرەگىمەن جۇمىس ىستەپ ءجۇر دەپ ايتا المايمىن. ولار قازىرگى زامانعا سايلانعان ادۆوكاتتار. «بىلاي جاساۋ كەرەك» دەپ ماعان ايتىپ جۇرگەندەر دە بار… ارينە، ولاردىڭ اقىلى: «ءسىزدى تالاتۋعا بەرمەۋدىڭ جولى مىناداي… ارتقا ءبىر قادام جاساۋىڭىز كەرەك شىعار…» دەپ ايتىپ ءجۇر.

– مۋجيكوۆ دەگەن تەرگەۋشىنىڭ سىزدەن قالاي جاۋاپ العانىن ايتتىڭىز. سول كەزدە ادۆوكاتتار قاسىڭىزدا بولدى ما؟ كۋاگەر رەتىندە راستاي الا ما؟ جانە سول مۋجيكوۆتى سوت پروسەسىنە شاقىرتا الا ما؟

– العاشقى الدىن-الا ۇيىمداستىرىلعان، جازىپ بەرگەن، وقىپ بەرگەن، زورلاپ جازدىرعان «مويىنداۋلاردى» بەرگەندە قاسىمدا ناراتاۋوۆا دەگەن ادۆوكات بولدى. ول ادۆوكات سوتتا سونىڭ ءبارىن دالەلدەپ بەردى. سودان سوڭ ادۆوكاتتار، باسقالاردىڭ دا ادۆوكاتتارى بار، انا «مويىنداعان» ۆيدەونى كورگەننەن كەيىن، «مۋجيكوۆتى شاقىرايىق» دەپ، حوداتايستۆو بەردى. ءبىراق سوت مىرزا مۇنى قابىلدامادى. مىناداي ءۋاج ايتتى: «ال، جاقسى، مەن شاقىرايىن. سەندەر سوندا سول مۋجيكوۆ سونىڭ ءبارىن موينىنا الىپ، «ءيا، مەن ءسويتىپ ەدىم» دەپ ايتادى دەپ تۇرسىڭدار ما؟.. –  دەدى. – ول ءۇيتىپ ايتپايدى. ودان سايىن تاعى پالەگە قالاسىڭدار… ونىڭ نە كەرەگى بار؟..» –  دەپ ءبىزدى توقتاتتى. ءبىز ويلانىپ قالدىق.

جاقىندا ينتەرنەتتەن ءبىر نارسە وقىدىم – شاكارىمدى اتقان قاراسارتوۆ تاريحتا قاراسارتوۆ بوپ قالدى ما؟ ەندى ونى اقتاپ جاتقاندار بار ەكەن. ياعني، قاراسارتوۆتىڭ ءوزى اتپاپتى-مىس، ول سول كەزدە وگپۋ-دىڭ اۋداندىق ءبولىمىنىڭ باستىعى بولعاندىقتان تەك اتۋ تۋرالى ۇكىمگە قول قويعان ادام ەكەن-مىس. ول جاڭاعى قاراسارتوۆتىڭ ۇرپاعىنىڭ اقتالۋى شىعار… قانشا دەگەنمەن، ءوز قولىمەن اتپاعانمەن، ءبىر عانا «قولىمەن» («پودپيسىمەن»، ۇكىمىمەن) شاكارىمدى اتىپ وتىر…

