وسى جەردە ليەۆ تولستويدىڭ ماكسيم گوركييدى قىسپاقتاعانىن قاپەرگە سالا كەتەيىن، پرولەتارياتتىڭ، اتەيستىكتىڭ ۇلى جازۋشىسى اتانعان وعان ليەۆ تولستوي ەڭ نازىك جەردەن سۇراق قويادى عوي.
– سەن اللاھتىڭ بار ەكەنىن بىلەسىڭ بە؟ – دەپ، سوندا ول:
– اللا جوق قوي، – دەيدى ابدىراپ.
كەلبەتى سالقىن تارتقان ليەۆ تولستوي: – سەن اللاھتىڭ بار ەكەنىن ابدەن بىلەسىڭ، – دەيدى ءۇنى قاتقىل شىعىپ. گوركييدىڭ ءوڭى قۋقىل تارتىپ، قوبالجىپ تۇرىپ قالادى. جاۋاپ بەرۋگە شاماسى كەلمەيدى. ليەۆ تولستوي سوسىن ءۇنىن باسەيتىپ:
– ويتكەنى ول اللاھ سەنىڭ قالاۋىڭداي ەمەس، سوندىقتان مويىندامايسىڭ، – دەگەن. مىنە، ۇلى ادامدار اقيقاتتىڭ الدىندا جالتارماعان... ءار ەكى جاعى دا ىشتەي سەزىندى، مويىنداسا بارلىق ەڭبەگىنەن باس تارتۋعا تۋرا كەلەدى وعان. «اقىلى بار ادامنىڭ سوڭعى تابان تىرەر تياناعى – يسلام». زاماننىڭ دەس بەرمەگەن جازۋشىسى، الەمدىك اقىل-ويدىڭ كوركەم ۇلگىسىن زەردەلەۋشى، نوبەل سىيلىعىنان باس تارتقان ليەۆتىڭ ءسوزى وسى.
قووووش، سونىمەن تاقىرىپقا كەلەيىك. بەكبولاتتىڭ وسى شيرەك عاسىردا تاسىنىڭ ورگە دومالاعانى سونشا، تۇركى حالىقتارىنا كەڭىنەن تانىلعان، شاحانوۆتان دا، كوز ەتى وسكەن «مۇرتتىدان» دا ارمەن داڭقى توسكە ورلەگەن تۇلعا. ماقتايدى دەپ قالماڭدار، تامىرشى وقىرمان. جوووووق، دەر ەدىم قولىمدى ءبىراق سىلتەپ!
ارينە، ۇلت ءۇشىن جاساعان ەڭبەگىن ەشكىم جوققا شىعارمايدى. الايدا، جامان ادام دەگەن جاقسىلىعى جوق، جاقسى ادام دەگەن قاتەلىگى جوق ادام دەگەن ءسوز ەمەس. جاقسى بولماسقا دا ەش قاقىسى جوق. ايتۋلارعا قاراعاندا، ستالين ولەردەن ءۇش جىل بۇرىن پارتبيلەتىن تىعىپ تاستاپ، بەكبولاتتىڭ اتاسى نامازىن تىعىپ وقىعان، ستاليندىك رەپرەسسيا قاقاپ تۇرعان كەزدە. دەمەك، تاتقانى تۇنىق ەكەنىندە داۋ جوق. كرەديتتىك سانا سالتانات قۇرعان قاۋىمعا جاقسىلىقتى ۇندەگەندەردىڭ العاشقى لەگىندە بولدى.
