ومىرگە عاشىق ادام – ۋاقىتقا عاشىق. ءومىردى سۇيگەن اقىن – ۋاقىتتى دا سۇيەدى. «مەنى دە، ءولىم، الديلە» دەگەن ماعجان كوزقاراسىندا ءولىمنىڭ ءوزى – ماڭگىلىكتىڭ سىڭارى ەمەس پە؟! ەندەشە ومىرگە ىنتىق جۇرەك – ولىمگە دە ىنتىق. سەبەبى، جاقسى اقىننىڭ ءسوزى اقىرەتكە دەيىن حالىققا قىزمەت قىلادى. سول سەبەپتى دە كەڭشىلىك ۋاقىتتى جىرلايدى. وتكەن ۋاقىتىن، كەلەر زامانىن...
«مەن – قارلىعاش!
قايدا ۇشپادىم، قايدا قونبادىم...».
كەڭشىلىك.
[caption id="attachment_16720" align="alignright" width="255"]
اقىن كەڭشىلىك[/caption]
اقىننىڭ كەيىنگىگە قالعان جاقسى ءسوزى عانا – جاسامپاز. ءسوزى – رۋحى. ونىڭ ءومىربايانىنا كوپ ەشكىم قىزىقپايدى. دۇرىسىن ايتساق، ىزدەمەيدى. الدىندا ولەڭدەرى جاتسا بولدى.قۋانىشىن، وكسىگىن، ارمانى مەن قيالىن، ماحابباتى مەن عاداۋاتىن، ءبارىن-بارىن وسەكشى-ولەڭنىڭ بويىنا ساندەپ شاقتاعان اقىن ديدارى جىرلارىن قۇنىعا وقىعان سايىن جارقىراي بەرمەك. مەيلى قانداي اقىن بولسا دا، ولەڭىنەن قاراپ تاني ءتۇسەءسىز. ءتىپتى، ناشار بولسا، ولەڭسىماقتارىن بىر-ەكى قايتارا وقىپ، ەش ماحابباتسىز، سالقىن عانا كىتابىنىڭ بەتىن جاۋىپ، ەندى قايتارا قاشان وقىلارى بەلگىءسىز قالپى قويا سالاسىز. ونداي «اقىندار» دا از ەمەس.
ولەڭدى ءوز جانىن جەگىدەي جەگەن اسىل مۇراتتار مەن اياۋلى ارماندارىن، مۇڭى مەن سىرىن، قىسقاسى، جۇرەگى سەزگەن ءاربىر ىزگىلىك پەن زۇلىمدىقتىڭ ادام ومىرىنە جاقسىلى-جاماندى اسەرىن جەتكىزۋ ءۇشىن پايدالانعاندار بار. سونىمەن قوسا، ولەڭنىڭ ساياسي سيپاتىنا كوبىرەك ءمان بەرىپ، قوعامداعى وقيعالاردى جىرلاۋعا بەيىمدەلگەن اقىندار تاعى بار. ەجەلگى گرەكتەردىڭ دەباتىندا كىم قاتتىراق ايعايلاپ، ءسوز جەمەيتىن بولسا، سول جەڭەءدى ەكەن. سول سياقتى، بيلىكتىڭ ساياساتىن دابىرا دەكلاراسيا مەن جالاڭ پلاكاتتىق جىرلارمەن اسپەتتەگەن اقىندار ءبىر زامانداردا جەڭىمپاز بولىپ ەسەپتەلدى. مۇمكىن ءدال بۇگىنگى كۇنى دە سونداي اقىنداردىڭ ايى وڭىنان تۋعان شىعار... ءبىراق سونىڭ ءبارى ۋاقىتشا ەكەنىن ۇمىتپاعان جاقسى. فورماسيا، نە بيلىك وزگەرگەندە ناۋقاندىق داستاندار مەن جىرلاردىڭ ك ۇلى سول ساتتە-اق بۇرق ەتە قالادى ەكەن. بۇعان دالەل قازاق ادەبيەتىنىڭ تاريحىندا از ەمەس. قويشى، عارىشكەر، شاحتەر، كەنشى تۋرالى نەبىر داستاندار مەن جىرلار نەگە ءقازىر كوپ وقىلمايدى. ءتىپتى، سول داستانداردى قازاقتىڭ ۇلكەن اقىندارى جازعان. ءبىراق ولاردىڭ ليريكالىق ولەڭدەرى قالدى دا، ناۋقاندىق شىعارمالارى پاراق بەتىندە عانا تۇراق تاپتى. ولارعا وقىرمان جۇرەگىنەن ورىن كوپ بۇيىرمادى.