ال مۋجيكوۆ… باۋىرجان دەگەن اتتى اكەسى جاقسى ۇمىتپەن قويعان شىعار. ءبىراق بۇل جىگىتتىڭ اعا سىيلاۋ، ادىلدىكتىڭ اۋىلىنا قونۋ، جۇيەلەۋ، جۇيەمەن جۇمىس ىستەۋ، سوسىن ەلباسىنىڭ ايتىپ وتىرعان تاپسىرماسىن – «ادامداردى بۇلتارتپاس دالەلدى جاعدايدا عانا تۇتقىنداڭدار»  دەگەن ءسوزىنىڭ ءبارىن اياقاستى قىلعانى انىق. قوجامجاروۆ مىرزانى قابىلداپ وتىرىپ – ول كەزدە مەنىڭ تەرگەۋىم ءجۇرىپ جاتىر – سوندا وعان ەلباسى ورىسشالاپ ايتتى، قازاقشاسى جاڭاعى: «كىنا تاعىلعان ادامداردىڭ كىنالى ەكەندىكتەرىنە تەك بۇلتارتپاس دالەل بولعاندا عانا قاماڭدار…» دەدى. زاڭدا دا سولاي. ال مەنىڭ جاعدايىمدا بۇلتارتپاس دالەل تۇگىلى، تىرناقتاي دالەلدەرى جوق، بىرەۋدىڭ ءسوزى ارقىلى، جاپقان جالاسى ارقىلى، دالەلسىز، مەنىڭ ساعىمدى سىندىرىپ وتىر… سوندىقتان… تاريحتا مۋجيكوۆ تا قالادى… باۋىرجان ءىنىم… ءبىراق ەندى «شاش ال دەگەنگە باس الاتىنداي» سونشاما حالىق جاۋى ەمەسپىن عوي. بولماعان نارسەنى سول جاققا بارىپ، «بولمادى، دالەلدەي المادىم» دەسە، باسىن شاۋىپ تاستار ما ەدى ونىڭ؟ جارايدى، ءبىر جىل وسپەي قالار، ەندىگى جىلى وسەر ەدى عوي. كەرەك جۇلدىزىن الار ەدى باسقا جۇمىستان دا… بۇل – ۇركەتىن، شوشيتىن ۇردىستەر، شوشيتىن تىرلىكتەر. ارىعا كەتپەي، وزىمەن ءولسىن دەيتىن نارسەلەر…

– سۋديانىڭ ءاتى-جونى كىم؟ ول كىسى سىزدەردىڭ وچەتتارىڭىزدى، جاساعان جۇمىس وبەمدارىڭىزدى، دايىندىق بارىسىندا تۇسىرگەن ماتەريالدارىڭىزدى كوردى مە؟

– سۋديانىڭ اتى – شاكىروۆ تاكەن شايمانوۆيچ. ول كىسى سوڭعى وتىرىستاردىڭ بىرىندە ەكى ساعات بويى بۇكىل جاسالعان ماتەريالدى كورىپ شىقتى. تاپجىلماي وتىرىپ كوردى. جۇمىس جاسالعانىنا كوزى جەتتى دەپ ويلايمىن. ءبىر جەردە ءبىزدى كىنالاۋشى مينيسترلىكتىڭ وكىلى: «وي، مىنا كاسكادەرلاردىڭ جۇمىسى تۇك ەمەس قوي… قىمباتقا جالداعان…» دەگەندەي سوزىنە: «جوق، قازاقستاننىڭ كاسكادەرلارى وتە ساپالى جۇمىس ىستەيدى…» دەدى.

– ءبىزدىڭ بىلۋىمىزشە، قازاقستاننىڭ كاسكادەرلارى شەتەلدىك، رەسەيلىك، امەريكالىق فيلمدەرگە تۇسەدى جانە گونورارلارى از ەمەس…

– ءيا، سونى ايتىپ قالدى، «قازاقستاننىڭ كاسكادەرلارى دۇنيەجۇزىلىك دەڭگەيدە جۇمىس ىستەپ جاتىر» دەپ. سوعان قاراعاندا ولاردىڭ جۇمىسىن جاقسى بىلەتىن بولسا كەرەك. قالاي بولعاندا دا، سۋديا ءبىزدىڭ ىستەگەن جۇمىستى كوردى. پروفەسسيونال كينو جاعىنان حابارى بولماسا دا، قانشا قاجىر، قانشا ەڭبەك كەتكەنىن بايقادى. ءبىراق توبەسىندە تۇرعان «جۇدىرىق» جۇرەگىندەگى ادىلدىككە جول بەرمەي تۇر-اۋ دەيمىن…