ءححى عاسىر ادام ايتقىسىز اقپاراتتىق سوعىس مايدانى. جاقسىلىقتىڭ كوزىن جاماندىقپەن بەكىتۋدىڭ الۋان پاراعى شىعىپ جاتقان كەز. كەڭەستىك سوسياليستىك لاگەردەن شىققان ءبىر قاۋىم تۇرمەلىك پسيحولوگيانى مەيلىنشە سىڭىرگەن. قۇلدىق سانا ەتتەن ءوتىپ، سۇيەككە بارعان، جاھاندانۋدىڭ العاشقى سوققىسىنىڭ وزىنە شىداس بەرەتىن ۇلتتىق بولمىس شاشىلىپ قالعان. تۇركىتەكتەس بۇراتانا حالىقتاردىڭ ىشىندە جوسپارلى سوققىدان رۋحى توناۋ مەن تۇتقىنعا تۇسكەن ەل ەكەنىمىزدى نەسىن جاسىرايىق. ىقىلىمنان كەلە جاتقان ءۇش ۇلى قۇندىلىققا قارسى شاپتىق الدىمەن. اللاھ قۇراندا: «اسىرمەن انت ەتەم. انىعىندا ادام بالاسى ءسوزسىز، زياندا، تەك يمانعا كەلگەن ءارى ىزگى امال جاساعان جانە بىر-بىرىنە سابىردى ناسيقات ەتىپ، وسيەتتەگەندەردەن باسقالار» دەگەن. (اسىر سۇرەسى، 30 پارا).
سول ءوزىمىز قارسى شاپقان قۇندىلىقتار بولماسا، ەڭ اۋەلى اداممىن دەۋدىڭ ءوزى ارتىق. تاڭ قالاتىنىڭ، وعان ءوزىمىز قارسى تۇردىق، وسىدان كەيىن ءبىز كەرەمەتپىز دەپ ايتا الامىز با؟ الدىمەن قازاق تىلىنە قارسى تۇردىق، ودان دىلگە جاۋلىق تانىتتىق. دىنگە كەلگەندە جاۋعا شاپقانداي بولدىق. ونىڭ دالەلى تاريحي سانا قالىپتاستىرعان اسىلىمىزدى اياق استى ەتتىك. مەكتەپ وقۋلىقتارىندا كەنەسارى حاندى حالىق جاۋى دەپ وقىتتىق. شۇرىق ەتكەن پەندە جوق، قايتا زۇلىمدىقتى باتىرلىق، الدامشىنى ىسكەر، شىندىقتى جالعان، اقتى قارا دەدىك. دىنگە كەلگەندە بايبالام سالىپ، ءتىپتى قۇتىرىندىق. دۇشپانعا دا تىلەمەيتىن سوزدەر ايتتىق. قۇدايسىزدىق دەرتى بۋىن قۇرتىنا اينالعانى سونشا، الدىمەن ورامال مەن ساقالعا جارماستىق...
مۇنىڭ ەڭ جامانى: بەرىسى اتالارىمىز، ارىسى اللاھ ەلشىسىنە قارسىلىق تانىتۋ ەكەنىن تۇسىنبەدىك. ادامي قۇندىلىقتى اراشا تالادىق، يسلام تۋرالى ساۋاتسىز تراكتاريسكە دەيىن ۇكىم شىعاراتىن بولدى. اقىل ەسى ەندى كىرگەن شىناشاقتاي قىز پاتشا تۋرالى عايبات ايتاتىن ءبىر ءتۇرلى كەزەڭ، ءبىر ءتۇرلى قوعامعا كەلىپ، ماڭدايىمىزدى اياماي سوقتىق. ساناسى بارلار ىشتەي ىشقىنعان، شىڭعىرعان كەز! قازاققا ءتان بولعان ۇياڭدىق پەن اردى اياققا تاپتاعان، وبال بولادى دەگەن وپالى ءسوزدىڭ ءوزىن تەپكىلەپ تۇرىپ تەرەڭ كومگەن، ءناپسى بەزدەرىنىڭ بەزگەگىن جىرلايتىن روليكتەر مەن اڭگىمەلەر سالتانات قۇرعان، جازىقسىز ادام ۇرۋ مەن زينا ءۇشىن ماقتاناتىن ەسى اۋىسقان داۋىرگە اياق باستىق. بەلگىلى عالىم يبن بازدىڭ ءسوزى بار: «كىم اقىرەتىم كۇيسىن دەسە، عالىمداردى تىلدەسىن، دۇنيەم كۇيسىن دەسە، پاتشالاردى جامانداسىن» دەگەن.
