اش قاسقىردىڭ باستان كەشكەنى (بەلورۋس ەرتەگىسى)

Dalanews 19 ناۋ. 2023 07:00 1451

بىردە شالعىشى ءشوپ شاۋىپ ءجۇرىپتى. شارشاعان سوڭ بۇتانىڭ تۇبىنە كەلىپ كولەڭكەلەپ وتىرادى. ۇيدەن الىپ شىققان دورباسىنان نان الىپ جەي باستاپتى.

كەنەت ورماننان اش قاسقىر شىعىپ، بۇتانىڭ تۇبىندە بىردەڭە جەپ وتىرعان شالعىشىنى كورىپتى. وعان جاقىنداپ كەلىپ:

– وۋ، ادام، جەپ وتىرعانىڭ نە؟ – دەپ سۇراپتى.

– نان دەگەن ءدامدى تاعام با ءوزى؟

– ءدامدى بولعاندا قانداي!

– ولاي بولسا ءدامىن تاتىپ كورەيىنشى.

– كەلە عوي.

شالعىشى نانىنان ءبىر ءۇزىپ، قاسقىرعا بەرەدى. نان قاسقىرعا قاتتى ۇناپ اقالدى.

– شىركىن، كۇن سايىن جەپ تۇراتىن تاعام ەكەن. ايتشى، بۇل ناندى قايدان الۋعا بولادى؟ – دەپتى تامسانىپ اۋىزىنداعى ناندى قۇمارلانى شايناپ.

– قاسەكە مەن ساعان ناندى قايدان الۋدى ەمەس، قالاي تابۋدى ۇيرەتەيىن، – دەپتى شالعىشى. ءسويتىپ، شالعىشى نان تابۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك ەكەنىن تىزبەكەتپ ايتا باستايدى.

– اۋەلى جەردى جىرتاسىڭ...

– سوندا جەردەن نان شىعا قالا ما؟

– جوق، قاسقىرجان، سابىر ەت. سودان سوڭ جىرتىلعان جەردى تىرمالايسىڭ...

– سوندا الگى نان تىرمانىڭ تىسىنە ىلىگە مە؟ – دەپتى قاسقىر قۇيرىعىن بۇلعاڭداتىپ

– اسىقپا، قويا تۇر. سودان، سوڭ قارا بيدايدىڭ تۇقىمىن سەبۋ كەرەك...

– سوندا نان ءازىر بولا ما؟

– جوع-ا-ا-ا. قارا بيداي جەر بەتىنە قىلتيىپ شىعادى. بۇدان كەيىن كوكتەپ شىققان بيداي سۋىقتا قار استىندا قىستاپ شىعۋى كەرەك. كوكتەمدە ءوسىپ، گۇلدەسىن، باس تارتسىن، سودان سوڭ ءپىسسىن...

– وي، تىم ۇزاق ەكەن، ايتسە دە كۇتۋگە تۋرا كەلەدى. سونسوڭ نانعا ءبىر تويادى ەكەنسىڭ عوي.

– قايداعى تويعان! – دەپتى شالعىشى ونىڭ ءسوزىن ءبولىپ، – ءالى ەرتە. اۋەلى پىسكەن قارا بيدايدى ورىپ الاسىڭ. سودان سوڭ باۋلايسىڭ. باۋ-باۋىمەن ءبىر- بىرنە سۇيەپ، جينايسىڭ. قارا بيداي جەل قاعىپ، كۇن كوزىنە ابدەن كەبەۋى كەرەك. سودان كەيىن قىرمانعا اپاراسىڭ...

– اپارسام، قارا بيداي بىردەن نان بولا ما؟ ءوزىڭ قانداي سابىرسىز ەدىڭ؟ اۋەلى باۋلارىڭدى باستىراسىڭ. تۇسكەن استىقتى قاپتارعا سالىپ، ديىرمەنگە اپاراسىڭ. ديىرمەندە قارا بيداي ۇن بولىپ تارتىلىپ شىعادى...

