بۇدان ءبىراز بۇرىن ايەلدەردىڭ شىعارماشىلىق باستاماسى ليگاسى مەن پرەزيدەنت جانىنداعى ايەلدەر ىستەرى جانە وتباسىلىق-دەموگرافيالىق ساياسات جونىندەگى ۇلتتىق كوميسسياسى زاماناۋي قازاقستانداعى ايەل رولىنە ارنالعان اقپاراتتىق كامپانياسى باستالعانىن مالىمدەگەن بولاتىن.
قازىرگى تاڭدا وسىناۋ اقپاراتتىق كامپانياعا ەلىمىزءدىڭ بەدەلدى جۋرناليستەرى، بلوگەرلەرى، قوعامدىق ويدىڭ كوشباسشىلارى، ايەل قۇقىعىن قورعاۋشىلارى، سونىمەن ءبىر «قالا مەن دالا» گازەتى قولداۋ ءبىلدىرۋدە.
«ايەلدى ايالا» اقپاراتتىق كامپانياسى مەملەكەتتىك تىلدەگى ءارى ونەر جۇلدىزدارى مەن ەلىءمىزءدىڭ قوعام جانە مادەنيەت قايراتكەرلەرىن ايەلدەردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ ماسەلەسى اياسىندا بىرىكتىرەتىن قازاقستانداعى العاشقى اقپاراتتىق ناۋقاننىڭ ءبىرى.
– ايەلدەر مەن قىزداردىڭ قۇقىقتارى ادام قۇقىقتارىنىڭ اجىراماس، قۇرامداس بولىگى بولسا دا كوپ جاعدايدا كەلەڭسىز وقيعالار مەن تومەنسىتۋ ورىن الىپ جاتادى. نازىك جاندىلارعا قاتىستى زورلىق-زومبىلىق تۋرالى رەسمي دەرەكتەر، تەڭدىك پەن قۇقىق ماسەلەسى ءداستۇر مەن ايەلدىڭ قوعامداعى تاپتاۋرىن ءرولىنىڭ كولەڭكەسىندە قالىپ قويادى»، – دەيدى بۇل رەتتە جوبا ۇيلەستىرۋشىسى ايجان وشاقبايەۆا.
ايەلدەر شىعارماشىلىق باستاماسى ليگاسىنىڭ پرەزيدەنتى اسيا حايرۋللينانىڭ ايتۋىنشا، ايەلدەردىڭ قۇقىقتارىن ىسكە اسىرۋعا بايلانىستى زاماناۋي قاۋىپ-قاتەرلەر مەن ماسەلەلەر بەيرەسمي، اشىق پىكىرتالاس الاڭدارىندا، فورۋمداردا، مەملەكەتپەن ديالوگ بارىسىندا تالقىلانىپ، مۇمكىندىگىنشە قوعامنىڭ ءتۇرءلى سالاسىنىڭ نازارىن اۋدارۋى ءتيىس.
«ءبىزدىڭ اقپاراتتىق كامپانيا ايەلدەردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ سالاسىنداعى اشىق جانە كوپ قىرلى ديالوگتىڭ باستاۋى بولادى دەگەن ۇمىتتەمىن»، – دەيدى ول.
ءبىر جىلعا جالعاساتىن اقپاراتتىق كامپانيا شەڭبەرىندە ايەلدەر مەن قىزدار ءۇشىن تەڭ مۇمكىندىكتەر، زورلىق-زومبىلىقتىڭ الدىن الۋ، الەۋمەتتىك جانە ساياسي بەلسەندى ايەلدەردىڭ جەتىستىكتەرىن ناسيحاتتاۋ جايلى بەينەماتەريالدار دايىندالاتىن بولادى.
سونداي-اق، ءارتۇرلى ساراپتامالىق كەزدەسۋلەر مەن پىكىرتالاستار، تاقىرىپتىق فيلمدەر كورسەتىلىمى، زاماناۋي ونەر كورمەلەرى وتكىزىلەدى دەپ جوسپارلانۋدا.