مەن بىلەتىن بەكبولات وسى دوداعا ءتۇستى دە كەتتى. ويتكەنى اقىلى ءبۇتىن، يمانعا كەلگەن ادام مۇنداي تولاسسىز وسپادارلىقتارعا ءۇنسىز قاراپ تۇرۋعا قاقىسى جوق ەدى. ءتىلى شىقپاعان بيلىك اسا جاراتپادى بەكبولاتتى. باقسى، بالگەر، كورىپكەل، قۇدايى تاماقتى ءدىن دەپ بىلگەن حالىق وزىنە ونى جات سانادى. ەكى تاۋدىڭ ورتاسىندا قالدى. سوندا دا يسلامعا شاقىردى، تاۋحيدتى تەمىرقازىق قىلىپ ۇندەدى.
[caption id="attachment_12090" align="alignright" width="448"]
بەكبولات تىلەۋحان[/caption]
ونىڭ اقيقاتتىڭ ۇستىندە تۇرىپ تاۋحيدتى ۋاعىزداعانىن قاستەرلەيتىن ەدىك، الايدا بۇگىنگى تىرلىگى نە؟ توبەمنەن ءتۇننىڭ مايەگى ۇشىپ وتكەن ۇشاقتىڭ قاناتىندا سورعالاپ اعادى...جالعىزدىڭ ءۇنىن، جاياۋدىڭ شاڭىن باسقان مارعاۋ ءتۇندى ايايمىن.
وسى جەردە مازمۇندى اشۋ ءۇشىن كىلتەڭ جەردەن كىلت رەتىندە ساقتاپ وتىرعان ەكىنشى ءبىر كەيىپكەردى ايتۋدى ءجون كوردىم. دەمەك، وقيعا مازمۇنىمەن تاس ءتۇيىن بايلانىستى بولعاندىقتان ايتامىن. ەسىمى قازاقتىڭ ازاتتىعىمەن بايلانىستى جەلتوقسان قوزعالىسىنىڭ بىرەگەي قايراتكەرى تالعات رىسقۇلبەك نوعايباي ۇلى بولاتىن. بۇل جەردە وقىرمان بەكبولات پەن تالعاتتىڭ نە قاتىسى بار دەپ شامىرقانۋى مۇمكىن. شىنىمەن دە ەش قاتىسى جوق. سالىستىرمالى ادەبيەت دەگەن بار، ءبىر نارسەنىڭ ءمانىن تەرەڭ اشۋ ءۇشىن قولدانىلاتىن. «اباي مەن ءابدىلدا تەڭ بە؟» دەيتىن ىقىلاس وجاي دوسىم.
سول سياقتى بەكبولات پەن تالعات تەڭ ەمەس. ەڭ اۋەلى ات-اتاعىمەن ەمەس، مايدانىنىڭ بەرىكتىگىنەن تەڭ ەمەس. «بيىكتەن قۇلاعان تاس قانداي عاجاپ، سىنعانىمەن قالادى تاس قالپىندا» دەگەندەي، تالعات ءدال وسىنداي العان بەتىنەن قايتپايتىن تاستاي بەرىك رۋح يەسى. بۇگىنگى قازاقيادا تاۋحيدتى ۇستانىپ جۇرگەن باۋىرلار جەتەرلىك، الايدا سونى توقتاۋسىز اشىپ ايتىپ جۇرگەن ساناۋلى عانا. سونىڭ ءبىرى – تالعات.
ونىڭ اقيقاتتىڭ ۇستىندە تۇرىپ تاۋحيدتى ۋاعىزداعانىن قاستەرلەيتىن ەدىك، الايدا بۇگىنگى تىرلىگى نە؟ توبەمنەن ءتۇننىڭ مايەگى ۇشىپ وتكەن ۇشاقتىڭ قاناتىندا سورعالاپ اعادى...جالعىزدىڭ ءۇنىن، جاياۋدىڭ شاڭىن باسقان مارعاۋ ءتۇندى ايايمىن.
