ەكولوگيا ماسەلەسى پرەزيدەنت توقايەۆتىڭ بىردە-بىر جولداۋىندا اتالماي، ايتىلماي قالعان ەمەس. مەملەكەت باسشىسى جاسىل ەكونوميكا قاعيداتتارى مەن قورشاعان ورتانى قورعاۋ ماسەلەسىن قاتار الىپ قاراستىرىپ، وزىق ەلدەردىڭ تاجىريبەسىنە جۇگىنۋگە ۇندەپ كەلەدى.
قازاقستانداعى ەكومادەنيەتتىڭ دەڭگەيى قانداي؟ حالىق قورشاعان ورتاعا قۇرمەتپەن قاراي ما الدە ءالى دە بولسا نەمقۇرايدى كوزقاراس باسىم با؟ جاڭا ەكولوگيالىق كودەكستىڭ باسىمدىعى نەدە، ونىڭ بۇرىنعى قۇجاتتان قانداي ارتىقشىلىعى بار؟
البەتتە، بۇل ساۋالعا بىزگە قاراعاندا بىلىكتى ساراپشى الدەقايدا تولىمدى جاۋاپ بەرەرى انىق.
Dalanews.kz اقپاراتتىق اگەنتتىگىنىڭ ءتىلشىسى كوپشىلىكتىڭ كوكەيىندەگى سۇراقتاردى دەپۋتات، ق ر پارالمەنتى ماجىلىسىندەگى ەكولوگيا جانە جەر قويناۋىن پايدالانۋ كوميتەتى مەن قازاقستانداعى ەكوۇيىمدار اسسوسياسياسىنىڭ بەلدى مۇشەسى ايجان ىسقاقوۆاعا كولدەنەڭىنەن قويعان ەدى.
ايتا كەتەلىك، بۇعان دەيىنگى جولداۋىندا مەملەكەت باسشىسى جاڭا ەكولوگيالىق كودەكس (ءارى قاراي – ەكوكودەكس، رەد.) ازىرلەۋدىڭ قاجەتتىگىن باسا كورسەتىپ، سالا ماماندارىنا ءتيىستى تاپسىرما بەرگەن بولاتىن. توقايەۆتىڭ اتاپ وتكەنىندەي جاڭارعان، كەم-كەتىگى تۇزەلگەن قۇجات سالاداعى كوپ جىلدان بەرى قوردالانعان ماسەلەلەردى شەشۋگە جاردەمدەسۋى ءتيىس.
ايجان ىسقاقوۆانىڭ پىكىرىنشە، قازاقستان جۇرتشىلىعى جاڭا ەكوكودەكستىڭ تيىمدىلىگىن از ۋاقىتتان كەيىن سەزىنە باستايدى، ءقازىردىڭ وزىندە اۋىز تولتىرىپ ايتارلىق جەتىستىكتەر بار.
«وسىناۋ قۇجاتتىڭ كومەگىمەن وسى كۇنگە دەيىن بىلگەنىن ىستەپ، قورشاعان ورتانى لاستاپ، اۋانى بىلعاپ كەلگەن ءوندىرىس ورىندارى قاتاڭ باقىلاۋعا الىناتىن بولدى. بۇدان سىرت، پرەزيدەنت مىندەتتەگەن حالىقارالىق تاجىريبەلەر جانە دامىعان ەلدەردىڭ ەكولوگيالىق ماسەلەلەردى شەشۋدەگى وزىق شەشىمدەرى نازارعا الىندى.
بۇدان بىلاي ەلىمىزدەگى ءوندىرىس ورىندارى ءوز بيۋدجەتىنەن ارنايى قارجى قاراستىرىپ، ەكولوگيا سالاسىنداعى قولجەتىمدى ءارى وزىق تەحنولوگيالاردى ەنگىزەدى. البەتتە، بۇل ۋاقىت ەتە كەلە اۋانىڭ تازارۋى، قورشاعان ورتانىڭ كەلبەتىن كىرگىزۋگە جاردەمدەسەدى. بىلايشا ايتقاندا، ءسىز بەن ءبىز تىنىستايتىن اۋاداعى زياندى زاتتاردىڭ مولشەرى ازايادى، ەكولوگيالىق احۋال جاقسارادى، تيىسىنشە اۋرۋ-سىرقاۋدىڭ كورسەتكىشى دە تومەندەيدى»، – دەيدى ساراپشى.