– بولدى ما؟

– جوق، ءالى بولعان جوق.

ۇندى تەگەنەگە سالىپ يلەيسىڭ دە، كوتەرىلۋىن كۇتەسىڭ. سودان سوڭ قالىپقا سالىپ، پەشكە كوياسىڭ.

– قامىر نان بوپ پىسەدى عوي؟

– ءيا، نان بوپ پىسەدى. مىنە، ونى سوندا عانا جەيسىڭ، – دەپتى شالعىشى ناننىڭ قالاي دايىن بولاتىنىن ايتىپ. قاسقىر جەلكەسىن قاسىپ ءبىراز ويلانىپ تۇرادى دا:

– جوق! بۇل – ءىش پىستىراتىن اۋىر، ءارى جۇمىس ەكەن. ودان دا ماعان تاماق تابۋدىڭ وڭاي، جەڭىل جولىن ايتشى.

– نەسى بار، ايتايىن، – دەپتى شالعىشى. – ورىسكە بار. وندا ات جايىلىپ ءجۇر.

قاسقىر ورىسكە كەلسە راسىمەن دا ات جايبىراقات جايىلىپ ج.ر ەكەن. اتتى كورىپ:

– ات، ات! مەن سەنى جەيمىن! – دەپتi.

– جەي عوي، – دەپتى ات. – ايتپاقشى، ءتىسىڭدى سىندىرىپ كەتپەس ءۇشىن، اۋەلى تابانىمداعى ەسكى تاعالاردى الىپ تاستا، – دەيدى ات.

– مۇنىڭ دا ءجون ەكەن، – دەپتى قاسقىر قۇپ كورىپ. ءسويتىپ، تاعانى شىعارىپ الماق بولىپ ەڭكەيە بەرگەندە، ات اۋزىنان سارت ەتكىزىپ تەۋىپ كەپ جىبەرىپتى. توڭقالاڭ اسىپ، دومالاپ تۇسكەن قاسقىر قۇيرىعىن ەكى بۇتىنىڭ اراسىنا قىسىپ قاشا جونەلىپتى. سول بەتىمەن وزەنگە كەلسە، جاعادا ءبىر توپ قاز جايىلىپ ءجۇر ەكەن. «وسىلاردى جەگەنىم جەن بولار» دەپ ويلاپتى ول. ءسويتىپتى دە:

– قازدار! قازدار! مەن سەندەردى جەيمىن! – دەپتى.

– جەگىڭ كەلسە، جەي عوي، – دەپ شۋلاپتى قازدار. تەك ولەر الدىندا ءبىزدىڭ ءبىر تىلەگىمىزدى ورىنداساڭ.

– ول قانداي تىلەك؟ – دەپ سۇراپتى قاسقىر.

– بىزگە ءبىر ءان سالىپ بەرسەڭ. ءبىز راحاتتانىپ ءبىر تىڭداساق.

– بۇل قولدان كەلەتىن شارۋا. ءانشىنىڭ ءانشىسى مەندەي-اق بولار.

قاسقىر كەسىلگەن اعاشتىڭ تۇبىرىنە شىعىپ، شوقيىپ وتىرا الىپ، تۇمسىعىن كوككە سوزىپ، ۇلي جونەلەدى. وسى كەزدە قازدار قاناتتارىن قاعىپ، ۇشىپ كەتەدى. قاسقىر تۇبىردەن ءتۇسىپ، قازداردىڭ سوڭىنان قاراپ تۇرىپ: «نە دەگەن اقىماقپىن مەن؟ ءان سالىپ نەم بار ەدى؟ ەندى نە كەزدەسسە دە، بىردەن باس سالام» دەپتى كۇيىنىپ.