اقيقات پەن ار الدىندا ادال قىزمەت ەتۋدى پارىز ساناعان، «كۇنىنە مىڭ پالەگە جولىقساڭ دا،سوندا دا كۇدەر ۇزبە ءبىر اللادان» دەگەن تاعىلىمدى جۇرەگىنە ورنىقتىرعان، يمپەريالىق پارمەننىڭ سوققىسىنا شىداس بەرگەن، ازاتتىق پەن قازاقتىقتى ساقتاۋ ءۇشىن يماننىڭ اۋاداي كەرەك ەكەنىن تەرەڭ تۇسىنگەن قازاقيانىڭ ساۋساقپەن سانارلىق باتىرلارىنىڭ ءبىرى. بىلەگىنىڭ كۇشى بار، جۇرەگىنىڭ كۇشى جوق قانشاما ەسسىز سپورتشىلاردى باتىر دەپ كەلدىك، جالاڭاشتانعان ەسەر ەستراداشىل ايەلدەردى جۇلدىز دەپ كەلدىك. بۇل دەگەن ماسقارا عوي.
ەڭ باستىسى، رۋحاني الەمى تۋرالىققا باعىتتالعان قۇدايدىڭ ق ۇلى، ادامنىڭ ۇلى. پەندەلىكتەن ازات، ازاتتىقپەن ءبىر تۋىسقان نوعايباي وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن، قازاقتىڭ داڭقتى ەستافەتاسى، نامىس فەنومەنى قايراتتىڭ تەتە ءىنىسى. قايرات كەزىندە شاعىن اۋىلدان ۇلكەن قالاعا ۇلاسقان قارا توبەلەستەردە جەتى-سەگىز سودىردى جالعىز ءوزى سۇلاتاتىن مىقتىلىققا ساي قورقۋ دەگەندى بىلمەيتىن، اتىنان ات ۇركەتىن ەرەگىسكەنىن ەكپەتتەتپەي تىنبايتىن شالىمدى دا الىمدى جىگىت بولدى. ۇلتشىل قايرات وزگە ۇلت وكىلدەرىنە رۋحىن بەرمەي، تالعاتتى ەرتىپ بارىپ جاعالاسقانىن جاپىرىپ قايتاتىن.
ءبىر سەنسە، تالعاتقا عانا سەنگەن. تۇرمەدەن رۋحاني تىرەك قىلىپ حات جازىپتى تۇتقىندالعاننان كەيىن: «مەنىڭ جازامدى، وزدەرىڭ ەستىگەندەي، اتۋ جازاسىن 20 جىلعا اۋىستىردى. بۇل، ارينە، بىرەۋگە قۋانىش، بىرەۋگە ازاپ. ءوز باسىم بۇعان ەش قۋانعام جوق. مەنىڭ بۇل ومىردە سەنەرىم – ءىنىم تالعات قانا. ول مەن بىلەتىن تالعات بولسا، مەنى تۇرمەدەن شىعارماي تىنبايدى. ايتقانىنان قايتپايتىن قايسارلىعى بار» دەگەن. ايتپاعىم، ازاتتىقتىڭ الداسپانى قايراتتىڭ سۇيەنىشى وسى ءىنىسى تالعات ەكەنىن كوپ ادام بىلمەۋى مۇمكىن. بۇگىنگى بەيبىت قوعامدا تىنىشتىقتى تۇرتپەكتەپ باتىر بولعاندارعا تاڭ قالام. قايراتتىڭ اكەسى نوعايباي قايتىس بولعاندا ەلدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن سەن تۇر، مەن اتايىن دەگەن مىقتى جىگىتتەر قاراقورىم بولىپ قوپارىلىپ كەلگەن.