ايتالىق، كەڭشىلىك مىرزابەكوۆتىڭ العاشقى جىر جيناعىنداعى ءمولدىر ولەڭدەرىن كەيىنگى جيناقتارىنداعى ولەڭدەرى وزىپ كەتە المادى. «بوز بيە» مەن «اناردان» وزگە ولەڭدەرى جاستاردىڭ اراسىندا كوپ وقىلمايتىن. ءتىپتى، جاس اقىندار انا اقىننىڭ، مىنا جازۋشىنىڭ كىتابىن كوتەرىپ جۇرسە دە، سولاردىڭ قولىنان كەڭشىلىك جيناعىن سيرەك كەزدەستىرەتىنبىز. ونىڭ ناقتى سەبەبىن ايتۋ دا قيىن. ءبىراق قازاقتىڭ مىقتى اقىندارىنىڭ ءتىزىمىن ىزدەي قالساق، (اقىنداردىڭ سۇحباتتارىنان، ەستەلىكتەردەن) سولاردىڭ اراسىندا مىندەتتى تۇردە كەڭشىلىك مىرزابەكوۆ دەگەن ەسىم جۇرەر ەدى.
كەڭشىلىك پوەزياسىن وقىپ وتىرعاندا ونىڭ ليريكالىق ولەڭدەرى ەرەكشە اسەر ەتەدى. اقىننىڭ ون ءبىر-ون ەكى بۋىندىق ولەڭدەرىنە قاراعاندا، جەتى-سەگىز بۋىندىق ولەڭدەرى ەرەكشە جارقىراپ، ەشبىر اقاۋسىز، شىنايى وقىلادى. ءاربىر اقىننىڭ وزىنە ىڭعايلى بۋىنى، ۇيقاس ءتۇرى بولادى. سول جاعىنان العاندا، كەڭشىلىكتىڭ جەتى-سەگىز، بەس-التى بۋىندىق ولەڭدەرى ناشىنە كەلگەن اقىندى اپ-ايقىن كورسەتەدى. ليريكالىق ولەڭدەءرىنىڭ دەنى دە وسى ۇلگىدە جازىلعان.
كەڭشىلىكتىڭ تاقىرىپتىق باللادالارى مەن ولەڭدەرىن وقىپ وتىرعاندا ونى مىقتى اقىننىڭ جازعانىن بىردەن تانيسىز. ءبىراق شىعارما كوڭىلدەن شىقپايدى. قانىشتىڭ، فزو-عا كەتكەن جەڭەشەسىنىڭ، جامبىل مەن مۇحتاردىڭ، ەلۋ جەتىنشى جىلعى جەتىنشى قاراشانىڭ كەلبەتتەرىن جىرلاعاندا جالپى كوپكە تانىس سەزىمدەردى ساتتەردە ءسوز ەتەدى. وعان قاراعاندا، سوعىستان كەيىنگى جاعداي تۋرالى جازعان، بالالىق شاعىندا كورگەن وقيعالاردى باللاداعا اينالدىرعان شىعارمالارى تارتىمدى. شىنايى. «ءوز بولمىسىنان وزگە ساپاعا كوشكەن» (گەگەل) اقىننىڭ ليريكالىق ولەڭدەرى مەن باللادالارىنىڭ ايىرماشىلىعى اجەپتاۋىر. كەڭشىلىك مىرزابەكوۆتى كوبىنە باللادا جانرىنا يكەمى بار اقىن رەتىندە ايتىپ جاتاتىن. ونىمەن ونشا كەلىسە قويمايمىز. كەڭشىلىكتىڭ باللادالارىنان گورى ليريكالىق ولەڭدەرى كوركەمدىك جاعىنان دا، تابيعاتى جاعىنان دا ءبىر باس جوعارى تۇرعانداي. جاڭا ايتقانىمىزداي، اقىننىڭ العاشقى باللادالارى جاندى، ومىرشەڭ. اۋباكىرءدىڭ تاعدىرى تۋرالى جىرلاعاندا كوپكە ورتاق مۇڭدى قوزعايدى. ءبىر شاڭىراقتىڭ تاعدىر تالايى ءسوز بولاتىن شىعارمانىڭ ونە بويىنان جالپى ادامزاتتىق قۇندىلىقتارعا باس ۇرعان اقىن جانىن كورەمىز.