– اۋرۋحانادا جاتقان كەزىڭىزدە دارىگەرلەر قالاي قارادى؟

– ءۇش مارتە جاتتىم. دارىگەرلەر ءوزىنىڭ گيپپوكراتقا بەرگەن انتىن ورىنداپ، كومەگىن جاقسى جاسادى. ءبىراق ولارعا تەرگەۋدىڭ ادامدارى كەلىپ، دارىگەرلەردى تەكسەرىپ، «اۋىرىپ جاتقانى راس پا؟» دەپ، كوزدەرىن جەتكىزىپ كەتىپتى. ەكىنشى رەت اۋىرىپ جاتارىمدا – مەن «ءسوۆميننىڭ» اۋرۋحاناسىندا تىركەۋلىمىن – سوعان بارىپ جاتارىمدا، ول جەردەگىلەر دە «تاعايىندالاتىن» ادامدار عوي – «ءسىزدى جاتقىزا المايمىز» دەدى. «بىزگە دە جان كەرەك» دەگەن ءسوزدى ايتقان جوق، ءبىراق «ەندى جاتقىزا المايمىز» دەدى. سول كەزدە مەنى سول ەمحانانىڭ پسيحوتەراپيەۆتى: «جوق، مىنا كىسىدە ءقازىر دەپرەسسيا، بۇل كىسىنى «پسيحونيەۆرولوگياعا» جاتقىزۋ كەرەك» دەدى. ءسويتىپ، سول بولىمدە 15-20 كۇندەي جاتتىم. سوندا مەنىڭ جاعدايىمدى ەستىپ، ماسكەۋدە وقىپ جاتقان بالام: «ينستيتۋتتان شىعامىن..، كەتەمىن، ۇيگە بارامىن، پاپاما بارامىن…» دەپتى. ونى ەستىگەن مەن شوك بوپ، دىرىلدەپ جاتقانىمدا – ەكى قولىمدا اسپالى ۋكول – توبەمدە مۋجيكوۆتىڭ جىبەرگەن تەرگەۋشىسى تۇردى. «ەرتەڭ تەرگەۋگە كەلۋىڭىز كەرەك، مىنە شاقىرتۋ، قولىڭىزدى قويىڭىز» دەيدى. «شىراعىم، مەنىڭ جاعدايىمدى كورىپ تۇرسىڭ عوي، قولىم دىرىلدەپ جاتىر، قالاي قول قويامىن؟..» دەدىم. توبەمدە دارىگەر تۇر، مەن جاتىرمىن… «يا وفيسەر، اعا..، يا وفيسەر… مەن ايتقاندى ورىنداۋىم كەرەك…» دەيدى. «ايتىپ بار ناچالنيگىڭە! مەن جاتىرمىن، تۇرا المايمىن! قالاي تۇرامىن – سولاي بارامىن!..» دەدىم. ءسويتىپ، ولاردىڭ بولىمشە باستىعىن، مەنى ەمدەگەن دارىگەردى شاقىرتىپ الىپ، ولاردى دا تەرگەگەن! تەرگەپ، ولار مەنىڭ اۋرىعانىمنىڭ راس ەكەنىن دالەلدەپ بەرگەن. سوندا، وزىمە وسىنداي جالا جابىلعاندا، ەشقانداي ءمان بەرمەي، قينالماي جۇرە بەرەتىن تاسپىن با مەن؟.. نەمەنە؟.. اۋىرا المايمىن با مەن؟.. مەنىڭ  اۋرۋىم سوندا ولار ءۇشىن وتىرىك بوپ تۇر ما؟.. سوندا مەن قاشىپ جۇرگەندەي جاعدايدامىن با؟!.

