«كومىرسۋتەگى سالىعى» – ول نە؟..
اڭگىمەگە كىرىسپەس بۇرىن ەۋرووداقتىڭ «كومىرسۋتەگى سالىعىن» نەلىكتەن قابىلداپ وتىرعانىنا نازار اۋدارىپ، كوڭىل توقتاتساق. بۇگىندە ەۋرووداق ەلدەرى 2050 جىلعا دەيىن قورشاعان ورتاعا شىعاراتىن پارنيك گازداردىڭ كولەمىن 55 پايىزعا دەيىن كەمىتۋدى كوزدەپ وتىر. بۇل ءۇشىن ولار ەۋرووداق اۋماعىنا يمپورتتالاتىن وندىرىستىك تاۋارلارعا جاڭا سالىق جۇيەسىن ەنگىزىپ، قول جەتكىزۋدى جوسپارلاپ وتىر.
مامانداردىڭ ايتۋىنشا، ەو ەلدەرى ءبىر اۋىزدان قابىلداعان «كومىرسۋتەگى سالىعى» ولاردىڭ ءبىر وقپەن ەكى قويان اتۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى. بىرىنشىدەن، اتموسفەرا شىعاتىن پارنيك گازداردىڭ كولەمىن ازايادى، ەكىنشىدەن ەۋروپالىق كاسىپورىنداردىڭ الەمدىك نارىقتاعى باسەكەلەستىگىن ارتاتىن بولادى.
جاڭا سالىق جۇيەسى 2023 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ سالىنا باستايدى. العاشقى جىلى «كومىرسۋتەگى سالىعى» ەلەكتر ەنەرگەتيكاسى، قارا مەتاللۋرگيا جانە قازبا بايلىقتارىنا سالىنادى. ال 2025 جىلى جاڭا سالىق جۇيەسى حيميا ونەركىسىبى، مەتاللۋرگيا سالاسىنىڭ بارلىق تۇرلەرىنە جانە مۇناي-حيمياسى سالاسىن تولىقتاي قامتيتىن بولادى.
وسىلايشا ەۋرووداق وزدەرىمەن تىعىز ەكونوميكالىق قارىم-قاتىناس ورناتقان ەلدەردى جاڭا سالىق جۇيەسىن قابىلداۋعا ماجبۇرلەپ وتىر. باتىس الەمەنىڭ دامىعان ەكونوميكاسى بۇل تالاپتى تولىقتاي قابىلدايتىن قاۋقارى بار. ال ءۇشىنشى ەلدەردىڭ ءۇشىن جاڭا سالىق جۇيەسى ءبىراز قولايسىزدىقتار تۋدىراتىنى انىق.
قيىندىقتان قالاي شىعامىز؟
تاۋەلسىزدىك جىلدارى ەۋرووداق ەلدەرىمەن تىعىز ەكونوميكالىق بايلانىس ورناتقان قازاقستان ءۇشىن دە بۇل ۇلكەن سىناق بولماقشى.
ەۋرووداقتىڭ «كومىرسۋتەگى سالىعى» ەلىمىزدى ەكونوميكالىق تۇراقتىلىعىنا قانشالىقتى ءقاۋىپ سالقىنىن تيگىزەدى دەگەن ماسەلە ءماجىلىس دەپۋتاتتارى دا مازالاپ، ولاردىڭ اسقار مامين ۇكىمەتىنە دەپۋتاتتىق ساۋال جولداۋىنا تۇرىتكى بولدى.
قازىرگى تاڭدا قازاقستان ەۋروپا ەلدەرىنە مۇناي مەن ءتۇرلى شيكىزات ونىمدەرىن ەكسپورتتاپ كەلەلدى. وسىعان دەيىن ساراپشىلار ەۋرووداق ەلدەرىنىڭ «كومىرسۋتەگى سالىعىن» ەنگىزۋى قازاقستاننىڭ ەكسپورتتىق الەۋەتىنە كەرى اسەر ەتەتىنىن ايتقان-دى.