تولەۋتايدىڭ ءتورت قىزىن جىرلاعاندا دا اقىن ءار وتباسىنىڭ باسىندا بولۋى مۇمكىن جاعدايدى سۋرەتتەيدى. اقىن ول جاعىنان العاندا ومىرگە الدەقايدا جاقىن. ءومىردىڭ ءوزىن جىرلاي وتىرىپ، ونىڭ قاراپايىم كوشىرمەسىن الدىڭىزعا قويا سالمايدى. سودان وزىندىك وي تۇيەدى، سونى ۇسىنادى. گونچاروۆ: «ەگەر قالامگەر اقىلمەن جۇمىس ىستەسە، نازىك ءارى بايقاعىش بولسا، كورگەنىن جۇرەكتەن وتكىزىپ، قيالىمەن ۇشتاي السا، وبراز جاساي الدى دەگەن ءسوز. ال ەگەر تالانتى كەم بولسا، بولعاندى بولعانداي ايتا سالسا، ول – تەندەنسيا» دەگەن بولاتىن. ءقازىر ءبىزدىڭ پروزادا وسى تەندەنسيا بار. بولعاندى سول قالپى جەتكىزۋ. ءومىردىڭ فوتوگرافيالىق كورىنىسى كىمگە قىزىق بولسىن. ەگەر ول اۆتوردىڭ ءوز ويىمەن قاتارلاسىپ، سىزگە جاڭا وي تۇيۋگە مۇمكىندىك بەرمەسە. وسى جاعىنان العاندا كەڭشىلىك ويعا باي. ءبىراق ۇيقاسقا ساراڭدىعىن دا مويىنداۋىمىز كەرەك.
سوعىستان سوڭ تۋعان بۋىننىڭ بەلدى وكىلى رەتىندە كەڭشىلىك سوعىستان كەيىنگى قازاق دالاسىنىڭ تۇرمىسىن، جەسىرلەردىڭ تاعدىرىن، اۋىلدا مايدانعا بارماي قالعان ەركەكتەردىڭ «مىنەزىن»، بالالاردىڭ اۋىر بالالىق شاعىن سونشالىقتى رەالدى جازادى. بۇل – اقىننىڭ كورگەن ءومىرى.
اقىنعا كەڭەستىك تاقىرىپتى يگەرۋ جاعىنان قاراساڭىز، ءسوزسىز وسكەن. ءبىراق العاشقى جيناعىنداعى سۇلۋ تابيعاتى، سەلكەۋسىز سەزىمى، ىنتىق كوڭىلى، شىنايى كەلبەتى ازايا بەرەدى.تاقىرىپتىق جاقتان وسكەنمەن، كوركەمدىك تۇرعىدان العاشقى قادامداردان اسا الماۋ اقىن ءۇشىن – جازا. بۇنى كەڭشىلىكتىڭ ءوزى دە جاقسى بىلگەن سياقتى.
«تۇسىنىگىم-اي، تۇسىنىگىم-اي تاۋەلدى،
ادەمى ەدى عوي العان باعىتىڭ اۋەلگى...»، – دەگەن اقىن ولەڭ-دارياسىنىڭ العاشقى باستاۋىن ەسىنە الىپ تۇرعان جوق پا ەكەن؟! تۇيسىگى مەن تۇسىنىگىنىڭ اراسىندا ءوزىن ىزدەگەن اقىن ۇنەمى دامىل تاپپايدى. بۇكىل اقىندارعا ءتان، وزىنە-وزى قوياتىن «اقىنمىن با؟» دەگەن ساۋالدان دا قاشپايدى.
«جالعىز اۋىز جىر بولىپ قالار ما ەكەن،
بۇكىل دۇنيەم مەن تالاي جىل جيناعان»، – دەۋىنىڭ سەبەبى دە – ۇلكەن جاۋاپكەرءشىلىك.
كەڭشىلىك ەشقاشان وزىنە جۇكتەلگەن اقىندىق مىندەتتەن، اۆتورلىق جاۋاپكەرشىلىكتەن قاشپايدى. ول – ادەبيەت زاڭىنا كەلگەندە، ولەڭ الدىندا تۇرعاندا ءتارتىپتى اقىن. بۇزا جارىپ، جىر وقىعان ءساتىن، كەيىنگى مىنەز جاساپ العان ىنىلەرىندەي القام-سالقام ءجۇرىسىن كوپ جىرعا قوسپايدى. ول ۇنەمى بيازى، سىيلى، ۇستامدى، ۇياڭ قالپى. «ءبىر بولمەدە» دەگەن ولەڭىندە عابدول سلانوۆپەن ءبىر بولمەدە بولعان وقيعا جايلى جازادى.