– كەرىسىنشە، ءاۋ باستا ءسىز تەرگەۋگە ءوز اياعىڭىزبەن باردىڭىز ەمەس پە؟

– ءوز اياعىممەن، ءوز ماشينەممەن باردىم. سوندا ماشينەمدى دە بەرمەي قويدى، 20 كۇندەي سولاردىڭ «تۇتقىنىندا» تۇرىپ قالدى. قالتامداعى بۇكىل دوكۋمەنتتەرىمدى دە الىپ الدى. بەرمەي قويدى. مەنى كەپىلدىكپەن جىبەردى، ءبىراق ماشينەمدى بەرمەدى. نەم بار، نەم جوعىن ءبارىن تەكسەرىپ قويىپتى، ياعني سوت شەشىمىنسىز، ءتىپتى، تەرگەۋ باستالماي جاتىپ «دۇنيە-مۇلكىمدى تاركىلەۋ» — «كونفيكاسيا يمۋششەستۆا» جاساپتى. ول ءتىزىمدى كورگەندە مەنىڭ كەلىنشەگىمنىڭ كوڭىل-كۇيى بۇزىلىپ كەتتى، «كوكە، بىزدە تۇك جوق ەكەن عوي» دەدى. بىر-ەكى جەر تەلىمدەرى بار ەكەن، ونىڭ ءوزى مەنىكى ەمەس، اعايىندىكى، مەنىڭ اتىمدا بولسا كەرەك. جانە باياعىدا العان ءبىر ماشينەم بار، «Camri»، ونىڭ ءوزىن ىنىمە بەرگەنىمە تالاي جىل بولعان. ال قازىرگى ءمىنىپ جۇرگەن ەكى ماشينەم – ەلدىڭ ماعان سىيلاعان، «مىنگىزگەن اتتارى». ياعني، مەنەن «كامپەسكەلەپ» الاتىن دىم جوق. مەنىڭ الگى ۇستالىپ جاتقاندار سياقتى ۇشاعىم، تىكۇشاعىم، كەمەم، دۋبايدا ونشاقتى ءۇيىم، تۇركيادا كوتەدجىم، ەۋروپادا ۆيللام، قوس-قوستان ءتۇرلى قىمبات ماشينەلەرىم، شەتەلدىك بانكتەردە جاتقان اقشام جوق! جامانقۇلوۆتى «كامپەسكەلەپ» ءبىر قارىق بولىپ قالامىز دەگەن الگى ءتىزىم جاساۋشىلاردىڭ كوڭىلدەرى جامان ءپاس بوپ قالعان شىعار دەپ ويلايمىن دا…

باياعىدا بىرەۋدىڭ ۇيىنە ۇرى ءتۇسىپتى. تۇك تابا الماعان سوڭ، «تاك جيت نەلزيا» دەپ جازىپ كەتىپتى دەيدى… سول سياقتى، ولار دا «ويباي، اعامىزدىڭ اتاعى دارداي، جاعدايى وسى ما؟..» دەگەن شىعار. ال مەنىڭ ءقازىر الاتىن زەينەتاقىم – 49 مىڭ تەڭگە. تەاتردا الاتىن ايلىعىم – 89 مىڭ تەڭگە. ءومىر باقي وسى ايلىقپەن كەلە جاتقان جانە ءومىر باقي وسىعان قاناعات تۇتىپ كەلە جاتقان اداممىن. ال تەاتر قايراتكەرلەرى وداعىنا مەملەكەتتەن ەشقانداي قارجى بولىنبەيدى، تەك شىعارماشىلىق وداق. دەمەۋشىلەردىڭ كومەگىمەن جىلىنا «ەڭلىكگۇلدى» وتكىزەمىن.

