ورىستان دوسىڭ بولسا، ايبالتاڭ جانىڭدا بولسىن

قازىرگى رەسەي جارلاۋىتتىڭ ۇستىندەگى لاشىق سەكىلدى. ءبىراق ولار وزدەرىن سارايدا وتىرمىز دەپ ەلەستەتكىسى كەلەدى. ەكونوميكالىق ءارى رۋحاني الىپ تولقىندار جارلاۋىتتى ۇڭگي تۇسۋدە. ونى سەزەر رەسەي جوق. كوپ وتپەي اينالاسىنان داۋىل كوتەرىلۋى عاجاپ ەمەس. سوندا الگى لاشىقتارىنىڭ دال-د ۇلى شىعارى ءسوزسىز. مۇنداي قاۋقارسىز حالدەرىن جاسىرۋ ءۇشىن اينالاسىنا ايبار شەگۋ ورىستاردىڭ ەجەلگى ادەتى.

نە باتىس، نە شىعىس، نە ەۋروپا، نە ازيا ەكەنى بەلگىسىز ءدۇبارا ەلدىڭ تاريحىنا ۇڭىلسەڭىز، بيلىك يەلەرىنىڭ ءوز حالقىنىڭ ازاپتالۋىنان ءلاززات الاتىن توعىشارلىعىن بايقايسىز. سوناۋ پاتشالىق رەسەيدەن كۇنى بۇگىنگە دەيىن بيلىك باسىنا ۇردا جىق، توعىشار توپ يەلىك ەتۋدە. ورىس حالقى دوستويەۆسكييدىڭ الگى ءبىر جىندىسۇرەي، ءوز جاندارىن وزدەرى قيناۋمەن ومىرلەرىن وتكىزەتىن كەيىپكەرلەرىنەن ءالى دە ۇزاي قويعان جوق. ولار الدەنەگە يە بولعىسى كەلىپ جانتالاسادى، قىزىعى، ونىڭ نە نارسە ەكەنىن وزدەرى بىلمەيدى. ويتكەنى، ولاردىڭ تابان تىرەر ءتول مادەنيەتى بولعان ەمەس. ولاردىڭ مادەنيەتى – توعىشارلىق پەن جەككورۋشىلىك، وزگەمەن جاۋلاسۋ. سوندىقتان، مادەنيەتتى سۇحباتتاسۋعا دارمەنسىز. ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستا جەڭىلگەن نەمىستەر مەن جاپونداردى تىعىرىقتان قۇتقارعان مادەنيەت ەكەنىن، ۇلتتىڭ ىشكى رۋحاني بولمىسىنىڭ سۇحباتتاسۋعا بەيىمدىگىنىڭ ارقاسى ەكەنىن بارشا الەم مويىنداسا كەرەك. ورىستاردىڭ ونداي بيىك پاراساتى بولماعاندىقتان، كۇن ساناپ قۇردىمعا كەتۋ ۇستىندە. سوڭعى 20 جىل ىشىندە كەڭس وداعى كەزىندەگى بار ايبارىنان ايىرىلعان رەسەي بارشا الەمگە جاۋىعۋمەن كۇن كەشۋدە. ولار وزدەرىنىڭ ءىرىپ-شىرۋىن، وزەكتەرىن كەمىرگەن جەگى قۇرتىن وزدەرىنەن كورۋدى ۇمىتقان. بۇرىن دا سولاي ەدى، ءقازىر دە سولاي. ءبىر تاڭعالارلىعى، رەسەيدىڭ السىزدىگىن وزدەرى ارتىقشىلىعىنا بالايدى. قولدارىنداعى اسكەري قارۋلارىن قوقاڭداتىپ، دوق كورسەتۋ ارقىلى جان-جاعىن ۇرەيگە بولەۋدى جەڭىس دەپ تىلەيتىندەرى كۇلكىلى. انىعى، رەسەيدىڭ كەز كەلگەن سالاسى الدەقاشان توقىراعان. شىن مانىندە، تەك تمد ەلدەرى عانا سەسكەنەتىنى بولماسا، ەۋروپانىڭ ولارعا تۇكىرگەنى بار. بالتىق جاعالاۋىنداعى ەلدەر الدەقاشان رەسەيلىك فوبيادان قۇتىلعان. ءازىربايجان، گرۋزيا، وزبەكستان سەكىلدى ەلدەر دە «ساسىق ولكەدەن» ىرگەسىن اۋلاق سالىپ ۇلگەردى. الايدا، پۋتيندى كۇن كوسەم دەپ بىلەتىن ورىستار ول شىندىقتى مويىنداعىسى جوق. وزدەرىن اقىلدى، زەيىندىمىز دەپ ەسەپتەيتىن ەليتالارىنىڭ كوپ بولىگى ءپۋتيندى «باتىس قۇبىجىقتارىنان قۇتقارۋشى پايعامبار» دەپ ويلايتىنىن ءبىلۋ قيىن ەمەس، ايتپەگەندە، ولار سوڭعى ۋاقيعالار كەزىندە تەگەۋىرىندى قارسىلىق كورسەتەر ەدى. «رەسەيدىڭ جەرى قانشالىق ۇلكەن بولسا، سورى سونشالىق قالىڭ» دەگەن ءسوزدى كىم ايتقانىن بىلمەيمىن، كىم ايتسا دا، ءدال تاۋىپ ايتقان. ولار ءدال ءقازىر سورلارىن ودان ارمان قالىڭداتۋعا كۇش سالىپ وتىر.