Dalanews.kz انىقتاماسى:
جاڭا ەكوكودەكستىڭ تالاپتارى بويىنشا 2030 جىلعا دەيىن ەلىمىزدەگى قاتتى تۇرمىستىق قالدىقتاردىڭ قاتارىنا كىرەتىن قوقىستىڭ 42 پايىزى قايتا وڭدەلۋى قاجەت. قۇجات كۇشىنە ەنگەلى بەرى ەكوبەلسەندىلەردىڭ كومەگىمەن 5 مىڭعا تارتا زاڭسىز قوقىس الاڭدارى انىقتالعان ەكەن. جاڭا قازاقستان بيلىگى مۇنداي كەمشىلىكتەردى كوز جۇما قاراماي، بۇگىنگى تاڭدا مۇنداي زاڭسىز الاڭداردىڭ كوپشىلىگىنىڭ كوزى جويىلعان.
ۇكىمەت ەكوبەلسەندىلەردىڭ پىكىرىنە قۇلاق اسۋدا ما؟
ايجان ىسقاقوۆانىڭ ايتۋىنشا، جاڭا ەكوكودەكس ەلىمىزدەگى ەكولوگيالىق پروبلەمالارعا قوعام بەلسەندىلەرىنىڭ اتسالىسۋىنا جول اشىپ وتىر. قوعام قورشاعان ورتاعا قاتىستى كوزقاراسى نازارعا الىنىپ، ەلدىڭ پىكىرى ءبىرىنشى كەزەكتە ەسكەرىلەتىن بولادى.
ساراپشىنىڭ توقتالىپ وتكەنىندەي، قورشاعان ورتانى قورعاۋ ماسەلەلەرىنە باعىتتالعان اۋقىمدى قاراجاتتىڭ قالاي جۇمسالىپ جاتقانى دا قوعام، حالىق تاراپىنان باقىلاۋعا الىنادى.
«ەكوبەلسەندىلەر بۇل ماسەلەنى سوڭعى 10 جىل بويىندا ۇزدىكسىز كوتەرىپ كەلگەنى جاسىرىن ەمەس. الايدا ءارقيلى، ءارتۇرلى سەبەپپەن قارجىنىڭ اشىق يگەرىلۋىنە كوپتەگەن جىلدار بويى كەيىنگە شەگەرىلىپ كەلدى. بۇدان بىلاي بىزدەر ەكولوگياعا بولىنگەن قىرۋار قاراجاتتىڭ قايدا، قانداي ماقساتقا جۇمسالعانىن ونلايىن رەجيمدە كورىپ، باقىلاپ وتىرامىز.
توقايەۆتىڭ قورشاعان ورتانى ايالاۋعا قاتىستى تاپسىرماسى الدىمەن وسى شاراعا بولىنگەن قارجىنىڭ ۇقىپتى جۇمسالۋىنان باستالادى»، – دەيدى ول.
ايتا كەتەلىك، جاڭا ەكوكودەكس بىلتىرعى جىلدىڭ 1 شىلدەسىندە كۇشىنە ەنگەن. ەلىمىز 2013 جىلدان بەرى ەكونوميكاداعى كونسەپسيالارعا وزگەرىس ەنگىزىپ، جاسىل ەكونوميكاعا كوشۋ تۋرالى شەشىم قابىلداعان. بۇل ءوز كەزەگىندە ەسكى ەكوكودەكستىڭ وزگەرۋىنە العىشارت بولعان ەدى.