سويتكەنشە بولماپتى، جولمەن جوعارى ورلەپ بارا جاتقان شالدى كورىپى. وعان جەتىپ بارىپ:

– اتاي، مەن سەنى جەيمىن، – دەپتى.

– نەمەنەسىنە اسىعاسىڭ؟ – دەپتى شال. – اۋەلى تەمەكى يىسكەپ الايىق.

– ول دەگەنىڭ ءتاتتى مە؟

– بايقاپ كور، بىلەسىڭ.

– اكەل ەندەشە.

شال قالتاسىنان تەمەكى تولى دورباسىن شىعارىپ، اۋەلى ءوزى يىسكەپ دە، سوندان سوڭ قاسقىرعا ۇسىنىپتى. قاسقىر ءبىر يىسكەگەندە مولىنان يىسكەمەك بولىپ، دەمىن بارىن سالىپ تارتقاندا، دورباداعى تەمەكىدەن ءبىر ءتۇيىرى قالماي، تۇگەل ىشىنە كەتىپ. سودان قاسقىر بۇكىل ورماندى باسىنا كوتەرىپ تۇشكىرە باستاپتى... كوزىنەن copعaلاپ اققان جاستان ەشتەڭە كورىنبەي، تۇشكىرە بەرىپتى، تۇشكىرە بەرىپتى. تۇشكىرىگى باسىلعاننان كەيىن قاراسا، شال تۇرماق، ءىزىن دە تابا الماپتى.

قاسقىر ءارى قاراي ءجۇرىپ كەتىپتى. جۇرە-جۇرە جايىلىپ جۇرگەن ءبىر وتار قويعا كەز بولىپتى. قويشى ۇيىقتاپ جاتىر ەكەن. قاسقىر سودان سوڭ وتاردىڭ ىشىندەگى ەڭ ەتتىسى عوي دەپ، ەڭ ۇلكەن قوشقاردى ۇستاپ الىپ:

– قوشقار، قوشقار! مەن سەنى جەيمىن، – دەپتى.

– جەي عوي. ماڭدايىما جازىلعانى سول شىعار، – دەپتى قوشقار. – تەك جانىم ۇزاق قينالماس ءۇشىن، ءارى كارى سۇيەگىم ءتىسىڭدى سىندىرىپ كەتپەس ءۇشىن، سەن انا جىرانىڭ جيەگىنە بارىپ اۋزىڭدى اشىپ تۇرا قال دا، مەن اناۋ توبەنىڭ باسىنان قۇستاي ۇشىپ بارىپ، اۋزىڭا ءوزىم كىرىپ كەتەيىن.

– اقىلىڭ ءۇشىن راقمەت. سويتسەم، سويتەيىن، – دەپ، قاسقىر جىرانىڭ جيەگىنە بارىپ، اۋزىن اپانداي قىلىپ اشىپ، تۇر اقالىپتى. ال قوشقار قارسى بەتتەگى توبەگە شىعىپتى دا، ەكپىندەي جۇگىرىپ، قوس مۇيىزىمەن قاسقىردىڭ قاق ماڭدايىنان پەرىپ كەپ جىبەرىپتى. قاسقىر ەكى كوزىنەن سانسىز ۇشقىن جارق-جۇرق ەتىپ، باسى اينالىپ، قۇلاپ تۇسەدى.

ءبىر زاماتتا ەسىن جيعان سوڭ، تۇرىپ جان-جاعىنا قاراپتى دا:

– مەن ونى جەدىم بە، جەمەدىم بە وسى؟ – دەپتى ءوز وزىنە.

ونىڭ ءسوزىن جۇمىسىن ءبىتىرىپ، دەم الۋعا قايتىپ بارا جاتقان شالعىشى ەستىپ: «ارينە، جەگەن جوقسىڭ. ەسەسىنە جەڭىل ناننىڭ ءدامىن تاتتىڭ» دەپتى.

 

ۇسىنىلعان
سوڭعى جاڭالىقتار