ءبىزدىڭ كەيبىر قازاقتار رەسەيسىز كۇن كورە المايمىز دەپ ويلايدى. قۇدايى كورشىمىز ەكەنى شىندىق، ءبىراق ولارمەن بىرگە وتقا ءتۇسۋدىڭ قاجەتى جوق. سەبەبى، رەسەي كۇنى باتىپ بارا جاتقان ەل. ءبىز ۇلگى تۇتار ەشقانداي مادەنيەتى جوق ۇلتتان ءبىز نە ۇيرەنەمىز؟ اۋەلى، جۇقتىرعان جامان دەرتتەرىمىزدەن قالاي ساۋىعۋدى ويلاعانىمىز ابزال. مىسالى، ءسىز ءبىلىمنىڭ قاينار كوزى دەپ ۇعاتىن ورىس ءتىلىنىڭ تمد ەلدەرىنەن باسقا ايماققا بارساڭىز كوك تيىندىق قۇنى جوق ەكەنىن بىلەسىز. ۋكراينادان ەكى اتتاپ پولشاعا، لاتۆياعا، حورۆاتياعا قادام باسىڭىز، ەشكىم پىسقىرىپ قارامايدى. ءازىربايجاننان ارى اسىپ، تۇركياعا جەتىڭىز، ورىس ءتىلىن تۇك قاجەتسىنبەيتىندەرىن جۇزىنەن بايقايسىز. كاسپييدىڭ ارعى – پارسىلار مەن اراب دۇنيەسى ورىس تىلىنە مۇرىن شۇيىرە قارايدى. جۇڭگو، جاپونيا، ءۇندىستان... ەشبىرى ورىس ءتىلىن قاجەتسىنىپ جاتقان جوق. ەۋروپا ەلدەرى ورىس كورسە، سايقىمازاق كەيىپكەر كورگەندەي، اڭتارىلا ءارى جانى اشىپ قارايدى. ورىستاردىڭ وزدەرى جاراتقان قانداي جاڭالىعى بار ەكەنىن ساناپ كورىڭىزشى، ويىڭىزعا ءجونى دۇرىس ەشتەڭە تۇسپەيدى. كەرىسىنشە، ولار ۇنەمى وزگەلەردەن ۇرلاۋمەن كەلەدى. سەنبەسەڭىز، سايتتارىنداعى اقپاراتتاردى اقتارىڭىز، حالىقارالىق ماڭىزى بار، عىلىم، ونەر، دۇنيەتانۋ، ادەبيەت سالاسىنداعى بارلىق جاڭالىقتاردى باتىس ەلدەرىنەن سىلتەمەسىز كوشىرىپ وتىر. ال ءبىز ولاردى ورىستار جازعان ەكەن دەپ، اۋزىمىزدى اشامىز دا وتىرامىز. جانە ولار وزدەرىنىڭ كەمدىگىن بىلدىرمەۋگە تىرىسىپ، وتىرىك نامىسقا باسىپ، ورىستاردى وزگەلەردەن ارتىق كورسەتە، ۇستەمەلەپ اۋدارادى. مۇنداي پلاگياتتىق تەك ورىس دۇنيەسىنە جاراسىمدى...

مەن ورىستاردىڭ ءبىر مىنەزىنە ءتانتى ەكەنىمدى جاسىرعىم كەلمەيدى. ولاردىڭ كەز كەلگەنى وزدەرىنىڭ از بىلەتىندىكتەرىن بىلدىرمەۋدىڭ شەبەرى. قاراپايىم، ەكى اۋىز سوزبەن تۇسىندىرۋگە بولاتىن دۇنيەنى ولار ۇنەمى كۇردەلەندىرىپ، قيىنداتىپ جەتكىزۋدىڭ ماستەرى. كەز كەلگەن القاش ورىسپەن جاقىنداسا كەتسەڭىز، ءوزىنىڭ شالاپۇشلىق بىلگەنىن ۇلكەيتىپ ايتىپ، دابىرايتا دانىشپانسيتىنىن بايقايسىز.

رەسەي – باقىتسىزدار وتانى، جالعىزداردىڭ مەكەنى. ونى باقىتسىز ەتكەن مادەنيەتسىزدىكتەرى جانە توعىشار شەنەۋنىكتەرى. بۇگىنگى رەسەي بولاشاقتا قالاي جالعىز قالسا (ءقازىردىڭ وزىندە جالعىز)، قاراپايىم حالقى دا سونداي جالعىزدىق قۇرساۋىنا قامالعان. ولار جالعىز ەمەس ەكەندىكتەرىن دالەلدەۋ ءۇشىن بارىنە جاۋىعىپ ءجۇر. كوزى قاراۋىتقاننىڭ جانىنا ءۇيىر بولماۋ كەرەك، زالالى تيەدى...

ءتوقتارالى تاڭجارىق.