اتالارىمىزدا، يسلامدا تۋعان كۇنمەن قۇتتىقتاۋ بار ما ەدى؟ مۇلدەم جوق ەكەنىن، مۇنداي ءۇردىستىڭ ورىستاردان جۇققان دەرت ەكەنىن باسقا بىلمەسە دە، بەكبولات مىرزا بىلۋگە ءتيىس قوي. «پاروۆوز قالاي ماڭسا، ۆاگوندار سولاي جۇيتكيدى» دەگەن ءسوز بەكەر ەمەس. اداستى دەگەنىم وسىلار. اركىم ءوز ءناپسى قالاۋىمەن ءتۇرلى ءدىننىڭ جاڭالىقتارىن قوسا بەرسە نە قالادى يسلامنان؟
سول كۇنى نوعايبايمەن تۇرعىلاس دوسى جۋاسباي دا جەتكەن، ەلۋدى ەڭسەرگەن بۇل كىسىنىڭ قايراتىنا قايران قالىپ جۇرت اڭىز ەتەدى. تىك سەكىرىپ تۇرعان اساۋدى ايت دەپ ءبىر اقىرىپ، جىم قىلادى ەكەن. جانۋار ءدىر-دىر ەتىپ، ازاماتتىڭ ىرقىنا كونە بەرىپتى. سوسىن قۇلاقتان ۇستاپ، جەرگە الىپ ۇرعانىن كورگەندەر جىر عىپ ايتادى. قۇرىشتان قۇيىلعانداي باتىر قاريا داۋىسىن كوتەرىپ، سول كەزدەگى جىرىندى رەكەت اتانعان مىقتىلارعا قاراپ: «سەندەر مىنا قايراتتىڭ داڭقىنا بولا كەلدىڭدەر، نوعايبايدى بىلمەيسىڭدەر. قايرات نوعايبايدىڭ توبەلى عانا، ناعىز قاسقا، ايتۋلى كوكجال مىنا نوعايبايدىڭ ءوزى بولاتىن، ناعىز باتىر ەدى عوي» دەپتى. دەمەك،تەك دەگەن ءسوزدىڭ تۇنىعى تەرەڭدە ەكەنى وسىدان دا بەلگىلى.
[caption id="attachment_12091" align="alignright" width="336"]
تالعات رىسقۇلبەكوۆ[/caption]
سۇتتەن اق، كۇننەن جارىق اقيقاتتى ايتۋداعى باتىلدىعى قۋانتادى دەيدى ءبىراز ادام. ەندى ءبىر قىرىنان قاراعاندا اقيقاتتى ايتقان ادامدى كوپتەگەن ادام ۇناتا بەرمەيدى، سەبەبى، حاكىم اباي ايتادى عوي: «كوپتە اقىل جوق، ەبىن تاۋىپ، جونگە سال» دەپ. كوپتە ادىلدىك جوق ەكەنى جاسىرىن ەمەس. ءاليحان بوكەيحاننىڭ «حالىققا قىزمەت ەتۋ بىلىمنەن ەمەس – يماننان» دەگەن اتالى ءسوزىن جاقسى تۇسىنگەن تالعات رىسقۇلبەكوۆتى كوپ ادام تۇسىنبەي جۇرسە، شارا نە.
سونىمەن باسىندا بەكبولاتتى اداستى دەپ وي قوزعاعان ەدىك. «التىن كورسە، پەرىشتە جولدان تايىپتى» دەگەندەي. نە ءۇشىن ولاي بولعانى سوقىرعا تاياق ۇستاتقانداي انىق نارسە. اقشا مەن بيلىككە ساتىلعانىن تاۋحيدتاعى باۋىرلار جانە باسقالار ايتىپ ءجۇر... بۇل اۆتوردىڭ ءوز ءسوزى دەسەڭىزدەر، قاتەلەسەسىزدەر. بۇلدا تاڭقالاتىن نارسە ەمەس. اقشا كىمنىڭ باعىتىن وزىنە بۇرماعان؟.. اقيدا مەن تاۋحيد ءبىر دالادا قالدى... شەن مەن شەكپەننىڭ قامىن كۇيتتەپ كەتكەندەي كورىنەدى دە تۇرادى... الدە ءارتۇرلى قىسپاقتارعا شىداس بەرمەدى مە ەكەن؟..