«بۇل بالا كىم ەد، تورلەي عوي»، –
دەگەندە عابدول سلانوۆ.
جىردى مەن كەلىپ بولگەندەي،
قارادىم جەرگە ۇيالىپ.
تۇرىپ مەن سوندا ەسىكتە،
كىرەردەي جەرگە قىسىلعام.
اياعىن شەشپەي مەشىتكە
كەتكەندەي ەنىپ مۇسىلمان.
كەڭشىلىك مۇقاعالي اعاسى سياقتى ۇلكەندەردىڭ الدىندا قاتتى يمەنەدى. «عابەڭە»، «ءابدىلداعا» ارناعان جىرلارىندا مۇقاعاليدىڭ سونشالىقتى قۇرمەتپەن، ىزەتپەن جىر جازعانىن بايقاساق، كەڭشىلىك تە سۇيىكتى اقىن اعاسى سياقتى ادەپتەن وزبايدى. وعان قاراعاندا جاراسقان دوسى باتىلداۋ. «باعاسى جىرىڭىزدىڭ بەلگىلى عوي، باعاسىن باتاڭىزدىڭ تۇسىرمەڭىز» دەپ مۇقاعالي اق تاياعى ارقاسىندا ويناي ما دەپ ءقاۋىپتەنگەن اقساقالعا، ەركەلەپ بولسا دا تەنتەك مىنەز كورسەتەدى.
«سۇيىكتى اقىن اعاسى» دەپ مۇقاعاليدى جايدان-جاي ايتىپ وتىرعان جوقپىز. كەڭشىلىك پوەزياسىندا مۇقاعاليدىڭ اسەرى انىق بايقالادى. بۇل ەلىكتەۋدەن كەيىنگى اقىنعا ۇقساماۋ. ءبىراق كەڭشىلىك ءبىر جولا ەلىكتەپ كەتپەيدى. مۇقاعاليدىڭ اقىندىق قابىلەتىنەن گورى ونىڭ ولەڭدەرىندەگى ىرعاققا، تارتىمدى بوياۋعا قاتتى قىزىققان سياقتى. مۇقاعاليدى كىم جاقسى كورمەدى؟ ءھام كىم جەك كورمەدى؟ ءبىراق كەڭشىلىك سياقتى جاقسى اقىننىڭ جاقسىلىعىنان ۇيرەنگەن جانە جاقسى جىر قالدىرعان اقىن سيرەك.
اقىننىڭ ىشكى جان دۇنيەسى – ولەڭدە. ولەڭ – اقىننىڭ ەشكىمگە ايتپاعان سىرى. ابايدىڭ: «ولەڭ، شىركىن، وسەكشى جۇرتقا جايار، سىرىمدى توقتاتايىن ايتا بەرمەي» دەۋىنىڭ سەبەبى وسى. اقىن سىرىن ەشكىمگە ايتپايدى. ەسەسىنە ولەڭى ارقىلى بارىنە جاريا قىلادى. داقپىرت تا، اقىن ارتىنان ەرگەن اڭىز دا سونداي ءساتتەردە پايدا بولادى.كەڭشىلىك ولەڭدەرىندە وتكەندى اڭساۋ بار. اقىننىڭ سىرى – وسى. قىسقا عۇمىر كەشىپ، الپىس-جەتپىسكە، تىم بولماسا ەلۋگە تولىپ ۇلگەرمەگەن اقىن وتكەندى نەگە سونشا اڭسادى ەكەن؟ كوپ اقىنداردا ءجيى كەزدەسەتىن ماحاببات تۋرالى ولەڭ دە كەڭشىلىكتە سالىستىرمالى تۇردە از. سابىرلى، سالقىن قاندى اقىندى ولەڭ وقىعاندا ەرەكشە كۇيگە تۇسەتىنى تۋرالى ەستەلىكتەردە كوپ ايتادى. ولەڭدى كەڭشىلىكتەي ەشكىم وقىمايتىن دەيدى. ليريكالىق ولەڭدەرىن مولىنان جازىپ، ءوزى ايتقانداي العاشقى ادەمى باعىتىنان تايماعاندا كەڭشىلىكتەي ولەڭدى ەشكىم جازباس تا ەدى.