Dalanews.kz سايتى سوڭعى 4 جىلدىڭ بەدەرىندە پرەزيدەنتتىڭ جولداۋىنا مۇقيات كوڭىل ءبولىپ، تىڭعىلىقتى شولۋ جاساپ كەلەدى. وسىعان دەيىن مالىمدەمەسىندە مەملەكەت باسشىسى الداعى 5-6 جىلدىڭ ىشىندە قازاقستان بويىنشا 2 ملرد-قا جۋىق تال-تەرەك تۋرالى تاپسىرما بەرگەن. ەكوساراپشىلاردىڭ پايىمىندا بۇل اقىلعا سىيىمدى سان.
دەسە دە، ەلىمىزدىڭ ەكواحۋالىن جاقسارتۋ ءۇشىن تاعى نەندەي ءىس-شارالاردى قولعا الۋعا بولادى؟
«پرەزيدەنت كوتەرگەن ماسەلەنى اركىم ءارتۇرلى قابىلداعانى جاسىرىن ەمەس. كەيبىرەۋلەردىڭ تاراپىنان بۇل كورسەتكىشكە جەتۋ مۇمكىن ەمەس دەگەن پىكىر ايتىلدى. ارينە، مۇنداي ۋاجگە دە ورىن بار، كەز كەلگەن ماسەلەگە سىني كوزقاراسپەن قارايتىن اۋديتوريانىڭ اۋزىنا قاقپاق قويا المايمىز.
توقايەۆتىڭ تال-تەرەك وتىرعىزۋعا قاتىستى باتىل مالىمدەمەسىن ەگەر ءتيىستى قارجىلاي قولداۋ مەن جۇيەلى جۇمىس جۇرگىزىلسە، جۇزەگە اسىرۋعا بولادى.
جاسىرارى جوق، ەلىمىزدەگى كوپتەگەن ەلدى مەكەندەردە كوگالداندىرۋ ماسەلەسى اقساپ تۇر. قازاقستانداعى ورماننىڭ ۇلەسى تىم ماردىمسىز. مەندەگى مالىمەت بويىنشا ەلىمىزدەگى ورمان قورىنىڭ ۇلەسى 1،3 پايىزدىڭ شاماسىندا، سەكسەۋىل مەن تال-تەرەكتەردى قوسا العاننىڭ وزىندە 4 پايىزدان ارەڭ اسادى.
ءوز باسىم الداعى 5-6 جىلدىڭ كولەمىندە قازاقستانداعى ورمان قورىن اجەپتاۋىر ۇلعايتىپ، سونىڭ ىشىندە قالالاردى دا جاسىل جەلەككە تولتىرارىمىزعا ءۇمىتتىمىن»، – دەيدى ءوز كەزەگىندە ايجان ىسقاقوۆا.
ونىڭ پايىمداۋىنشا، ەلىمىزدەگى ورمان قورىنىڭ القابىن ۇلعايتۋ مەن ەكولوگيالىق جاعدايدىڭ جاقسارۋى بىر-بىرىمەن تىعىز بايلانىستى.
حالىقتىڭ ەكوساۋاتىن قالاي ارتتىرامىز؟
ساراپشى ەلىمىزدەگى ەكومادەنيەتتىڭ تومەن ەكەندىگىن جاسىرمايدى. قورشاعان ورتامەن بايلانىستى ءتۇرلى كەلەڭسىز، سوڭعى داۋ-دامايعا ۇلاسقان جايتتاردىڭ جيىلەپ كەتكەنىن ايتادى. ونىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، بۇعان سوڭعى وتىز جىلدا ەكوساۋاتتى كوتەرۋگە باعىتتالعان جۇمىستاردىڭ جۇرگىزىلمەۋى سەبەپ بولعان.