– بيىل «ەڭلىكگۇلدى» وتكىزۋگە تەاترلاردى بەرمەگەنىن ايتتىڭىز. باسقا جەردە وتكىزۋگە بولماس پا ەدى؟ ول جاعىن ويلامادىڭىز با؟

– ويلاپ قويدىم. مىنا «شۋدان» امان-ەسەن قۇتىلىپ السام، «ەڭلىكگۇلدى» وتكىزەمىن دەگەن ويىم بار. بۇرىنعى دەمەۋشى بولىپ جۇرگەن جىگىتتەرگە ايتامىن، «ماعان سۇيىنشىگە «ەڭلىكگۇلدى» وتكىزۋگە دەمەۋشى بول» دەپ بارامىن، ولار قولدايدى دەگەن ءۇمىتىم بار. تابامىن، قولدايتىن جىگىتتەر تابىلادى…

–  اۋەلى اللا، سوسىن سوت مىرزاعا قۇداي ادىلدىك بەرسىن دەپ تىلەيىك…

– سوت تا مەنىڭ جاعدايىمدى ءتۇسىنىپ وتىرعانىن ءبىلىپ وتىرمىن. ءبىراق مەن جاس بالا ەمەسپىن عوي. سوتقا دا جوعارىدان «دۇمپۋلەر» بولىپ جاتقان شىعار. سول قۇرساۋدان قۇتىلۋدىڭ امالىن تابا الماي، ول كىسى دە جۇرەگى اۋىرىپ، كۇيزەلىپ جۇرگەن شىعار دەپ… ونى دا ويلايمىن… ءبىرى كەم دۇنيە… نە ىستەيمىن؟ كوزسىز باتىرلىق جاساپ، كوكىرەگىمدى امبرازۋراعا توسەپ، ماتروسوۆ سياقتى وققا قۇلاۋدىڭ ءقازىر ءجونى بار ما؟ ەگەر مەن سولاي مەرت بولسام… حالىقتىڭ اتى – حالىق… ونىڭ ءبىر اتى – توبىر… بۇگىن شىرىلداپ مەن ءۇشىن «ويبوي… ويبوي…» دەيدى، ءبىر جىلدان كەيىن ۇمىتادى… كەتتى عوي تالايى ۇمىتىلىپ… نە ىستەۋ كەرەك؟ قانداي «تازى» بولۋ كەرەك قازىرگى «تۇلكى» زاماندا؟ وسى ويدا بىت-شىت بوپ جۇرگەن جايىم بار…

توبەدە ءبىر اللا بار. ءبارىن كورىپ تۇر. ءبىراق اللا اسىقپايدى… مەن اسىعامىن… مەنىڭ ءومىرىم ماڭگى ەمەس. جاسىم ءبىر جىلدان كەيىن 70-كە كەلەدى. ەندى قانشا جىل ءومىرىم قالدى؟ اللا بىلەدى ونى دا. اللانىڭ ماعان بەرەتىن شىندىعى ەرتەڭ كەلە مە، كەلەسى جىلى كەلە مە، ونىڭ ارعى جىلى كەلە مە… جوق الدە مەن بۇل ومىردەن وتكەننەن كەيىن كەلە مە – ونى مەن بىلمەيمىن. ءبىراق اللانىڭ اسىقپايتىنىن بىلەمىن. «اسىقسا ەكەن» دەگەن پەندەشىلىك ارمانىم بار، «بۇگىن قولداسا ەكەن مەنى» دەپ… ءبىراق ول بولمايدى عوي…

مۇحتار شاحانوۆتىڭ ءبىر ولەڭى بار:

«جاتا بەرمەس شىندىق-يت بوساعادا،

تۋرا قارا، كوزىڭدى تاسالاما!..» دەيدى.

مەن حالقىمنىڭ الدىندا شىندىق ءۇشىن كوزىمدى تاسالاماي، تۋرا قارايتىن جاعدايدامىن، اللاعا شۇكىر! مەنى وسىنداي ەتىپ جاراتقانىنا شۇكىرشىلىك ەتەمىن. مەنى وسىنداي ەتىپ تاپقان اناما دا شۇكىرشىلىك ەتەمىن. حالقىمنىڭ بەتىنە تۋرا قاراي الامىن. كوزىمدى تاسالامايمىن، كىرپىگىمدى دە تۇسىرمەيمىن! مەن اقپىن حالقىمنىڭ الدىندا. ونەرىمنىڭ الدىندا اقپىن. ۇلتىمنىڭ الدىندا اقپىن. زامانىم مەن كەزەڭىمنىڭ الدىندا دا اقپىن! زاڭنىڭ الدىندا دا اقپىن!