دۇنيە زىر-زىر
كوزدەن بۇلبۇل
دەم اراسى ۇشار ما؟
قاعىپ شىلبىر،
ۋاقىت قۇرعىر
كەلمەي مە ەكەن تۇساۋعا؟
وتكەن-كەتكەن،
كوپ سەلدەتكەن،
سارقىلا ما سەزىم-سەل؟
كوپ ىندەتكەن،
كوپ كۇنگە وتكەن،
ال وكپەلە، ءوزىڭ، سەن!
وكپەلە دە،
وت دەنەڭە
سابىر كۇزەت قويىپ قوي.
كوكتەمەڭە
«كەت» دەمە، تەك،
قوشتاسا ءبىل، كەيىتپەي.
تاۋعا باس ۇر،
تاسقا باس ۇر،
داۋىسىڭدى اسىر، داۋرىقپا!
ۇلان-اسىر،
ۇلى عاسىر،
ۇلىسىڭ عوي ءھام ۇمىتپا!
ولەڭنەن ليريكالىق كەيىپكەردىڭ ۋاقىتقا دەگەن قيماس كوزقاراسىن بايقايمىز. قيماي تۇرا ۋاقىت ۇلىلىعىن مويىنداعان مەن ءبارىبىر زاماننىڭ تۇساۋىن ىزدەيدى. بۇكىل ولەڭنىڭ العاشقى شۋماعىندا عانا قيماستىق ايتىلعانىمەن، سوڭعى شۋماقتاردىڭ بارىندە سابىر ايلا ايتسا دا، سول سابىر دەۋى ارقىلى «امال جوق، اتتەڭ» دەگەن زور وكىنىش جاتقانداي. ولەڭدەگى ليريكالىق مەندى اقىننىڭ ءوزى دەپ تە تۇسىنۋگە بولمايدى.بەلگىلى دارەجەدە ءوزى ارالاسقانىمەن، تىرشىلىكتەن تانىپ كورگەنى، اينالاسىنداعى جانداردان ەستىپ-بىلگەنى ءبارى سايىپ كەلىپ اقىننىڭ ىشكى مەنىنە اسەر ەتەدى. سونىڭ ءبارى ليريكالىق مەننىڭ ءسوزى بولىپ، ولەڭگە اينالادى. «ۋاقىتتى سوكپە، ول – مەنمىن» دەگەن ءتاڭىر ءسوزىن كەڭشىلىك بىلمەيدى دەيسىز بە؟ بىلەدى. بىلگەننەن كەيىن دە، ۋاقىتتى سوكپەيدى. ءبىراق بارلىق پەندە سياقتى قيمايدى. بۇل ولەڭىندە كەڭشىلىكتىڭ تۇتاس ءومىرى بار. ماحابباتى، ساعىنىشى بار. بۇكىل ءومىر ءبىر ساتكە توقتاپ قالىپ، اقىن جانارىن لەنتا ەتىپ زىر اعىپ جاتقانداعى اقىن جۇرەگىنىڭ ءدۇرسىلى ەستىلەدى. سول – وسى ولەڭ! دۇنيەگە كوزقاراس، تىرشىلىكتەگى يكەمدىلىك پەن يكەمسىزدىك، دوستىق قارىم-قاتىناستاعى ءتارتىپ پەن ىڭعاي بار. ولەڭ ىرعاعى قازاق پوەزياسىندا كوپ كەزدەسسە دە، ايتىلىپ تۇرعان اقىن ءسوزى دە وعان دەيىن قانشاما رەت ۇلىلاردىڭ اۋزىمەن دە، باسقالاردىڭ زارىمەن دە ايتىلىپ جۇرسە دە كەڭشىلىكتىكى ءوزىنىڭ قولتاڭباسىمەن سۇلۋ ولەڭگە اينالادى. ويتكەنى، بۇل ولەڭدە ءومىر، سەزىم بار. ال سەءزىم مەن ءومىر بارىندە بولعانمەن، ءاركىمدىكى وزىنشە – دەربەس.