الەۋمەتتىك جوباعا تانىمال تەلەجۇرگىزۋشىلەر دانا نۇرجىگىت پەن ءلايلا سۇلتان قىزى، ءانشى باحىت شادايەۆا مەن جەڭىس ىسقاقوۆا، تانىمال اكتريسا اسەل ساعاتوۆا قولداۋ تانىتۋدا.
ايەل قۇقىعىن قورعاۋ: ءسوز بەن ءىس
كۇنى كەشە «ايەلدى ايالا» اكسياسىنىڭ العاشقى وتىرىسى ءوتتى. اكسيا اياسىندا «قازاقستانداعى ايەلدەر قۇقىعى: مۇمكىندىكتەر مەن كەدەرگىلەر» اتتى كونفەرەنسيا ۇيىمداستىرىلدى.
پرەزيدەنت جانىنداعى ايەل ىستەرى جانە وتباسىلىق دەموگرافيالىق ساياسات جونىندەگى ۇلتتىق كوميسسياسىنىڭ قاتىسۋىمەن وتكەن اۋقىمدى جيىندا ەلىمىزدەگى گەندەرلىك ساياسات بويىنشا ايەلدەر قاۋىمىنىڭ قوعامداعى، ساياسات پەن ەكونوميكاداعى شەشىم قابىلداۋ دەڭگەيى ءسوز بولىپ، جانۇيادا زورلىق-زومبىلىق كورگەن نازىك جاندىلاردىڭ، جالعىز باستى جانە كوپ بالالى انالاردىڭ قۇقىعىن قورعاۋ سەكىلدى وزەكتى ماسەلەلەردىڭ سەبەپتەرى مەن ولاردى شەشۋ جولدارى قاراستىرىلدى.
اسيا حايرۋللينا اتاپ وتكەنىندەي، ايەل قۇقىقتارىن جانە بۇعان قاتىستى تۋىنداعان تۇيتكىلدەردى جاسىرماي ايتاتىن كەز كەلدى.
«گەندەرلىك تەڭدىك تۇسىنىگىن اشا تۇسەتىن مۇنداي شارالاردى كوپتەپ ۇيىمداستىرعان ماڭىزدى. بۇعان «ايەلدى ايالا» اقپاراتتىق ناۋقانى مەن «كيىمدى كىنالاما» جانە «ۇيات» اتتى كورمەلەردى جاتقىزۋعا بولادى»، – دەيدى ول.
بۇل رەتتە ءبىز اتالعان اكسياعا قاتىسقان تانىمال تۇلعالاردىڭ ەلىمىزدەگى گەندەرلىك احۋالعا قاتىستى پىكىرىن سۇراعان ەدىك.
كامال الپەيىسوۆا، ق ر پرەزيدەنتى جانىنداعى ايەلدەر ىستەرى جانە وتباسىلىق-دەموگرافيالىق ساياسات جونىندەگى ۇلتتىق كوميسسيانىڭ ساراپشىلار كەڭەسىنىڭ حاتشىسى:
– مەنىڭشە، ءۇي شارۋاسىنداعى بارلىق جاۋاپكەرشىلىكتى ايەلگە ارتۋدان اۋلاق بولعان ءجون. اكەلەر دە بالا تاربيەسىن مىقتاپ قولعا الۋى كەرەك قازىرگى زاماندا. جوق، راس. بۇل – قازىرگى قوعامنىڭ وتە وزەكتى ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى.
كەزىندە قانداي ەدى؟ ءقازىر قانداي؟ ەرتەرەكتە ەر بالانى كەلەشەكتە وتاعاسى اتانىپ قورعاۋشى، سۇيەۋشى بولاتىنىن كىشكەنتاي كەزىنەن ميىنا سىڭىرەتىن. مەن ماڭايىمداعى جاستارمەن سويلەسىپ، قالىڭدىقتارىنا قانداي تالاپ قوياتىنىن تىڭدايمىن.