الداعى ۋاقىتتا قازاقستان ۇكىمەتى «كومىرسۋتەگى سالىعىن» سالقىنىن ازايتۋ ءۇشىن بەل بۋىپ، بىلەك سىبانا جۇمىس ىستەۋى كەرەك. بۇل رەتتە ۇكىمەتتىڭ «جاسىل ەكونوميكانى» دامىتۋعا قاتىستى قولعا العان شارالارى ءبىراز كومەگىن تيگىزۋى مۇمكىن.
كەز كەلگەن ەل ەۋرووداقتىڭ «كومىرسۋتەگى سالىعىن» اينالىپ ءوتۋى ءۇشىن ءوندىرىس ورىندارىنا زاماناۋي تەحنولوگيالاردى ورناتىپ، تاۋار وندىرۋدە جاڭعارمالى ەنەرگيا كوزدەرىن پايدالانۋى ءتيىس.
ءيا، بۇل ايتار اۋىزعا جەڭىل دۇنيە. دەسەك تە حالىق قالاۋلىلارى بۇل ماسەلەگە قاتىستى الاڭداۋشىلىق ءبىلدىرىپ، ۇكىمەتكە دەپۋتاتتىق ساۋال جولداعان سوڭ، پرەمەر-مينيستر اسقار مامين ەل ەكونوميكاسى ەۋرووداقتىڭ «كومىرسۋتەگى سالىعىنان» جاپا شەكپەۋى ءۇشىن ءتيىستى شارالار قابىلداپ، سول باعىتتا جۇمىس ىستەپ جاتقاندارىن ايتىپ دەپۋتاتتاردى سابىرعا شاقىرعانداي بولدى.
ءوز كەزەگىندە اسقار مامين 2050 جىلعا دەيىنگى تومەنگى كومىرسۋتەكتى كونسەپسياسىن ازىرلەپ، جۇزەگە اسىرۋعا كىرىسىپ كەتكەنىن العا تارتتى.
ەگەر وسىعان دەيىنگى ەكونوميكالىق ساياسات جالعاسا بەرەتىن بولسا، 2035 جىلى قازاقستان بيۋدجەتىنىڭ 18،4 پايىزى ەۋرووداق ەلدەرىنە «كومىرسۋتەگى سالىعىن» تولەۋگە جۇمسالاتىن بولادى. بۇل ءبىز ءۇشىن ءتيىمسىز.
سوندىقتان ۇكىمەت ەلىمىزدە كاسىپورىنداردىڭ پارنيك گازداردى اتموسفەرا شىعارۋ كولەمىن 60 پايىزعا دەيىن كەمىتۋدى كوزدەپ وتىر. بۇل ءۇشىن ەل اۋماعىنداعى ءوندىرىس ورىندارىن 2050 جىلعا دەيىن قايتا جاڭعىرتۋ ءۇشىن 81،3 ملرد دوللار ينۆەستيسيا تارتۋ كوزدەلگەن. ءقازىر ەلىمىزدە بۇل باعىتتاعى جۇمىستار ءجۇرىپ جاتىر.
وسىلايشا ۇكىمەتمىز ەۋرووداقتىڭ «كومىرسۋتەگى سالىعىنان» اينالىپ ءوتۋدىڭ امالىن قاراستىرۋدا. بۇل ارينە ۇزاق مەرزىمدى ستراتەگيا. ال بۇگىن-ەرتەڭ نە ىستەيمىز؟ بۇعان دا مامين ۇكىمەتىنىڭ جاۋابى دايىن بولىپ شىقتى.
بۇل ءۇشىن ۇكىمەتىمىز مۇناي سىندى شيكىزات تاۋارلارىن باسقا ەلدەرگە ەكسپورتتاۋدىڭ جولدارىن قاراستىرماقشى. وسى رەتتە اسقار مامين جۇڭگو مەن وڭتۇستىك-شىعىس ازيا ەلدەرىنە كوز تىگىپ وتىرعاندارىن جاسىرمادى. بۇدان باسقا ەۋرازيالىق وداققا مۇشە ەلدەرگە دە تاسمالداۋدى جوسپارلاپ وتىر ەكەن. وسىلايشا ۇكىمەت قيىن كەزەڭدە وزگىزدى دە ولتىرمەي، اربانى دا سىندىرماۋدىڭ امالىن قاراستىرۋدا.