ف. نيسشە: «ليريكتىڭ وبرازدارى – اقىننىڭ وزىنەن باسقا ەشكىم ەمەس، تەك بۇل ونىڭ ءارقيلى فورمادا وبەكتيۆتەنگەن تۇرپاتى، سوندىقتان وسىناۋ ۇلان-عايىر الەمنىڭ كىندىك-تۇتقاسى رەتىندە ول «مەن» دەپ سويلەۋگە ابدەن حاقىلى؛ ءبىراق بۇل «مەن» ەمپريكالىق رەالدى مەننىڭ وزىنە ۇقسامايدى، ول – جالپى ءار نارسەنىڭ تەگىندە، نەگىزىندە جاتقان بىردەن-بىر ماڭگىلىك قاسيەت، اقيقات – ءمان رەتىندە كورىنەدى» دەپتى. سول ماڭگىلىك قاسيەت اقىن اتاۋلىعا – ورتاق. مىرزابەكوۆتىڭ قيماس جىرلارىنىڭ بارىندە ۋاقىت بار. ول بىردە بالالىق شاق بوپ، بىردە اۋىلداعى قىرمان باسى بوپ قۇبىلا بەرەدى. اقىن جىرلارىنىڭ اقيقات ءمانى – قيماستىق.
ءتۇبىت بوكەباي
تارتقان بوتام-اي،
ءوزىڭ بوتاداي،
كوزىڭ بوتالاي، ماعان قاراۋشى ەڭ
مەيىرىم نۇرىنا
شولدەپ، قاتالاي...
...ءتۇبىت بوكەباي
توزدى ءتۇبىتى.
تەنتەك كوڭىلدىڭ
وزدى ءۇمىتى.
قالدى ماحاببات
ۋىتى وزەكتە.
قالدى... قالعانىن
قالقام، ءسوز ەتپە.
اقىن كونەدى. ۋاقىت ءوتتى. قي، قيما، ءباءرىبىر. كونۋگە تۋرا كەلەدى. ءتۇبىت ءبوكەباي – سونىڭ ايعاعى. ول – ءبارىنىڭ كۋاسى. ۋاقىتتى ميزانداۋشى. بوكەبايعا قاراپ-اق اقىن ءوز پايىمىن، سوڭعى ءسوزىن ايتادى. جانى اۋىرادى. قالعانىن ءسوز ەتپەۋدى وتىنەدى. ەگەر ارى قاراي ءسوز قوزعالسا، اقىن جانى ودان ءارى شەرگە تولا تۇسەدى. توزعان بوكەباي، وزعان ءۇمىت، وتكەن ۋاقىتتىڭ پاراللەل بەرىلۋىنىڭ ءوزى – ۋاقىتتى ايقىنداۋ. سونىڭ وتپەلى ەكەءنىن مويىنداتۋ، سەزدىرۋ. توزعان ءتۇبى بوكەباي اقىن جانىنىڭ سوزگە اينالعان ماتەريالدى پروەكسيا سياقتى. ءبارىن دالەلدەۋشى. كەڭشىلىكتىڭ ليريكالىق كەيىپكەرى – ومىرگە عاشىق. ال ءوزى – ۋاقىتقا ىڭكار. ونىڭ ولەڭدەرىنىڭ كوبى وسى ويعا جەتەلەيدى. اۋىلدان قالاعا ەرتە كەتكەن ۇلدىڭ وكىنىشى ارالاس ولەڭدەرىنەن الدەقانداي ۋاقىتقا دەگەن قۇرمەتتى، ماحابباتى، تاعى قايتالاپ ايتامىز، قيماستىقتى انىق بايقايمىز. كەڭشىلىك كوپ اقىندار سياقتى ءوزىن جوعارى باعالامايدى. تەك سوڭعى ءامىردى ۋاقىتتان كۇتەدى.
اكە – اقىن ءۇشىن قاسيەتتى جان. اكەدەن ەرتە قالعان جاننىڭ الاڭى، كەيىننەن اياققا تۇرعان بالالاردىڭ تاۋبەسى سەزىلەدى. سولاردىڭ ءبارى انا ەڭبەگىنىڭ، انا قاجىرىنىڭ فونىندا. ايتپاسا دا تۇسىنىكتى...
اكەم دۇنيە سالدى.
ارتىندا ءبىر شاڭىراق – ءبىر ءۇي قالدى.
«سىرقاتىم بار» دەۋشى ەدى سىپايىلاپ،
كوزىن جۇمباي تىرىدە كىم يلاندى؟!
بۇندا دا – اكەنىڭ زىرعىپ اققان ۋاقىتى. قازاقتىڭ اۋرۋعا دەگەن قارىم-قاتىناسى بار. ولەڭ سوڭىندا ءبىر قاۋىم ەل بولعانىن ايتاتىن اقىن، سونىڭ ءبارى انانىڭ تىلەگى ەكەنىن ريتوريكالىق ماندە جەتكىزەدى. ەندى شە؟ اكە بولماسا، انا جەتكىزبەگەندە كىم جەتكىزەدى؟! ءبالكىم، سودان كەيىن دە ول جارىن قاتتى قۇرمەتتەيدى.