«ايتالىق، اقتاۋ تۇرعىندارىنىڭ تەڭىز جاعاسىنا شىعىپ قالعان يتبالىقتاردى تاسپەن ۇرۋ، قالتالى كومپانيانىڭ ءدال ىرگەسىندەگى اعاشتاردى وتاپ تاستاعان ەلىمىزدە ەكولوگيالىق تاربيەنىڭ اقساپ تۇرعانىن كورسەتەدى. ال تاربيە تال بەسىكتەن باستالادى. ەرەسەكتەردىڭ بارلىعىن تۇزەي الماسىمىز تاعى بەلگىلى. وسى سەبەپتى جۇمىستى وقۋشىلاردان باستاۋ قاجەت. مەكتەپتەردە قورشاعان ورتا مەن جانۋارلارعا اياۋشىلىقپەن قاراۋ تۋرالى ارنايى ءدارىس جۇرگىزگەن دۇرىس»، – دەيدى ايجان ىسقاقوۆا.
ساراپشىنىڭ اتاپ وتكەنىندەي، حالىقتىڭ ەكولوگيالىق ساۋاتى مەن مادەنيەتى قالىپتاسپايىنشا ەكوتۋريزمدى دامىتۋ مۇمكىن ەمەس.
ءيا، كوروناۆيرۋس ىندەتى ىشكى تۋريزمگە دەگەن سۇرانىستىڭ جوعارى ەكەنىن دالەلدەپ كەتكەن. ەل اراسىندا ءتول تابيعاتىمىزعا قىزىعۋشىلىقتىڭ ەشقايدا جوعالماعانى، كەرىسىنشە سوعان سۇرانىس بارلىعى بايقالىپ وتىر. ەلىمىزدىڭ ەكولوگيالىق ءتۋريزمدى بيىك شىڭعا شىعاراتىن پوتەنسيالى اسىپ-تاسىپ تۇر. بۇعان ۇكىمەت تە بارىنشا جاردەم قىلۋدا. قازاقستاندا ەكوتۋريزمدى دامىتۋعا باعىتتالعان 2025 جىلعا دەيىنگى ارنايى باعدارلاما ازىرلەنگەن.
ءسوي دەگەن ايجان ىسقاقوۆا ەكوتۋريزم شەڭبەرىندە ەكومادەنيەتتى دامىتۋعا دا باسىمدىق بەرىلۋى كەرەكتىگىن ايتادى.
«ماسەلەن، بيىلعى جىلى بۋراباي دەمالىس ايماعىنا 60 مىڭعا جۋىق تۋريست ارنايى كەلگەن. البەتتە، ىشكى ءتۋريزمنىڭ دامىپ، بيۋدجەتكە تابىس تۇسە باستاعانى قۋانتادى. ايتسە دە، وسىنشاما حالىق سوڭىندا قالدىراتىن قوقىس كولەمىن ەستىسەڭىز جاعاڭىزدى ۇستايسىز. مەندەگى مالىمەت بويىنشا ۇلتتىق پارك قىزمەتكەرلەرى 200 توننادان اسا قوقىس شىعارعان. ونىڭ باسىم كوپشىلىگى تۇرمىستىق قالدىقتار، سونىڭ ىشىندە پلاستيكتىڭ ۇلەسى كوپ.
ەلىمىزدەگى تاعى ءبىر وزەكتى ماسەلە كوپتەگەن دەمالىس ورىندارىندا قوقىس تاستايتىن جاشىكتەر جەتىسپەيدى. بۇل بۋرابايعا عانا ەمەس، الاكول، الماتى مەن ماڭعىستاۋ وڭىرىندەگى دەمالىس وڭىرلەرىنە ءتان جاعداي. قولىنداعى قوقىستى كولىگىنە سالعىسى كەلمەيتىن حالىق ونى دالاعا لاقتىرا سالادى. ال پلاستيك قورىتىلمايدى، جىلدار بويى زياندى زاتتار بولەدى. وكىنىشكە وراي، بۇل تۋرالى كوپشىلىك ازاماتتار ويلانا بەرمەيدى. وسى سەبەپتى دە ەكوتۋريزمدى دامىتپاس بۇرىن، الدىمەن حالىقتىڭ ەكولوگيالىق ساۋاتىن ارتتىرىپ، مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋىمىز كەرەك»، – دەيدى دەپۋتات.
ازىرلەگەن اياۋلىم شايماردان