وتكەن قىستا شقو-نىڭ باس يمامى جاڭا جىلدى تويلاۋعا بولادى دەپ قولداۋ بىلدىرگەنىنە رەنجىپ جۇرگەندە، «ماي ىزدەسەڭ، مىنە، قۇيرىق» دەگەندەي، بەكبولات قازاقستان تەلەارناسىندا ناۋرىزدى قۇتتىقتاپ وتىر: «ۇلىس وڭ، اق مول بولسىن!» دەپ. ناۋرىز «جاڭا كۇن» دەگەن پارسىلاردىڭ سوزىنەن كەلگەن اكۋلا مازدا دەگەن وت قۇدايىنا تابىناتىن مەرەكە. اللاھ قۇراندا «يسلامعا تولىق كىرىڭدەر» دەيدى. دىننەن از حابارى بار ادامنىڭ ءبارى بىلەدى بۇگىندە. يمامداردا بۇل مەرەكەنىڭ دىنىمىزگە جاقىن ەمەستىگىن ارا-تۇرا ايتىپ جاتادى.
اللاھ ەلشىسىنىڭ (س.ا.ۋ) حاديس شاريفىندە: «ەكى ايتتان باسقاسىن قۇتتىقتاعان بىزدەن ەمەس» دەگەن. دەمەك، بيدعات ۇلكەن كۇنادان دا اۋىر دەيدى عالىمدار. جانە بىردە بەكەڭ – بەكبولات تىلەۋحان مىرزا فەيسبۋك الەۋمەتتىك جەلىسىندە باق-تا ىستەيتىن كوز تانىسىنىڭ بالاسىنىڭ تۋعان كۇنىن قۇتتىقتاپ جاتتى. جالپى، توڭىرەگىندە جۇرگەندەر جاپپاي تۋعان كۇن قۇتتىقتاۋ ادەتكە اينالعانىن ايتادى. اتالارىمىزدا، يسلامدا تۋعان كۇنمەن قۇتتىقتاۋ بار ما ەدى؟ مۇلدەم جوق ەكەنىن، مۇنداي ءۇردىستىڭ ورىستاردان جۇققان دەرت ەكەنىن باسقا بىلمەسە دە، بەكبولات مىرزا بىلۋگە ءتيىس قوي. «پاروۆوز قالاي ماڭسا، ۆاگوندار سولاي جۇيتكيدى» دەگەن ءسوز بەكەر ەمەس. اداستى دەگەنىم وسىلار. اركىم ءوز ءناپسى قالاۋىمەن ءتۇرلى ءدىننىڭ جاڭالىقتارىن قوسا بەرسە نە قالادى يسلامنان؟
وسى جەردە كەزىندەگى پارسى پاتشاسى يراكيل مەن مۇشريك ءابۋسۋفيان (كەيىن مۇسىلمان دىنىنە كىرەدى) تۋرالى ايتا كەتسەك. يراكيل: – ونىڭ (اللاھ ەلشىسى س.ا.ۋ) دىنىنە كىرگەننەن كەيىن شىققان ادام بار ما؟ – دەيدى.
سوندا ءابۋسۋفيان: – ونىڭ دىنىنە كىرگەن ادام شىققان ەمەس، – دەيدى.
پارسى پاتشاسى: – ناعىز اقيقات ءدىن وسىنداي بولادى، – دەيدى. پارتياعا كىرىپ، قايتا شىعىپ كەتكەن سياقتى، ءوز ۇسقىنىمىزعا كۇلكىم كەلەدى. بۇل جەردە ەشكىمدى سوكپەيمىن دە. ءجانناتتا كەدەيلەر كوپ بولادى دەيدى اللاھ ەلشىسى مۇحاممەد (س.ا.ۋ). بۇل دا تەگىن ەمەس شىعار!
سەرىك بوقان