بىرەۋدى سىيلاۋ، ەڭ الدىمەن – ۋاقىتتى سىيلاۋ. ويتكەنى، ەرتەڭ ومىردەن وزسا، ەشكىم قايتا اينالىپ كەلمەيدى. كەڭءشىلىك ولەڭىندەگى ليريكالىق مەننىڭ ۋاقىتقا سونشالىقتى بايلانۋىنىڭ سەبەءبى كوپ شىعار. جالپى، ادام بالاسى «ۋاقىتتى قۇرمەتتە» دەپ كوپ ايتقانىمەن، سوعان قاتتى ءمان بەرىپ تە جاتپايدى. ءبىراق كەڭشىلىك بۇل ماسەلەگە كەلگەندە ۇقىپتى.
ۋاقىت وتكەن سايىن وتكەن كۇندى كوپ ويلايتىن اقىن، ۇنەمى بالالىعىن ءسوز ەتەدى. ارنايى كىتاپ تا ارنادى («بالالىق شاق باللادالارى»). قالاي دەگەندە دە وتكەن كۇندى اڭساۋ، قيماۋ ءجيى بايقالاتىن اقىن جانى اسا سەزىمتالدىقتان با، ءبىر تاعات تاپپايدى. ونىڭ ەڭبەكسۇيگىشتىگى دە، كۇركىرەپ ولەڭ وقيتىنى دا سول – سەزىمتالدىعىنان. ۋاقىتقا كەلگەندە – ەرەكشە سەزىمتال.
* * *
بۇلدىراپ قالعان بالالىق شاقتىڭ ەلەسى،
تۇسىمە نەگە كوپ كىرىپ كەتتىڭ سەن، وسى؟
ءتۇن ۇيقىم مەنىڭ بولىنگەن كەيبىر كەزدەردە،
توتەننەن كەلىپ – بولاسىڭ ماعان تورەشى.
***
بالالىققا جاۋتاڭ-جاۋتاڭ قاراساڭ،
بەيكۇنا كوز وي سالادى وراسان.
بەتىنە ونىڭ تۋرا قاراي المايسىڭ،
كىناڭ مەنەن كۇناڭدى ەگەر ساناساڭ.
ونىڭ ار سوتى – بالالىق شاعى. ونىڭ ايناسى – بالالىق تۋرالى ولەڭدەرى. ەرتاي اشىقبايەۆ ماقالاسىنىڭ تاقىرىبىن بەكەر «كەڭشىلىكتىڭ كوكتەءمى» دەپ قويماعان شىعار. اقىن كوكتەمدى دە كوپ جىرلايدى. ول دا – ۋاقىت. مەزگىل. ەگەر توقسانىنشى جىلى شىققان «ىڭكار دۇنيەسىن» قاراساڭىز، العاشقى بەتتەرى كوكتەم تۋرالى ولەڭدەرگە تولى. نەگە كوكتەم؟ تىرشىلىكتىڭ باسى، تابيعاتتىڭ ءسان-سالتاناتىنىڭ باستاۋى بولعان كوكتەمدى ءسۇيۋى، جىرلاۋى دا ۋاقىتقا ىنتىقتىقتان ەمەس پە ەكەن.
كەڭشىلىك تاعدىرىن، بولمىسىن الدەقانداي تىلسىمعا بايلاپ قويۋدان اۋلاقپىز. ۋاقىتتىڭ ۇلكەن ماجەسىمەن قاراعاندا تىم بەرىدە ءومىر سۇرگەن. ول تۋرالى ەستەلىك ايتۋشىلاردىڭ دا كوزى ءتىرى. اڭىزعا دا، جىرىنا سەنگىمىز كەلەدى. جىرى ۋاقىتتى الديلەيدى.
ءولىمنىڭ ءبارى بىردەي مە؟
جو-جو-جوق، وعان قارسىمىن.
مەن ولسەم ەرتەڭ گۇلدەيدى.
تامىرىم مەنەن تالشىعىم.
اقىننىڭ ءبىر رەت سەنىمدى ايتقان ءسوزى – وسى! تامىرى مەنەن تالشىعىنا سەنەدى. «كۇنى ەرتەڭ كۇللى قازاق وقيدى!»، «تىرىمدە باعالانبادىم!..» پافوسقا تولى جالاڭ سوزدەن اۋلاق اقىننىڭ سوڭعى ءسوزىنىڭ ءبىرى. جازىلۋى ۋاقىتى جاعىنان ەمەس، ليريكالىق مازمۇن تۇرعىسىنان الساڭىز، جوبامەن وسىلاي بولادى.