– 70 جىل قارا دەپ كەلگەن دۇنيە – اق بولدى، اق دەپ كەلگەنىمىز – قارا بولدى… بۇگىن قارا دەگەنىمىز – ەرتەڭ اق بولادى…

– ول ەرتەڭ… ەرتەڭىمە سەنگىم كەلەدى. كەشەگىلەردىڭ ءبارى بۇگىن اقتالىپ جاتىر، تابىلىپ جاتىر. كەشەگى قاتەلىكتەر – بۇگىن دۇرىس ىستەر بولىپ جاتىر. كەشەگى دۇرىستارىمىز – بۇگىن بۇرىس بولىپ جاتىر. اۋمالى-توكپەلى زامان. اۋمالى-توكپەلى زاماننىڭ «شىنجىر بالاعىنىڭ» استىندا قالعىم كەلمەيدى… «ءولى ارىستاننان ءتىرى تىشقان ارتىق» دەگەن جامان ماقال بار قازاقتا. ءولى ارىستان بولۋ دا جاقسى نارسە ەمەس، ارينە. ءبىراق ءتىرى تىشقان بولعاننىڭ نەسى جاقسى؟.. قۇداي بىلەدى… جانە مەنى ءتۇسىنىپ وتىرعان سوت مىرزا بىلەدى… الگى جوعارىدان كەلەتىن تەگەۋرىنگە شىداس بەرەتىندەي اللا تاعالام وعان دا كۇش بەرسە ەكەن دەپ تىلەيمىن!.. ويتكەنى مەنى كىنالايتىن بىردە-بىر دالەل جوق!..

 – «ەر جىگىتتىڭ باسىنا نە كەلىپ، نە كەتپەيدى» دەگەن ءسوز بار عوي، اعا. «ەر جىگىت بۇگىن مالدى، ەرتەڭ مالسىز» دەيدى… قانداي جاعداي بولسا دا، ءتىپتى، باسىڭىزعا ءىس ءتۇسىپ جاتسا دا، ەشقاشان سىنباڭىز. ءدال وسى مىنەزىڭىز جوعالماسىن. بۇگىن بولماسا، ەرتەڭ – ءتۇپتىڭ تۇبىندە شىندىق جەڭەدى. سوعان سەنەيىك، سودان ۇمىتتەنەيىك. ءبىزدىڭ تەك اللادان تىلەك تىلەۋگە، دۇعا جاساۋعا عانا كۇشىمىز جەتەدى.

– راحمەت! اللا كۇش بەرسىن!

–  اللا سىزگە دە قۋات بەرسىن! تۇرسىنجان شاپايدىڭ «قازاقتىڭ جانى» دەگەن شاعىن عانا اڭگىمەسى بار. «فەنيكس قۇستىڭ ك ۇلى بولعاي ەدىك…» دەپ اياقتالادى. ءسىزدىڭ «فەنيكسىڭىز» دە – فەنيكس قۇستىڭ كۇلىندەي –  قايتا ءتىرىلسىن دەپ تىلەيمىز!..

سۇحباتتاسقان ساۋلە ابەدينوۆا

P.S. وسى سۇحباتقا قاتىستى تۇڭعىشباي جامانقۇلوۆقا ايتار ءۋاجى نە بەرەر جاۋابى بار كىم-كىمدى دە تىڭداۋعا جانە ءبىر ءسوزىن وزگەرتپەي، قاز-قالپىندا جاريالاۋعا ءازىرمىز.

دەرەككوز: "ءاقجۇنىس" جۋرنالى