ال ول تالاپقا ساي كەلمەسە اجىراسىپ كەتە سالامىن دەيتىن بوزبالالار وتە كوپ. «تەڭىزدىڭ ءدامىن ءبىر تامشى سۋدان بىلۋگە بولادى».
وسىنىڭ ءوزى ءبىزدىڭ ەر بالالاردا وتباسىن قۇرۋعا دەگەن جاۋاپكەرشىلىكتىڭ از ەكەنىن كورسەتەدى. قىزدى، ايەلدى، جاس كەلىندى تاربيەلەۋ بويىنشا جۇمىس جاسايتىن ۇيىمدار بار، قانشاما كونكۋرستار ۇيىمداستىرىلادى. ءبىراق ۇلدى تاربيەلەۋ دەگەندى ەستىمەپپىن.
قىزدى تاربيەلى قىلىپ، تاربيەسىز جىگىتكە بەرۋدىڭ سوڭى جاقسىلىققا اكەلىپ جاتقان جوق. بۇل ەر مەن ايەلگە جىك سالۋ ەمەس. ماسەلەنىڭ سەبەبىن تالداۋ كەرەك. مەكتەپكە ۇل تاربيەسى تۋرالى باعدارلاما كىرگىزۋ كەرەك.
دانا نۇرجىگىت، تەلەجۇرگىزۋشى:
– جاسىرارى جوق، كوپ جاعدايدا ايەلدەردىڭ قۇقىعىن قورعاي الماي جاتامىز. زورلىق-زومبىلىققا جول بەرىلىپ كەتەدى. مىنەكەي، ءبىز وسىعان جەكەلەي عانا ەمەس، تۇتاس قوعام بولىپ جۇمىلىپ توسقاۋىل قويۋىمىز قاجەت.
دومالاق انالار، ۇلجان، زەرەلەر ارامىزدا ءقازىر دە بار. جوق ەمەس. ەلدىڭ ءسوزىن سويلەيتىن، كەرەك دەسەڭىز قيىن-قىستاۋ جاعدايدا اتقا قونۋعا ءازىر ايەلدەر قازاق دالاسىندا بولعان.
وكىنىشكە قاراي، مەملەكەتتىك قۇرىلىمدارداعى ايەلدەردىڭ ۇلەس سانى ءالى دە از. مەن بىلسەم 10-اق پايىز. نەگە وسى كورسەتكىشتى كوبەيتپەسكە؟
ەگەر ايەلدەر ارالاسقان بولسا بىزدەگى پەرزەنتحانالارداعى جاعداي وزگەرەر ەدى، بالالار قۇقىعى تاپتالماس ەدى، وتباسىنداعى زورلىق-زومبىلىق ازايار ەدى. ءدال ءقازىر بىزگە ايەلدەرگە قورعان بولار ناقتى زاڭ قاجەت.
گەندەرلىك تەڭدىك اتتى تۇسىنىكتى تەرەڭدەتە تۇسىندىرەتىن بۇل اكسيا جىل اياعىنا دەيىن جالعاسادى. وسىناۋ شاراعا ونەر جۇلدىزدارى مەن قوعام قايراتكەرلەرىنىڭ بەلسەندى ءۇن قوسقانى مەنى قۋانتىپ وتىر.
ءلايلا سۇلتان قىزى، تەلەجۇرگىزۋشى:
«قازاقستانداعى ايەلدەر قۇقىعى: مۇمكىندىكتەر مەن كەدەرگىلەر» اتتى كونفەرەنسياسىنا قاتىسۋىمنىڭ بىرنەشە سەبەبى بار. ءسىز بالكىم، مۇنداي شارالار بىزگە نە بەرەدى دەۋىڭىز مۇمكىن؟ بەرەرى كوپ.