كەڭشىلىك مىرزابەكوۆتىڭ جۇرەك زارىن شىن جۇرەك قانا ۇعا الماق. جىرىن ۋاقىتىنا سىيدىرا الماي كەتكەن اقىننىڭ شىعارماشىلىق كۇشى سول قالپىندا كىتاپتارىندا ساقتالىپتى. ونى ءبىر زاماننىڭ ەشكىم تەڭ كەلمەگەن اقىنى دەپ تە ايتا المايمىز. ەڭ سوڭعى ولەڭىن ماعجان اقتالعان كەزدە وقىپتى. ول دا ۋاقىتقا تاپشى اقىن ەدى.
كوركەمدىك قۇپياسىن، قالامگەر شەبەرحاناسىن اشۋ مىندەت بولماسا دا، كەڭشىلىك دەگەن تالانتتى اقىننىڭ الەمىنە ءبىر ەنىپ كورۋى ەدى ماقسات. قازاق ولەڭسوزىنە وزىندىك ورنەگىمەن كەلگەن ءار اقىندى جاقىننان تانۋ، شىعارماشىلعىمەن تانىسۋ ءبىز ءۇشىن مۇرات بولسا كەرەك.
قالاعا اقىن بولۋى ءۇشىن كەلىپ، ءومىردەن اقىن قالپى وتكەن جاننىڭ ديدارى كوز الدىڭدا تۇرادى. شاشى تولقىندانعان اقىننىڭ ءتىرى كەلبەتىن شىرامىتۋعا تىرىسىپ ءبىراز اۋرەگە تۇسكەنىڭمەن ەشتەڭە ونبەيدى. بىرەن-ساران ساقتالعان تاسپالاردى ارى-بەرى شەگىندىرىپ، سەن ويلاعان اقىننان مۇلدە باسقاشا جاندى كورەسىڭ. ونىڭ ولەڭدەرىن وقىپ، سونىمەن بىرگە تولعاناسىڭ. سىرىن ۇعۋعا تالپىنىپ، تولىق تۇسىنە الماساڭ دا، تىلەكتەس، نيەتتەس بولعىڭ كەلەدى. كەيدە ءوز پىكىرىڭدى قۇربان ەتىپ، اقىننىڭ ىعىنا جىعىلعىڭ كەپ تۇراتىنى – اۆتوردىڭ شىنايىلىعىنان بولسا كەرەك.
ال اقىننىڭ ناعىز سوڭعى ءسوزى وسى بولار! ەشكىمگە جالتاقتاماي، سوڭعى ءسوز ايتا الۋ دا – ەرلىك! «شاشتىم، توگىلدىم، شايقالدىم!» دەپ قايتا-قايتا ايتۋىنىڭ ءوزى زور وكىنىشتىڭ تابى سياقتى. كىم شاشىلمادى؟ كىم توگىلمەدى؟ كىم شايقالمادى؟ ءبىراق سونىڭ ءبارى «ءومىر ءسۇردىم!» دەك ايتا الار ما ەدى؟ ال كەڭشىلىك جاسقانباي ايتادى:
«شاشتىم، توگىلدىم، شايقالدىم،
جاستىق بۋى بار «سايتاننىڭ»
ۋىن ۇرتتادىم، ۋىت قايتاردىم.
بۋى بيلەدى، ۋىن ۇرتتادىم
شاشتىم، توگىلدىم، شايقالدىم،
شاشتىم، توگىلدىم، شايقالدىم،
اشتىم ءوزىمدى – ايقاردىم.
كوڭىل مەسەلىن مىڭ-سان قايتاردىم،
ءمىر ەسەبىن شەشتىم دەپ قالاي ايتارمىن.
باسىپ قامشىمدى، بارىممەن بايقالدىم.
كىمدە جوق دەيسىڭ وكسىك-وكىنىش،
مۇمكىن كەيىندەۋ بارماق تىستەرمىن،
مۇمكىن مەن-داعى باستى شايقارمىن.
شاشتىم، توگىلدىم، شايقالدىم،
«ءومىر ءسۇردىم!» دەپ ايتارمىن!».
"قازاق ادەبيەتى" گازەتى.
باعاشار تۇرسىنباي ۇلى