ءيا، راس اۋىلداعى اپالارىمىزعا، قىز-كەلىنشەكتەرگە مۇنداي شارانىڭ كەرەگى شامالى. ولاردىڭ ءوز ءومىرى وزىندە.
دەگەنمەن بۇل شارانىڭ باستى ماقساتى گەندەرلىك تەڭدىك دەگەننىڭ نە ەكەنىن ۇعىندىرۋ. ونىڭ تۇپكى ماقساتى نە؟ كوپشىلىك مۇنى ءالى كۇنگە تۇسىنبەيدى. تەرىس ۇعىنادى. ماعىناسىن بۇرمالاپ جىبەرەدى.
گەندەرلىك تەڭدىك دەگەن ايەلدەردىڭ شالبار كيۋى، كولىككە وتىرۋى نەمەسە شىلىم شەگۋى بولماسا ەر-ازاماتپەن ءسوز تالاستىرۋى ەمەس. گەندەرلىك تەڭدىك – ايەل قۇقىعى تابانعا تاپتالعان كەزدە كومەككە كەلەتىن، اراشا تۇسەتىن پرينسيپ.
ايەل ءوزىنىڭ قۇقىعىن ءبىلۋى ءتيىس. ول قۇل ەمەس، ول كۇڭ ەمەس.
ايەل تەڭدىگى ايەل پىكىرىمەن ساناسۋدان باستالادى. ايەلگە قول كوتەرۋ السىزدىكتىڭ بەلگىسى. اقىلى بار، ەسى بار ادام مۇندايعا بارمايدى. ەلىمىزدە ءار 8ء-شى ايەل زورلىق-زومبىلىقتىڭ قۇربانى بولادى ەكەن. ۇي-ىشىندەگى زورلىق-زومبىلىقتان 400-گە جۋىق ايەل كوز جۇمادى. بۇل تەك جىلىنا عانا.
اينا دوسماحامبەت قىزى، جالعىزباستى انالاردىڭ قۇقىعىن قورعاۋشى:
– جالعىزباستى انالارعا كورسەتىلىپ وتىرعان كومەك وتە از. مەنىڭشە، بولاشاقتا اليمەنت ماسەلەسىن شەشۋ بويىنشا ارنايى قور قۇرۋ قاجەت. قوعام كوپ جاعدايدا كىنانى ايەلدىڭ موينىنا ءىلىپ قويادى.
بىزدە اجىراسسا دا، كۇيەۋى قول كوتەرسە دە، مۇگەدەك بالا تۋسا دا ايەل كىنالى دەگەن تۇسىنىك قالىپتاسقان. سوندىقتان كوپ جاعدايدا ايەلدەر زورلىققا شىدايدى.
ىلگەرىدە ايتتىم ءبىزدىڭ قوعامداعى جالعىزباستى انالاردىڭ جاعدايى اۋىر. مەملەكەت تاراپىنان قولداۋ قاراستىرىلماعان. بۇدان بولەك، كوپتەگەن ەر-ازاماتتار اجىراسقاننان كەيىن ءوزىنىڭ جۇمىس ورنىن جاسىرادى. رەسمي جالاقىسىن كورسەتپەيدى. مۇنىڭ ءبارى – ءوز بالالارىنا اليمەنت تولەمەۋدىڭ جولى.
قازاقستاندا 400 مىڭنان اسا جالعىزباستى انا بار. بۇل – ءبىزدىڭ قوعامداعى اسا وزەكتى ماسەلەنىڭ ءبىر. بالاعا كوزى اشىق، ساناسى وياۋ انا كەرەك. اناسى ءبىلىمسىز بولسا، بالاسىز دا ءبىلىمسىز بولىپ وسەدى. قالاي بولعاندا دا، بالانى قارايتىن ايەل. ەركەك – ءتۇزدىڭ ادامى.
